siyasal pazarlama bakı
advertisement
191 .Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi No:35 (Ekim 2006) GENÇ VE POTANS YEL SEÇMENLER GÖZÜYLE S YAS L DER ÖZELL KLER N N DE ERLEND R LMES : S YASAL PAZARLAMA BAKI AÇISIYLA L SE VE ÜN VERS TE Ö RENC LER ÜZER NE B R UYGULAMA Cihat POLAT* Banu KÜLTER** Özet Siyasi lider, oy talebinde seçmenlere sunulan siyasal ürün paketinin en önemli unsurlarından birisidir. Siyasi liderin ta ıdı ı özellikler ile seçmenlerin bir siyasi liderde bulunmasını istedi i özelliklerin uyum göstermesi, bir siyasal partinin seçim ba arısını ve seçmenlerin memnuniyetini önemli derecede etkileyecektir. Bir siyasal parti için ‘ba arılı olma iste i’ temel veri olarak alındı ında, siyasal alıcılar konumundaki seçmenlerin bir siyasi liderde aradıkları özelliklerin tesbiti, ona uygun bir siyasi profil ortaya çıkartılması açısından son derece önem arz etmektedir. Ülkemizdeki nüfus yapısı içerisinde, genç seçmenlerin toplam seçmenler içerisindeki payı oldukça önemlidir. Seçimlerin –kanunen de olsa- be yılda bir yapılması öngörüldü ünde, bir potansiyel seçmen (genç) ilk genel seçimlerde oy kullanabilecektir. Seçim sisteminin etkisi de dikkate alındı ında, onlarca partinin ve adayın yarı tı ı seçimlerde küçük oy farklarının siyasi partilerin iktidarı kaybetmesine neden olabildi i bir rekabet ortamı mevcuttur. Böyle bir ortamda, genç seçmenler ve seçmen adaylarının bu kesimin bir siyasi liderde aradıkları özellikler ve bu özelliklere verdikleri göreceli önemin tespiti amacıyla, Ankara’da yakla ık olarak –1000 adet lise ve 500 adet de üniversite ö rencisi olmak üzeretoplam 1500 ki i üzerinde bir anket çalı ması uygulanmı tır. Çalı ma, özelde siyasi partiler, siyasi liderler ve di er siyasetçiler, genelde de siyasal pazarlama ve siyasal pazarlamacılar açısından dikkat çekici ve prati e yönelik bulgular ortaya koymaktadır. Anahtar Sözcükler: Siyasal Pazarlama, Siyasal Ürün, Siyasi Lider, Genç Seçmenler ve Potansiyel (Aday) Seçmenler * Yrd. Doç. Dr., Ni de Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi , letme Bölümü, Pazarlama Anabilim Dalı ** Ara tırma Görevlisi, Ni de Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi, letme Bölümü, Pazarlama Anabilim Dalı 192 An Evaluation of Political Leader Attributes from the Young and Potential Voters Perspective: A Study Performed on High School and University Students from the Political Marketing View Abstract Political leader is one of the most important elements of political product mix (package) presented to voters especially during election period. Congruity between the characteristics of a political leader and the desired characteristics and expectations of voters from the political leaders is so important to poll the votes. To form and consider an appropriate profile throrough the characteristics of political leader and expectations of voters is an important factor affecting the success of political marketing activities. The awareness of expectations of political buyers is vital for both political marketers and voters. In this way, political marketers find the oppurtunity to study on the appropriate voters’ profiles and voters make a contribution to the determination of an ideal political leader profile. Since a large proportion of population in Turkey is composed of youngsters, the share of young voters in total is remarkably high. It is a well-known fact that political leader is important for political marketing. Even when put aside the relatively high effect of the election system in the country, which only increases the relative importance of vote differences among the parties and candidates, it is so clear that the youngsters can have an important effect in elections, where a large number of parties and candidates compute. As considered the general elections take place every five years period, ordered by law, a youngster is a natural voter candidate for the very next elections. Therefore, it is vital for political marketing to identify the young and candidate voters’ expectations about the skills and attributes of political leaders and to determine the relative importance attributed to these skills. To this end, in this study a survey is implemented to a total of 1.500 university and high school students in Ankara Province. Results from the study indicates important insights into young and potential (candidate) voters’ attitudes and expectations, political parties, political leaders and political marketing. Keywords: Political Marketing, Political Product, Political Leader, Young Voters, And Potential Voters. 1. Giri Demokratik ülkelerde, hemen hemen bütün siyasi partiler iktidar olmak için u ra ırlar. Demokratik mekanizma içerisinde iktidar olmanın yolu ise, seçmenlerin deste inin sa lanmasıdır. Her ne kadar seçmen deste inin farklı ekilleri olsa da, demokratik sistem içerisinde bu deste in en somut ve hukuki açıdan sonuç do urucu ekli, ‘oy’a dönü mü bir seçmen deste idir. Zaten söz konusu destek de bir siyasi parti veya aday için, beklenen faydayı ancak ‘oy’a dönü tü ünde sa layabilmektedir. Buradan hareketle, bütün siyasi partilerin ve adayların seçmenlerin ‘oy’una ihtiyacı oldu u açıktır. Siyasi partiler ve adaylar da bu deste i elde etmek için gerekli faaliyetleri yürütmek durumundadırlar. Bu faaliyetler, zaman içerisinde siyasi ortam (pazar)ın yapısı, rakipler, kullanılabilecek araçların çe itlili i ve niteli i ve seçmenlerin niteli i gibi faktörlere ba lı olarak zaman içerisinde farklılıklar gösterebilmektedir. Ancak her ko ulda siyasi partiler ve adaylar, seçmenlerin kar ısına bir (teklif) paket(i) ile –ki biz bunu siyasal ürün paketi olarak ifade edebiliriz- çıkmak ve bu pakete dayalı olarak seçmenlerin deste ini talep etmek durumundadırlar. Bunun içerisinde siyasi partinin