gana ülke profili

SRİ LANKA Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler Nüfus Dil Yönetim Devlet Din Halk GSYİH GSYİH/kişi Büyüme Oranı İhracat İthalat Nüfus artış hızı Enflasyon Para Birimi Yüzölçümü Başkent Başlıca şehirleri Döviz kuru 19,9 milyon Sinhala (resmi ve ulusal dil) 74%, Tamil (ulusal dil) 18%, diğer 8% , İngilizce kamuda yaygın olarak ve nüfusun da %10’u İngilizce konuşabilmektedir. Cumhuriyet (Demokratik Sosyalist Sri Lanka Cumhuriyeti) Başkanı: Chandrika Bandaranaike KUMARATUNGA (12 Kasım 1994’ten itibaren); not: Mahinda RAJAPAKSE (6 Nisan 2004’ten itibaren) başbakandır; devlet başkanı ülkenin ve hükümetin de başkanıdır Budist 70%, Hindu 15%, Hıristiyan 8%, Müslüman 7% (1999) Sinhalese 74%, Tamil 18%, Moor 7%, Burgher, Malay, ve Vedda 1% 73.7 milyar ABD $ (2003 tahmin) 3,700 ABD $ % 5.9 (2003) 5.27 milyar ABD $ (2003) 6.63 milyar ABD $ (2003) 0.81% (2004 tahmini) %6.3 (2003), %7.4 (2004) Sri Lanka Rupee’si (SLR) 65,610 kilometrekare Colombo, (not: Sri Jayewardenepura Kotte resmi başkenttir) Colombo (capital) 2,266, Kandy 1,288, Gampaha 2,077, Kalutara 1,069 Kurunegala 1,461, Ratnapura 1,020. 1 ABD $ = 101,2 SLR (2004 ortalaması) Genel Ekonomik Durum Sri Lanka ekonomisi büyük ölçüde iç ticarete bağımlıdır. Toptan ve perakende satışlar tek başına en büyük sektör konumunda olup GSYİH’nın % 21’ini oluşturmaktadır. Birleştirilmiş olarak verilen hizmetler sektörü (ulaştırma, iletişim, mali hizmetler ve turizm) GSYİH’nın %50’sini oluşturmaktadır. En dinamik alt sektör telekomünikasyon olup 1998­2003 yılları arasında çift basamaklı büyüme kaydetmiştir. Mali sektör de sağlıklı büyüyen bir sektör konumundadır. İmalat sanayii ihracatının payında 2000 yılındaki % 17.4’ten 2003 yılında % 16.4’e düşüş görülmüştür. İhracata dayalı özel sektör fabrikaları imalat sanayiinin çıktılarının % 95’ini oluşturmaktadır. Üretimin tabanında gıda ve içki ile kimyasallar ve kauçuk bazlı mallar önemli yer tutmakla birlikte sektörde ağırlık giyim sanayiinden oluşmaktadır. Tarım sektörü son yıllarda önemi azalma göstermekle birlikte halen ekonominin önemli belirleyici alanlarından olup GSYİH’nın beşte birini ve toplam çalışan işgücünün üçte ikisini oluşturmaktadır. Dolaylı olarak bu sektörün önemi tarım sektörünün imalat ve hizmet sektörleri ile ilişkisi nedeniyle rakamlarda göründüğünden daha fazladır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 1 Özelleştirme kamu kesiminin imalatta büyüklüğünün azalmasını sağlamakla birlikte ülkede kamu kesimi hala mali sektör ile kamu hizmetleri alanında baskın konumda ve sağlık ve eğitim sektörlerinde ise hemen hemen monopol konumdadır. Toprak işleme konusunda kamu kesimi toprakların %90’ına sahiptir. Sri Lanka Asya’da kamu çalışanı oranı en yüksek ülke konumunda olup çalışan nüfusun % 12’si kamu kesiminde yer almaktadır. Bu rakam Pakistan’da % 8 ve Hindistan’da ise %4.7’dir. Kamu çalışanları harcamaları ve büyük politik kuruluşlar GSYİH’nın %10 civarında paya sahiptir. Karşılaştırmalı Ekonomik Göstergeler, 2003 Sri Lanka Hindistan Pakistan Singapur Bangladeş GSYİH (Milyar ABD $) 18.6 592.0 69.0 91 51.9 Kişi Başına Milli Gelir (ABD$) 971 558 456 21,790 354 Kişi Başı Milli Gelir (ABD$,PPP) 3,346 2,690 1,970 27,860 1,270 Tüketici Fiy. Enflasyonu (av;%) 6.3 3.8 2.9 0.5 5.6 Cari İşlemler Den. (milyar $) ­101 3.4 3.2 22.8 0.4 Cari İşlem Dengesi (% GSYİH) ­0.6 0.6 4.7 24.9 0.7 İhracat, fob (Milyar ABD $) 5.1 57.2 11.7 143.5 6.9 İthalat (Milyar ABD $) ­6.7 ­74.4 ­12.6 122.4 ­9.3 Dış Borç (Milyar ABD $) 10.7 104.4 33.6 15.1 18.1 Dış Borç­Hizmet, ödenen (%) 9.3 13.9 13.5 2.0 7.5 Kaynak: Economist Intelligence Unit, ülke verileri. Ekonomi Politikaları Kısa vadede ekonomi politikası Tsunami ile yıkıma uğrayan alanların yeniden inşa edilmesine odaklanmaktadır. Fakat, 2005 için bazı ana gelişme girişimleri duyurulmuş olup bütçenin yılın ikinci çeyreğinden itibaren momentum kazanacağı, buna hizmet sektöründe yeni bir bankanın kurulmasının dahil olduğu ve bu bankanın gelişme ihtiyacı bulunan KOBİ’ler ile kırsal altyapı projelerinde artan harcamaların fon destek ihtiyaçlarının karşılanması amacında olduğu bildirilmektedir. Kamu İktisadi işletmelerinin özelleştirilmesi reformunun yılın ikinci yarısından itibaren hız kazanacağı ve mümkün özelleştirmelerin yapılacağı planlanmaktadır. Fakat tartışmalı politika uygulamalarının büyük ölçüde Devlet Başkanı ile Janatha Vimukthi Peramuna (JVP) arasındaki ilişkilere bağlı olduğu ve ayırımın tsunamiden sonra daha fazla gün ışığına çıkmakta olduğu gözlenmektedir. Ekonomik Büyüme Ekonomik büyüme 2004’ün son çeyreğinde muhtemelen hız kesmeye başlamış olup politik gerginlikler taşımaktadır. Ayrıca, tüketici talebi de artan enflasyonla aşınma göstermektedir. Verilen bu faktörlerle, GSYİH’nın 2004’te %5.3 oranında gerçekleşmesi tahmin edilmektedir. Tsunaminin etkilerinden biri de hizmetler sektöründe büyümenin 2005 yılının ilk yarısında azalması ve sonuç olarak yıl sonunda GSYİH’da büyümenin %4.6’ya gerilemesi beklenmektedir. Her şeye rağmen bu büyüme oranı Economist Intelligence Unit’in Şubat 2005’teki tahmini olan %4.3’ün üzerindedir. Varsayım olarak tsunaminin ardından yeniden yapılanma 2005’te sabit yatırımlarda güçlü büyüme gözlenecek ve bunda dış sermaye akışının rolü olacaktır. Bu durum felaketin ulusal hesaplarda özel tüketim ve hizmet ihracının büyümesi üzerindeki negatif etkilerinin giderilmesine yardımcı olacaktır. Diğer bir varsayım da turizm sektörünün 2005 ikinci yarısından itibaren normale döneceği ve birçok önemli otelin şubat
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 2 2005 ortası itibariyle yeniden yapılanmaya başladığı ve 2006’da bu işlerin tamamlanacağı şeklindedir. Projeksiyon Özeti­1­ ( farklı olduğu belirtilmedikçe, %) Reel GSYİH büyüme Endüstriyel Büyüme Tarımsal Üretim Büyüme İşsizlik oranı (av) Tüketici Fiyatları enflasyonu (averaj) Tüketici Fiyatları enflasyonu (yıl sonu) Kısa Vade interbank oranı Kamu dengesi (% of GSYİH) Projeksiyon Özeti­2­ (farklı olduğu belirtilmedikçe, %) Kamu Den., hibe vs. hariç.(% of GSYİH) Mal İhracatı fob (milyar $) Mal İthalatı fob (milyar $) Cari İşlemler Dengesi (milyar $) Cari İşlemler Dengesi (% GSYİH) Dış Borç (yıl sonu milyar $) Kur oranı SLRs:US$ (ortalama) 2003a 2004b 2005c 2006c 5.9 5.3 4.6 6.0 5.5 6.9 6.9 8.2 1.5 0.5 2.0 2.0 8.5 8.0 7.4 7.0 6.3 7.6a 7.4 5.8 5.1 13.8a 6.2 5.3 8.9 9.1 9.1 8.7 ­7.0b ­7.4 ­6.6 ­6.0 2003a 2004b 2005c 2006c ­8.0 ­8.6 ­7.9 ­7.2 5.1 5.4 6.0 6.7 6.0 7.1 8.3 8.9 ­0.2 ­1.0 ­0.7 ­1.3 ­0.9 ­4.9 ­3.2 ­5.6 10.6b 11.0 12.1 12.4 96.52 101.19a 105.41 109.46
a Gerçek b Economist Intelligence Unit tahminleri. c. Economist Intelligence Unit projeksiyonu Enflasyon ve Kur Ekonominin 2006 yılında %6 oranında büyüme göstereceği beklenmektedir. Colombo Tüketici Fiyat Endeksi (CCPI) 2004 yılı ortasından itibaren artış trendine girmiş olup kısmen ülkenin birçok bölgesinde yılın büyük bir bölümünde görülen kuraklıktan etkilenen yerel gıda üretimi üzerindeki olumsuz etkiden kaynaklanmaktadır. Bu eğilim Sri Lanka Rupesi’nin ABD $ karşısında değer yitirmesi ile daha kötü hale gelmiş olup petrol fiyatlarının uluslararası alanda arttığı döneme denk gelmiştir. Hükümet aynı zamanda petrol yan ürünlerinin fiyatlarını da düşürmeye başlamış ve fiyat artışları tüketiciye yüklenmeye başlamıştır. Bu durum taşımacılık maliyetleri üzerinde 2005­2006 yıllarında artış baskısı yaratacaktır. Bu iki yıl içinde ayrıca artan elektrik fiyatları ve ithalat vergileri ve inşaat ile ilgili hammadde maliyetlerindeki artış ile enflasyonun daha da artmasına neden olacaktır.Fakat ekonomide gıda sektörünün ağırlığı ve tarım sektöründeki toparlanmanın bu olumsuz etkileri dengeleyeceği beklenmektedir. Enflasyon 2003 yılındaki % 6.3 oranından 2004 yılında % 7.4 oranına yükselmiştir. 2005 yılında hafif bir azalma ile % 7.4’e düşmesi ve ardından 2006 yılında da %5.8’e gerilemesi beklenmektedir. Sri Lanka Rupesi 2004 yılının büyük bir bölümü süresince ABD $ karşısında değer kaybetmiştir.Fakat Tsunami sonrasında yardım gelirleri nedeni ile güçlenmiştir. Fakat bu güçlenmenin geçici olduğu beklenmektedir. Sri Lanka Rupesi’nin 2004 yılındaki 101.2 SRL: 1 ABD $ seviyesinden 2006 yılı sonuna kadar 109.5 SLR: 1 ABD $ seviyesine gerilemesi beklenmektedir. © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 3 Ekonomik Performans Reel GSYİH büyüme oranı 1999­2004 aralığında ortalama %4 olarak gerçekleşmiştir. Geçmiş yıllara oranla birçok dönemlerde özellikle iç savaşın da etkisiyle gerilemeler karşısında bu oldukça iyi bir performans olarak değerlendirilmektedir. 1997 ve 2000 yılları haricinde Sri Lanka ekonomisi %6’nın üzerinde büyümeyi yakalayamamıştır. 