Voltimum GmbH • Kurfürstenanlage 3 • 69115 Heidelberg

Endüstriyel tesislerde ve bina montajlarında
Pens ampermetrelerin
doğru kullanımı
Bir devre kesicinin sürekli olarak ve genellikle de en uygunsuz zamanlarda
atması, gerçekten de çok sinir bozucu bir durumdur. Fakat bunun
nedeninin tespit edilememesi ve tüm üretim hattının durması ve bir çözüm
bulunması için bir kenarda öylece beklenmesi daha da sinir bozucudur.
Hızlı hareket etmek gereklidir! Bu uygulama raporunda, hayatın düzeninin
korunması için pens ampermetrenizin fonksiyonlarından nasıl
yararlanabileceğinizi göstermekteyiz.
1
İçindekiler
Bina montajlarında kullanılmak üzere pens ampermetreler ......................................... 4
Endüstriyel tesislerde pens ampermetrelerin kullanımı ............................................... 5
Kaçak akımların kontrol edilmesi ................................................................................. 6
Tek tek yüklerin ölçülmesi............................................................................................ 7
Motorlar ve motor kontrol devreleri .............................................................................. 7
Güvenli çalışma ........................................................................................................... 9
Voltimum Hakkında ................................................................................................... 10
2
Endüstriyel tesislerde ve bina montajlarında
pens ampermetrelerin doğru şekilde kullanımı
Bir devre kesicinin sürekli olarak ve genellikle de en uygunsuz zamanlarda atması,
gerçekten de çok sinir bozucu bir durumdur. Fakat bunun nedeninin tespit
edilememesi ve tüm üretim hattının durması ve bir çözüm bulunması için bir kenarda
öylece beklenmesi daha da sinir bozucudur. Hızlı hareket etmek gereklidir! Bu
uygulama raporunda, hayatın düzeninin korunması için pens ampermetrenizin
fonksiyonlarından nasıl yararlanabileceğinizi göstermekteyiz.
Bilindiği üzere yük akımlarının ölçülmesi için pens ampermetreler kullanılmaktadır.
Fakat hangi devre kesicinin hangi prizi kontrol ettiğini ve tek tek yüklerin ve (mevcut
ise) toprak akımlarının pens ampermetre ile ölçülebileceğini biliyor muydunuz? Bu
fonksiyonlar, yük sorunlarının daha hızlı çözülmesine ve yeterliliğinizi kanıtlamanıza
yardımcı olmaktadır.
Pens ampermetreler, akım geçen hattaki manyetik alanı belirleyerek akımı ölçerler.
İletim ağlarındaki hiçbir akım ölçümü bu derecede pratik değildir.
3
Bu akım devrelerinin, akım devrelerinde çok sayıda ölçüm yapılması amacıyla
kesilmesi hiç pratik bir uygulama değildir ve hatta, yanlışlıkla kritik bir yükün kesilmesi
durumunda duruşlara veya hasarlara neden olabilir! Ölçümler normalde kontrol
kabininde yapılır ve üç fazlı besleme hatlarındaki yük/gerilim simetrisini kapsar.
Harmonik titreşimli yüklerde, kontrol panosunda nötr iletken ölçümleri aynı şekilde
zorunlu olarak gereklidir. Akım ölçümleri, motorun durumunun analiz edilmesi için de
kullanılabilir.
Pens ampermetrelerin uzmanlaştığı bu ölçümlerin yanısıra, modern dijital pens
ampermetreler de gerilim ve direncin ölçülmesine imkan vermektedir. Bu da, çoğu
standart ve günlük ölçümlerin, pens ampermetre ile yapılabileceği anlamına
gelmektedir.
Elektrikçinin, çalışma yerine sadece tek bir ölçme cihazı götürebilmesi durumunda,