lideri, partinin programı, politikaları, vaadleri, söylemleri, adayları vb. birçok unsur bulunmaktadır. Genel 193 olarak ifade etmek gerekirse, bir seçmenin bu hususların hepsinin veya kendisi açısından önemli oldu unu dü ündü ü bazılarının bir bile imini alarak ve de erlendirerek ilgili parti veya adaya oy verdi i söylenebilir. Siyasi liderin – dünyanın ba ka ülkelerinde de- oldukça önemli oldu u ( slamo lu, 2002: 117); seçmenlerin, ço u zaman parti ile onun liderini özde le tirdikleri ve bazen bütün bir partiyi ‘o partinin lideri’ ile algıladıkları bilinmektedir. Hatta öyle ki, oy verirken ‘ u veya bu parti’ yerine, ‘ u veya bu lider’e oy vermektedirler. Bu ba lamda, oy kararlarında bu kadar önemli bir a ırlı a sahip bulunan ‘siyasal lider’de seçmenlerin ne tür özellikler aradıkları ve söz konusu özelliklerin ne kadar önemli oldu u, siyasal pazarlama açısından ilgi konusu olmaktadır. Siyasal pazar, genel itibarıyla oldukça rekabetçi bir pazardır. Türkiye’de oldu u gibi, onlarca parti ve binlerce adayın seçimlerde yarı tı ı bir pazardır. A.B.D. ve ngiltere gibi iki-üç partinin yarı tı ı ülkelerde bile seçim kampanyaları – genel bir tabir ile- kıran kırana geçebilmektedir. Zaman zaman dünyanın birçok ülkesinde oyların %51,5-%48,5’u gibi oranlarla iktidarın el de i tirdi ine ili kin haberler duymak mümkündür. Ülkemizde de, özellikle 1990–2002 dönemi dikkate alındı ında, siyasi partilerin %21 gibi oranlarla iktidar oldukları ve birinci parti ile ikinci parti arasındaki oy farkının yalnızca %1-2’lerle ifade edildi i dikkate alındı ında, bu pazarın ne denli rekabetçi bir yapıya sahip oldu u daha kolayca anla ılabilir1. Benzer durumlar 1980 öncesinde de ya anmı ; mevcut oyların onlarca parti arasında bölünmesi, o zamanki seçim sisteminin ve daha önce ya anan askeri darbelerin de (siyasal partiler ve seçmenler üzerindeki) etkisiyle, siyasi partiler tek ba larına iktidar olacak büyüklükte bir oy oranına ula amamı lardır. Bu gün yakla ık olarak 13 ya ında bulunan bir genç (bundan sonra “aday” veya “potansiyel seçmen” olarak nitelendirilecektir) –seçim kanununda yer aldı ı üzere, seçimlerin her be yılda bir tekrarlandı ı varsayılırsa- ilk genel seçimlerde oy kullanabilecektir. Ülkemizdeki nüfus yapısı dikkate alındı ında, genç seçmenlerin toplam seçmenler içerisinde ne derece önemli bir orana ula tı ı açıktır. Ancak, bir siyasi parti veya aday daha uzun dönemli dü ünmek ve siyasal pazarlama faaliyetlerinde ilk seçimlerde oy kullanacak olan potansiyel seçmenleri dikkate almak zorundadır. Bir siyasi parti için gelecek be yıllık bir süre, çok kısa bir süredir. Be yıllık bir dönemi dikkate almayan bir siyasal partinin gerçekte ba arılı olmasını beklemek ise gerçekçi olmayacaktır. Dolayısıyla, herhangi bir siyasal pazarlama uygulaması, gelecek be yılı stratejik perspektifi içine almak durumundadır. Bu ba lamda, genç ve potansiyel seçmenler siyasal pazarlama faaliyetlerinin tabii ilgi alanı ve kapsamı içerisine girmektedirler. Anla ılabilece i üzere, genç ve aday seçmenlerin nasıl bir siyasi lider görmek istediklerinin tesbiti ve buna yönelik siyasal ürün geli tirilerek seçmenlerin kar ısına çıkılması, mevcut 1 Ülkemizde mevcut durumda uygulanan seçim sistemi, partilerin aldı ı oy oranları arasındaki küçük farkların seçim sonuçlarına zaman zaman orantısız bir ekilde yansımasına neden olmaktadır. Bu ise, partiler ve adaylar açısından hem siyasal pazardaki rekabeti –tabii olarak- artırmakta; hem de siyasal pazarlama çalı malarının önemini daha da özel hale getirmektedir. Çünkü hiçbir siyasal parti veya adayın, küçük oy farkları dolayısıyla bu kadar büyük bir maliyeti göze alması beklenmez. 194 siyasal rekabet ortamında bir parti veya adayın ba arısının belirlenmesi açısından son derece önemlidir. Siyasal pazardaki rekabetçi yapı ve ülkemizdeki genç nüfusun a ırlı ı, bu seçmen kitlesine -zaten oldukça yo un olan siyasi pazardaki ba arıyı etkileme ve siyasi iktidarı belirleme potansiyelinden dolayı- özel bir önem arz etmeyi gerektirmektedir. Ayrıca, siyasi liderin siyasal ürün paketi içerisindeki göreceli önemi ve bu ürünün özelliklerinin genç ve potansiyel seçmenler tarafından nasıl de erlendirildi i bu ba lamda üzerinde dikkatle durulmayı gerektirmektedir. Bu çalı manın amacı, genç seçmenler ve seçmen adaylarının bir siyasi liderde aradıkları özellikler ve bu özelliklere verdikleri göreceli önemi tespit etmektir. Böylelikle, bu seçmen grubunun gerçekte ne tür bir siyasi lider aradıklarını tesbit etmek ve tesbit edilen lider özelliklerine çe itli seçmen grupları tarafından benzer önem verilip verilmedi ini tesbit etmektir. Bu amaca yönelik olarak çalı ma, yedi bölüm olarak düzenlenmi tir. kinci bölümde, siyasal pazarlamaya kısa bir bakı yer almakta ve siyasi bir ürün olarak ‘lider’ konusu ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde, ara tırmanın amacı ve önemi; dördüncü bölümde, ara tırmanın kısıtları; be inci bölümde ise ara tırmanın yöntemi tartı ılmaktadır. Ara tırmanın bulguları altıncı bölümde sunulmaktadır. Son bölüm ise sonuca ayrılmı tır. ‘Lider’ 2. Siyasal Pazarlamaya Kısa Bir Bakı ve Siyasi Bir Ürün Olarak Ticari pazarlama ile siyasi pazarlama süreçleri arasında bazı farklar olmakla birlikte esas fark, yöntemlerden ziyade amaçlardadır. Ticari i letmelerin amacı kâr2; siyasi partilerin amacı ise iktidar olmaktır (Bongrand, 1991:17). Siyasal pazarlama ile ilgili çe itli nitelendirmeler ve tanımlamalar mevcuttur. Genel olarak siyasal pazarlama, bir fikir pazarlamasıdır. Siyasal pazarlamada çalı malar, bir fikri, inancı, davranı ı çe itli yollarla ki ilere kabul ettirme, partiye yeni üyeler kazandırma, parti taraftarları ya da hangi partiye oy verece ini bilmeyen seçmenleri kazanmaya yöneliktir (Bongrand, 1992:52). Siyasal pazarlama,“halk tarafından ihtiyaç