1994 yılında artan iç savaş politik ve ekonomik belirsizliği artırmış ve ekonomik reformların yavaşlamasına neden olarak potansiyelin altında büyümeye neden olmuştur. Büyümeyi engelleyen diğer faktörler büyük ve verimsiz kamu kesimi, engellenemeyen kamu açıkları, tarım üretkenliğinde yavaş iyileşme, finans kesiminde verimsizlikler ve altyapı olanaklarındaki yetersizlikler olarak sıralanabilir. Şok etkisi yaratan dış etkenlerin de ihracatta önemli etkisi olmuştur. ABD’ye 11 Eylül 2001 saldırılarından sonra bölgede turizm olumsuz etkilenmiş ve 2001­2002 yıllarında ihracattaki talepte durgunluğa yol açmıştır. Ülkenin havaalanına Temmuz 2002’de yapılan bir saldırı da zaten sorun yaşamakta olan turizm sektörünü ve alan hizmetleri işlemlerini iyice baltalamıştır. Yatırımcıların da dolaylı olarak güven açısından olumsuz etkilenmesi potansiyel yatırımların askıya alınmasına yol açmıştır. Barışın Ekonomik Getirileri Ekonomide hala söz verilmiş olan barış hisse kazançları test edilmesine rağmen, iç ekonominin canlanması ve pazara olan güven dahil barışın ekonomik getirileri konusunda şüphe yoktur. Savaş risk sigorta ödemelerinin kalkması ile liman çıkışları emsalsiz seviyelere yükselmiştir. İletişim ve mali sektörün içeriği kuzey ile doğunun açılması ile birlikte genişlemiştir. Kuzeye ve doğuya açılan ana karayolu mahrumiyet bölgelerinin kabarmış olan talepleriyle daha fazla mal ve faktör hareketliliği yaratmıştır. Tarımsal faaliyetlerin bulunduğu yerden daha ileri gitmesi tarımsal ürünlerinde artış getirmiş, aynı zamanda balıkçılık avlanma sürelerinin artırılması da bu ürünlerin üretiminde artış sağlamıştır. Yatırımcılar tarafından oluşan güven doğrudan yabancı yatırımlara bakılarak da görülebilmekte olup 2002 yılında 230 milyon ABD $’ına ulaşmıştır. Nicelik olarak sağlanan en önemli faydalardan birisi de savunma harcamalarında gerçekleşmiştir. Nominal olarak savunma harcamaları için hazırlanan bütçe 100 milyar SLR olmakla birlikte gerçekleşen rakam 60 milyar SLR olmuştur. Ayrıca, azalan savunma ithalatı kur üzerinde de olumlu etki yaratmıştır. Yardım sözlerine itaat eden barışı destekleyici bağışlarda artış gerçekleşmiştir. Mal ve hizmet ihracatı genel olarak en hızlı büyüyen GSYİH unsurları olmuştur. Büyüme 1999­2003 arasında %4.7 olarak iyi bir şekilde gerçekleşmekle birlikte ihracat 2001 yılında %5.3 daralmış ve dünyadaki ticarette azalmaya ve turizm sektöründeki gelişmelere paralel hareket etmekle birlikte 2002 yılında %6.3 oranında birikmiş dış taleplerle beraber artmıştır. Ürün bazında ihracatın tabanı hala dar olup, Sri Lanka ekonomide büyüme için çay ve giyim eşyası ihracatına bağımlıdır. Kırsal tarımsal alanda hafif büyüme ve reel harcanabilir gelirlerdeki erime (yüksek dolaylı vergiler ve nispeten yüksek enflasyon nedeniyle) özel tüketimi sınırlamıştır. Kamu tüketimindeki büyüme mali açıkların da bir yansıması olarak 2002 ve 2003’te alınan tedbirlerle sıkılaştırılarak azaltılmıştır. 1999­2003 yıllarındaki yatırımlar GSYİH’nın ortalama %25.3’ü şeklinde gerçekleşmiştir. Özel sektör tarafından baskın konumda olan Sri Lanka imalat sektörü 1999­2003 yılları arasında ortalama %3.2 oranında büyümüş ve ekonomik büyümenin ana unsurlarından
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 4 biri olmuştur. Hizmetler sektörünün 1999­2003 yılları arasında %4.9 oranında büyümesi kamu hizmetleri, iletişim ve mali sektörlerdeki büyüme ile gerçekleşmiştir. İhracat ve ithalatın ülke ekonomisindeki ağırlıklı konumu hizmet sektöründeki büyümenin global pazarlardaki gelişmelere karşı hassas olması durumunu getirmektedir. Tarım sektörü en geniş istihdamın bulunduğu sektördür ve GSYİH’nın büyümesinde kuvvetli rol oynamaktadır. Sektördeki yavaş büyüme, üretken olmayan üretim ve yetersiz yatırım son yıllarda ekonomik performansın bütün olarak yavaş kalmasına yol açmıştır. Tarım Madencilik, taş ocakçılığı İmalat İnşaat Hizmetler GSYİH GSYİH (% reel Değişim; 1996 fiyatlarıyla), 2003 1.5 3.6 4.4 5.5 7.7 5.9 Yıllık ortalama 1999­2003 1.4 2.4 3.2 3.4 4.9 3.7 Kaynak: Sri Lanka Merkez Bankası, Faaliyet Raporu, 2003. Bölgesel Gelişme Kırsal kesimde yetersiz altyapı gelişimi, sanayi ve mali sektörlerin dengesiz coğrafi dağılımı ve ana liman ve havaalanlarına yakınlığı ve tarım sektöründeki zayıf gelişme büyümeden sağlanan faydalarda bölgeler arası dengesizliklere yol açmıştır. Liman ve hava alanlara yakınlığı nedeniyle batı bölgeleri GSYİH’nın %46’sını, sanayi sektörünün %55’ini ve hizmetler sektörünün de %57’sini üretmektedir. Batı bölgelerde yaşayanların gelir düzeyi daha yüksek olup bunu Kuzey Batı ve Güney kesim izlemektedir. Kuzey ve Doğu kesimler de en fakir bölgelerdir. Güney, Orta ve Kuzey­batı ile Sabaragamuwa bölgeleri bitkisel üretim, balıkçılık ve diğer tarımsal faaliyetlerin yoğunlaştığı bölgeler olup tarımsal üretimin %59’unu temin etmektedir. Sanayi ve hizmetlerde işgücü üretkenliğinin en yüksek düzeyde olduğu yer de Batı bölgesidir. Ekonomide Önemli Sektörler Tarım Tarımsal üretimde üç ana bitki çeşidi yetiştirilmekte olup bunlar çay, coconut ve kauçuktur. Bunlar içinde sadece çayda gerçek anlamda üretim artış potansiyeli bulunmaktadır. Çay üretimi 1995 yılında özelleştirilmiş ve her yıl üretim en üst seviyelere yükselerek ardı ardına rekorlar yaşanmış ve 2000 yılında 300 milyon kg seviyesi aşılmıştır. Ancak, 2001 yılında durum tersine dönmüş ve sert bir kuraklık sonucunda üretim %3.5 azalarak 295 milyon kg’a gerilemiştir. Fakat, 2002 yılında iyi giden hava koşulları ile toparlanmış olan üretimde yeni rekor 310 milyon kg olarak gerçekleşmiş, 2003 yılında ise üretim yine iyi bir seviye olarak kabul edilen 303 milyon kg olarak gerçekleşmiştir. Sri Lanka çay ihracatında dünya lideri konumundadır. 1997 ve ABD’nin Orta Doğu’da Irak savaşının talebin düşmesine neden olduğu 2002 yılları haricinde çay ihracatı devamlılığı
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 5 olan bir şekilde artış göstermiştir. Rupe üzerinden sürekli bir kazanç olmakla birlikte 2001­ 2002 yıllarında Rupenin dolar karşısında değer kaybetmesi ile net kazançlarda azalma olmuştur. Rusya ve diğer CIS ülkeleri Sri Lanka’dan en çok çay ithalatı yapan ülkelerdir. Bunu BAE, Suriye ve Türkiye izlemektedir. Sri Lanka’da kauçuk üretiminin üçte ikisi ve coconut üretiminin dörtte üçü küçük işletmelerin elinde bulunmakta ve sonuç olarak dönemi geçmekte ve ihmal doğmakta ve bu grup üretimde ölçek ekonomisi ve yatırım için ihtiyaç duyulan fonların yaratılmasında mahrum kalmaktadır. Kauçuk üretimi geriye dönük olarak uzun vadeli bir küçülme eğilimi göstermiştir. 2000 yılında 87.6 milyon kg olarak gerçekleşen üretim son 51 yılın en düşük seviyesi olarak kaydedilmiş ve bunun da ötesinde izleyen 2001 yılında 86.2 milyon kg’a düşmüştür. Ancak, yüksek uluslararası fiyatlar 2002 yılında üretimin tekrar artmasına yol açmış ve 90.5 milyon kg üretim yapılmış, bu rakam 2003 yılında daha da artarak 92 milyon kg’a ulaşmıştır. Azaltılan gübreleme uygulamaları kazançların diğer kauçuk üreticisi ülkelerin yarısı seviyesine kadar düşüşüne neden olmuştur. Son yıllarda kauçuk ağacı ile ticari gelişme amacıyla toprağa artan talep kauçuk üretimi için ekim alanlarının azalmasına, yeni veya tekrar üretim alanlarında da caydırılmaya yol açmıştır. Kauçuk ürünleri endüstrisi tarafından 1998­2003 döneminde kauçuğa artan iç talep doğal kauçuk ihracatının düşmesine neden olmuştur. Coconut üretiminde 2000 yılında rekor üretim olan 3.1 milyar nut rakamı ertesi yıl kuraklığın etkisiyle 2.8 milyar nut seviyesine düşmüştür. Bunu izleyen yıllarda 2002 yılında 2.4 milyar nut, 2003 yılında da 2.6 olarak gerçekleşmiştir. Coconut üretimindeki daralmayı market fiyatlarında keskin artış izlemiş ve kuru coconut endüstrisinde krizin hızlanmasına yol açmıştır. Coconut ihracatında Filipinlerin ardından ikinci konumda olan Sri Lanka’da kriz nedeniyle kapanmak durumunda kalan tesislerin kapanmalarını engellemek maksadıyla hükümet tarafından bazı tedbirler alınmaya ve ihracata dayalı diğer sektörleri canlandırmaya yönelmiş ve sofralık yağ ithalatında ödenekler artırılmıştır. Son birkaç yılda yükselen iç talep ve üretimin üçte ikisinden fazlasının içeride tüketilmesi nedeniyle coconut ihracatında anlamlı bir artışa engel olunmuştur. İşlenmemiş pirinç üretimi tarım sektöründe fabrikasyon olmayışının ağırlıklı nedeni olup toplam tarımsal üretimin beşte birini oluşturmakta ve tarımsal üretimin önemli bir belirleyicisi konumundadır. 1997 yılından sonra devam eden iyi hava koşulları bu tür pirinç üretiminin sürekli artmasını sağlamış ve 1999’da 1995’ten sonra en yüksek rakam olan 2.9 milyon tona ulaşılmıştır. 2001 yılındaki kuraklık nedeniyle üretim 2.7 milyon tona gerilemiş fakat 2002’de tekrar artarak 2.7 milyon tona 2003’te de 3 milyon tona yükselmiştir.Bu durumu kuzeyde ve doğuda pirinç üretimine ayrılan alanların genişletilmesini de yansıtmaktadır. Üretimin sürekli iyileştirilerek Tayland ve Filipinler’deki seviyeye ulaşılmasına rağmen yüksek üretim maliyetleri bir sorun durumundadır. Temel Tarımsal Mahsul Üretimi, Çay (milyon kg) Kauçuk (milyon kg) Coconut (milyon nut) Pirinç (Paddy) ('000 ton) 2003 303 92 2,562 3,071 Kaynak: Sri Lanka Merkez Bankası, Faaliyet Raporu, 2003