çok yönlü bir pens ampermetreyi tercih etmesi mantıklı bir seçimdir.
Ayrıcı pens ampermetre, gerçekten etki gösteren bir model olmalıdır. Aslında,
ortalama değer tespiti yapan model, fiyat bakımından uygun olmakla birlikte akımı
tam olarak ölçememektedir. Bir devrenin, elektrik yüklerine (bilgisayar, TV,
ışıklandırma, motor tahriği vb.) sahip olması durumunda, ortalama değer tespiti
yapan bir ölçüm cihazı, kesin bir ölçme değeri veremeyebilir. Yani, elektrik yükü ne
kadar büyükse, ölçüm sonucu da o derecede kesin olmaz.
Gerçekten etki gösteren pens ampermetreler her zaman için kesin ölçme sonuçları
vermektedir (elbetteki düzenli olarak kalibre edilmeleri şartıyla). Bu tür yüklerle karşı
karşıya kalıp kalmayacağınızdan emin olmadığınız durumlarda, her zaman için
gerçek etkili pens ampermetrelerle çalışmalısınız. Bu şekilde, işinize konsantre
olabilir ve ölçme cihazı ile ilgili olarak da endişelenmeniz gerekmez. Özellikle de
sanayi tesisleri için kesin ölçüm yapan gerçekten etkili pens ampermetreler
zorunludur.
Bina montajlarında kullanılmak üzere pens ampermetreler
Elektrikçiler, besleme noktasında, tek tek branşman devrelerinde yüklerin ölçülmesi
için pens ampermetrelerini kullanırlar. Genellikle noktasal akım ölçümünün yeterli
gelmesine rağmen, her zaman için komple resmi ortaya koyamazlar, zira yükler,
devreye girip çıkarlar ve çevrimler vb. söz konusu olur.
Elektrik sistemindeki gerilimin sabit olması gerekmekte olup akım ise dinamik bir
davranış sergileyebilir. Bir akım devresindeki pikleri ve maksimum yükü test etmek
için 100 ms’den daha uzun veya yaklaşık olarak sekiz periyot boyunca söz konusu
4
olan yüksek akımların tespit edilebilmesini sağlayan Min-Max-Fonksiyonu olan bir
pens ampermetre kullanmalısınız. Akımlar, devre kesicilerin istemeyen şekilde
devreden çıkmasına sebebiyet verebilecek olan aralıklı aşırı yüklenme durumlarına
neden olurlar.
Devre kesicilerin veya sigortaların yük tarafında ölçümler yapınız. Devre kesici, kısa
devre durumunda elektrik akımını keser. Bu özellikle, direkt temaslı gerilim
ölçümlerinde çok önemlidir. Pens ampermetrenin kıskaçları izole edilmiş olmasına ve
buna bağlı olarak da direkt temaslı gerilim ölçümlerinden iyi bir koruma sunmalarına
rağmen, gene de her zaman çok dikkatli olmakta fayda vardır.
Binanın elektrik tesisinde çalışırken en sık karşılaşılan sorun, prizlerin devre
kesicilerle ilişkilendirilmesidir. Pens ampermetre, bir prizin hangi elektrik devresine
bağlı olduğunun bulunmasına yardımcı olur. Bunun için öncelikle, akım devresindeki
akımın ana değerlerini, besleme noktasında ölçmeniz gereklidir.
Pens ampermetreyi, Min/Max-Modunda çalıştırın. İlgili prize gidin, bir yük bağlayın
(saç kurutma makinesi çok uygundur) ve bir veya iki saniye çalıştırın. Pens
ampermetrede gösterilen maksimum akım ölçme değerinin değişip değişmediğine
bakın.
Bir saç kurutma makinesi normalde, belirgin bir farklılığın tespit edilmesini sağlayacak
şekilde 10-13 A çeker. Hala aynı değer görülmekte ise yanlış devre kesici söz
konusu demektir.
Endüstriyel tesislerde pens ampermetrelerin kullanımı
Pens ampermetlereler, kontrol panosunda, besleme hatlarındaki veya branşman
devrelerindeki yük akımının ölçülmesi için kullanılır. Branşman devrelerindeki
ölçümler, her zaman için devre kesicinin veya sigortanın yük tarafından yapılmalıdır.