duyulan programları geli tirmek ve kurumsal tanınma sa lamak amacıyla siyasi örgütler tarafından yürütülen faaliyetler” (Kotler, 1972: 46) veya “bir ki inin siyasi partilerden aday olarak gösterilmesi, atanması veya seçilmesi için ya da partilerin iktidara getirilmesi için düzenlenen pazarlama faaliyetleri” (Tek, 1999) olarak nitelendirilmektedir. Siyasal pazarlama, ABD’de ve batı ülkelerinde uzun süreden beri yo un olarak kullanılan bir süreçtir. Bu alandaki ara tırmaların ço u, yo un olarak – adaylara yönelik- seçmen deste inin nasıl sa lanaca ı konusunda olmu tur. Siyasal pazarlama literatüründeki teorik (bkz. Lock ve Harris 1996; Wring 1996; Bowler, Donovan ve Fernandez 1996) ve pratik nitelikli (bkz. Hayes ve McAllister 1996; O’Cass 1996; Butler ve Collins 1996) çalı malar oldukça önemli bir hacim 2 Bugün bu amaç, ‘de er maksimizasyonu’ olarak ifade edilmektedir. Kar amacı, de er maksimizasyonuna göre daha basit bir amaç olarak kalmakta ve nihai amaç olarak nitelendirilmemektedir. De er maksimizasyonu, i letmede hissesi bulunanların paylarının (hisse senedi) de erlerinin maksimize edilmesidir. 195 tutmaktadır. Seçmenlerin bir siyasi lidere oy verirken, onları motive edebilecek faktörler üzerine yapılan bir ara tırmada en önemli motivasyon unsurunun seçmenlerin liderde aradıkları ortak karakter özellikleri oldu u gözlenmi tir (Dean, 2004:13). Douglas ve Ammeter (2004), ‘siyasi liderin ba arısının seçmen bakı açısıyla de erlendirilmesi’ konulu ara tırmalarında, seçmenlerin siyasi lideri ba arılı olarak de erlendirmelerinde en önemli iki özelli i, ‘liderin saygınlı ı’ ve ‘etkileyebilme gücü’ olarak belirtmi lerdir. Siyasi liderin ba arısını yönetim becerisi açısından de erlendiren Hooijberg vd. (1997), geleneksel otorite ve kontrol kalıplarının dı ında, yönetsel ba arıda en önemli etkenin liderin davranı ları oldu unu belirtmi ler; geni davranı kalıpları kullanan siyasi liderin daha ba arılı olaca ını ifade etmi lerdir. Bir liderin ba arısının davranı larındaki esneklikle yakından ilgili oldu u ve seçmenlerin her duruma uygun yönetsel davranı geli tirmede etkin olan liderleri daha ba arılı buldukları belirtilmi tir (Zaccaro vd, 1991). Seçmenlerin -siyasi liderlerde aradıkları bir faktör olarak- ba arı de erlendirmelerine yönelik olarak yapılan di er çalı malarda, liderin performansı ve kariyerindeki ba arısının, zekadan çok sosyal (Luthans, 2002) ve politik konulardaki yeterlili e (Deluca, 1999) ba lı oldu u belirlenmi tir. Ferris ve Perrewe (2001), seçmenlerin siyasi lider seçiminde de erlendirdikleri en önemli faktörün sosyal sorunlara çözüm bulmadaki ba arısı oldu u sonucuna varırken; Ammeter vd. (2002) politik konularda ve diplomatik ili kilerde etkinlik ile sosyal sorunlara çözüm bulmadaki ba arının birle tirilmesi gerekti i sonucuna varmı lardır. Brennan (2003), seçmenlerin bir siyasi lider seçiminde dikkat ettikleri en önemli faktör olarak seçim tecrübesini göstermi tir. Bu görü e göre, seçmenlerin siyasi tercihleri, seçimlerde edindikleri tecrübeye göre de i ebilmektedir. Palmer (2002), yaptı ı ara tırmada sadakatin siyasi lidere oy vermede belirleyici bir unsur olmadı ından hareketle, seçmen davranı larının edinilen tecrübelere göre de i ebilece ini ifade etmi tir. Bir ba ka çalı mada siyasi liderin sahip olabilece i en önemli unsurun siyasi yetenek oldu u ifade edilmi ve siyasi yetene in, partinin di er üyeleri üzerindeki etkisi üzerinde durulmu tur. Liderin siyasi yetene inin, partinin di er üyelerinin lidere duydukları güven duygusu üzerinde etkili oldu u ve bunun da di er üyelerin davranı larına yansıdı ı sonucuna varılmı tır. Liderin siyasi yetene inin seçmen davranı ları üzerinde de etkili oldu una, benzer ekilde davranı üzerinde etkili olabilecek en önemli özelli in lidere duyulan güven duygusu oldu u belirtilmi tir. (Treadway vd, 2004). Siyasal pazarlamada ürün kavramı üzerine yapılan ara tırmalarda, ürün kavramının adayların imajı ile yakından ilgili oldu u sonucuna varılmı tır (Smith, 2001; Lloyd, 2003). Wring (2002), siyasi ürünü bile enler olarak ifade etmi ve bu bile enlerin parçalarını siyasi aday, parti ve liderin ideolojisi olarak belirtmi tir. Butler ve Collins (1999), siyasi ürünün her bir parçasının birbirleriyle ili kili oldu unun fakat her birisinin ayrı ayrı yönetilebilece ini belirtmi lerdir. Lees-Marshment (2001), siyasi bir ürün olarak ele aldı ı siyasi liderin davranı sal yönüne de inmi ve ba arılı bir siyasi lideri, davranı larını kontrol edebilen bir aktör olarak tasvir etmi tir. Henneberg (2005), siyasi lideri bir ürün olarak ele almı ve bu ürünün en önemli unsurunu siyasi liderin ileride yerine getirmek üzere ‘verdi i sözler’ olarak nitelendirmi tir. 196 Türkiye’de siyasal pazarlama ile ilgili olarak yapılan ara tırmaların önemli bir kısmı seçmen kararlarını etkileyen faktörler üzerinedir. Örne in, seçmenler ve milletvekilleri üzerinde yapılan bir çalı mada, -milletvekillerinin bakı açısıylaseçmeni etkileyen en önemli faktörün, siyasi partinin lideri oldu u belirlenmi tir. Seçmenlerin bakı açısıyla en etkili siyasi tercih faktörü ise, siyasi partilerin geçmi teki icraatları olarak belirlenmi tir (Tan, 1999: 34). Sivas ilindeki seçmenler üzerinde yapılan bir ba ka ara tırmada, siyasi tercihte u sekiz faktörün etkili oldu u belirlenmi tir: Partinin dünya görü ü ve parti lideri, seçim promosyonları, tanıtım, yenilik, yasaklar, parti programları, propaganda zamanlaması ve sisteme uygunluk (Çatı ve Aslan, 2003: 267). Ba ka bir çalı mada ise, aile ve arkada , ekonomik istikrarsızlık, ülke barajı gibi parti seçiminde etkili olabilecek tercih kriterleri belirlenmi ve bu kriterlerin seçmenlerin demografik özellikleri ile ili kisi ara tırılmı tır (Kurtuldu ve Kırkbir, 2005: 60). Bir di er çalı ma, -en önemli siyasi tercih