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 6 Sanayi Sektörü, 2003 (1990 sabit fiyatları) Toplam Üretim Tekstil, Giyim & Deri Gıda, İçki & Tütün Kimyasallar, Kauçuk & Plastik Ürünler Toplam İmalat Sanayi İhracatı Tekstil & Giyim milyar SLR Toplam içinde% 220,050 100.0 86,247 39.2 50,656 23.0 43,100 19.6 383,833 100.0 248,572 64.8 Kaynak: Sri Lanka Merkez Bankası, Faaliyet Raporu, 2003. Madencilik ve Yarı­İşlemecilik Madencilik GSYİH’da %2 gibi küçük bir paya ve ihracatta da aynı orana sahip olmakla birlikte özellikle mavi safir değerli taş ihracatı Sri Lanka için bir prestij ürünü olarak kabul edilmektedir. 2002 yılında ABD en büyük değerli taş ithalatçısı konumda olmuştur. Japonya, Hong Kong ve Tayland diğer büyük pazarlardır. Asya mali krizi 1998­99 yıllarında değerli taş ihracat gelirlerinin düşmesine neden olmuş fakat izleyen yılda etkileyici bir toparlanma gözlenmiş ve ABD doları bazında % 52 oranında artış olmuş ve 93 milyon $’a ulaşılmıştır. Sri Lanka’nın ana ihraç pazarlarındaki ekonomi zafiyetinin bir yansıması olarak 2001 yılında %12’lik düşüşün ardından bunu izleyen 2002 yılında kazançlar ABD $ bazında %4 oranında artmış görülmüştür. Sri Lanka’nın özel sektör ve kamu işletmeleri tarafından madenciliği yapılan grafit, ilmenite ve mineral kum rezervleri bulunmaktadır. Madencilik 1995 yılında yabancı yatırımlara açılmış fakat içeride çevre konusunda hassasiyeti bulunan çevrelerin aktiviteleri ve ç direnç nedeniyle projelerin gündemden kaldırılmasına neden olunmuştur. İmalat İmalat sanayiindeki esneklik özel sektörün büyüyen baskınlığından kaynaklanmaktadır. Özel sektör payı 1990’lı yıllar boyunca %90 civarına ulaşmıştır. Ceylon Petroleum şirketinin (kamu 3sektöründe % 90 üretime sahip). her iki yılda bir 6 hafta bakım nedeniyle kapalı olmakta ve kamu sektörünün üretim çıktıları dalgalanma göstermektedir. İmalat ekonominin en hızlı büyüyen sektörlerinden birisi olup 1997­2000 arasında ortalama %7.2 büyümüştür. Modern ekipman ve ileri teknoloji işlemleri için yapılmış olan yatırım, üretim kapasitesini kısmen de olsa artırmış ve verimliliğin gelişmesine olanak sağlamıştır. Fakat, 2001 yılında global ekonomik yavaşlamanın yol açtığı keskin daralma ile imalat sektörü %4.2 oranla son yirmi yıl içinde ilk daralmasını yaşamıştır. Bunu 2002 yılında uluslararası talepteki kısmi toparlanma sayesinde zayıf bir toparlanma (üretim çıktıları %2.2 oranında artmış) ve ardından 2003 yılında %4.4’ük bir artış izlemiştir. Endüstrinin tabanının sadece tekstil ve giyim, gıda ve içki, kimyasallar, petrol ve kauçuk ürünleri şeklinde dar bir yapıya oturmuş olması temel bir zayıflık oluşturmaktadır. Bu üç kategori birlikte üretimin %85’ini ve 2002 yılında imalat sanayiinde büyümenin %82’sini oluşturmaktadır. Diğer bir zayıf nokta da imalat sanayisinin ithalata olan ağır bağımlılığı olup, üretim maliyetlerinin uluslararası piyasalarda fiyat ve kur değişmeleri karşısında hassas konuma gelmesine yol açmasıdır. Üçüncü olarak sıralanan gruptaki kimyasallar, petrol ve kauçuk ürünleri en yüksel ithalat bağımlılığına sahip olup yaklaşık %80 civarındadır. Gıda ve içki sektöründe katma değer %45 oranla en yüksek seviyededir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 7 Giyim Sanayisi Giyim sanayisinin gelişmesi Sri Lanka için bir başarı hikayesidir. Giyim sanayisi bugün istihdamın %35’ine, üretim çıktılarının %40’dan fazlasına ve toplam ihracatın da %50’den fazlasına sahiptir. Sektörün önündeki en büyük zorluk 2005 yılı sonunda kota bazlı sistemi sona erdirip uluslararası rekabete daha şiddetli maruz kalmaya yol açacak olan Multi­Fibre Anlaşması’nın sonlanmasıdır. Mevcut serbest ticaret anlaşmaları ve ABD ile Meksika tarafından Afrika ve Karaib ülkelerine verilen bazı özel tavizler ile Çin ve Doğu Avrupa’daki ucuz maliyetli üreticilerden artan tedarik zaten bazı Pazar kayıplarına yol açmış durumdadır. Her şeye rağmen, bu meydan okumaların karşısında durmak üzere sanayinin yeniden yapılanmaya başlamasına ilişkin önemli gelişmeler bulunmaktadır. Örneğin; 1990’lı yılların ortalarından beri kota bağımlı üretimden kaçınma eğilimi gözlenmektedir. Giyim sanayisi bir gecede kurulmuş bir sektör olmayıp yaklaşık 50 civarında firma üretimin %50’sinden fazlasını gerçekleştirmekte, en üst seviyede bulunan %12 oranında firma ihracatın %72’sini gerçekleştirmekte ve istihdamın %62’sini elinde tutmaktadır. Üreticiler müşteriler ile sıkı pazarlama bağları kurmuş durumda olup kota bağımlılığı olan segmentlerden ziyade yüksek değerli markalara yönelmiş durumdadırlar. Çin ve Hindistan gibi bazı rakiplere göre Sri Lanka’da işgücü standartları ve çalışma koşulları çok daha ileri seviyede olup sektöre güç vermektedir. Ayrıca hükümet de sanayinin desteklenmesinde daha aktif duruma gelmektedir. Örneğin, 2001 yılında AB ile kota sınırlamalarının kaldırılması ve 2002 yılında da ABD ile serbest ticaret anlaşması görüşmelerini başlatmıştır. Son olarak üretimin yaklaşık %50’sini elinde tutan küçük firmaların çoğunlukla büyükler tarafından taşeron olarak kullanılması veya yutulması durumu ortaya çıkacağı ve kayıpların %20 civarında olacağı beklenmektedir. Güçlükler olarak da; güçlü bir ham madde tabanından yoksun olmak (kumaş ve aksesuarların yaklaşık %85­90’ı ithal edilmektedir), Teslim sürelerinin uzun olması (örneğin ABD pazarına varış 90 gün sürmekte, Meksika’da bu süre 30 gündür), ihraç pazarlarındaki çeşitliliğin sınırlı olması (ihracatın %90’ı AB ve ABD pazarlarına yapılmakta, Japonya pazarı için girişimlerden sonuç alınamamış durumdadır), rakiplerin (Doğu Avrupa, Çin ve Bangladeş, Vietnam gibi Asya ülkeleri) işgücü verimliliğinin daha fazla maliyetlerinin de daha az olması Sri Lanka’nın rekabet gücünün erimesine yol açmaktadır. Sanayinin Görünümü Sri Lanka’nın 2005 yılı sonrasında endüstriyel performansının üretim kabiliyeti ile ürün kalitesini nasıl pazarlayacağına bağlı olduğu öngörülmekte, anahtar konunun da yüksek değerli ürünlerin nich pazarlara yönelmesi olduğu belirtilmektedir. Büyük bir olasılıkla verilen pozitif gelişmelere bağlı olarak endüstride fırtınalı günler yaşanacağı ve artan rekabet karşısında başarılı olunacağı öngörülmektedir. Sri Lanka ihracata dayalı sanayileşme stratejisi izlemektedir. İhracatta geniş bir teşvik yelpazesi bulunmakta olup buna düşük vergi oranları, vergi tatilleri ve ihracat sektörleri için ham madde ve sermaye mallarının gümrüksüz ithali dahildir. Tarifelerin giderek rasyonel hale getirilmesi ve koruma seviyesinin azaltılması çimento ve tekstil gibi bazı ikame sektörleri zorlayacak şekilde etkilemiş olmakla birlikte işlenmiş gıda, deterjanlar ve fabrikasyon metal ürünleri gibi sektörler bu durum karşısında kendini kanıtlayarak ithalata karşı etkin rekabet göstermiştir. Giyim sanayisinde bazı yatırımlar haricinde imalat sanayisinde yatırımlar son yıllarda yavaşlamıştır. Yabancı yatırımcılar hassas politik çevreler tarafından yıpratılırken (etnik çatışma ve karşıt parti gerilimleri nedeniyle) yüksek kredi maliyetleri ve tahmin edilemeyen
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 8 faiz oranları rejimi de yerli yatırımları yavaşlatmıştır. Zorlayıcı iş yasaları hüviyetiyle sınırlayıcı işgücü piyasası üretimin genişlemesinin önünde ek bir yıpratıcı etken olarak görülmektedir. Yatırım maliyetlerinin artmakta olması (yakıt, elektrik, liman ve gümrük işlemleri ödeme oranları) ayrı bir olumsuz faktör teşkil etmektedir. İnşaat İnşaat sektörü düşük bir performans göstermiştir. Gerçek büyüme 1998 yılındaki %7.1 seviyesinden 1999­2000 yıllarında ortalama %4.8 seviyelerine gerilemiş, 2001 yılında %2.5 seviyesine düşmüş ve 2002 yılında %0.8 oranında daha daralma göstermiştir. Bu düşük performans 2001­02 yıllarında konutlara artan talebin karşılanmasından daha ziyade kamu yatırımlarında (özellikle büyük altyapı projelerinde) yaşanan dar boğaz ve özel yatırımlarının büyümesindeki azalmayı yansıtmaktadır. Özel sektör talebindeki artış ile 2003 yılında büyüme geri dönmüş ve %5.5 olarak gerçekleşmiştir. Ülkede 400,000 adet konut açığı olduğu tahmin edilmektedir. Kamu sektörü daha ziyade düşük ve orta gelir grubunun ihtiyaçlarına yönelik ağırlıklı olarak da kırsal kesimde programlar yürütmektedir. Özel sektör daha ziyade kentsel kesimde yüksek gelir grubunun konut ihtiyacı ile imalat sanayisine yönelmiştir. Vergi teşvikleri ve artan konut finansman temin imkanları konuta talebi artırmış fakat arsa sıkıntısı (öncelikle kentsel alanlarda) ile birleşen sorunsuz tapu temin güçlükleri hala sorun teşkil etmektedir. Mali Hizmetler Sri Lanka mali hizmetler sektörü tesis sayısı ve sunulan hizmet alanı açısından son yıllarda hızlı büyüme göstermiştir. Sektörün sistematik istikrarı ve liberalleşmesi yolunda 2002 ve 2003 yılının başlarında önemli adımlar atılmıştır. Sigortacılık hizmetleri ikinci kamu şirketinin de satışıyla tamamen özelleştirilmiştir. Mali sektörde bankacılık sektörü ağırlıklı konumda olup varlıkların %57sine sahiptir. Bu rakam Hindistan’da %35’dir. Yüksek faizler bir zayıflık olarak görülmektedir. Bankacılık sektörü yapısal değişime gitmektedir. Satın alama ve birleşmeler, stratejik ortaklıklar ticari bankalar ile diğer mali hizmetler daha ortak hale gelerek ticaret, kalkınma ve diğer ihtisas bankacılıkları arasındaki farklar ortadan kaldırılmaktadır. Kalkınma bankaları sigorta ve fon yönetimi olarak çeşitliliğe sahiptir ve örneğin ticari bankalardaki stratejik payların alınmasında borçlandırma kapasitesi artırılmıştır. Ticari bankalar da ana faaliyet alanı ticarete fon yaratmak olmakla birlikte kalkınma projelerini de finanse etmekte ve tüketici kredileri ve konut finansmanı gibi alanlarda faaliyet göstermektedir. Mali sektörün ana zafiyetlerden birisi sektörün kamu kesimi tarafından baskın konumda olmasıdır. Kamu bankacılık sektörünün %50’sine sahip olup en büyük iki banka olan The Bank of Ceylon ve People’s Bank’ın sahibi durumundadır. Kamu uzun vadeli tasarruflarda sanal bir monopol durumunda olup yerli mali kaynakların %50’sinden fazlasını kullanmaktadır. Uzun vadeli tasarrufların kamu tarafından zamanından önce boşaltılması özel kesimin borçlandırma pazarındaki ana sıkıntılardan birisidir. Bu zafiyetler aktif olarak belirlenip üzerine gidilmiştir. Nisan 2003’de kamu elindeki ikinci şirketi de satarak sigorta hizmetlerinden tamamen çekilmiştir. Ayrıca elindeki iki kamu bankasını da yeniden yapılandırarak politik müdahalelerden arındırmış ve performansları artırılmıştır. 1998 yılından beri düşüş eğilimi gösteren sermaye piyasaları Aralık 2001’de seçilen koalisyon hükümeti ile durumu tersine çevirmiştir. 2002 yılında Colombo sermaye piyasası
