Göç, Uyum Yasaları, Entegrasyon Dr. Songül Kilimci
advertisement
Göç, Uyum Yasaları, Entegrasyon Dr. Songül Kilimci Çukurova Üniversitesi Göç olgusu, globalleşmenin de etkisiyle, tüm dünya ülkelerinde uzun zamandır gündemi oluşturmaktadır. Dünyanın giderek büyük bir köy olmaya doğru gittiği bir yüzyılda bir çok kurum, kuruluş kendi doğduğu toprakları terkedip yeni yaşam alanlarına yerleşmeye çalışan göçmenlerin uyum sorununu çözmek için gayret göstermektedir. 2009 yılında BM’in yaptığı bir araştırmaya göre, dünyada 214 milyon göçmen yaşamaktadır. 2005 yılında doğdukları ülke dışında yaşıyanların sayısının 195 milyon olduğu tahmin edilmektedir, bu da 5 yılda 19 milyonluk bir artış olduğunu göstermektedir. Dünya göçmenlerinin büyük bir çoğunluğu Avrupada (70 milyon – nüfusun % 9.5 oranı), Asya’da (50 milyon –nüfusun % 1.3 oranı) yaşamaktadır. Doğdukları toprakların dışında yaşayan insanların dünya nüfusuna oranı ise 3.2% olarak belirtilmiştir. Bu da dünyada ortalama olarak her 30 kişiden birinin göçmen olduğunu göstermektedir (Kilimci, 2010a). Tablo 1 Dünya Profili (1990-2010) Gösterge 1990 1995 2000 2005 Tahmini göçmen sayısı 155 518 065 165 968 778 178 498 563 195 245 404 Tahmini mülteci sayısı 18 481 171 18 497 567 15 645 933 13 852 349 Nüfus (bin) 5 290 452 5 713 073 6 115 367 6 512 276 Tahmini kadın göçmen sayısı 76 385 633 81 761 249 88 256 349 96 074 285 Tahmini erkek göçmen sayısı 79 132 432 84 207 529 90 242 214 99 171 119 Nüfusa oranla göçmen yüzdesi 2.9 2.9 2.9 3.0 Uluslararası göçmenlere oranla 11.9 11.1 8.8 7.1 mülteci yüzdesi Kaynak: United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. (2009). Trends in International Migrant Stock: The 2008 Revision. Avrupa’da Türk diasporası gittikçe artmaktadır. Batı avrupada 1985 yılında 2010 213 943 812 16 345 740 6 908 688 104 794 962 109 148 850 3.1 7.6 1,988 milyon olan sayı, 1996’da 3,034 milyona yükselmiştir. AB ülkelerinde bu oran 2,944 milyondur. Bu da on yıllık bir süreçte % 52.6 oranında bir artış anlamına gelmektedir. Bunlardan 1.300.000’den fazlasını göçmenler oluşturmaktadır. 78 binini mülteciler oluşturmaktadır, yaklaşık 50 bini de Türklerden oluşmaktadır. 1 Bu çalışmada Türk göçmenlerinin yerleşmeyi tercih ettiği ülkelerden biri olan İsveç’te göçmenlerin uyumu konusunda yapılan çalışmaları ve yasal çerçeveleri kısaca işlemeye çalışacağım. Ayrıca kendi yaptığım iki çalışmadan da kısaca bilgi aktaracağım. İSVEÇ 2010 yılı içerisinde İsveç nüfusu 32697 kişilik bir artış göstermiştir ve 30 Haziran tarihinde 9373379’a ulaşmıştır. Bu yükseliş yüksek oranda göç olmasına ve doğum oranında artış olmasına bağlanmıştır. Evlenme oranında artış olduğu da dikkati çekmektedir. Tablo 2, İsveç nüfusunda 2005-2010 yılı arasında gerçekleşen değişiklikleri detaylarıyla vermektedir. Tablo 2. İsveç’te yılın ilk altı yılında yapılan nüfus sayımı istatistik verileri, 2005-2010 2005 2006 2007 2008 2009 30 9,024,186 9,082,995 9,142,817 9,215,021 