Besleme kablolarında, fazlar arasındaki akımlar ve simetriler her zaman için
ölçülmelidir: nötr iletkendeki ters akımın en aza indirilmesi için üç faz
arasındaki akım aşağı yukarı aynı olmalıdır.

Nötr iletken, aşırı yüklenmeye karşı da kontrol edilmelidir. Harmonik titreşimleri
olan akımlarda, nötr iletkenin, besleme hattından daha fazla akım iletmesi
mümkündür – bu durum, besleme hatlarının simetrik olması durumunda da
mümkündür.

Her bir branşman devresi, olası aşırı yüklenmeye karşı test edilmelidir.
5

Son olarak da topraklama bağlantısı kontrol edilmelidir. Toprak hattında
minimum akım olmalıdır.
Kaçak akımların kontrol edilmesi
Branşman devresinde kaçak akım olup olmadığının kontrol edilmesi için hem akımın
geçtiği iletken hem de nötr iletken, pens ampermetrenin kıskaçları arasına
yerleştirilmelidir.
Akımın ölçülmesi sırasında, söz konusu olan kaçak akımdır, yani topraklama
bağlantısından geri doğru akan akımdır. Besleme akımları (siyah kablo) ve geri
akımlar (beyaz kablo) zıt manyetik alanlar yaratırlar.
Akımlar, aynı ve zıt olmalı ve zıt alanlar birbirini kaldırmalıdır. Bu şekilde değilse,
akım, yani kaçak akım, başka bir şekilde geri akmakta demek olup tek yol da
topraktır.
Besleme akımı ve geri akım arasında akım farkı tespit etmeniz halinde, yükün ve
devrenin özelliklerine bakınız. Hatalı bağlanmış devrede, toplam yük akımının yarısı,
topraklama sisteminden dağılıp gidebilir.
Ölçülen akım, çok yüksek ise muhtemelen bir kablolama hatası söz konusu demektir.
Kaçak akım, “sızdırmaz olmayan” yükler veya kusurlu izolasyondan da
kaynaklanabilir.
Sorun genellikle, aşınmış sarımları olan motorlar veya nem içeren lambalardan
kaynaklanmaktadır. Aşırı bir fark akımından şüphelenmeniz halinde, devreden
çıkarılmış haldeyken bir izolasyon ölçme cihazı ile ölçüm yapabilir ve devre
izolasyonunun durumunu değerlendirebilir ve sorun olup olmadığını tespit
edebilirsiniz.
6
Tek tek yüklerin ölçülmesi
Tek tek yüklerin ölçülmesi için prizde bir devre kesici kablo kullanabilirsiniz. Bu, dış
izolasyonu izole edilmiş ve beyaz ile yeşil kabloların açıkta olduğu bir uzatma
kablosudur. Bu, kabloya ulaşmak için prizi sökmekten daha kolaydır.
Yükü, kabloya bağlayın ve kabloyu prize sokun. Yük akımının ölçülmesi için pens
ampermetreyi siyah kabloya takın. Direkt olarak yeşil kablodaki ya da siyah ve beyaz
kabloyu birlikte toprak akımı ile ilgili olarak kontrol edin.
Motorlar ve motor kontrol devreleri
Kontrol devresi kabinlerindeki akım ölçümleri çok zordur, özellikle de kontrol devresi
kabininin IAC-yapı elemanları içermesi durumunda. Avrupa menşeli IEC-yapı
elemanları, NEMA-parçalarından daha kompakt bir yapıda olduğundan kablolar da
daha dar bir alan içinde bulunmaktadır.
Vantilatörlerin ve pompaların yüklerinin tahrik edilmesi için üç fazlı endüksiyon
motorları genellikle endüstriyel tesislerde kullanılmaktadır. Motorlar, ya elektronik
starter veya ayarlanabilir devir sayısı olan elektronik tahrik tarafından kontrol edilir.
7
Enerji tasarruflu olduklarından dolayı ayarlanabilir devir sayılı tahrikler daha sık
kullanılmaktadır.

Yük: Üç fazın ortalama değeri olarak ölçülen motorun akım tüketimi, motorun
tam yüklenme durumundaki (bakım faktörü ile çarpılmış) akım değerini
aşmamalıdır. Diğer yandan da tam yüklenmede akım değerinin yüzde 60’ı
altında yüke maruz kalan motor (ve durum genellikle bu şekildedir), daha az
verimli olur ve verim faktörü de azalır.

Akım denkleştirme: Akımdaki simetrisizlik, motor sargılarında soruna delalet
olabilir (örneğin, dahili kısa devreler nedeniyle alan sargılarında farklı
dirençler). Genel olarak simetrisizlik, yüzde 10 altında olmalıdır. (Simetrisizliğin
hesaplanması için öncelikle üç faz ölçümünün ortalama değerini belirleyin,
ortalama değerin en yüksek sapmasını alın ve ortalama değere bölün). Üç
fazdan birinde akım olmaması durumunda, tek fazlı işletmede akım
simetrisizliğinin maksimum değeri söz konusu olur. Bunun nedeni genellikle
kesintiye uğramış bir sigortadır.

