Çok dedektörlü bilgisayarlı tomografi ile kardiyak

Çok dedektörlü bilgisayarlı tomografi ile kardiyak
değerlendirme
Osman Koç, Orhan Özbek
Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Radyoloji Anabilim Dalı, Konya
Amaç: Bu derleme son yıllarda hızla gelişen ve her geçen gün klinik kullanımı yaygınlaşan ÇDBT koroner
anjiyografinin teknik özelliklerini, uygulama yöntemini ve tanıdaki başarısını göstermek üzere hazırlandı. Ana
bulgular: Koroner arter hastalığı gelişmiş ülkelerde en önemli ölüm sebebidir. İnvaziv koroner anjiyografi koroner
arterlerin anatomi ve patolojisini değerlendirmede, koroner arter hastalığında koroner lümen daralmalarının
büyüklük ve şiddetini göstermede halen standart teknik olarak kullanılmaktadır. Çok dedektörlü BT (ÇDBT) primer
olarak obstrüktiv koroner hastalıkları değerlendirmede kullanılmasına rağmen, konjenital defektler ve koroner
arter anomalilerinin saptanmasında, torasik girişimlerin planlanmasında, bypass greftlerin ve koroner stentlerin
değerlendirilmesinde ve kardiyak fonksiyonların gösterilmesinde giderek artan bir şekilde kullanılmaktadır. Çeşitli
BT teknikleri ile yapılan koroner arter kalsiyum skorlama koroner arter hastalığı riskini saptamada
kullanılmaktadır. Sonuç: Bilgisayarlı tomografi (BT) tekniğindeki yeni gelişmeler aterosklerotik koroner hastalığın
ve diğer kardiyak patolojilerin noninvaziv bir şekilde değerlendirilmesine olanak sağlamıştır.
Anahtar kelimeler: Çok dedektörlü bilgisayarlı tomografi, koroner anjiyografi
Cardiac evaluation with multi-dedector computed tomography
Objective: This review will focus on the basics of the scanner, the application methods and the diagnostic
performance of MDCT coronary angiography as a rapidly improving diagnostic modality with an expanding clinical
use. Main findings: Coronary artery disease is the leading cause of death in the advanced countries. Invasive
coronary angiography remains the standard for assessment of coronary anatomy and pathology, and for
determining the extent and severity of coronary lumen obstruction in coronary artery disease. Although evaluation
of obstructive coronary disease is the primary use of multi-dedector CT (MDCT), its use in identifying congenital
defects, coronary artery anomalies, planning thoracic procedures, evaluating bypass graft and coronary stent
patency, and characterizing cardiac function continues to grow. Coronary artery calcium measurements have
been used with different CT techniques for determining the risk of coronary events. Conclusion: Recent
advances in computerized tomographic (CT) techniques of the heart allow for accurate, noninvasive
characterization of atherosclerotic coronary disease and other cardiac abnormalities.
Key words: Multi-detector computed tomography, coronary angiography
Genel Tıp Derg 2009;19(2): 91-98
Koroner arter hastalığı (KAH) günümüzde en önemli
mortalite ve morbidite nedeni olmaya devam
etmektedir. KAH tanısında, efor testi gibi noninvaziv
prosedürlerin yanısıra invaziv kateter koroner
anjiyografi standart teknik olarak kullanılmaktadır.
e-posta: [email protected]
İnvaziv koroner anjiyografi ~ 0.15 mm’ye kadar
indirgenebilen yüksek uzaysal ve zamansal
çözünürlüğü sahiptir. İşlem sırasında anjiyoplasti ve
koroner stentleme gibi endovasküler tedavi
yöntemlerinin yapılabilmesi de ek avantajlarıdır.
Bununla birlikte koroner anjiyografi uygulamalarının
% 25 kadarında koroner arterlerin normal olduğu ve
% 66 kadarında ise KAH’ın derecesini
değerlendirmek için yapıldığı belirtilmektedir (1).
Gereksiz invaziv testlerden kaçınmak için yüksek
Genel Tıp Derg 2009;19(2)
ÇDBT ile kardiyak değerlendirme-Koç ve Özbek
Yazışma adresi: Dr. Osman Koç, Selçuk Üniversitesi Meram Tıp
Fakültesi Radyoloji Anabilim Dalı, Konya
91
güvenilirlik oranına sahip ve kolay tekrarlanabilir
olan ve KAH’ın erken tanısında bize yol gösterecek
bir teknik geliştirmek için son yıllarda çalışmalar
artmıştır. Çok dedektörlü bilgisayarlı tomografi
(ÇDBT) günümüzde bu ihtiyacı karşılayabilecek gibi
görünmektedir.