faktörleri olarak- adayın ki isel özelli i, siyasi parti ve adayın geçmi dönemlerde yapmı oldu u hizmetleri belirlemi tir (Bulut, 1994: 53). Seçmenler üzerinde yapılan bir ba ka çalı mada Türk seçmenlerinin %38’inin lidere, %25’inin ekibe, %17’sinin ise programa ve %16’sının ise kampanyaya oy verdikleri saptanmı tır (Limanlı, 1991:35). slamo lu (2002), siyasal pazarlamanın anlam ve içeri ine, siyasal pazarlama yönetim sürecine, siyasi partinin hedeflerine ve seçmen davranı larını etkileyen faktörler olarak seçmenlerin referans aldıkları ve üyesi bulundukları sosyal gruplara de inmi tir. Tan (2005), siyasal pazarlamada ürün kavramı, fiyatlandırma, da ıtım kanalları, tutundurma, propaganda ve reklam kavramlarını ele almı ; seçmenlerin politik pazarlama uygulamalarına ili kin dü üncelerini saptamaya yönelik 11 ilde bir uygulama yapmı tır. deoloji veya bir ba ka ifade ile siyasi partinin dünya görü ünün ülkemizde halen bir siyasi partinin en önemli özelli i olarak kabul edildi ini saptamı ve bunun, bir seçmenin herhangi bir partiyi tercih ederken de erlendirece i önemli bir özellik oldu u sonucuna varmı tır. Aynı zamanda son yıllarda siyasetçiye duyulan güvenin azaldı ı, dolayısıyla bir parti liderinde veya bir partiye mensup milletvekilinde aranılan en önemli özelli in ‘dürüstlük’ oldu u sonucuna varmı tır (Tan, 2005:150). Kalaycıo lu ve Sarıbay (2000), Türkiye’de politik de i im ve modernle me konulu çalı malarında, siyasetçiye duyulan güvenin azaldı ını belirtmi lerdir. 2002 yılı milletvekili genel seçimlerinin de erlendirilmesine yönelik yapılan bir ara tırmada, seçmenlerin katılma oranının %79.14 olarak gerçekle ti i, bu oranın ise 1980 sonrasının en dü ük katılma oranı oldu u sonucu ortaya çıkmı tır. Seçmenlerin yakla ık be te birini olu turan seçmen sandık ba ına gelmemi tir (Tuncer vd, 2003: 20). Bu ise siyasi lider ve partiye duyulan güven duygusunda bir azalma ve beklentilerin kar ılanması noktasında bir karamsarlık olarak yorumlanabilir. Söz konusu çalı malarda ‘siyasi lider’, onda bulunması beklenilen ve seçmenlerin oylarını etkileyebilecek nitelikteki özellikler yalnızca belirli yönleri itibariyle ele alındı ından veya detaylı bir ekilde ele alınmadı ından, seçmenlerin gerçekte nasıl bir siyasi lider istedikleri konusunda bütüncül ve kapsamlı bir bilgi edinmek mümkün olamamaktadır. Bu konuda (Polat, 2004:101) vb. birkaç çalı ma bulunmakla birlikte; bu konunun daha detaylı ve daha spesifik olarak ele alınmasına ihtiyaç vardır. Ayrıca, siyasi liderde bulunması gereken özelliklerle ilgili 197 çalı maların önemli bir kısmı da ço unlukla siyaset literatürü içerisinde yer almakta ve siyaset bilimi açısından ele alınmaktadır. Bu çerçevede elde edilen bilgi ve bulguların siyasal pazarlamacıların ihtiyaçlarına ne derece hitap etti i ve pazarlama uygulamalarında ne derece yardımcı olabilece i konusu üphelidir. Siyasal pazarlama çalı malarının ba arılı olabilmesi için, -her ne kadar siyasal pazarlamacılar di er disiplinlerin bilgi ve bulgularından faydalansa da- pazarlama amacıyla ve bu ihtiyaca yönelik olarak toplanmı bilgi ve bulguların kullanılmasının ne derece önemli oldu u açıktır. Bu ba lamda, seçmenlerin hangi özelliklere sahip bir lider istedikleri ve bu özelliklerin kendileri açısından nasıl bir öneme sahip oldu u, siyasal pazarlama açısından oldukça önemlidir ve cevap verilmesi gereken bir soru olarak durmaktadır. Siyasi liderlerin amaçlarına ula abilmeleri, uzun dönemde var olabilmeleri ve iktidar olabilecekleri bir seçmen kitlesi (deste i) olu turabilmeleri için seçmenlerin istedikleri profilde bir siyasi liderin seçmenlerin önüne konulması, seçmen deste ini daha kolay sa layabilece i gibi –bu aynı zamanda- gereklidir de. Bunun gerçekle tirilmesinde siyasal pazarlama önemli bir rol üstlenebilmektedir. Siyasal pazarlamada siyasi lider ile seçmen arasında uzun dönemli ve interaktif bir ili kiye ihtiyaç duyulmaktadır (veya arzu edilmektedir). Siyasi lider ile seçmen arasındaki bu ili kinin uzun süreli olması, hem liderin hem de seçmenlerin yararına olmaktadır. Siyasal pazarlama, yalnızca seçim dönemini kapsayan bir süreç de il; seçim döneminden önce ba layan ve ondan sonra da devam eden bir süreç olarak ele alınmalıdır (Manolov, 2002). Bu süreç içinde, siyasi pazar ara tırması ile seçmenlerin beklentileri belirlenebilmekte; siyasi lider, politikalarını ve ideolojisini daha etkin bir ekilde seçmenlere anlatabilmekte; buna kar ın seçmenler de oy vermeden önce parti ve lider hakkında daha fazla bilgi sahibi olabilmekte ve çe itli seçenekleri kar ıla tırmak için daha fazla imkâna sahip olabilmektedir. Bütün bunları sa layan süreç ise, siyasal pazarlamadır (Scammell, 1999: 37). Banies ve Egan (2001), siyasal pazarlama disiplininin henüz ba langıç a amasında olup, siyasal pazarlama sürecinin olgunla ması için zamana ihtiyaç oldu unu belirtmektedirler. Ticari pazarlama ba lamında ürün, bir ihtiyacı kar ılamaya yönelik olarak pazara sürülen mal ve hizmetleri ifade ederken (Polat vd., 2004: 8); bu kavram ile mallardan fikirlere kadar uzanan geni bir yelpaze anlamla tırılmaktadır (Ecer ve Canıtez, 2004: 37). Siyasal pazarlamada ise ürünün sınırları her zaman ticari pazarlamadaki kadar belirli olmayabilir. Lider, di er adaylar, partinin kendisi, politikaları ve adayların çevresi de dâhil olmak üzere, siyasal ürünün birer parçası olarak kabul edilmesi gerekmektedir (Polat vd., 2004: 8). Siyasi ürün –bu ba lamda- ço u zaman kar ımıza –ticari pazarlamadakinden farklı olarak- bir paket olarak çıkmaktadır. Bu paketin içerisinde siyasi lider, parti, adaylar, parti politikaları, parti programı, parti söylemleri vs. birçok parça yer almaktadır. Bir siyasi lider, aday veya parti seçmenlerden oy istedi i zaman esasen yalnızca kendisinden dolayı de il, arkasında yer alan parti, lider veya di er adayların bulundu undan hareketle oy istemektedir. Dolayısıyla burada seçmenin kar ısına çıkan unsur, bir ürün paketi eklinde olmaktadır. Bu görü Reid (1988) tarafından da desteklenmektedir. Reid, siyasi ürünü politikalar paketi, liderlik stili, politik de erlerin bile kesi olarak tanımlanmaktadır. 