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 9 dünyada en iyi performans gösteren piyasalardan biri konumuna gelmiştir. Ana piyasadaki canlanma yeni kamu teklifleri ile desteklenmiştir. İlk defa bazı yeni sektörler devreye sokulmuş, bunla arasında güç ve enerji, sağlık ve iletişim yer almıştır. Diğer bir dipnot da 2002 yılında yabancıların alımlarının 25 Milyon ABD $ olarak gerçekleşmesidir. 2003 yılında sermaye piyasası yükselmeye devam etmiş ve şirket satın almaları akın halinde artmıştır. Piyasanın günlük işlem hacmi 4.8 milyar SLR seviyesine ulaşıp tarihinin en yüksek rakamını görmüştür. Piyasadaki sermaye artışı da ikiye katlamış ve yılın başındaki 169 milyar SLR değerinden yıl sonunda 300 milyar SLR değerine ulaşmıştır. 2004 yılında Colombo Sermaye Piyasası iniş çıkış izlemiş ve politik belirsizliğin etkilerini yaşamıştır. Kamu tahvillerinde hareketli bir piyasa bulunmakla birlikte özel kesim borçlandırma piyasası oldukça küçüktür. Fitch Ratings kurumunun kurulması ile daha fazla firma bono ve borç senedi piyasası ile sermaye piyasasında kredi rayting sıralamasına girmeye teşvik edilmiştir. Diğer Hizmetler Sri Lanka’nın turizm sektörü, iç savaştan en kötü etkilenen sektör olarak barıştan en fazla fayda gören sektördür. Artan gerilim nedeniyle 2000 yılında gelen turist sayısı 400,000’e düşmüş ve Temmuz 2001’de de ülkenin uluslararası havaalanına yapılan saldırının ardından %16 oranında daha düşüş göstermiştir. 2002 yılında bir yıl barış süreci gelen turist sayısının %17 oranında artmasını sağlamış ve 393,000 kişiye ulaşmasını sağlamıştır. Turizm sektöründeki güçlü artış eğilimi 2003 yılı boyunca devam etmiş ve yıl sonunda 500,000 kişiyi aşarak tarihi rekor seviyesine gelinmiştir. Geçmişte Sri Lanka turizm açısından avantajlarını kullanmamaktayken bu durum değişmekte ve turizmde eko­ turizm ve macera tatilleri gibi çeşitlendirmelere gidilmektedir. Sektörün en iyi pazarı olarak Birleşik Krallık 1998 yılında Almanya’nın önüne geçmiş olmakla birlikte 2002 yılında Hindistan gerçekleştirilen bir kampanyanın başarılı bir sonucu olarak öne geçmiştir. 2003 yılında yine Birleşik Krallık öne geçmiş ve burada 93,000 kişiden fazla turist gelmiştir. Yeni pazarlar olarak Pakistan ve Çin de hedeflenmektedir. Turizm sektöründe doğrudan ve dolaylı olarak 90,000 kişi civarında istihdam bulunmakta ve ülkenin en önemli üçüncü istihdam alanı konumundadır. Dış Ticaret Sri Lanka Güney Asya’da en liberal ortama sahip ülkelerden birisidir. İhracat ve ithalat belgesi sadece çevre güvenliği amaçlı bazı ürünler için bulunmaktadır. 2000 yılında tarife iki bölüme ayrılarak daha rasyonel hale getirilmiş ve en yüksek vergi oranı %25 şeklinde olmuş, ancak bu durum 2002 yılında kamu gelirlerini artırma amacıyla birçok gümrüksüz üründe tersine çevrilmiş ve %2­10 arasında vergi konmuştur. 2001 yılında 2,536 kalem üründen alınan vergi 2002 yılında hızla düşerek 453 kalem mal grubuna inmiştir. 2001 yılında ithalattan toplanan gelirlerinin bütçedeki payı %40 oranından 2002 yılında yarıya düşerek %20 oranına çekilmiştir. Pirinçte ithalat belgesi 2002 yılında kaldırılmış fakat tarım ürünlerinin ithalatta koruması yüksek tarife ile devam ettirilmiştir. Ulusal muhasebede Sri Lanka ekonomisinin ticarete fazla bağımlı olduğu GSYİH’da ihracat ve ithalatın yüksek paylara sahip olması ile yansımakta olup ihracatın payı % 35 ve ithalatın payı da % 42 oranındadır. Geleneksel olarak ihracat ithalattan daha hızlı büyüme göstermekle birlikte Sri Lanka Merkez Bankası’na göre yüksek ithalat eğilimi 1999­2003 yılları arasında GSYİH’nın ortalama % 7.1’i oranında kalıcı bir ticaret açığına (ödemeler dengesi bazında) yol açmıştır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 10 1997­98’de ithalatta fiyatların güçsüz hale gelmesiyle daralan ticaret açığı 2001 yılında ithalatta ani azalmalar ile tekrar düşüş göstermiş, 2002 yılında ise ithalatın %2.2 oranında artması ve ihracatın % 2.4 azalması ile ABD Doları bazında %22 oranında artış göstermiştir. 2003 yılında Sri Lanka’nın mal ticaret açığı GSYİH’nın %8.3’ü (1.5 milyar ABD $ ve 2002 yılındaki 1.4 milyar ABD $’ına göre %9.5 daha fazla) şeklinde kaydedilmiştir. İhracat gelirleri %9.2 artarak 5.1 milyar ABD$’ına yükselirken ithalat %9.3 oranında biraz daha hızlı büyüyerek 6.7 milyar ABD $ olarak gerçekleşmiştir. Dış ticarette karakteristik zayıf bir nokta ülkenin ihracatının tabanının dar oluşudur. Önemli Dış Ticaret Ürünleri ve Ülkeleri Dış Ticaret Ürünleri İhracat, fob 2003 (milyon SLR) 495,426 Tekstil ve Giyim Çay Makina ve Ekipman Tekstil Petrol Gıda ve İçki Makina ve Ekipman 248,572 65,937 27,951 643,749 132,415 80,807 67,713 67,330 Ticaret Dengesi ­148,324 İthalat, cif Kaynak: Sri Lanka Merkez Bankası, Faaliyet Raporu, 2003. Dış Ticaret Ülkeleri, 2003 İhracat: Toplam içinde % ABD 34.6 AB 29.0 Asya 12.0 Ortadoğu 9.0 CIS 3.6 İthalat: Toplam içinde % Hindistan 25.4 Hong Kong 8.4 Singapur 7.8 Japonya 6.7 Çin 4.9 Kaynak: Sri Lanka Merkez Bankası, Faaliyet Raporu, 2003. Giyim ürünleri ve çay toplam ihracatın yaklaşık üçte ikisini oluşturmaktadır. Giyim ürünleri ihracat gelirlerinin yarısından fazlası tutarında olup en büyük net döviz gelir kaynağıdır. Giyim sanayiine aşırı bağımlılık uluslararası piyasalardaki dalgalanmalara karşı fazla duyarlı bir yapı teşkil etmektedir. Örneğin, 2001­2002’de OECD ülkelerinde talep zayıflığı giyim ihracatının küçülmesine ve ihracat gelirleri büyümesinde ani düşüşe neden olmuştur. Endüstriyel ihracatta sınırlı bir çeşitlilik bulunmaktadır. Makina ve ekipman ihracatı sürekli artış göstermiş (2002 yılında toplam ihracatın %5.7’si ve imalat sanayisi ihracatının %7.3’ü) ve endüstriyel ihracat kategorisinde lider ikinci sektör olmuştur. Elmas ve mücevher ile deri ürünleri ümit vericidir. Sri Lanka bazı özel taşıt lastiklerinde dünya lideridir. Fakat, kauçuk ürünlerinde doğal avantajına rağmen kauçuk ürünleri ihracatı beklenenin altında olup kısmen ham madde yetersizliğine bağlı olarak kauçuk ürünleri üretimi som yıllarda zayıflamıştır. 2003 yılında ihracat büyümesinin yaklaşık %80’i sanayi ürünleri ihracatı tarafından sağlanmış olup büyüme hızı %10 olarak kaydedilmiştir. Giyim ve tekstilden elde edilen gelirler lider ihracat kategorisi olarak %6.3 yıllık büyüme ile 2.6 milyar $ gerçekleşmiş ve hacim ve birim fiyatlarındaki %3 oranında artış sayesinde olmuştur. Petrol ürünleri haricinde %11 oranında daralma dışında diğer sanayi ürünleri ihracat gelirlerinde büyüme kaydedilmiştir. Makina, mekanik ve elektrik ekipmanları