Koroner arterlerin görüntülenmesi kalp hareketleri ve
küçük damar çapları yüzünden teknik olarak zordur.
EKG tetikleme ve kardiyak hareket artefaktlarını
azaltan postprosedürel rekonstrüksiyon teknikleri ile
ÇDBT’nin uzaysal ve zamansal çözünürlüğünde artış
sağlanmıştır.
(a)
Bilgisayarlı tomografi (BT) 1974 yılında klinik
olarak kullanıma girmiştir. 1981 yılında spiral BT ile
ilk kardiyak görüntüleme yapılmıştır. 1998 yılında 4
dedektörlü BT ile koroner anjiyografi uygulamalarına
başlanmıştır. 2002 yılından sonra ise 16 ve 64
dedektörlü BT ve günümüzde çift tüplü (dual source)
BT ile birlikte koroner anjiyografinin klinik
uygulamaları hız kazanmıştır (2).
ÇDBT ile kardiyak değerlendirme
ÇDBT ile koroner arterleri değerlendirmek için
yüksek zamansal (bir görüntünün alınma süresi) ve
uzaysal (görüntüdeki birbirinden ayrılabilen en yakın
iki nokta) çözünürlüğe ihtiyaç vardır. Sol koroner
arterin 4-5 mm ve distal dalların 1 mm çapta olduğu
düşünülürse aksiyel ve longitüdinal düzlemlerde
tortiyozite gösteren koroner arterleri değerlendirmek
için submilimetrik düzeyde uzaysal çözünürlüğe
ihtiyaç vardır. Koroner arter stenozlarının % 10-20
oranında yanılma payı ile değerlendirilebilmesi için
0.3 mm ve altında uzaysal rezolüsyon olması
gerekmektedir. 16 dedektörlü BT ile 0.75x0.75x0.75
mm, 64 dedektörlü ve çift tüplü BT ile
0.65x0.65x0.65
mm
uzaysal
çözünürlük
sağlanabilmektedir. Elde edilen bu çözünürlük
sayesinde, reformat teknikleri kullanılarak her
düzlemde koroner arterleri değerlendirmek mümkün
olmaktadır (Şekil 1) (3,4).
ÇDBT’de zamansal çözünürlüğü etkileyen en önemli
faktörler kompleks kardiyak hareketler ve kalp
hızıdır. Bu hareket artefaktlarını azaltmak için
görüntüler kardiyak siklüsün orta-geç diyastolik
fazından alınır. Tüm kalp hızlarında koroner
arterlerin artefakt olmaksızın değerlendirilebilmesi
için 50 milisaniyenin altında zamansal çözünürlük
Genel Tıp Derg 2009;19(2)
92
(b)
(c)
Şekil 1. a, MIP ve b,c VRT görüntülerde normal
koroner damarlar görülüyor (RCA; sağ koroner
arter LAD; sol inen koroner arter CX; sirkumfleks
arter)
olması gerekir. 16 dedektörlü BT ile 75/dakika kalp
hızı altında 250 milisaniye, 64 dedektörlü BT ile
70/dakika kalp hızında 165 milisaniye ve çift tüplü
BT sistemlerinde 83 milisaniye zamansal çözünürlük
sağlanmaktadır. İleri rekonstrüksiyon teknikleri ile
bu süre 65 milisaniye kadar düşürülerek kabul
edilebilir görüntüler elde edilebilmektedir. İnvaziv
ÇDBT ile kardiyak değerlendirme-Koç ve Özbek
anjiyografide bu sürenin 10 milisaniyenin altında
olduğu da bir gerçektir (5-9).