9,292,359 Haziranda Nüfus Kadınlar 4,550,744 4,576,551 4,602,186 4,633,388 4,669,462 Erkekler 4,473,442 4,506,444 4,540,631 4,581,633 4,622,897 35,243 29,560 32,094 36,012 Nüfus artışı 12,794 Kadınlar 5,663 15,349 12,452 14,382 16,825 Erkekler 7,131 19,894 17,108 17,712 19,187 51,820 54,387 54,741 56,035 56,251 Doğumlar Kızlar 25,211 26,406 26,683 26,961 27,369 Erkekler 26,609 27,981 28,058 29,074 28,882 48,037 45,896 46,970 46,592 46,857 Ölümler Kadınlar 24,584 23,622 24,446 24,192 24,415 Erkekler 23,453 22,274 22,524 22,400 22,442 Doğum 3,783 8,491 7,771 9,443 9,394 fazlası Kadınlar 627 2,784 2,237 2,769 2,954 Erkekler 3,156 5,707 5,534 6,674 6,440 27,446 45,649 43,433 44,957 45,214 İç göç Kadınlar 13,662 21,219 20,122 21,505 22,192 Erkekler 13,784 24,430 23,311 23,452 23,022 17,986 19,082 21,506 21,998 18,117 Dış göç Kadınlar 8,406 8,796 9,892 9,786 8,140 Erkekler 9,580 10,286 11,614 12,212 9,977 9,460 26,567 21,927 22,959 27,097 Göç fazlası Kadınlar 5,256 12,423 10,230 11,719 14,052 Erkekler 4,204 14,144 11,697 11,240 13,045 Evlenen 17,565 18,129 19,293 20,205 19,754 çiftler 2010 9,373,379 4,706,622 4,666,757 32,697 14,954 17,743 59,370 28,943 30,427 45,543 23,529 22,014 13,827 5,414 8,413 44,646 20,842 23,804 25,546 11,253 14,293 19,100 9,589 9,511 20,339 2 Boşanan çiftler 9,831 9,774 10,056 10,412 10,414 11,447 Kaynak: Statistics.se 2009 yılının birinci yarısına oranla 2010 yılında göç sayısında yaklaşık 600 kişilik bir düşüş olmuştur fakat yine de mevcut bir insan akışını göstermektedir. Yılın ilk altı ayında 44.646 kişi ülkeye göç ederken 25546 kişi ülke dışına göç etmiştir. Tablo 3’te de görüldüğü gibi, İsveç toplam nüfusunun % 14.1 oranında göçmen ve mülteciye ev sahipliği yapmaktadır. Tablo 3. İsveç Ülke Profili (1990-2010) Gösterge 1995 2000 2005 2010 Tahmini göçmen sayısı 777 571 905 628 992 623 1 112 917 1 306 020 Tahmini mülteci sayısı 124 723 200 002 158 367 74 162 77 496 8 827 8 860 9 066 9 293 Tahmini kadın göçmen sayısı 400 429 468 466 517 365 580 750 681 857 Tahmini erkek göçmen sayısı 377 142 437 162 475 258 532 167 624 163 Nüfus (bin) 1990 8 559 Nüfusa oranla göçmen yüzdesi 9.1 10.3 11.2 12.3 14.1 Uluslararası göçmenlere oranla 16.0 22.1 16.0 6.7 5.9 mülteci yüzdesi Kaynak: United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. (2009). Trends in International Migrant Stock: The 2008 Revision. 1994 yılında İsveç’te bulunan ve Stockholm’de yaşayanlar arasında komşu ülke olan Finlandiya’dan gelenlerin en büyük göçmen grubunu oluşturduğu görülmüştür. Tüm ülkeye yayılan göçmenlerin büyük çoğunluğu başkent Stockholm ya da güneydeki Malmö şehrine yerleşmişlerdir. Stockholm’deki ikinci en büyük göçmen grubunu, Türkiye’de doğmuş ve sadece Stockholm’de sayıları toplam 20.000 den fazla olan kişiler oluşturmaktadır 3 (Nationalencyklopedin, 1995). Bugün sadece Stockholm’de 39230 Türkiye’den göç etmiş insan yaşamaktadır. 