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 11 ihracatı ikinci büyük ihraç ürünü kategorisi olup % 9 oranında, elmas ve mücevher ihracatı % 14 oranında ve kauçuk ürünlerinde de etkileyici bir şekilde %27 oranında büyüme gerçekleşmiştir. Karides ve kabuklu deniz hayvanı mahsulleri ihracatında ani yükselme ile %20.1 oranında ve taze balık ihracatında %15 oranında büyüme gıda ürünleri ihracat gelirlerindeki %17.8 yıllık artış ile önemli katkı sağlamıştır. İhracat gelirlerinin beşte birine sahip olan tarımsal ürün ihracat payı 2002 yılında kauçuk ürünleri ve coconut ihracatındaki yavaş büyüme nedeniyle düşmüştür. İhracat gelirleri ikinci büyük ihracat kategorisi konumunu sürdüren çay tarafından yukarı çekilmiştir. Çay fiyatlarının Rupe bazında değer yitirdiği 1999 yılı haricinde hacim ve Rupe bazında değer olarak sürekli rekor seviyelere ulaşılmış, Sri Lanka’nın çay ihracatında dünya lideri konumu sürmüştür. Küçük ihracat tarım mahsulleri, ana olarak baharatlarda (Sri Lanka tarçın ihracatında dünya lideridir) iyi bir performans gözlenmiştir. Buradan elde edilen gelirler değer olarak kauçuk ve coconut ihracat gelirlerini aşmıştır. Rekor düzeyde çay gelirleri ve düşük fiyatlı kauçuk ihracatından gelir artışı ile birlikte 2003 yılında tarım sektörü ihracatının %2.9 artmasına olanak sağlamıştır. Coconut ihracat geliri 2003 yılında aratan ihracat hacmi ile %17 artış göstermiştir. Bu üç ürününden elde edilen ihracat gelirleri tarım ürünleri ihracatındaki artışın %80’ini oluşturmaktadır. Sri Lanka’nın imalat sanayisi ağır bir şekilde ithal sermaye malları ve endüstriyel girdi mallarına bağımlı olup birlikte toplam ithalatın dörtte üçünü oluşturmaktadır. 2000 yılından sonra termal güç santrali kullanımının artması petrol ithalat hacminin artmasına yol açmış ve 2000 yılında % 12 olan ithalattaki payı 2002 yılında %13’e çıkmıştır. Termal güç kaynağına bağımlılığın artması ülke ekonomisini petrol fiyatlarındaki artışlara daha duyarlı ve hassas olma durumunu getirmektedir. 2003 yılında ara malları ithalatı ABD $ bazında %0.9 oranında artmıştır. İhracat performansına paralel olarak başı çeken ithalat mal grubu yine tekstil ve giyim alt grubu olmuş, %3.9 artarak 1.4 milyar ABD $ olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde yıllık bazda ham petrol ithalatı %7.7 artmış ve aynı zamanda diğer petrol ürünleri ithalatı da %9.3 oranında artmıştır. Tüm ana ara malların ithalatında endüstriyel aktivite ile birlikte artış kaydedilmiştir. Kimyasal ürün ithalatı yıllık olarak %9.5 oranında artmakla birlikte boya sektöründeki ithalat da %15.2 oranında artmıştır. Tüketim malları ithalatın beşte biri civarındadır. Gıda ithalatı 2001 yılında değer olarak toplam ithalatın %9’u olmakla birlikte iniş­çıkışlı olup yurtiçi hasat ve uluslararası fiyatlara bağlıdır. Pirinç, şeker, buğday ve süt tozu gıda ithalatında ağırlıklı yere sahiptir. Binek otomobiller ve ev aletleri temel dayanıklı tüketim ithal mallarıdır. Sınırlı sayıda ihraç pazarına bağımlı olmak Sri Lanka dış ticaretinin zayıf noktalarından biridir. ABD ve AB ülkeleri görünen toplam ihracatın üçte ikisini ve giyim ihracatının %90’ını oluşturmaktadır. AB aynı zamanda ana turizm pazarıdır. Japonya balık ürünleri, makina aksesuarları ve değerli taşlar için önemli Pazar konumundadır. Orta Doğu ana çay pazarı olup Sri Lanka için petrol kaynağı ve göçmen işçiler için işveren konumundadır. Yurt dışında çalışan Sri Lanka’lıların %60’ından fazlası Orta Doğuda istihdam edilmektedir. Sri Lanka ithalatının yarısından fazlası Japonya dahil Asya ülkelerinden gerçekleşmektedir. Hindistan ile ikili ticaret anlaşması (FTA) 2000 yılında yürürlüğe girmiş fakat ihracat artışındaki fayda rakamsal olarak ihmal edilebilecek seviyede kalmıştır. Aynı zamanda Hindistan ile büyük ticaret açığı 2001 yılındaki 4.7 milyar SLR’den 2002 yılında %35 daha artarak 6.4 milyar SLR seviyesine gelmiştir. Hindistan’dan ithalatta ana ürün
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 12 grubu gıda ürünleridir. Sri Lanka benzeri ikili ticaret anlaşmalarını Pakistan ve Mısır için de hazırlamakta ve bu pazarlara çay ihracatının armasını hedeflemektedir. Hong Kong (kumaş ve giyim aksesuarları) ve Singapur (petrol, telekomünikasyon ve veri işleme ekipmanları) ikinci ve üçünce ithalat yapılan önemli ülkeler olup G.Kore de Sri Lanka’da lider yatırımcı ülke konumundadır. Türkiye ile Ticaret Türkiye ile Sri Lanka arasında dış ticaret hacmi henüz sınırlı sayılabilecek mertebede olmakla birlikte sürekli büyük artış gösteren bir süreç yaşanmaktadır. Özellikle son iki yılda önceki iki yıla göre sıçrama sayılacak şekilde önemli artış gözlenmiştir. 2001­2002 yıllarında 13.3 ve 16.2 milyon ABD $’ı olan ihracat 2003 ve 2004 yıllarında katlanarak artmış, 29.0 ve 29.9 milyon ABD $’ı seviyesine çıkmıştır. İthalatta da benzeri gelişme yaşanmış, 2001 yılında 5 milyon $ civarında olan ithalat her yıl kabaca 5 milyon ABD $ civarında artış göstererek 2004 yılı sonunda 21.7 milyon ABD $ olarak gerçekleşmiştir. İhracat Türkiye’nin Sri Lanka’ya ihracatında tarım ürünleri (ağırlıklı olarak kuru baklagiller), tekstil girdi ürünleri ve demir ve mermer önemli yere sahip olup ihracattaki sıçrama artışlarında da bu ürünlerin önemli katkısı vardır. Yalnız kuru baklagiller ihracatında iniş çıkışlar gözlenmekte olup Sri Lanka’daki hasat­kuraklık dönemleri ille ilişkilidir. Bu grubu izleyen ürün gruplarındaki ihracat artışları da benzer önemli artış eğilimi içindedir. Türkiye’nin Sri Lanka’ya İhracatı, 2001­2004 HS NO ÜRÜN ADI 2001 ABD $ 2.974.413 2002 2003 2004 ABD $ ABD $ ABD $ 6.394.722 15.655.396 11.274.051 4.939.247 0713 KURU BAKLAGİLLER (KABUKSUZ) (TANELERİ İKİYE AYRILMIŞ) 7207 DEMİR, ALAŞIMSIZ ÇELİKTEN YARI MAMULLER 3.405.423 5515 DİĞER DEVAMSIZ SENTETİK LİFDEN DOKUMALAR MAYALAR, CANSIZ DİĞER TEK HÜCRELİ MİKROORGANİZMALAR 1.066.800 3.015.136 1.955.420 2.240.290 569.186 723.766 1.554.598 1.268.081 5209 PAMUK MEN (DOKUMA %85 < PAMUKLU 200G/M2 DEN FAZLA) 604.165 102.304 808.384 1.251.303 2515 MERMER, TRAVERTEN, EKOSİN SU MERMERİ, KİREÇLİ TAŞLAR 39.131 547.503 875.200 5810 İŞLEMELER (PARÇA, ŞERİT, MOTİF HALİNDE) 33.127 45.614 141.838 537.973 5208 PAMUKLU DOKUMALAR (AĞIRLIKÇA %85 VE FAZLA PAMUK M.KARE 200GR) 147.110 209.087 562.648 524.395 1101 BUĞDAY UNU/MAHLUT UNU 191.400 464.400 5516 DEVAMSIZ SUNİ LİFDEN DOKUMALAR­ AĞIRLIKÇA %85 < SUNİ 370.608 466.575 491.535 385.647 8477 KAUÇUK, PLASTİK EŞYA İMAL VE İŞLEME MAKİNA VE CİHAZLARI 1.050 8708 KARA TAŞITLARI İÇİN AKSAM, PARÇALARI 38.224 76.415 153.644 303.438 2513 SÜNGER TAŞI, ZIMPARA TAŞI (TABİİ KORİNDON VE DİĞER TABİİ AŞINDIRICILAR) 71.064 153.537 310.946 298.402 5407 SENTETİK İPLİK, MONOFİL, ŞERİTLERLE DOKUMALAR 140.025 498.830 139.014 291.465
2102 358.100 © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 13 5804 TÜLLER VE DİĞER MENSUCAT­PARÇA, ŞERİT, MOTİFLER HALİNDE 8421 SANTRİFÜJLE ÇALIŞAN KURUTMA, FİLTRE , ARITMA CİHAZLARI 6004 DİĞER ÖRME MENSUCAT (EN>30CM, ELASTOMERİK/KAUÇUK İPLİK=>%5) 48.956 8418 BUZDOLAPLARI, DONDURUCULAR, SOĞUTUCULAR, ISI POMPALARI 58.442 6002 DİĞER ÖRME MENSUCAT (EN<=30CM, ELASTOMERİK/KAUÇUK İPLİK=>%5) 8701 TRAKTÖRLER 4011 1.058 1.782 31.450 81.907 284.060 2.236 251.648 37.262 250.184 118.017 248.118 50.632 214.926 123.297 304.766 252.746 208.042 KAUÇUKTAN YENİ DIŞ LASTİKLER 50.331 49.616 77.428 176.810 2002 DOMATESLER (SİRKE/ASETİK ASİTTEN BAŞKA USULLERLE HAZIRLANMIŞ) 72.423 105.015 166.811 169.882 7326 DEMİR/ÇELİKTEN DİĞER EŞYA 11.631 120.244 305.650 132.836 5408 SUNİ FİLAMENT İPLİKLERİNDEN DOKUNMUŞ MENSUCAT SERAMİK MUSLUK TAŞLARI, LAVOBOLAR, KÜVETLER, BİDELER VB 85.104 94.433 125.495 52.172 30.347 52.448 100.510 3.446.172 3.749.440 5.294.790 2.683.921 6910 DİĞER 13.285.677 16.202.881 29.046.686 29.858.424 TOPLAM Kaynak: DTM İthalat Türkiye’nin Sri Lanka’dan ithalatında önemli mallar kauçuk, çay, suni liflerden iplikler, tekstil ve giyim ürünleri, kauçuktan dış lastikler ve Hindistan cevizi şeklindedir. Kauçuk başta olmak üzere bu ürünlerin ithalatındaki büyük artışlar toplam ithalattın da hızlı büyümesinde önemli rol oynamıştır. Bu ürün grupları dışında belirli ölçme ve kontrol cihazları hariç diğer tüm ithal malları çok küçük paylara sahip olarak marjinal yer tutmaktadır. Türkiye’nin Sri Lanka’dan İthalatı, 2001­2004 HS NO ÜRÜN ADI 4001 TABİİ KAUÇUK, BALATA, GÜTA­PERKA, GUAYÜL VB TABİİ SAKIZLAR 0902 ÇAY 5510 SUNİ DEVAMSIZ LİFDEN İPLİKLER (DİKİŞ İPLİĞİ HARİÇ) KADIN/KIZ ÇOCUK İÇİN TAKIM, TAKIM ELBİSE, CEKET KAUÇUKTAN YENİ DIŞ LASTİKLER 6204 4011 2001 ABD $ 29.655 2002 ABD $ 554.450 2003 ABD $ 1.575.410 2004 ABD $ 3.571.255 1.517.625 1.043.318 2.138.957 3.217.026 70.731 870.119 3.152.842 2.309.135 93.424 23.097 209.978 1.344.616 589.428 915.471 2.038.867 1.312.767 6109 TİŞÖRTLER, FANİLALAR, DİĞER İÇ GİYİM EŞYASI (ÖRÜME) 2.411 6.242 89.903 1.109.943 6110 KAZAKLAR, SÜVETERLER, HIRKALAR, YELEKLER VB.EŞYA (ÖRME) 1.717 59.216 308.857 810.916 0801 HİNDİSTAN CEVİZİ, BREZİLYA VE KAJU CEVİZİ (TAZE/KURUTULMUŞ) 288.868 269.959 647.452 737.287 6116 ELDİVENLER (ÖRME) 29.233 32.280 77.074 615.154 9031 DİĞER ÖLÇME, KONTROL ALET VE CİHAZLARI, PROFİL PROJEKTÖRLERİ 311.989 572.494 676.862 613.340