Koroner BT anjiyografide, kalp hareket artefaktlarını
en aza indirmek için kalp hareketlerinin en az olduğu
siklüsün orta-geç diyastolik fazından elde edilen
görüntüler rekonstrükte edilir. Bunun için BT
anjiyografi EKG eşliğinde yapılır. EKG tetikleme ile
yapılan anjiyografinin iki tipi vardır. Prospektif
tetikleme olan birinci tipte; kardiyak siklüsün geç
diyastolik fazına denk gelen EKG’deki R
dalgasından sonra görüntüleme otomatik olarak
başlar. Bu işlem her R dalgasından sonra çekim
bitene kadar devam eder. Daha çok elektron beam
tomografide kullanılan bu yöntem, işlem sırasındaki
kalp hızına çok bağlıdır. Kardiyak aritmilerden ve
hızdan etkilenen bu yöntem günümüzde pek
kullanılmamaktadır (10). Retrospektif tetikleme
yönteminde ise; kardiyak siklüsün her safhasında
çekim yapılır. İşlem bittikten sonra siklüsün geç
diyastolik fazındaki en optimal olan görüntüler
seçilerek rekonstrüksiyon işlemleri yapılır (11,12).
Çift tüplü BT’de artmış zamansal çözünürlük
sayesinde bir kalp siklusundaki veriler toplanarak tek
segment rekonstrüksiyon işlemi yapılabilmektedir.
Ayrıca diastolik fazların yanı sıra sistolik fazlarda da
uygun görüntü kalitesi elde edilebilmektedir. Bu
özellikle yüksek kalp hızlarında ve aritmik hastalarda
tanısal görüntüler elde etmemize yardımcı
olmaktadır. (13,14) Rekonstrüksiyon teknikleri
olarak genellikle multiplanar reformat (MPR).
maksimum intensity projection (MIP) ve üç boyutlu
volume rendering (VR) teknikleri kullanılır.
ÇDBT teknolojisi ilerledikçe işlem süresi de
kısalmaktadır. Böylece solunuma bağlı artefaktlar en
aza indirgenebilmektedir. İşlem süresi 4 dedektörlü
BT’de 50 sn, 16 dedektörlü BT’de 20 sn, 64
dedektörlü ve çift tüplü BT’de ise 5-7 sn
civarındadır. Yine BT teknolojisi arttıkça kullanılan
kontrast madde miktarı azalmıştır. Kontrast madde
miktarı 4 dedektörlü BT’de 160 cc iken, 16
dedektörlü BT’de 100 cc’ye düşmüştür. Buna karşın
radyasyon dozunda biraz artma vardır. 16 dedektörlü
BT’de 120 Kv ve 340-400 mAs iken, 64 dedektörlü
BT’de radyasyon dozu 900 mAs’ye kadar
çıkmaktadır. Retrospektif EKG tetikleme ve düşük
masa hızı bunun nedenlerindendir. BT anjiyografide
ortalama radyasyon dozu 5-10 mSv arasında
değişmektedir (15-17). Ancak çift tüplü BT
Genel Tıp Derg 2009;19(2)
sistemlerinde 83 milisaniyelik zamansal rezolüsyon
sayesinde her kalp hızında EKG bağımlı doz
modülasyonu kullanılabilir. Böylece radyasyon dozu
ciddi ölçüde azaltılabilir (18).
BT anjiyografide görüntü kalitesini artırmak için
hasta hazırlığı da önemlidir. Hastalar sinüs ritminde
olmalıdır. Kalp hareketlerine bağlı artefaktları
azaltmak için kalp hızının 70/dakikanın altında
olması gerekir. Kalp hızı 70/dakikanın üzerinde olan
hastalara bir kontrendikasyon yoksa, tetkikten bir
saat önce oral 50-100 mg veya tetkikten hemen önce
IV 2.5-20 mg metoprolol (beta bloker) verilebilir.
Kontrast madde alerjisi veya böbrek fonksiyonları
bozuk olan hastalarda klinik ve laboratuar değerleri
dikkatle incelenmelidir (19,20). Çift tüplü BT
sistemlerinde kalp hızı kontrolü gerekli değildir. Bu
nedenle çift tüplü BT‘de kalp hızı kontrolü için tetkik
öncesi beta bloker kullanılmamaktadır (13,21).
BT anjiyografide, kontrast madde 3-5 ml/sn hızında
ve genellikle antekübital yoldan IV olarak otomatik
enjektörle verilir. Kontrast maddenin bitiminden
sonra 40-50 ml izotonik saline solusyonu 4-5 ml/sn
hızında enjekte edilir. Bu kontrast maddenin
volumünü ve dozunu azaltarak optimal vasküler
kontrast madde konsantrasyonunu sağlar. Venöz
sistemdeki kontrast madde oranını azaltarak kontrast
maddeye bağlı artefaktlar giderilmiş olur (22).
Asendan aortada maksimal kontrast madde
yoğunluğu sağlandıktan sonra çekim başlar.