1994 yılında 20 bin olan Türkiye’den gelenlerin sayısı, 2008 yılında neredeyse bu sayının iki katına ulaşmıştır (Regeringskansliet, 2008). Tablo 4. İsveç’e giden Türklerin yıllara göre dağılımı: 1973-1986 Türkiye’den giden göçmenlerin yıllara ve cinsiyete göre dağılımı 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1986 Erkek 3321 3663 4041 5762 7441 8144 8836 9818 10315 10605 10831 10919 11241 Kadın 2280 2654 3030 4478 5931 6590 7369 8485 10638 9178 9737 10069 10240 Türkiye’den İsveç’e göç 1960’lerde iş gücü alımıyla başlamış, 1970’lerde artış göstermiş, daha sonra aile birleşimi nedeniyle bu artış 1980’lerde üçe katlanmıştır. Tablo 5 ve Tablo 6’da İsveç İstatistik araştırma merkezinin yaptığı araştırma sonuçlarına göre İsveç’e Türkiye’den göç eden kişi sayısı verilmektedir. Tablo 5. İsveç’e giden Türklerin yıllara göre dağılımı: 1987-1997 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 Erkek 11397 11604 12186 12781 13093 13055 11703 10887 1995 1996 1997 9917 9249 9055 Kadın 11017 11364 11966 12694 13271 13492 11946 11108 10335 9653 9349 İsveç istatistik araştırma merkezinin yaptığı araştırma sonuçlarına göre Türkiye’den İsveç’e gidenlerin sayısı 1973 yılından başlayarak tavan yaptığı 1992 yılına kadar gittikçe artış göstermiş, 1993 yılından itibaren de düşüşe geçmiştir. 4 Tablo 6. İsveç’e giden Türklerin yıllara göre dağılımı:2000-2009 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 31894 32453 33094 34083 34965 35853 37107 38158 39230 40766 Kaynak: Statistics.se Türkiye’den İsveç’e işgücü göçü 1960 yılında ailelerini bırakıp da giden genç erkek işçilerle başlamıştır (Westin, 2003). Bu göçmenler çoğunlukla Konya’nın Kulu bölgesinden bir kısmı da İstanbul’dan gelip, para kazanmak, biraz para biriktirip dönmek arzusuyla gelmiştir. 1970 yılından itibaren artık geri dönmenin zorluğunu kavrayan işçiler eşlerini ve çocuklarını da yanlarına almış ve böylece geçici işçi olmaktan çıkıp kalıcı göçmen statüsüne geçmişlerdir. Son yıllarda Türkiye’den İsveç’e göç eden kişi sayısında büyük bir düşüş gözlenmediği halde seksenli ve doksanlı yıllardan daha fazla düşüş olduğu Tablo 6’da da görülmektedir. Bu düşüşün sebebi İsveç’te önemli ölçüde hissedilen ekonomik kriz olabileceği gibi, İsveç’te göçmen alımında daha titiz ve daha katı kurallar uygulanmaya başlanmış olması da gösterilebilir. Tablo 7. Türkiye’den İsveç’e göç edip İsveç vatandaşlığı alanların sayısı 2000-2009 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Erkekler 711 1342 1062 665 595 856 1456 736 601 641 Kadınlar 687 1454 1065 710 674 846 1465 720 524 559 Kaynak: Statistics.se Türkiye doğumlu göçmenlerin büyük bir çoğunluğu Stockholm, Malmö, Göteburg, Uppsala gibi şehirlere yerleşmişlerdir. Bu şehirlerin de belli bölgelerinde kendilerine verilen olanaklar çerçevesinde gruplaşmalar oluşturmuşlardır. Örneğin, Türkiye’den gelenlerin büyük bir çoğunluğu Stockholm’ün Rinkeby, Botkyrka and Södertälje bölgesinde ikamet etmektedir. Öte yandan Stockholm’ün kuzey doğu bölgesi olan