198 Siyasal pazarlama açısından lider, siyasal ürün paketinin en önemli parçalarından birisidir. Seçmenlere sunulacak ürün paketinin ne tür özelliklere sahip olması gerekti inin belirlenmesi açısından, seçmenlerin bu konudaki görü lerinin, istek ve beklentilerinin belirlenmesi, siyasal pazarlama açısından gereklidir. Dünyanın birçok ülkesinde oldu u gibi, ülkemizde de özellikle son yıllarda giderek daha fazla popüler hale gelen siyasal pazarlama çerçevesinde yapılan çalı maların önemli bir kısmı, seçmenlerin oylarının nasıl etkilenece i, hangi promosyon araçlarının ve ne tür mesajların seçmenler üzerinde daha etkili oldu u vb. konular – yani, ‘promosyon’- üzerinde yo unla mı bulunmaktadır. Gerçi, promosyon ve da ıtım karma elemanları siyasal pazarlama ba lamında ço unlukla birbiri içerisine girmi ve ço u zaman da birbirinden kesin sınırlarla ayırması güç bir durum göstermekte ise de, özellikle ‘siyasal ürün’ ve ‘fiyat’ karma elemanları ba lamında konu üzerindeki tartı malar henüz bir olgunluk göstermi bulunmamaktadır. Dolayısıyla, siyasal pazarlama literatüründe, siyasal ürün ba lamında seçmenlerin ne tür bir lider istedi i, belirli özelliklerin seçmenler açısından ne derece önem arz etti i ve bunların seçmenlerin oyunu etkilemede ne derece a ırlık sahibi oldu u gibi konular açısından siyasal pazarlama literatüründe önemli bir bo luk oldu u söylenebilir. Ticari pazarlamada ürün, pazarlama karmasının fiyat, da ıtım ve tutundurma gibi di er unsurlarıyla etkile im halindedir. Siyasal pazarlamada ise siyasi bir ürün olarak ele alabilece imiz adayların ve partinin- özellikle promosyon faaliyetleri ile olan ilgisi dikkat çekmektedir. Ticari ürünün hedef pazarını, belli bir alıcı kitlesi olu turmakta ve hizmet ço unlukla bu pazara yönelik olmaktadır. Benzer ekilde, siyasi bir ürün olan siyasi liderin hedef pazarını seçmen gurubu olu turmaktadır ve sunulan hizmet bu pazara yönelik olmaktadır. Siyasal pazarlamada, ticari pazarlamadaki tüketicinin yerine konulan mevcut ve potansiyel seçmenlerin, siyasal bir ürüne kar ı ihtiyaç duymalarının sa lanması, ya anılan ehrin, bölgenin veya ülkenin problemleri, ihtiyaçları, geli mesi ve ‘daha iyi olması’ ba lamında dikkat çekilmesi ve ‘odak’ olu turulması yöntemiyle yapılmaktadır. Kendisinin, ailesinin ve toplumun gelece i, temel ilgi noktası olarak belirlenmekte ve belirli konulara dikkatinin çekilmesine çalı ılmaktadır. Seçmenlerin motivasyonu sa lanarak, bir partinin/adayın tarafında yer alması sa lanmaya çalı ılmaktadır (Polat vd., 2004: 8). Ticari pazarlamada bir malın üreticisi, ço unlukla üretime ba lamadan önce tüketicilerin üründen beklentilerini kar ılayabilmek için bir pazar ara tırması yürütür. Benzer ekilde, siyasal pazarlamada da siyasi lider, pazarlama yönlü bir felsefeye sahip olmalı (Bayraktaro lu, 2002), kendisini ve partisini tanıtmadan ve politikalarını belirlemeden önce, seçmenlerin istek ve beklentilerini tesbit etmelidir. Siyasi liderler, bu istekleri kar ılama do rultusunda hareket ederek, kendilerini –söz konusu istek ve beklentiler kar ılayacak- bir ürün olarak seçmene tanıtmak ve bu ürünün satın alınması için, -ba ka bir deyi le, seçmenlerden oy toplayabilmek içinpazarlama çabalarında bulunmak durumundadırlar. Ancak burada, siyasal pazarın yo un rekabetçi yapısı ve siyasal alıcıların (seçmenlerin) nitelik ve beklentilerindeki de i ikliklere dikkat çekilmeye ihtiyaç bulunmaktadır. Nüfusun artması, bununla birlikte sosyal ve ekonomik 199 problemlerdeki artı , seçmenlerin refah ve e itim düzeylerindeki artı gibi etkenler, seçmenlerin siyasi liderlerden beklentilerini de artırmı bulunmaktadır. Bununla birlikte, siyasi liderlerin kar ı kar ıya bulundu u problemlerin genel itibarıyla her geçen gün daha da büyürken, bunların çözümü için gerekli finansal vb. kaynaklar da daha da sınırlı hale gelmektedir. Bu ba lamda da, siyasi liderler ve seçmenler arasında eskiye nazaran daha uzun dönemli ili kilerin kurulması ve sürdürülmesi gere i ortaya çıkmı bulunmaktadır. Birçok batı ülkesinde oldu u gibi, ülkemizdeki seçmenlerde de gözlenen depolitizasyon (politikadan uzakla ma) süreci, seçmenlerin her seçimde yeni partileri denemelerine ve yüzergezer seçmen grubunun olu masına neden olurken; istenilen türdeki bir ili kinin kurulmasını da zorla tırmaktadır. Bu, seçmenlerin kar ıla tıkları problemlerin hemen çözümünü istemeleri eklinde bir tutum geli tirmelerine neden olurken; beklentilerini kısa sürede elde edemeyen seçmenlerin hemen di er partilere yönelmelerine ve –böylece- siyasi lidere ve partiye kar ı ‘politik sadakatin’ azalmasına neden olmaktadır. Ülkemizdeki genç ve aday seçmenlerin toplam nüfus içerisindeki oranı dikkate alındı ında, bir siyasi liderin bu seçmen kitlesine sundu u –istenilen ve beklenilen- niteliklerin siyasal liderin ba arısını etkileme bakımından ne derece önemli oldu u açıktır. Bu çalı ma, genç seçmenlerin ve seçmen adaylarının bir siyasi liderde aradıkları özellikleri ve bunların bu seçmen profili için ne derece önemli oldu unu tesbite yönelik olarak düzenlenmi tir. Çalı manın, siyasal ürün paketinin en önemli parçalarından birisi olan ‘siyasi lider’ konusundaki mevcut açıklı ın kapanmasına bir katkı yapaca ı ümit edilmektedir. 