Koroner kalsiyum skorlama
BT arteriyel kalsifikasyonları göstermede güvenilir
bir metottur. Koroner arterlerdeki kalsiyum,
aterosklerozun çok önemli bir göstergesidir ve
genellikle ilerlemiş aterosklerozu işaret eder.
Koroner kalsiyum birikimi, tedavi edilmeyen
hastalarda her yıl % 15-25 oranında artış gösterir.
Lipid düşürücü ilaçlar ile bunun durdurulabildiğini
veya yavaşlatılabildiğini gösteren çalışmalar vardır
(23-25). Koroner kalsiyum saptanmayan hastalarda
çok düşük ihtimalle yumuşak plaklara bağlı stenotik
lezyon geliştirme olasılığı vardır. Buna karşın
kalsifikasyon miktarı arttıkça aterosklerotik hastalık
geliştirme riski de artmaktadır. Ancak aralarında
birebir korelasyon gösterilememiştir (24,25).
Koroner kalsiyum skorlama retrospektif EKG
tetikleme eşliğinde kontrast madde verilmeden
ÇDBT ile kardiyak değerlendirme-Koç ve Özbek
93
yapılır. Kalsiyum değerleri postproces yarı otomatik
süreçlerden geçerek modifiye semikantitatif Agatston
skoru ile değerlendirilir (12,26).
Koroner BT anjiyografi
KAH’ın teşhisinde konvansiyonel kateter anjiyografi
halen altın standart olarak kabul edilmektedir.
Konvansiyonel anjiyografi sadece damar lümenini ve
lümendeki daralmanın derecesini tesbit etmemize
imkan sağlar. Halbuki BT anjiyografi damar
duvarındaki kalsifiye veya nonkalsifiye değişiklikleri
henüz stenoz oluşmadan bize gösterir. Böylece erken
evre saptanan aterosklerotik değişiklikler lipid
düşürücü terapiler ile durdurulabilir (27-29).
Konvansiyonel anjiyografinin BT anjiyografiye göre
uzaysal ve zamansal çözünürlüğü daha iyidir ve
distal damarları daha iyi gösterir. 4 dedektörlü BT ile
yapılan anjiyografi çalışmalarında ortalama koroner
arter segmentlerinin % 32’sinden diagnostik kalitede
görüntü alınamadığı gösterilmiştir. 16 dedektörlü BT
ile yapılan çalışmalarda ise seçicilik, duyarlılık,
pozitif ve negatif öngörü değerlerini sırasıyla
Morgan-Hughes ve ark. ları (30) % 89, % 98, % 79
ve % 99, Kuettner ve ark. ları (31) % 72, % 97, % 98
ve % 98 olarak bulmuşlardır. 64 dedektörlü ve çift
tüplü BT ile yapılan çalışmalarda ise duyarlılık ve
negatif öngörü değerleri %100 lere ulaşmaktadır
(32). Çift tüplü BT aritmik hastalarda, yüksek kalp ve
solunum hızında tek dedektörlü BT’lere göre koroner
damarları daha kaliteli bir biçimde göstermektedir
(13,14,33) Bu çalışmalarda da görüldüğü gibi BT
anjiyografi yüksek duyarlılık ve negatif öngörü
değerlerine sahiptir.
Şekil 2. MIP imajda koroner arterdeki kalsifik (ok) ve
yumuşak plaklar (kalın ok) izleniyor
Koroner stent ve
değerlendirilmesi
by-pass
greftlerin
Koroner stentlerin oluşturduğu ışın sertleşmesi ve
blooming artefaktları nedeniyle stent açıklığını
değerlendirmek güç olmaktadır. 4 dedektörlü BT ile
stent değerlendirilemez. 16 ve 64 dedektörlü BT ile
yapılan stent içi restenoz oranlarını değerlendiren
çalışmalarda duyarlılık ve özgüllük oranları sırasıyla
% 54-100 ve % 88-100 arasında değişmektedir (Şekil
3) (36-38).
Aterosklerotik plakların değerlendirilmesi
BT anjiyografinin koroner lüminal patensiyi
göstermesinin yanısıra damar duvar değişikliklerini
de göstermesi önemli bir avantajıdır. Plak büyüklüğü
ve kompozisyonu klinik olarak önemlidir. Damar
duvar değişiklikleri her zaman lüminal daralma ile
seyretmez. Nonkalsifiye yumuşak plaklar unstabil
olmaya meyillidir ve rüptüre olarak akut myokard
infarktüsü veya akut koroner sendroma yol açma
ihtimalleri daha yüksektir. Halbuki kalsifiye plaklar
daha stabildir. Yumuşak plaklar genellikle BT’de 1216 HU, kalsifik plaklar ise 350-450 HU değerleri
arasında izlenir (Şekil 2) (17,34,35).