Danderyd bölgesinde neredeyse hiç 5 Türkiye doğumlu göçmen yaşamamaktadır (Westin, 1997). Bu da İsveç’te segregasyon olduğunun açık bir göstergesidir. İsveç’te yaşayan göçmenlerin entegrasyonu, yaşadıkları bölgeyi içselleştirmesi ve ayrımcılığa maruz kalmaması için alınan yasal önlemler ise dünya ülkelerine örnek olacak niteliktedir. Ayrımcılığa Karşı İsveç Milli Hedefleri İsveç’in temel eğitim politikası tüm vatandaşların kaynaklara ulaşmasını sağlayarak onlara fırsat eşitliği sunmaktır. İsveç politikası açmazları elemeye, öğrencilere ikinci şans opsiyonları sunarak onları teşvik etmeye ve yüksek eğitim görmeleri için köprüler inşa etmeye yardımcı olacak fırsat yollarını aramıştır. Belirtilen hedef tüm çocukların ilköğretim ve lise veya dengi okulu bitirmesi ve isterlerse üniversite eğitimi fırsatını da değerlendirebilmesidir. Nihai hedef gelir dağılımının bireylerin toplumsal kimliğiyle ilintili olmasını engellemek, aynı düzeyde alınan diplomaların eş değer olmasını ve her vatandaşın her düzeyde becerilerini yenileme fırsatına sahip olmasını sağlamaktır (Nicaise, EspingAndersen, Pont, & Tunstall, 2005). İsveç’te, Parlemento (Riksdag) tarafından 1985 yılında alınmış olan 1100 sayılı karar gereği çocuklar ve öğrenciler eşit haklara sahiptir ve bu insanlara cinsiyet, etnik köken, din inancı, cinsel seçim veya engelli olduğu için herhangi bir ayrım yapılamaz. Artan yabancı nüfus oranı gittikçe artış gösteren İsveç’te her dokuz insandan birinin yabancı, her dört çocuktan birinin ise ebeveynlerinin yabancı olduğu tespit edilmiştir. Yine, İsveç Göçmenler bürosunun açıklamasına göre 2005-2006 yılında İsveç’e yerleşen yabancı nüfus sayısında %40 oranında artış olmuştur. Buna karşın OECD araştırmalarına göre OECD ülkeleri arasında gelir eşitsizliğinde en alt sıralarda yer almıştır (2004: 85). Eğitimde fırsat eşitliği, ve her türlü ayrımcılığa karşı alınmış olan kararlar doğrultusunda verilen ücretsiz eğitim olanağı ve sosyal haklardaki olanaklar, bu ülkeye çalışmak için gelen ailelerin kalıcı olmasına yol açmıştır. İsveç İstatistik bürosunun da saptamalarına göre (Statistics Sweden, Demographic Reports 2007:2), farklı ülkelerden gelen insanların belli bir yerde ikamet etmesi sonucu segregasyon oluşmuştur. İsveç’in bir çok şehrinde etnik kökenlerin biraraya gelmesiyle oluşan 6 bu ayrım sonucu yabancı kökenli çocukların %40’i ülkenin belirli bölgelerinde oturmaktadır (yaklaşık 8000 evden 310 tanesinde ikamet etmektedir) . Tüm çocukların en azından yarısı bu bölgelerde oturmaktadır. Aynı zamanda İsveç kökenli çocukların %50’sinden fazlasının yaşadığı yerde neredeyse hiç yabancı kökenli çocuk yaşamamaktadır. İsveç’te entegrasyona yönelik olumlu çalışmalar, ayrımcılığa karşı yasalar, eşitlik, sosyal adalet sunmayı hedeflerken, segregasyon ve bunun doğurduğu sorunlar hala çözüm beklemektedir (Kilimci, 2009). 