3. Ara tırmanın Amacı ve Önemi Ülkemizde nüfusun önemli bir kısmını genç nüfusun olu turması ve onların toplam seçmenler içindeki a ırlı ı, bu seçmen kitlesine -zaten oldukça yo un olan siyasi pazardaki ba arıyı etkileme potansiyeli bakımından- özel bir önem arz etmeyi gerektirmektedir. Genç ve potansiyel seçmenlerin, bir siyasi liderde bulunmasını istedikleri özelliklere atfettikleri önem ve bu özelliklerin söz konusu seçmen kitlesi tarafından nasıl de erlendirildi i konusu, özellikle ülkemizde daha da önemli hale gelmektedir. Bu ba lamda çalı ma özellikle a a ıdaki amaçları gerçekle tirmek için düzenlenmi bulunulmaktır: a) Genç ve potansiyel seçmenlerin hangi tür özelliklere sahip bir lider istediklerini belirlemek, b) Söz konusu niteliklerin bu seçmenler için ne derece önemli oldu unu tesbit etmek, ve c) Söz konusu niteliklerin ve bunlara atfedilen önem derecelerinin, seçmenlerin cinsiyet ve ö renim düzeyi gibi faktörlere ba lı olarak farklılık gösterip göstermedi ini tesbit etmek. Çalı madan elde edilen bulguların, siyasal pazarlama alanında çalı an akademisyenler açısından oldu u kadar; özellikle siyasi liderler, siyasi partiler, adaylar, siyasal pazarlamacılar ve siyasal planlamacılar açısından da oldukça faydalı olaca ı dü ünülmektedir. 200 4. Ara tırmanın Kısıtları Ara tırma, genç seçmenlerin konu hakkındaki görü lerini tespit etmek amacıyla yüz yüze gerçekle tirilen bir anket çalı masına dayanmaktadır. Anket çalı masının hedef kitlesi olarak ‘genç ve aday seçmenler’ belirlenmi tir. Hedef kitle, hem daha somut olarak tanımlayabilmek, hem de ula ılabilirlik bakımından ‘lise ve üniversite’ ö rencileri olarak belirlenmi tir. Ancak, finansal ve zaman kısıtları nedeniyle Türkiye’deki bütün lise ve dengi okullar ile bütün üniversiteleri örnekleme dâhil etmek mümkün olmadı ından dolayı, örneklem kapsamı – ara tırmanın gerçekle tirilebilirli i bakımından- daha yönetilebilir bir düzeye alınmı tır. Türkiye’nin ikinci büyük ehri olması; farklı sosyo-ekonomik grupları barındırması ve oldukça heterojen bir yapı göstermesi; bunun yanında –böyle bir çalı ma için- finansal ve zaman kısıtlarını da kar ılanabilir bir düzeye indirmesi dolayısıyla örneklem için Ankara seçilmi tir. Bu ehirdeki üniversite, yüksekokul, lise ve dengi okullardaki ö rencilerin bu çalı ma için uygun olaca ı ve hedef kitlenin bu konudaki dü üncelerini önemli ölçüde yansıtaca ı varsayılmı tır. lave olarak, yukarıda bahsedilen kısıtlar nedeniyle ortaya çıkabilecek problemlerin bir kısmı, örnek büyüklü ü mümkün oldu unca geni tutularak a ılmaya çalı ılmı tır. 5. Ara tırmanın Yöntemi Örnekleme yöntemi olarak iki a amalı bir yöntem uygulanmı tır. Birinci a amada okulların (lise ve üniversite) seçimi; ikinci a amada ise, anket formlarının uygulanaca ı ö rencilerin seçimi gerçekle tirilmi tir. Lise ve meslek liselerinin seçiminde Ankara’daki semtler, - bu ehrin sosyo-ekonomik yapısını yansıttı ı varsayılarak- Keçiören, Sincan, Mamak, Batıkent, Çankaya, Balgat, Maltepe ve Gölba ı semtleri, tabii kümeler olarak kabul edilmi tir. Bu semtlerde bulunan liseler arasından bazı okullar yargısal örnekleme yöntemi kullanılarak seçilmi tir. Daha sonra da, seçilen okullardaki bazı sınıflar yine yargısal örnekleme yöntemiyle seçilerek, buralardaki ö rencilere –tesadüfi olarak o saate denk gelen dersin ö retmeninin yardımıyla uygulanmı tır. Anket formları, sınıflardaki ö rencilerin hepsine birden de il; bir kısmı ders ö retmeninin yardımıyla tesadüfen seçilerek Liselerde, -seçmen adayları arasındaki temsil da ılımının uygulanmı tır. bozulmaması ve bundan dolayı da bir tarafgirli in olu maması için- her bir okulda seçilen sınıflar arası da ılımın (1., 2. ve 3. sınıflar gibi) dengeli olmasına da özen gösterilmi tir3. Üniversitelerin seçiminde de yine yargısal örnekleme yöntemi kullanılmı tır. Ankara’da bulunan be adet büyük üniversite’den (ODTÜ, Hacettepe, Gazi, Ankara ve Bilkent) üç adedi (ODTÜ, Hacettepe ve Gazi) ve be adet özel üniversiteden (Atılım, Ba kent, TOBB, Ufuk ve Çankaya) de iki adedi (Atılım ve Çankaya) seçilerek bu üniversitelere ula ılmı ; ana kütleyi temsil bakımından da bu üniversitelerde bulunan ö renci sayılarının yeterli oldu u 3 Bu durumun tesadüfîli i belirli bir oranda etkileyece i açıktır. Ancak, aynı zamanda örnek kitlenin da ılımını daha dengeli bir hale getirece inden dolayı tercih edilmi tir. 201 varsayılmı tır. Üniversiteler ö rencilerinin seçimi, kampüste ve kantinlerde bulunan ö renciler arasından yargısal örnekleme yöntemine göre –ancak mümkün oldu u kadar da tesadüfili in ve çe itlili in olu masına özen gösterilerek- seçilmesi suretiyle uygulanmı tır. Veriler, anket formlarının belirtilen yönteme göre seçilen yakla ık 1000 lise ö rencisi –ki bunun yakla ık %35’i, ortaö retim içerisindeki genel oranı dikkate alınarak meslek lisesi ö rencilerinden olu turulmu tur- ve 500 üniversite ö rencisine uygulanarak toplanmı tır. Söz konusu örnek büyüklü ü, ço u durumlar için yeterli görülmektedir (bkz. Kurtulu , 1992: 221; Sekaran, 1992: 253) Anket formu, genç ve aday seçmenlerin demografik özellikleri ve lider özellikleri hakkındaki dü üncelerini içeren iki ana bölümden olu maktadır. kinci bölüm, seçmenlerin belirlenen bir dizi özelli e ne derece önem verdiklerini tesbit etmek amacıyla (1 – Hiç önemli de il; 5 – Çok önemli durumunu göstermek üzere) geli tirilen be li likert ölçe ine göre düzenlenmi çoktan seçmeli sorulardan olu mu tur. Anket formları, -yetkili makamlardan gerekli izinler alındıktan sonraseçilen lise (meslek liseleri de dâhil) ve üniversitelerde yüz yüze görü me yöntemi ile uygulanmı tır. Anket formları, uygun bir ekilde kodlanarak, veriler SPSS ortamına aktarılmı ve analiz edilmi tir. Esasen burada, kapsam bakımından oldukça geni bulunan çalı manın bir kısmı ile ilgili analiz ve bunların de erlendirme sonuçları sunulmaktadır. Yer sınırlaması, konu ile ilgili daha geni ve detaylı bir analiz ve de erlendirme sonucunun sunulmasını zorla tırmaktadır. Yukarıda amaçlar bölümündeki (a) ve (b) ıklarında ifade edilen amaçlar tanımlayıcı nitelikte bulundu undan dolayı, toplanan verilerin –anket formunda ifade edilen özellikler bazındaki- ortalamaları ve standart sapmalarının alınması suretiyle tesbiti mümkün olabilmektedir. Ancak, (c) ıkkında ifade edilen amacın gerçekle tirilebilmesi için, uygun hipotezlerin olu turularak test edilmesinin uygun olaca ı dü ünülmü tür. Bu amaçla çalı ma kapsamında a a ıdaki hipotezler olu turularak test edilmi tir: H1: Farklı cinsiyetten (kadın ve erkek) seçmenler arasında, siyasi liderin......................................