Genel Tıp Derg 2009;19(2)
94
Şekil 3 MIP imajda patent koroner stent (ok)
görülüyor
ÇDBT ile kardiyak değerlendirme-Koç ve Özbek
Venöz bypass greftlerde koroner BT anjiyografi ile
değerlendirilebilir. Greft lümeninin düzenli olarak
değerlendirilmesi oklüzyon olmadan tedaviye olanak
sağlar. Konvansiyonel anjiyografi ile farklı anatomik
bölgelere bağlanan greftlerin kateterizasyonu zordur.
ÇDBT ile bu zorluk giderilmektedir (Şekil 4) (39,40).
Diğer klinik durumlarda koroner BT
anjiyografi
Koroner arter anomalileri, koroner anjiyografinin
yaygınlaşmasıyla iyi tanımlanmaya başlayan bir
durumdur. Myokardiyal bridgingler, ektopik aortik
orijinli koroner arterler genellikle asemptomatiktirler
(Şekil 5). Pulmoner arter orijinli koroner arterler ve
arteriyovenöz fistüller ise çocukluk çağında
semptomatik hale gelirler (Şekil 6). Kompleks
anatomik yapıya sahip bu anomalileri konvansiyonel
anjiyografi ile değerlendirmek güç olmaktadır.
ÇDBT bu anomalileri değerlendirmede başarılıdır
(41-43).
(a)
(b)
(c)
Şekil 6. a, VRT ve b,c MIP görüntülerde sirkumfleks
arterden (CX) beslenen arteriovenöz malformasyon
(AVM) izleniyor (ok)
Koroner arter anevrizmaları Kawasaki hastalığı ve
ateroskleroz zemininde gelişir. Rüptüre veya
tromboze olma riskleri vardır. Daha çok sağ koroner
arteri tutarlar. Konvansiyonel anjiyografi ile tanısı
konulan bu hastalığın koroner BT anjiyografi ile de
tanısı konulabilmektedir (Şekil 7) (44,45).
(a)
(b)
Şekil 4. a, MIP ve b, VRT imajda sol internal
mamarian arter grefti (ok) görülüyor.
(a)
(b)
Şekil 5. a, MIP ve b, VRT görüntüde RCA çıkış
anomalisi görülüyor (RCA; sağ koroner arter LM;
sol ana koroner arter)
Genel Tıp Derg 2009;19(2)
ÇDBT ile kalp anatomisini ve fonksiyonlarını
değerlendirmek
mümkündür.
Ventriküler
fonksiyonlar (ventriküler volüm, ejeksiyon
Şekil 7. MIP imajda sağ koroner arterde sakküler
anevrizma izleniyor (RCA; sağ koroner arter)
ÇDBT ile kardiyak değerlendirme-Koç ve Özbek
95
fraksiyonu, end diastolik volüm) değerlendirilerek
kalp hastalığının prognozu hakkında önemli bilgiler
elde edilmektedir (46,47). Dinamik kontrastlı
incelemele ile ventriküler myokard perfüzyonu
değerlendirilerek myokard infarktüsü tanısı % 90
doğruluk oranı ile konulabilmektedir. Akut
infarktüslü alan erken kontrastlı incelemede normal
myokarda göre perfüzyon defektine bağlı daha az
kontrastlanmaktadır. Geç fazda ise normal myokarda
göre daha fazla kontrastlanmış olarak izlenmektedir
(Şekil 8). Kronik infarktüste myokard kalınlığında
incelme görülmektedir. Sine-mod inceleme ile
infarktüslü ve normal myokard alanlarının hareketleri
değerlendirilebilir (48,49). Yine sine mod inceleme
ile kalp kapaklarının yapısı ve fonksiyonları,
yetmezlik ve darlık bulguları tesbit edilebilir. Tüm bu
fonksiyonel incelemeler çift tüplü BT teknolojisinin
ilerlemesiyle daha hızlı ve güvenilir bir şekilde
yapılabilmektedir (50,51).
anjiyografi, KAH tanısında koroner arterleri invaziv
işleme gerek kalmadan değerlendirebilmesine
rağmen, cerrahi veya endovasküler tedavi kararı için
konvansiyonel anjiyografinin yapılması zorunludur.