1950 ve 1960’lı yıllarda İsveç’e gelen göçmenlerin uyumu ile ilgili resmi bir yasa mevcut değilken, 1975 yılında parlemontu uyum politikası yönünde kararlar almış, ve üç temel hedef belirlemiştir: eşitlik, seçim özgürlüğü ve ortaklık. Kısacası göçmenler İsveçlilerle aynı haklara sahip olacaklardır (eşitlik). Özel hayatlarında isterlerse asimile olacaklar isterlerse kendi kültürlerine bağlı kalacaklardır (seçim özgürlüğü). Bu seçim özgürlüğüne kullanmak istedikleri dil de dahildir. Tercihleri hangisi olursa olsun, yaptıkları tercih İsveç değerlerine ve kurallarına ters düşmemek zorundadır (ortaklık). Ortaklık, oy verme hakkını ve seçimlerde yer alma hakkını da vurgulamaktadır. 1985 yılında Göç Bürosunun kurulmasıyla göçmenler için mesleki gelişim, oturum, ve belediyelere kabul edebilecekleri göçmen sayısına karar verme yetkisi gibi girişimler yapılmıştır. Bu program çok başarılı olmamıştır, belediyeler ödenek kaybetmek istemedikleri için buralara yerleştirdikleri göçmen ya da mültecilerin başka yerlere taşınmalarına izin vermemeyi tercih etmiştir. 1990’larda oturumlara esneklik getirilmiş, göçmenlere istedikleri yere oturma hakkı verilmiştir. 2001 yılında entegrasyon politikasından görevli bir komisyon kurulmuştur. Eşit haklar ve fırsatlar yaratma gayreti içinde olan İsveç hükümeti, dolaylı veya direk yapılabilecek her türlü ayrımcılığa karşı yeni yasalar çkarmıştır (Swedish Code of Statutes 2008:567). 2009 Ocak ayında yeni Ayrımcılık yasası yürürlüğe girmiştir. Bu yasanın işlevliğini denetlemesi için de “eşitlik ombudsmanı” tayin edilmiştir (Regeringskansliet, 2009). Fakat yapılan tüm entegrasyon çalışmalarına rağmen, yapılan araştırmalara göre segregasyonun yüksek olduğu ve İsveç’te doğan insanların yaklaşık yüzde 60 oranının İsveçlilerin yaşadığı alanda yaşadığı, yabancı uyrukluların ise göçmenlerin yaşadığı alanlarda yaşadıkları tespit edilmiştir (Statistics Se: Report I, 2008). 7 Bu konuyla ilgili 2008 yılında, İsveç Uppsala kentinde iki ayrı araştırma yürütülmüştür. Birinci araştırmada İsveç’te yapılan, sosyal adalet ve eşitlik yasaları hakkında öğrenci ve öğretmenlerin tutum ve düşüncelerine ilişkin nitel bir çalışma yapılmış, 2008 yılında uygulanan ikinci araştırmada ise 150 erkek (43 %) , 183 bayan (52%), (15 students did not answer the question on sex) toplam 348 öğrencinin tutum ve görüşlerine ilişkin bir nitel araştırma yapılmıştır. Araştırma sonucuna göre İsveç’te bulunan araştırmaya katılan göçmenlerin büyük bir çoğunluğu bu ülkede yaşamayı içselleştirmiş, entegrasyon konusunda bir sıkıntı yaşamadığını ifade etmekle birlikte ayrımcılığın yasalardaki tüm yaptırımlara rağmen önlenemediğini düşünmektedirler (Kilimci,2010a, Kilimci, 2010b). İsveç’in birçok şehrinde yabancı kökenli çocukların %40’ı ülkenin belirli bölgelerinde oturmaktadır. Yaklaşık 8000 evden 310 tanesinde ikamet etmektedir. Aynı zamanda İsveç kökenli çocukların %50’sinden fazlasının yaşadığı yerde neredeyse hiç yabancı olmadığı tespit edilmiştir. İsveç’te yabancıların entegrasyonuna yönelik olumlu çalışmalar