özelli ine atfettikleri önem derecesi bakımından dikkate de er farklılıklar bulunmaktadır. H2: Farklı ö renim düzeyine (lise ve üniversite) sahip seçmenler arasında, siyasi liderin......................................özelli ine atfettikleri önem derecesi bakımından dikkate de er farklılıklar bulunmaktadır. Siyasi liderlerle ilgili çok sayıda özellik incelendi inden dolayı, aynı miktarda hipotezin burada tekrar edilmesi pratik de ildir. nceleme altındaki lider özelli i ile ilgili kısım hipotezlerde bo luk olarak ifade edilmi tir. 6. Ara tırmanın Bulguları Bu bölümde, anket yöntemiyle toplanan verilerin yukarıdaki amaçlar çerçevesinde analiz edilmesinden elde edilen sonuçlar ve bulgular sunulmaktadır. 202 fade edildi i üzere, (a) ve (b) ıklarında ifade edilen amaçlar, daha ziyade tanımlayıcı nitelikte bulunmaktadır. Buna yönelik olarak genç ve potansiyel seçmenlerin belirtilen lider özelliklerini ne derece önemli gördüklerinin tesbiti, aynı zamanda hangi lider özelliklerini göreceli olarak daha öncelikli, hangilerini de daha az öncelikli (veya önemsiz) gördükleri konusunu açı a kavu turacaktır. Bununla ilgili olarak, -basit bir yöntem olarak- örnek kitleden toplanan verilerle ilgili tanımlayıcı istatistiklerden faydalanılmı tır. Lise ve üniversite ö renimi gören bütün seçmen veya seçmen adaylarından toplanan verilerle ilgili tanımlayıcı istatistikler Tablo 1’de –en yüksek ortalamadan ba lanarak- sunulmaktadır. Verilen standart sapmalar, söz konusu özellikle ilgili olarak seçmen veya seçmen adayları arasında görü farklılıklarının bir ölçüsü olarak de erlendirilebilir. Standart sapma küçüldükçe, söz konusu özellikle ilgili seçmen görü lerinin daha fazla benze ti i; standart sapma büyüdükçe de, görü lerin farklılıklar gösterdi i söylenebilir. Tablo 1. Seçmenlerin Siyasi Lider Özelliklerine Verdikleri Önem Derecelerine li kin Bazı Tanımlayıcı statistikler Sıra No Siyasi Lider Özellikleri Ortalama Standart Sapma 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Davranı , söz ve eylemlerinde tutarlılı ı Dürüstlü ü Güvenilirli i Problem çözme yetene i Yolsuzluk ile ilgili tutumu Toplumun hedeflerini dikkate alması Toplumun ihtiyaçlarını, önceliklerini belirleme yetene i Katılımcı ve demokratik yönetim tarzı Ahlaklılı ı Toplumun de erlerine saygılı olması sizlik ile ilgili tutumu Ba arma güdüsü Azim ve kararlılık sahibi olması Bilgi düzeyi Olayları kavrama yetene i Gelecekle ilgili öngörü/tahmin yetene i Analiz yetene i Ö renim düzeyi leti im kurma yetene i Ekonomik konulardaki tutumu Fırsatları de erlendirebilme yetene i Güven verebilme yetene i Kendine güven derecesi Sorumluluk alma becerisi nsan hakları konusundaki tutumu Yeniliklere uyum becerisi Yeni fikirler üretebilme yetene i 4,70 4,64 4,58 4,56 4,56 4,54 4,53 4,52 4,52 4,50 4,47 4,44 4,44 4,43 4,43 4,39 4,37 4,35 4,33 4,33 4,32 4,32 4,27 4,25 4,24 4,20 4,19 ,666 ,735 ,733 ,778 ,824 ,801 ,812 ,851 ,835 ,844 ,847 ,752 ,801 ,807 ,815 ,882 ,866 ,901 ,835 ,860 ,881 ,870 ,890 1,037 ,940 ,967 ,997 203 Sıra No 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 Siyasi Lider Özellikleri Yöneltme (yönlendirme) yetene i Saygınlı ı Te kilatlanma / organizasyon yetene i Hitabet yetene i (söylem) Sa lık durumu Planlama yetene i Seçmen isteklerine duyarlılı ı Toplum için model olu turabilmesi Alternatifler sunabilme yetene i Otorite sahibi olması nanç hürriyeti konusundaki tutumu Milliyetçilik konusundaki tutumu (Seçmen üzerinde) etkilili i Uzla macılı ı Seçmenleri motive edebilme becerisi Giri imcilik / risk alma becerisi Dünya görü ü Koordinasyon yetene i lgi oda ı (çekim merkezi) olabilme yetene i Geçmi teki icraatları Karizması (ki ilik gücü) Fiziksel enerjisi ve dayanıklılı ı Sosyal hayata katılım derecesi Etnik konulara yakla ımı Siyasi tecrübe (deneyim) sahibi olması Düzenledi i mitinglerdeki performansı Seçmenlere (duygusal) yakınlı ı Hakkındaki olumsuz iddialar TV programlarındaki (açık oturum vb.)performansı Siyasi çevresi Dini ö elere yaptı ı vurgu Dı görünü ü Yeni olması Genç olması Dindarlı ı E , dost ve akraba (yakın) çevresi Ortalama Standart Sapma 4,19 4,18 4,16 4,10 4,06 4,04 4,02 4,01 4,00 4,00 3,99 3,95 3,94 3,94 3,93 3,93 3,93 3,92 3,79 3,78 3,71 3,71 3,65 3,60 3,56 3,50 3,49 3,43 3,42 3,34 3,08 2,94 2,86 2,83 2,73 2,49 ,887 ,907 ,910 ,957 ,949 ,938 ,978 1,026 1,060 1,036 1,068 1,122 ,970 ,960 1,038 1,244 1,096 ,932 1,088 1,134 1,229 1,074 1,113 1,179 1,148 1,201 1,227 1,409 1,219 1,198 1,337 1,266 1,261 1,361 1,333 1,280 Likert Ölçe i: 1- Hiç önemli de il; 5 - Çok önemli Genç ve potansiyel seçmenlerin lider özelliklerine verdikleri önem derecelerinin ortalamalarına dikkat edildi inde, 2,49 ile 4,70 arasında de i ti i gözlenmektedir. Üç’ün altında kalan de erler, ‘Orta derecede’ veya bundan daha az önemli oldu u için, bu özelliklerin seçmenler açısından birinci derecede önemli görülmedi i sonucuna varılabilir. Bunlar, ilgili tablonun sonunda açık renk ile gösterilmektedir. Geriye kalan özelliklere atfedilen önemi, aldıkları ortalama de erlere göre 3.00-3,49; 3,50-4,49 ve 4,50-Üstü olmak üzere üç ana grupta de erlendirebiliriz. Birinci gruptaki özellikler, genç ve aday seçmenler için orta derecede veya biraz daha önemli olduklarından dolayı, onların oylarını etkileme