Kaynaklar
1.
Hazırolan T. Koroner arterlerin çok dedektörlü bilgisayarlı
tomografi ile görüntülenmesi. Hacettepe Tıp Derg 2006;37:613.
2.
Hastreiter D, Lewis D, Dubinsky TJ. Acute myocardial
infarction demonstrated by multidetector CT scanning. Emerg
Radiol 2004;11:104-6.
3.
Flohr TG, Schoepf UJ, Kuettner A, Halliburton S, Bruder H,
Suess C et al. Advances in cardiac imaging with 16-section
CT systems. Acad Radiol 2003;10:386-401.
4.
Schoepf UJ, Zwerner PL, Savino G, Herzog C, Kerl JM,
Costello P. Coronary CT Angiography. Radiol 2007;244: 4863.
5.
Hu H, Pan TS, Shen Y. Multislice helical CT: Image temporal
resolution. IEEE Trans Med Imaging 2000;19:384-90.
6.
Kalender W. Computed tomography: Fundamentals, system
technology, image quality, applications. Munich, Germany:
MCD Verlag; 2000 p. 35–81.
7.
De feyter PJ, Nieman K, Van Ooijen P, Oudkerk M. Noninvasive coronary artery imaging with electron beam
computed tomography and magnetic resonance imaging. Heart
2000;84:442-8.
8.
Flohr TG, McCollough CH, Bruder H, Petersilka M, Gruber
K, Süss C et al. First performance evaluation of a dual-source
CT (DSCT) system. Eur Radiol 2006;16:256-68.
9.
Achenbach S, Ropers D, Kuettner A, Flohr T, Ohnesorge B,
Bruder H et al. Contrast-enhanced coronary artery
visualization by dual-source computed tomography-Initial
experience. Eur J Radiol 2006;57:331-5.
10. McCollough C, Morin R. The technical design and
performance of ultrafast computed tomography. Radiol Clin
North Am 1994;32:521-36.
Şekil 8. MIP görüntüde iskemiye bağlı myokardda
fokal hipodansite izleniyor (ok)
11. Halliburton SS, Stillman AE, Flohr T, Ohnesorge B,
Obuchowski N, Lieber M et al. Do segmented reconstruction
algorithms for cardiac multi-slice computed tomography
improve image quality? Herz 2003;28:20-31.
Sonuç
12. Ohnesorge B, Flohr T, Becker C, Kopp AF, Schoepf UJ,
Baum U et al. Cardiac imaging by means of ECG gated
multisection spiral CT: Initial experience. Radiology
2000;217:564-71
64 dedektörlü BT’nin yüksek uzaysal ve zamansal
çözünürlük ve ileri görüntüleme teknikleri ile
donatılması koroner arterleri noninvaziv bir yöntem
ile değerlendirmeyi mümkün kılmaktadır. ÇDBT,
düşük-orta seviyede KAH riski taşıyan hastaları
konvansiyonel anjiyografiye gerek kalmadan tesbit
edebilmektedir. Kardiyak aritmileri, taşikardileri ve
yoğun
kalsifik
plakları
olan
hastaları
değerlendirmede güçlükler halen devam etmektedir.
Fakat çift tüplü BT teknolojisinin ilerlemesi ve
dedektör sayısının artmasıyla bu zorlukların ileri
yıllarda daha azalacağı umulmaktadır. Koroner BT
Genel Tıp Derg 2009;19(2)
96
13. Matt D, Scheffel H, Leschka S, Flohr TG, Marincek B,
Kaufmann PA et al. Dual-source CT coronary angiography:
image quality, mean heart rate, and heart rate variability. AJR
2007;189:567-73
14. Pansini V, Remy-Jardin M, Tacelli N, Faivre JB, Flohr T,
Deken V et al. Screening for coronary artery disease in
respiratory patients: comparison of single- and dual-source CT
in patients with a heart rate above 70 bpm. Eur Radiol
2008;18:2108-19.
15. Morin RL, Gerber TC, McCollough CH. Radiation dose in
computed tomography of the heart. Circulation 2003;107:91722.
ÇDBT ile kardiyak değerlendirme-Koç ve Özbek
16. Vogl TJ, Abolmaali ND, Diebold T, Engelmann K, Ay M,
Dogan S, et al. Tecniques for the detection of coronary
atheroscleosis: multi-dedector row CT coronary angiography.