Devreye sokma akımı: İletkene paralel olarak çalıştırılan motorların (mekanik
starter) bir devreye sokma akımı vardır (ayarlanabilir devir sayısı olan
tahriklerin devreye sokma akımı yoktur). Devreye sokma akımı, eski
motorlarda yaklaşık yüzde 500 ve enerji tasarruflu motorlarda ise yüzde
1.200’e kadardır. Devreye sokma akımı yüksek ise genellikle gerilim
düşmesine ve devre kesicinin devreden çıkmasına sebebiyet verir.

Pik yükü (Darbeli yükler): Bazı motorlarda, motor kumandasında aşırı akım
devresinin atmasını sağlayacak akım artışlarına sebebiyet verebilecek darbeli
yükler söz konusudur. Ağaç budağını kesen bir testere düşünün. Min/MaxFonksiyon, darbeli yüklerde çekilen pik akımlarını tespit etmek için
kullanılabilir.
İster tesis içi isterse endüstriyel kullanım için olsun pens ampermetreler elektrikçiler
için vazgeçilmesi mümkün olmayan aletlerdir.
8
Güvenli çalışma
Elektrikli enerji besleme sistemlerindeki yüksek gerilimler ve akımlar, elektro şoklar
ve yanıklarla, ciddi yaralanmalara ve ölümlere sebebiyet verebilirler. Bu nedenle,
elektrik tesisleri ve test edilecek sistem hakkında bilgisi olan eğitimli ve tecrübeli
elektrikçiler, elektrik sistemlerinde ölçümler ve modifikasyonlar yapmalıdır.
Burada tanımlanmış olan ölçümlerin yapılması için gerekli tüm olası tedbirlerin
önceden öngörülmesi mümkün değildir. Ama en azından aşağıdaki noktaları dikkate
almanız önerilir

Koruyucu gözlükler, izole eldivenler ve izole matlar gibi uygun koruyucu
donanımlar kullanın.

Ölçüm sırasında, devre elemanları ile direkt temas içine geçecekseniz, akım
beslemesinin tamamen kapatıldığından ve yanlışlıkla devreye sokulmaya karşı
emniyete alındığından ve gerektiği şekilde etiketleme/işaretleme yapıldığından
emin olun. Akım beslemesinin, sizin dışınızda başka biri tarafından devreye
sokulmasının mümkün olmadığından emin olun.

Bu kullanım raporundaki bilgileri uygulamadan önce, kullanılan enstrümanların
kılavuzlarını okuyun. Kullanma talimatlarındaki güvenlik ve uyarı bilgilerini
dikkate alın.

Ölçme cihazlarını, öngörülmemiş oldukları uygulamalar için kullanmayın ve her
zaman için üretici tarafından öngörülmemiş kullanım şeklinin, cihazın işletme
güvenliğini olumsuz etkileyebileceğini dikkate alın
9
Voltimum Hakkında
Hakkımızda
ABB, Legrand, Nexans, Osram, Philips, Prysmian ve Schneider Electric’in elektrik
tesisatçılarını, mühendisleri, sektördeki üreticileri, distribütörleri, toptancı ve diğer
uzmanları ilk elden bilgilendirmek ve özellikle elektriğin güvenli ve verimli
kullanılmasını teşvik etmek amacıyla Voltimum’ın kurulmasına destek oldular.
Elektrik tesisatları, aydınlatma, elektronik ve kablo sektörünün 7 dev kuruluşu, hayati
önem taşıyan elektriğin yanlış kullanımını önlemek ve doğru kullanımıyla insanların
yaşam kalitesini artırmak hedefiyle küresel ihtisas portalı Voltimum 15 ülkede faaliyet
gösteriyor.
Dünya çapında sektörde çalışan 380.000'e aşkın kişi Voltimum'un haber
bülteni VoltiNews'a abone.
İletişim
Voltimum S.A. Merkezi İsviçre Türkiye Şubesi
Adres: Cumhuriyet Caddesi Sipahi Apt. No: 115/4
Posta Kodu: 34367
Şişli / İstanbul
Website: www.voltimum.com.tr
E-mail: [email protected]
Telefon: 0212 231 62 53
Fax: 0212 231 62 54
10