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 14 6203 ERKEK/ERKEK ÇOCUK İÇİN TAKIM, TAKIM ELBİSE, CEKET VS. 6212 SÜTYEN, KORSE, KORSE KEMER, PANTOLON ASKISI, ÇORAP BAĞI, JARTİYER 2824 KURŞUN OKSİTLERİ; MİNYUM VE MİNORANJ 6108 KADIN/KIZ ÇOCUK İÇİN İÇ VE GECE GİYİM EŞYASI (ÖRME) ERKEK/ERKEK ÇOCUK İÇİN İÇ VE GECE GİYİM EŞYASI (ÖRME) 1.379 4015 VULKANİZE KAUÇUKTAN HER TÜRLÜ GİYİM EŞYASI AKSESUARI (ELDİVEN) 6208 KADIN/KIZ ÇOCUK İÇİN İÇ VE GECE GİYİM EŞYASI 4012 KULLANILMIŞ YENİLENMİŞ DIŞ LASTİKLER, DOLGU LASTİK, SIRT, FLAPS 4202 DERİ, KÖSELE VB. DEN SEYAHAT EŞYASI 6112 SPOR KIYAFETLERİ, KAYAK, YÜZME KIYAFETLERİ (ÖRÜME) 6104 KADIN/KIZ ÇOCUK İÇİN TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET, PANOLON VS. (ÖRME) 5112 TARANMIŞ YÜNDEN, İNCE HAYVAN KILINDAN DOKUMALAR 9603 SÜPÜRGELER, FIRÇALAR, YER SÜPÜRGELERİ, PASPAS, TOZ SÜPÜRGESİ VB. 4013 KAUÇUKTAN İÇ LASTİKLER 6206 KADIN/KIZ ÇOCUK İÇİN GÖMLEK, BLUZ, VS. 6105 ERKEK/ERKEK ÇOCUK İÇİN GÖMLEKLER (ÖRME) 6107 6.543 45.870 294.430 586.587 43.464 128.053 536.837 88.509 495.417 20.563 75.194 488.454 20.574 14.988 394.058 166 222.182 178.475 349.513 510 31.972 2.958 315.906 18.952 43.517 82.934 297.612 126 7.259 31.278 199.300 15.532 3.606 185.966 4.213 376 181.650 57.761 160.009 135 36.392 77.500 116.957 125.200 83.897 115.642 18.742 12.249 106.979 10.798 45.551 100.803 5.489.252 4.679.833 1.432.287 DİĞER 2.110.356 TOPLAM 5.167.401 10.398.084 16.755.490 21.713.659 Kaynak: DTM Pazar ile İlgili Bilgiler Altyapı Sri Lanka’da fiziksel altyapı bütün ulaşım ve hizmet sektörleri için elverişsiz durumdadır. Bütçe sınırlamaları 2002 yılında kamu yatırımları düşerek GSYİH’nın %3.3’ü oranında gerçekleşmiş, rasyonel fiyatlandırma politikalarının eksikliği de özel kesimin bu alanlara girmesinde caydırıcı etki yapmıştır. Hükümet altyapıda özel sektör yatırımlarını büyük ölçüde yap­sahip ol­ işlet (built­own­operate) ve yap­sahip ol­devret (built­own­operate) modelleri bazında teşvik etmektedir. Tüm hizmetleri kapsayan çoklu sektör düzenleme kurumunun kurulması 2002 yılında atılan önemli bir adımdır. Oldukça geniş bir karayolu ağı bulunmakla birlikte büyük ölçüde tek hat yollardan oluşmaktadır. Yolların yalnız üçte birinde kaldırım bulunmakta ve bakım hizmetleri zayıftır. Demiryolu ulaşımına harcama yapılmamış olması durumu daha olumsuz hale getirerek karayollarının kargo taşımacılığında baskın yöntem olması durumunu getirmiştir. Demiryolu sisteminin iyileştirilmesi için halen çok sayıda proje ürütülmekte fakat bunların anlamlı bir etkisi bulunmamaktadır. Trafik yoğunluğu, Colombo için planlanan ring yolları ve otobanların yapımı bitirilene kadar sorun olmaya devam edecek, fakat bunların tamamlanması için daha birkaç yıl gerekmektedir. Hava alanını Colombo’ya bağlayan ve Güney otoban yolu ile Güney bölgeyi başkente bağlayan ekspres yolları üzerinde çalışmalar başlamıştır. Kuzey bölgeye giden A9 kara
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 15 yolunun 2002’de yeniden açılması ve rehabilitasyonu devam etmektedir. Gündemde yer alan diğer kara yolu projeleri Colombo­Kandy ekspres yolu ve Colombo çevre kara yolu şeklindedir. Yolların yapısının hızlı bir şekilde bozulmasında 2003 yılında trafiğe giren yaklaşık 400,000 adetlik ani araç sayısı artışı ile ortaya çıkan kullanım yoğunluğunun önemli etkisi olmuştur. Daha önceden güvenlik nedeniyle kapalı tutulan ve 2002’de tekrar trafiğe açılan yolların Colombo’daki trafik akışını kolaylaştırmada anlamlı bir katkısı olmamıştır. Güvenli olmayan ve haddinden fazla kalabalık otobüs taşımacılık sistemi üretkenliği azaltmaya devam etmekte ve van, üç tekerlekli taksi ve motosiklet gibi araçlar gibi diğer ikame taşıma araçları için talep doğmasını teşvik etmektedir. Ulaşım politikası halk taşımacılığında daha büyük yatırımların teşvik edilmesine doğru yönelmektedir. Kamu elinde bulunan 13 otobüs firmasından birçoğunu Birleşik Krallık bazlı işletmelere satmış durumda ve kalanların da kapatılması yoluna gidilmektedir. Ücretler 2002 yılında kısmen serbest bırakılmıştır. Demiryolu ağları uzun yıllar uygun olmayan yatırım ve mali kayıplar nedeni ile ulaşım sektöründe marjinal pozisyonda kalmıştır. Nakliye taşımacılığı büyük ölçüde durağan olup, 2001 ve 2002 yıllarında yolcu taşımacılığındaki artış ihmal edilecek ölçüdedir. Demiryolu kazaları da zayıf bakım hizmetleri nedeniyle hızlı şekilde artmış durumdadır. Ulusal havayolları uçuşları Temmuz 2001’de ülkenin uluslararası hava limanına yapılan isyancı saldırısı ile yarıya düşerek 6 uçağa inmiştir. Hava ulaşımı 2002 yılında üç yeni uçağın da filoya katılması ve Hindistan’daki iki varış yeri dahil birçok yeni varış noktalarına seferlerin başlatılması ile toparlanmıştır. İç hatlar ticari uçuşlarındaki yasak 2002 yılında kaldırılmış ve üç havayolu Colombo ve Jaffna arasında işlemeye başlamıştır. Sivil havacılık endüstrisinin gelişmesi ve takibi için 2002 yılında otonom bir kuruluş olan Sivil Havacılık Kurumu kurulmuştur. Hindistan’ın en büyük özel havayolu şirketleri Jet Airways ve Sahara India 2004 yılında Colombo’ya uçmaya başlamıştır. Zaman içinde bunların uçuş rotaları ile Colombo’ya uçuş sıklığında artış beklenmektedir. Colombo’nun ana limanında iki terminal bulunmaktadır. Biri kamuya ait Jaye Container Terminali (JCT) olup Sri Lanka Limanlar Otoritesi (SLPA) ve diğeri Güney Asya Giriş Terminali olup Avustralya’lı P&O tarafından işletilmektedir. Hava alanı saldırısı ile Temmuz 2001’de yürürlüğe giren savaş riski sigortası ödeneğinin 2002 yılında kaldırılması terminal iş hacimlerinin yüksek seviyelerde yoğunlaşmasını sağlamıştır. Sri Lanka Limanlar Otoritesinin devam eden reformları (kendi çalışan sayısının azaltılması dahil) üretkenliği artırmıştır. SLPA aynı zamanda lider deniz taşımacılık şirketleri ile de hizmet anlaşmaları yoluna gitmiş ve deniz taşımacılık trafiğinin yoğunlaşmasını canlandırmıştır. Başka reformlar da düşünülmekte ve yeni güney limanı kurulması ve yine güneyde Hambantota’da bir liman kurulması planlanmaktadır. Ekim 2004’te 1 milyar SLR kapasiteli tek nokta entegre liman hizmetleri Orugodawatta’da işletmeye alınmıştır. Hükümet Galle Limanının genişletilmesi için 1.2 milyar SLR yatırım kararı almış olup proje 2005 yılında başlayacaktır. Telekomünikasyon sektörü şüphesiz son yıllarda en büyük başarı hikayesi durumundadır. Sri Lanka Telecom’un (SLT) 1996 yılında mevzuatının değişmesi ve 1997 yılında kısmen özelleştirilmesinden beri sektör örülmeğe değer adımlarla büyümüştür. Sabit telefon hatları sayısı 1998 ve 2002’de %70 oranında büyümüştür. Yoğun rekabet, iyileştirilmiş tedarik ve genişletilmiş kapsam mobil telefon endüstrisinin hızlı büyümesini ateşlemiştir.Kullanıcı sayısı 1998 ile 2002 arasında %400’den fazla artış göstererek 931,580’e ulaşmıştır. Sonuçta ülkede 2002 yılında sabit ve mobil telefon hattı kullanım yoğunluğu tahmin olarak her 100 kişiden 9.9’una bir hat düşecek seviyeye gelmiştir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 16 Internet bağlantıları da halen bir şehir yaşam biçimi olmakla birlikte hem kullanıcı sayısı (1998­2002 arasında %269 büyümüş) hem de servis sağlayıcı sayısı bakımından artmıştır. Önde gelen tüm kamu kurumları ve şirketlerin web sitesi bulunmakta ve Internet bankacılık hizmetleri de sunulmaktadır. Sri Lanka Telecom (SLT) 2002 yılından beri sermaye piyasasında yer almakta olup %12 kamu sermaye iştiraki bulunmaktadır. 2002 yılı sonunda telekom endüstrisi SLT’nin uluslararası ağdaki monopol konumundan vazgeçerek daha liberal hale getirilmiştir. Bu tarihten beri 30’dan fazla yeni harici giriş temin eden operatör devreye girmiştir. Lisans şartları ve konuşma tarifeleri de hafifletilmiştir. Ülkede televizyon erişim oranı %90 civarında olup adanın tanıtım ve reklam için en çok rağbet gören medya aracı konumundadır. 2002 yılında adada nüfusun her bin kişisinden 115’i televizyon sahibi durumundadır. Yüksek okur­yazar oranı gazetelerin yaygın bir okuma oranına sahip olduğu anlamına gelmektedir. Fakat, tüm medya organları üzerinde yoğun devlet etkisi bulunması ve yayın sınırlamaları gazetecilik ve gözlemcilik işlevinin etkinliği üzerinde rol oynamaktadır. Enerji Temini Ülkede 2001 yıllında 1996 yılından sonra ikinci enerji krizi yaşanmıştır. Enerji temini Mayıs 2002’de özel sektör tarafından 290 MW kapasiteli gücün de eklenmesi ile düzeltilmiştir. Musonların iki defa yetersiz kalması ile hidroelektrik santrallerinin kullanımının (kurulu kapasitenin %60’ı) sınırlı kamasına rağmen krizin daha ziyade yetersiz planlama ve yeni güç kaynağı temini için hazırlanan sözleşmelerdeki gecikmelerden kaynaklandığı belirtilmektedir. 1999­2001 yılları arasında 200 MW yeni kapasite eklenmesine rağmen enerji kullanımını teşvik eden tarife indirimleri nedeniyle talep daha hızlı büyümüş ve kırsal kesimin elektrik erişimi artırılmıştır. Önemli yeni enerji projeleri ciddi şekilde ihtiyaç duyulan 300 MW gücünde kömür güç santrali ile 150 MW gücünde hidroelektrik güç santrali henüz başlatılmaktadır. Artan talep (tahminen yılda %10) her yıl yaklaşık 100 MW yeni güç kapasitesi ihtiyacını doğurmaktadır. Fakat, 203 yılında 70 MW gücündeki Kukule Ganga hidroelektrik santrali olmak üzere sadece bir güç santrali üretime başlamıştır. Ceylon Electric Board (CEB) önemli bir mali krize sürüklenmiştir. İşletme kayıpları 2002 yılında 7.5 milyar SLR’yi bularak borç yükünü şiddetli şekilde artıran 15 milyar SLR banka borç kredisi ihtiyacını gerekli kılmıştır. Özel sektörden acil enerji satın alınması ve artan termal santral kullanımı ile maliyetler tırmanmıştır. Tarifelerin 2002 yılında %38 oranında artışa rağmen, 8.85 SLR (9.2 ABD Cent) olan ortalama enerji birim maliyeti 7.21 SLR’ye yükseltilen fiyatların üzerinde kalmıştır. Elektrik fiyat tarifesi Güney ve Güneydoğu Asya’da en yüksek seviyededir.2002 yılında geçen yeni elektrik reform yasası CEB’un yeniden yapılanmasında gerekli mesafenin alınmasını sağlamıştır. Üretim, iletim ve dağıtım hizmetleri 2004 yılından itibaren açılmaya başlamaktadır. Özel sektör katılımı ile ayrı ticari hüviyetlerde birçok servis devreye girmektedir. Petrol Endüstrisinin Düzenlenmesi Termal güç kaynaklarına artan itimat ve ulaştırma sektöründe yükselen talep nedeniyle ticari enerji kaynağı olarak ülkede petrolün önemi büyümüştür. Yıllık ham petrol ithalatı 20011 yılındaki 1.9 milyon tondan 2002 yılında 2.28 milyon tona