Radiology 2002;223:212-20
17. Jakobs TF, Becker CR, Ohnesorge B, Flohr T, Suess C,
Schoepf UJ,et al. Multislice helical CT of the heart with
retrospective ECG gating: reduction of radiation exposure by
ECG controlled tube current modulation. Eur Radiol
2002;12:1081-6
18. McCollough CH, Primak AN, Saba O, Bruder H, Stierstorfer
K, Raupach R et al. Dose performance of a 64-channel dualsource CT scanner. Radiol 2007;243:775-84.
19. Malik IS. Inflammation in cardiovascular disease. J R Coll
Physicians Lond 2000;34:205-7.
20. Pannu HK, Flohr TG, Corl FM, Fishman EK. Current concept
in multidedector row CT evalution of the coronary arteries:
Principles, tecniques, and anatomy. Radiographics
2003;23:111-25
21. Johnson TR, Nikolaou K, Wintersperger BJ, Leber AW, von
Ziegler F, Rist C et al. Dual-source CT cardiac imaging: initial
experience. Eur Radiol 2006;16:1409-15.
22. Cademartiri F, Luccichenti G, Marano R, Runza G, Midiri M.
Use of saline chaser in the intravenous administration of
contrast material in non-invasive coronary angiography with
16-row multislice computed tomography. Radiol Med
2004;107:497-505.
23. Achenbach S, Ropers D, Pohle K, Leber A, Thilo C, Knez A
et al. Influence of lipidlowering therapy on the progression of
coronary artery calcification: A prospective evaluation.
Circulation 2002; 106:1077-82.
24. Callister TQ, Raggi P, Cooil B, Lippolis NJ, Russo DJ. Effect
of HMG-Co A reductase inhibitors on coronary artery disease
as assessed by electron-beam tomography. N Engl J Med
1998;339:1972-8.
25. O'Rourke RA, Brundage BH, Froelicher VF, Greenland P,
Grundy SM, Hachamovitch R et al. ACC/AHA expert
consensus document on electron beam CT for the diagnosis
and prognosis of coronary artery disease. Circulation
2000;102:126-40
26. Becker CR, Kleffel T, Crispin A, Knez A, Young J, Schoepf
UJ et al. Coronary artery calcium measurement: Agreement of
multirow detector and electron beam CT. AJR
2001;176:1295-8.
27. Kopp A, Kuttner A, Heuschmid M, Schroder S, Ohnesorge B,
Claussen C. Multidetector-row CT cardiac imaging with 4 and
16 slices for coronary CTA and imaging of atherosclerotic
plaques. Eur Radiol 2002;12:S17–S24.
28. Schroeder S, Kopp AF, Baumbach A, Kuettner A, Georg C,
Ohnesorge B et al. Non-invasive characterisation of coronary
lesion morphology by multislice computed tomography: A
promising new technology for risk stratification of patients
with coronary artery disease. Heart 2001;85: 576–8.
29. Kopp AF, Schroeder S, Baumbach A, Kuettner A, Georg C,
Ohnesorge B et al. Non-invasive characterisation of coronary
lesion morphology and composition by multislice CT: First
results in comparison with intracoronary ultrasound. Eur
Radiol 2001;11:1607–11.
30. Morgan-Hughes GJ, Roobottom CA, Owens PE, Marshall AJ.
Highly accurate coronary angiography using sub-millimetre
computed tomography. Heart 2005;91:308-13.
Genel Tıp Derg 2009;19(2)
31. Kuettner A, Trabold T, Schroeder S, Feyer A, Beck T,
Brueckner A et al. Noninvasive detection of coronary lesions
using 16-detector multislice spiral computed tomography
technology: Initial clinical results. J Am Coll Cardiol
2004;44:1230-7.
32. Cademartiri F, Maffei E, Palumbo A, Malagò R, Alberghina
F, Aldrovandi A et al. Diagnostic accuracy of 64-slice
computed tomography coronary angiography in patients with
low-to-intermediate risk. Radiol Med 2007;112:969-81.
33. Dikkers R, Greuter MJ, Kristanto W, van Ooijen PM, Sijens
PE, Willems TP et al. Assessment of image quality of 64-row
Dual Source versus Single Source CT coronary angiography
on heart rate: A phantom study. Eur J Radiol. 2009;70:61-8.