yasa düzeyinde çoktur. Ama İsveçlilerin yabancılarla iletişimi anlamında bakıldığı zaman ne yazık ki segregasyon önemli bir sorundur. Bu anlamda yasalardaki eşitlik mücadelesinin gerçek hayatta uygulanması konusunda ciddi sıkıntılar yaşandığı gözlenmektedir. İsveç’te göçmen alımında son zamanlarda büyük bir titizlik ve değişim göstermeye başlamıştır. Ülkede işsizlik oranının artması ayrımcılığın artmasında önemli bir etken olmaktadır. Mevcut ayrımcılık sadece Türkiye’ye karşı değil, genel olarak göçmenlere karşı bir girişimdir. Dünyanın çeşitli bölgelerine dağılan ve kendilerine yeni yaşam alanları yaratan Türkiyeliler başta olmak üzere göçmen, mülteci ya da geçici görevli insanların globalleşme sürecinde seslerini duyurmaları için yapılan çalışmalara destek verilmesi çok önemlidir. Kaynaklar Kilimci, S. (2009). İsveç’te Göçmen Türkler. Hüsam. M. Murat Erdoğan (Ed.) Yurdışındaki Türkler: 50. Yılında Göç ve Uyum, Turks Abroad: Migration and Integration in its 50th Year, Türken im Ausland: 50 Jahre Migration und Integration. Orion Kitabevi. (pp. 159-165). Ankara. 8 Kilimci, S. (2010a). Comparative Analysis of Students’ Perceptions on Integration and Discrimination Policy in Sweden. Eğitim Araştırmaları- Eurosian Journal of Educational Research, EJER, Fall 2010, 41, 133-149, ISSN: 1302-597X (SSCI) Kilimci, S. (2010b). Teachers’ Perceptions on the Integration Policy in Sweden. Journal of the Internatıonal Society for Teacher Education (JISTE). USA. 14(2), 43-51. Nationalencyklopedin (1995). (The Swedish National Encyklopaedia). Nicaise I., Esping-Andersen G., Pont B., & Tunstall, P. (2005). Equity in education thematic review: Sweden country note. Paris, France: OCDE. OECD (2004), OECD in figures, Paris: OECD publications. OECD (2009). Thematic Review on Migrant Education Country Background Report for Sweden. Regeringskansliet (2008) Memorandum. Ministry of Integration and Gender Equality. Sweden. Regeringskansliet (2009). New anti-discrimination legislation and a new agency, the Equality Ombudsman. Ministry of Integration and Gender Equality. Fact Sheet.: Government Offices of Sweden. Riksdag (2006). Act Prohibiting Discrimination and Other Degrading Treatment of Children and School Students (2006:67). Statistics Sweden, Demographic Reports 2007:2 Statistics Sweden, Integration: A Description of the Situation in Sweden, 2008:1 Statistics Sweden, Description of the Population in Sweden, 2008. 9 Swedish Code of Statutes. (2008). Discrimination ct. SFS. 2008:567. Sweden: Government Printing Office. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. (2009). Trends in International Migrant Stock: The 2008 Revision. Westin, C. (1997). Metropolis, 2nd International Metropolis conference, Copenhagen 25-28 September 1997. Westin, C. (2000). Settlement and Integration Policies towards Immigrants and Their Descendants in Sweden. International Migration papers 34. Geneva: International Labour Office. 10