ulaşmıştır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 17 Önceden monopol konumunda bulunan kamu kuruluşu Ceylon Petroleum Corporation (CPC)’nun bu durumunun değiştirilmesi ve rekabetin artırılması için birçok adım atılmıştır. Sıvılaştırılmış doğal gaz pazarında Hollandalı Shell hakimiyetindeki monopol yapı 2001 yılında devreye giren iki yeni firma ile rekabet başlamıştır. Kamu Shell Gas’daki %49 hisse payını da elden çıkarma yolundadır. Denizcilik akaryakıt pazarı 2002 yılında daha önceleri gemi yakıt satışlarında monopol konumunda bulunan Lanka Marine Services’in satışı ile liberalleştirilmiştir. Yine 2002 yılında perakende (petrol ithalat, depolama ve dağıtımı) pazarı düzenlenmiştir. Hindistan Devleti’nin sahip olduğu Indian Oil Corporation (IOC) ile petrol ürünleri ithalatı ve dağıtımı konusunda bir anlaşma imzalanmıştır. Doğuda Trincomalee’de bulunan depolama amaçlı Petrol Tankları da yine IOC firmasına leasing yolu ile verilmiştir. Perakende pazarına rekabeti artırmak amacıyla üçüncü bir firmanın eklenmesi için planlar bulunmaktadır. Depolama ve rafine olanaklarının bulunmaması nedeniyle CPC firması bu işlerini leasing yolu ile özel sektöre yaptırmayı planlamaktadır. CPC firması da artan rekabete karşısında yeniden yapılandırılmaktadır. Petrol fiyatları uluslararası petrol fiyat hareketlerini yansıtan esnek fiyat politikası uygulamasına geçilmesi ile Ocak 2001’de serbest bırakılmıştır. Bu durum CPC firmasının 2000 yılında ortaya çıkan büyük kayıplarının bir kısmının kurtarılmasını mümkün kılmış ve 2002 yılı sonunda 5 milyar SLR kar açıklamıştır. Böylelikle banka borçlarının da 16 milyar SLR seviyesine indirilmesi mümkün olmuştur. Dizel petroldeki çapraz teşvik sistemine son verilmesi ile 1990­99 yılları arasında ciddi şekilde teşvik gören ve %12 yıllık büyümeye sahip dizel yakıt tüketiminde 2002 yılında %5 oranında azalma gerçekleşmiştir. Dış Ticaretle İlgili Mevzuat İthalat Vergi Tarifeleri Sri Lanka’da Harmonize Sistem (HS) kodu esasına göre sınıflandırılmış olan mal gruplarında muhtelif tarife oran aralıkları sistemi bulunmaktadır. En sık rastlanan tarife oran aralıkları %3.5, 6, 12, 16 ve 27.5 oranlarıdır. Bazı ürünler gümrüksüzdür. Ocak 2004’te ithalat gümrük vergileri biraz yukarı çekilmiştir. Ayrıca hükümet ithalata %10 geçici yeni vergi koymuştur. Bu yeni vergi süt ürünleri, tekstil, ilaç ve şeker dışında vergilendirilebilen tüm ürünler için geçerlidir. Tarım ve gıda ürünlerin çoğunluğu, tüketim malları, kimyasallar ve yerli üretimi bulunan diğer ara mallarda %27.5 oranında ithalat vergisi vardır. Yerli sanayide kullanılan parça ve bileşenler ile ham maddede %12 oranında vergi bulunmaktadır. Hazır giyim ürünlerinde de yine % 12 oranında vergi uygulanmaktadır. Bazı ham maddeler, makina ve ekipmanlar için %6 veya %3.5 oranında ithalat vergisi bulunmaktadır. Pirinç, kırmızı biber, soğan ve patates gibi seçilmiş bazı tarım ürünlerinde spesifik ithalat vergi oranı (%35) bulunmaktadır. Ayakkabıda da özel tarife vergi oranı uygulanmaktadır. Hazır giyim ihracatı için gerekli olan tüm tekstil malzemesi, iplik ve ilgili ara mallar ile sermaye mallarında gümrük vergisi yoktur. Ayrıca, altın, değerli taş, bilgisayar ve ilgili ekipman, yazılım, telekomünikasyon ekipmanı, spor ekipmanı, tıbbi ve dişçilik ekipmanları, tarımsal tohum ve tarım ve balıkçılık için gerekli olan bir dizi makina ve ekipman gümrük vergisinden muaftır. Arabalarda %27.5 oranında ithalat vergisi bulunmaktadır. Ayrıca, benzin ile çalışan arabalar için %25 oranında ve dizel arabalarda da %65 oranında belirlenmiş ek vergi
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 18 bulunmaktadır. İhracata dayalı birçok sanayide kullanılan taşıt araçları ithalatı işletmenin başlangıcında ya vergiden muaf veya vergi indirimine tabidir. Tütün, sigara ve likör yukarıda belirtilen 5 kademe vergi diliminde yer almayıp çok yüksek vergi oranlarına tabidir. Sri Lanka tarım ürünlerinin birçoğu ile birkaç diğer tarım dışı üründeki tarife vergi oranını Dünya Ticaret Örgütü’ne (WTO) bağlı olarak %50 şeklinde uygulamaktadır. Birçok üründe vergi oranı WTO’ya bağlı belirlenen oranların altında olmakla birlikte likör ve sigaralarda belirlenen oranlara uyulmayıp oldukça yüksek oranlar uygulanmaktadır. Sonuçta bu durum yasal ithalata karşı etkin bir kapalı yapı oluşturmakta olup kaçakçılık önemli bir problem teşkil etmektedir. Katma Değer Vergisi (Mal ve Hizmetler Vergisi) Sri Lanka’da Katma Değer Vergisi olarak “Mal ve Hizmetler Vergisi uygulanmaktadır. Nisan 1998’de yürürlüğe giren KDV sisteminde %12.5 vergi oranı uygulanmakla birlikte Ağustos 2002 tarihinden itibaren bu oran %15 olarak uygulanmaktadır. Fakat, bazı ürünler ile toptan ve perakende aktiviteleri (yerel satın alma ve satışlarda) ve ihracatta KDV yoktur. Gümrüklerde Değer Tespiti ve WTO Gümrük Değer Tespit Anlaşması Sri Lanka Gümrükleri (SLC) 7 Ocak 2003’ten itibaren WTO Gümrük Fiyat Tespit Anlaşması’nın uygulanmasına geçildiğini bildirmiştir. Tüm ithalatçı ve acentaların buna göre artık gümrük mal beyan formu ile birlikte değer tespit beyan formu vermesi gerekmektedir. SLC anlaşmaya göre en yaygın kullanımı temin etmeye çalışmakta fakat kullanılmış taşıt araç ithalatında istisna WTO’dan istisnai uygulama istemektedir. Kullanılmış motorlu araç ithalatında asgari değerin baz alınması planlanmaktadır. Gümrük vergi oranlarının çoğunluğu ad valorem şeklinde ve CIF değeri üzerinden hesaplanmaktadır. CIF değerinin hesaplanmasında Sri Lanka Gümrükleri yine WTO değer tespit metodunu uygulamaktadır. KDV hesaplanmasında da malın CIF değerleri üzerine gümrük vergisi ve ek vergi eklendikten sonra hesaplama yapılmaktadır. Eğer herhangi bir ürün yurt dışına onarım amacıyla gönderilirse, gönderici gümrük vergisi ödememek için malı tekrar ithal edeceğini bildiren formu sunması gerekmektedir. Yalnız, onarım bedeli malın bedelinin %50’sini geçerse ithalat gümrük vergisi alınmaktadır. İthalat Belgesi ve İthalat Kontrolleri Hükümet geçen yıllar içinde lisans kontrollerinin çoğunu serbest bırakarak liberalleştirmiştir. Artık sadece çoğunluğu sağlık ve ulusal güvenlikle ilgili ürünlerde olmak üzere ithalatçı belgesi gerekmektedir. Kırmızı et ithalatında deli dana hastalığına karşı tedbir amacıyla ithalat belgesi kontrolü altında gerekli görülmektedir. İlaç ithalatı Sri Lanka Sağlık Bakanlığı’ndaki İlaç ve Kozmetik Araçlar Komitesinin onayına tabidir. Benzeri şekilde, Savunma Bakanlığı silahlı kuvvetler, polis ve sivil savunma tarafından kullanılan ateşli silah ve patlayıcılar ithalatını kontrol altında tutmaktadır. Toksik ve tehlikeli kimyasal ve pestisit ithalatında da ek sınırlamalar bulunmaktadır. Kullanılmış veya yeniden kullanılması için bakım­onarım görmüş havalandırma cihazları ve soğutucular çevre koruma nedeniyle ithalatçı belgesi ile kontrol altında tutulmaktadır. Tarım ve Canlı Hayvancılık Bakanlığı tarafından tavuk ithalatına kısıtlamalar (veya yasaklamalar) da konmaktadır. Narkotik ilaçlar, silahlar ve patlayıcılar ile giyim eşyası ithalatında yasak veya sınırlama bulunmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 19 İhracat Kontrolleri Bazı kategorideki ürünler dışında ihracat serbest olup belge kontrolü yoktur. Bu ürünler mercan külçe ve kabukları, ahşap veya ahşaptan ürünler, fildişi ve antik motorlu araçlar dahil 50 yaşından büyük antik eşya şeklindedir. İhracat çevre güvenliğinin korunması ve antikaların muhafaza edilmesi amacıyla kontrol altında bulundurulmaktadır. İthalat / İhracat Belgeleri Malların ithal bedelleri ödemeleri akreditif, ödeme belgeleri veya kabul belgeleri ile ileri tarihte ödeme müeyyidelerine göre yapılmaktadır. Konsinye ithalat da mümkün olmakla birlikte kitap veya periyodik yayınlar ile süs balıkları re­export amaçlı ithal edilebilmektedir. Akreditiflerin geçerlilik süresi 365 gündür. İleri tarihte ödeme yapılacağına ilişkin belgenin kabulünde mal bedeli üst sınırı 7500 ABD $’dır. İleri tarihte yapılacak ödemler için geçerli olan belgeler banka ödeme emri, mektup veya telgraf transferi olarak kabul edilmektedir. İleri tarihte ödemesi yapılacak ürünlerin 90 gün içinde ithalatçı tarafından teslim alınmış olması gerekmektedir. Ticari bankalar için gerekli olan ithalatçı belgeleri temelde fatura, sigorta belgesi (varsa) ve nakliye dokümanlarıdır. Ürüne ve ödeme şekline bağlı olarak menşe şahadetnamesi, test belgelerine ambalaj listesi de gerekli olabilmektedir. Hava ve deniz kargo taşımacılığındaki gerekli belgeler aynıdır. İthalata ilişkin mal bedeli ödeme ve kabul belgelerine dayalı ödemelerde taşımacılığa ilişkin dokümanlar ithalatın malı gümrükten çekebilmesi için tedarikçinin bankasına veya Sri Lanka’daki bir ticari bankaya vermesi gerekmektedir. Orijinal dokümanların zamanında bankaya teslim edilememesi halinde bu belgelerin kopyaları ithalatçı tarafından malın gümrükten çekilebilmesi için kullanılabilmektedir. Ancak ithalatçı belgelerin orijinallerini malı çektiği günü izleyen 30 gün içinde bankaya ulaştırmak durumundadır. Hükümet gümrükten mal geçirme işlemleri için elektronik veri sistemine geçmektedir. Geçici Giriş Uluslararası Ticaret Odası’nın Carnet sistemi ile malın ülkeye teşhir amacıyla geçici girişine izin verilmektedir. İhracatçının gerekli belge ve menşe şahadetnamesini kendi ülkesinde ilgili yetkili kuruluşlara onaylatması gerekmektedir. Bu belgelerin malların gümrükten geçirilmesi esnasında sunulması gerekmektedir. Carnet sistemine göre ülkeye sokulan ürünlerin 6 ay içinde ülke dışına çıkarılması gerekmektedir. Detaylı bilgi için temas kurulacak adres: Director of Customs, Times Building, Colombo 1, telephone 94­11­ 421141~9, fax 94­11­446364. Etiket ve Markalama Koşulları Tüm ambalaj etiketleri büyük ve kalın mürekkep veya boyalı kalem yazısı ile olmalıdır. Konteynır kargolarında dikkatli aktarma işleri yapılabilmesi için ağırlık, ağırlık merkezi, askı veya kaldırma noktalarını işaretlenerek belirtilebilir. Sri Lanka’ya ihraç edilecek ürünlerin ısı, nem, kaba taşımacılık ve hırsızlığa karşı iyi ambalaja sahip olması gereklidir. Taşımacılık işaretleri içinde konsinye numarası ve giriş limanın adı yer almalıdır. Gıda Etiketleme: Hükümet son dönemde gıda ithalatında ek etiketleme koşulları getirmiştir. Yasalar bu etiketleme koşullara uymayan gıda ürünlerinin satılabilmesine, satışının teklif edilebilmesine, taşınabilmesine veya reklamının yapılabilmesine izin