34. Schroeder S, Kopp AF, Baumbach A, Meisner C, Kuettner A,
Georg C et al. Non-invasive detection and evaluation of
atherosclerotic plaques with multislice CT. J Am Coll Cardiol
2001;37:1430-5.
35. Manghat NE, Morgan-Hughes GJ, Marshall AJ, Roobottom
CA. Multi-detector row computed tomography: imaging the
coronary arteries. Clin Radiol;2005:60:939–52
36. Schuijf JD, Bax JJ, Jukema JW, Lamb HJ, Warda HM,
Vliegen HW et al. Feasibility of assessment of coronary stent
patency using 16-slice computed tomography. Am J Cardiol
2004;94:427-30.
37. Cademartiri F, Mollet N, Lemos PA, Pugliese F, Baks T,
McFadden EP et al. Usefulness of multislice computed
tomography coronary angiography to assess in-stent
restenosis. Am J Cardiol 2005;96:799-802.
38. Gilard M, Cornily JC, Pennec PY, Le Gal G, Nonent M,
Mansourati J et al. Assessment of coronary artery stents by
16-slice computed tomography. Heart 2006;92:58-61.
39. Schlosser T, Konorza T, Hunold P, Kühl H, Schmermund A,
Barkhausen J. Noninvasive visualization of coronary artery
by-pass grafts using 16-dedector row computed tomography. J
Am Coll Cardiol 2004;44:124-9
40. Lepor LE, Madyoon H, Friede G. The emerging use of 16 and
64-slice computed tomography coronary angiography in
clinical cardiovascular practice. Rev Cardiovasc Med
2005;6:47-53.
41. Shi H, Aschoff AJ, Brambs HJ, Hoffmann MH. Multislice CT
imaging of anomalous coronary arteries. Eur Radiol
2004;14:2172-81.
42. Kacmaz F, Isiksalan Ozbulbul N, Alyan O, Maden O, Demir
AD, Atak R et al. Imaging of coronary artery fistulas by
multidetector computed tomography: Is multidetector
computed tomography sensitive? Clin Cardiol 2008;31:41-7.
43. Nakamura M, Matsuoka H, Kawakami H, Komatsu J, Itou T,
Higashino H et al. Giant congenital coronary artery fistula to
left brachial vein clearly detected by multidetector computed
tomography. Circ J 2006 ;70:796-9.
44. Gowda RM, Dogan OM, Tejani FH, Khan IA. Left main
coronary artery aneurysm. Int J of Cardiol 2005;105:115-6
45. Çölkesen AY, Weiss AT, Meerkin D, Lotan C. Çok ince
koroner damarın dev anevrizması. Anadolu Kardiyol Derg
2005;5:262-3
46. Abbara S, Chow BJ, Pena AJ, Cury RC, Hoffmann U, Nieman
K et al. Assessment of left ventricular function with 16- and
64-slice multi-detector computed tomography. Eur J Radiol
2008;67:481-6
ÇDBT ile kardiyak değerlendirme-Koç ve Özbek
97
47. Kim TH, Ryu YH, Hur J, Kim SJ, Kim HS, Choi BW et al.
Evaluation of right ventricular volume and mass using
retrospective ECG-gated cardiac multidetector computed
tomography: Comparison with first-pass radionuclide
angiography. Eur Radiol 2005;15:1987-93.
48. Lardo AC, Cordeiro MA, Silva C, Amado LC, George RT,
Saliaris AP et al. Contrast-enhanced multidetector computed
tomography viability imaging after myocardial infarction:
characterization of myocyte death, microvascular obstruction,
and chronic scar. Circulation 2006;113;394-404
Genel Tıp Derg 2009;19(2)
98
49. Baks T, Cademartiri F, Moelker AD. Assessment of acute
reperfused myocardial ınfarction with delayed enhancement
64-MDCT. AJR 2007;188:W135-W137
50. Abbara S, Pena AJ, Maurovich-Horvat P, Butler J, Sosnovik
DE, Lembcke A et al. Feasibility and optimization of aortic
valve planimetry with MDCT. AJR;2007;188:356-60.
51. Alkadhi H, Bettex D, Wildermuth S, Baumert B, Plass A,
Grunenfelder J et al. Dynamic cine imaging of the mitral
valve with 16-MDCT: A feasibility study. AJR 2005;185:63646.
ÇDBT ile kardiyak değerlendirme-Koç ve Özbek