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 20 vermemektedir. Detaylı bilgi 12 Ocak 2004 ve 1323/2 no.lu Sri Lanka resmi gazetesinde bulunmaktadır. Ayrıca sağlık birimleri ve çevre sektörlerinin içinde genetik olarak iyileştirilmiş gıda ithalatında etiketleme koşulları için tartışma bulunmakla birlikte henüz şartlar belirlenmiş değildir. Standartlar Sri Lanka Standartlar Enstitüsü (SLSI) ürün standartlarını belirlemektedir. İmalat sanayi ürünlüleri, tarım ürünleri, endüstriyel ham madde ve imalat işlemlerine ilişkin yaklaşık 1200 standart bulunmaktadır. Fakat bunlardan sadece 30 tanesi (esas itibariyle bina malzemesi, elektrikli ev aletleri, gıda ve tüketim ürünlerinde) zorunludur. Sri Lanka kalite yönetim ve güvencesi için ISO 9000, çevre yönetim sistemleri için de ISO 14000 standartlarını uygulamaktadır. SLSI ithalat kontrol işlemleri 58 ürün için zorunlu olup temelde ulusal güvenlik ve sağlık açısından kriterlere göre belirlenmiştir. Bu ürünlerde Sri Lanka standartlarına uygunluk zorunlu olup Sri Lanka tarafından akredite edilmiş yetkili yabancı kuruluşların onayı da kabul edilmektedir. Serbest Ticaret Bölgesi ve Antrepolar Sri Lanka’da 10 adet serbest ticaret bölgesi bulunmakta olup ihracat işleme bölgeleri (export processing zone) olarak adlandırılmakta ve BOI (Board of Investment) tarafından yönetilmektedir. Bu bölgelerde yaklaşık olarak 200 yabancı ihracatçı işletme faaliyet göstermektedir. Ayrıca iki adet endüstriyel park bulunmakta ve ihracata dayalı ve ihracata dayalı olmayan işletmeler yer almakta, Colombo’ya 60 km mesafede bulunan Pallelle ve Avissawela’da bulunmaktadır. Bu bölgelerde işletmelerin faaliyet göstermesi BOI tarafından çeşitli sebeplerle teşvik edilmekte ve daha güvenli ve birçok açıdan da kolaylık getirdiği belirtilmektedir. Colombo limanında transit taşımacılık için Sri Lanka Liman İdaresi’ne (SLPA) bağlı muhtelif antrepolar bulunmaktadır. İthalatçılar bu antrepoları kullanabileceği gibi liman dışında kendi antrepolarını da kurabilmektedir. SLPA’ya bağlı antrepoların kullanılabilme süreleri 6 ay ile sınırlıdır. Detaylı bilgi için temas noktası: Commercial Manager of SLPA ,Commissariat Street, Colombo 1, telephone and fax 94­11­431­648 şeklinde ve özek antrepo kullanılması için belge alınacak temas noktası: Director of Customs, Times Building, Colombo 1, telephone: 94­11­242­1141~49, Fax: 94­11­244­6364 şeklindedir. İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Profesyonel dil İngilizce’dir. Nezaket büyük itibar görmekte ve kişisel nezaket iş bağlantılarının kurulmasında belirleyici ana rolü oynamaktadır. Dakik olmak çok önemli olmamakla birlikte birçok randevu ve verilen sözlere titizlikle uyulmaktadır. İş Dünyası ve Seyahat ile İlgili Bilgiler Colombo oldukça modern bir uluslararası hava limanı hizmetine sahiptir. Uzun mesafeli dış hat varışları sık sık günün uygun olmayan saatlerinde (örn. Gece yarısından sonra) iniş
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 21 yapmaktadır. İç hat uçuşlarındaki yasak Nisan 2002’de kaldırılmış ve iç hatlarda kullanılan diğer üç hava alanı daha planlı olarak hizmet vermektedir. Ülkede 30 civarında ticari, sivil hava uçuş bölgesi bulunmakla birlikte ABD resmi kaynakları Temmuz 2004 itibariyle Colombo­Jaffna ve Colombo­Trincomalee hatlarında uçuş seyahatlerini sakıncalı görmektedir. Ayrıca, Sri Lanka Ulusal Havayolları turistik Hava Taksi aracı olarak çeşitli bölgelere 8 kişilik Cessna karavan tipi uçakla hizmet verebilmektedir. Ülke içinde yer alan toplam 25,000 km civarında kaldırımlı yoldan Kuzey Doğudaki savaş bölgeleri haricinde her yere ulaşım oldukça kolaydır. Aslında tüm yollar bir gidiş ve bir dönüş hattına sahip şekilde olup ortalama seyahat hızı is sadece saatte 30 km’dir. Colombo’da trafik tıkanıklığı vardır. Trafik akışı birçok adada olduğu gibi (İngiliz stili) soldandır. Dar kara yolları, tehlikeli sürülen şehirler arası otobüsler, aşırı yüklü kamyonlar ve irili ufaklı çok çeşitli araçların yanı sıra 4 çekerli jipler trafikte seyahati oldukça güç hale getirmekte ve bazen de tehlikeli olmaktadır. Birçok ziyaretçi araç ve şoför kiralamakta veya yerel taksileri tercih etmektedir. Radyo işlemli taksimetreli taksiler ve motorlu üç tekerlekli araçlar Colombo bölgesinde rahatça bulunabilmektedir. Taksiler genellikle önceden telefonla ayarlanmakta üç tekerlekli araçlar ise yol kenarında bulunmakta ve pazarlık ile anlaşma yapılmakta fiyatın seyahatten önce kararlaştırılması gerekmektedir. Uluslararası doğrudan telefon hattı bağlantısı bulunmakla birlikte mobil telefon kullanımı da hızla popüler hale gelmektedir. GSM roaming olanaklı mobil telefonlar Sri Lanka’da rahatlıkla kullanılmaktadır. Ayrıca uluslararası ekspres mektup/kargo sistemi (FedEx, UPS ve DHL dahil) de mevcuttur. Bir dizi yerel tedarikçi Internet ve e­mail hizmeti sunmaktadır. Hat bağlantı kalitesi zayıf olması nedeniyle bağlantılar zaman zaman güvenli olmamaktadır. Çok sayıda 5 yıldızlı otel Colombo ve civarında konaklama ve geniş yelpazede konforlu hizmet vermektedir. Ayrıca oldukça iyi iki ve üç yıldız ayarında sahil bölgesi konaklama tesisi bulunmakta ve Colombo’ya iki üç saatlik mesafede bulunmaktadır. Colombo bölgesinde 6 büyük hastane bulunmakta olup iki tanesinde acil travma servisi mevcuttur. Bunlar Asiri Hastanesi ve Devlet Genel Hastanesidir. Son olarak eklenen Hint sahipli Apollo Oteli de Asya’da en gelişmiş otellerden biri olma yolunda çalışmaktadır. Doktorlar ve hastanelerde ödemeler tedavi sırasında istenmektedir. Colombo dışında tıbbi olanaklar sınırlıdır. Ciddi tıbbi müdahale durumlarında adadan ayrılıp en yakın ülkede (Singapur, Tayland) gelişmiş bir hastaneye yönelmek gerekebilmektedir. Sri Lanka’da bankacılık sistemi oldukça gelişmiş durumda olmakla birlikte çoğunlukla Colombo ve civarında hizmet yoğunlaşmaktadır. Sri Lanka’da 2003 yılı sonunda 22 bankanın toplam 1,319 şubesi ve 705 ATM aracı bulunmaktadır. Uluslararası kredi kartları Colombo ve Kandy bölgesinde geniş kabul görmekle birlikte diğer bölgelerde daha sınırlı kabul edilmektedir. Gayet iyi şekilde stokları bulunan süpermarketler Colombo’da mevcuttur. Beraberinde ülkede bulunduğu sürede kullanmak amacıyla laptop bilgisayar ve yazılım getiren yabancılar girişte Gümrüğe beyan etmek ve geri dönüşü olan depozito ödemek zorundadır. Depozitolar ülkeden ayrılırken havaalanı çıkışında geri alınabilmektedir. Uygulamada sınırlı çapta getirilen geçici kullanım için yazılımlara bu kural sıkı şekilde uygulanmamaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 22 İş seyahati yapan yolcular beraberinde taşınabilir bilgisayar, kayıtlı veya kayıtsız yazılım programları ile birlikte yolcu bagajı olarak getirebilmektedir. Gümrük veya vergi yoktur. Gümrükler yazılım için kontrol yapmamaktadır. Sri Lanka’da tatiller ülkede bulunan dört dine (Budizm, Hinduizm, İslam ve Hıristiyanlık) bağlıdır. Günler yıldan yıla farklılık göstermektedir. Değişmeyen günler: Bağımsızlık Günü (4 Şubat), İşçi Günü (1 Mayıs) ve Christmas (25 Aralık)’tır. Her dolunay Poya günü olarak belirlenmiş tatillerdir. 2005 yılı için belirlenmiş tatil günleri: 14 Ocak Thai Pongal 21 Ocak Id­Ul­Allah (Hajji Festivali) Duruthu Poya 24 Ocak Bağımsızlık Günü 4 Şubat Navam Poya 23 Şubat 8 Mart Mahasivarathri Günü 25 Mart Medin Poya/Good Friday Sinhala/Tamil New Year’s Eve 13 Nisan Sinhala ve Tamil Yeni Yılı 14 Nisan Kutsal Peygamber Doğum Günü 22 Nisan 23 Nisan Bak Poya 1 Mayıs İşçi Günü Vesak Poya 23 Mayıs 24 Mayıs Vesak Poya’yı izleyen gün 21 Haziran Poson Poya 21 Temmuz Esala Poya 19 Ağustos Nikini Poya Binara Poya 17 Eylül 17 Ekim Vap Poya Deepavali Festivali 1 Kasım 4 Kasım Id­Ul­Fitr (Ramazan Bayramı) 15 Kasım Il Poya Unduvap Poya 15 Aralık 25 Aralık Christmas © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005 23