potansiyeline sahip özellikler olarak nitelendirilebilir. kinci gruptaki özellikler ise, seçmenler için oldukça önemli özellikler kategorisinde de erlendirilmelidir. Üçüncü gruptaki 204 özellikler, seçmenler için çok önemli özellikler kategorisindedir. kinci ve –özellikleüçüncü gruptaki özelliklerin seçmenlerin oylarını etkileme ihtimali çok yüksektir ve bu özellikler siyasi liderler ve siyasal pazarlamacılar tarafından mutlaka dikkate alınması önerilebilir. Seçmenlerin çok önemli derecesinde gördü ü birinci gruptaki özelliklere bakıldı ında ortaya çıkan manzaranın oldukça dikkat çekici oldu unu söylemek mümkündür. Genç seçmenler ve seçmen adayları, siyasi liderin ‘Davranı , söz ve eylemlerinde tutarlılı ı’nı en üst derecede önemsemektedirler. Bunun yanında ‘Dürüstlü ü’, ‘Güvenilirli i’, ‘Yolsuzlukla ilgili tutumu’ ve ‘Ahlaklılı ı’ olmak üzere, ilk on sıradaki en önemli özelli in be adedi, ahlaki bir boyut içermektedir. Geriye kalan be adet özelli in de dört adedi -‘Toplumun hedeflerini dikkate alma’, ‘Toplumun ihtiyaçlarını, önceliklerini belirleme yetene i’, ‘Katılımcı ve demokratik yönetim tarzı’ ve ‘Toplumun de erlerine saygılı olması’ olmak üzere- toplumsal içerik ta ımakta veya toplumun siyasi lider tarafından dikkate alınmasıyla ilgili bir boyut ve talebi içermektedir. Geriye kalan ve en fazla bireysellik özelli i ta ıyan ‘Problem çözme yetene i’ de bunlarla birlikte de erlendirildi inde, siyasi liderin yönetsel becerilerinin genç ve potansiyel seçmenler tarafından çok önem verilen bir nitelik olarak ortaya çıktı ı ve siyasi bir liderde en fazla aranılan hususlardan birisi oldu u gözükmektedir. Siyasi liderin en çok önem verilen yönetsel becerileri sırasıyla; problem çözme yetene i, katılımcı ve demokratik bir yönetim tarzı, olayları kavrama yetene i, analiz yetene i, yöneltme yetene i ve koordinasyon yetene i olarak belirlenmi tir. Genç seçmenler ve seçmen adayları, siyasi liderin toplumun hedeflerini dikkate almasını, toplumun ihtiyaçlarını ve önceliklerini belirleyebilmesini ve toplumun de erlerine saygılı olmasını çok önemli olarak görmektedirler. Bu aynı zamanda genç ve potansiyel seçmenlerin siyasi liderden bir beklentisi durumundadır ve siyasal pazarlamacılar açısından dikkate alınması gereken bir durumdur. lk on adet özelli i takibeden – sizlik ile ilgili tutumu hariç- altı adet özellik de hemen hemen tamamen siyasi liderin yönetsel becerileriyle ilgili olan özellikler durumundadır. sizlik, Türkiye’de toplumun büyük bir sorunu olması dolayısıyla, siyasi liderin bu konudaki tutumunun bu özellikler arasında yer almasının tabii oldu u söylenebilir. Di er liderlik özellikleri de, takibeden önem derecelerinde tabloda yer almaktadır. Buna kar ın, genç seçmenler ve seçmen adayları için siyasi liderin ‘Dı görünü ü’, ‘Yeni olması’, ‘Genç olması’, Dindarlı ı’ ve ‘E , dost ve akraba (yakın) çevresi’ en az öneme sahip özellikler arasında yer almaktadır. Ara tırmanın en fazla dikkat çeken bulgularından bir tanesi, Türkiye gündeminde zaman zaman oldukça yer i gal eden ‘din’ konusunun genç seçmenler için di er birçok özellik kadar öncelikler arasında yer almadı ı; siyasi lideri ‘Dini ö elere yaptı ı vurgu’ ve ‘Dindarlı ı’ gibi özellikler itibarıyla de erlendirmedikleri gözlenmektedir. Bununla birlikte, genç seçmenler ve seçmen adayları, siyasi liderin ‘Dini ö elere yaptı ı vurgu’yu orta derecede önemli bulurken (3.08); liderin kendisinin ‘Dindarlı ı’nı daha az derecede –kısmen- önemli görmektedir. Bu, di er bir ifade ile siyasi liderin toplumun dini de erlerine saygılı olmasını beklediklerini ancak kendisinin dindar bir ki i olmasıyla çok fazla ilgilenmedikleri anlamına 205 gelmektedir. Bu bulgular, Polat vd. (2004) tarafından daha önce Ni de’deki seçmenler üzerinde yapılan bir ara tırmanın sonuçları ile paralellik arz etmektedir. Siyasi liderin özellikleri çerçevesindeki di er dikkat çekici bulgulardan bazıları u ekilde ifade edilebilir: Siyasi liderin güvenilir olması, güven verebilme yetene inden ve kendisine güven derecesinden daha önemli gözükmektedir. Siyasi liderin vizyonellik özellikleri ile ilgili olarak en fazla önem verilen, liderin gelecekle ilgili öngörü/tahmin yetene i olmu tur. kinci sırada fırsatları de erlendirebilme yetene i, üçüncü sırada yeniliklere uyum becerisi gözükmektedir. Siyasi liderin azim ve kararlılık sahibi olması, ba arma güdüsü ve bilgi düzeyi birbirlerine çok yakın de erler almı ve ö renim düzeyinden daha önemli olarak belirlenmi tir. Yukarıda ara tırmanın üçüncü amacı ile ilgili olarak, siyasi liderin özellikleriyle ilgili de erlendirmelerinde farklı ö renim düzeylerine sahip genç seçmen ve seçmen adaylarının söz konusu özelliklere atfettikleri önem dereceleri arasında önemli farklılıkların mevcut olup olmadı ını belirlenmeye çalı ılmı tır. Bununla ilgili olarak, lise ve üniversite ö renimine sahip seçmen ve seçmen adaylarının her bir lider özelli i bazında yaptıkları de erlendirmelerin ortalamaları ö renim düzeyleri bazında dikkate alınarak kar ıla tırılmı ve aradaki farkın istatistiksel olarak (%5 önem derecesinde) anlamlı olup olmadı ı ‘t testi’ kullanılarak test edilmi tir (Tablo 2). Aynı prosedür, lider özelliklerine atfedilen önem dereceleri bakımından farklı cinsiyete sahip seçmenler arasında anlamlı bir fark olup olmadı ının ara tırılması amacıyla da takip edilmi tir (Tablo 3). Sıra No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Tablo 2. Seçmenlerin E itim Düzeyleri tibariyle Siyasi Lider Özelliklerini De erlendirmeleriyle lgili (T-Testi) Test statistikleri t-test Lise Üniversite t-test anlamlılık Siyasi lider özellikleri (Ortalama) (Ortalama) de erleri düzeyi (p) Yeni olması 2,69 3,803 2,95 ,000 Etnik konulara yakla ımı 3,06 12,859 3,86 ,000 Siyasi tecrübe (deneyim) 3,26 7,315 3,72 ,000 sahibi olması Geçmi teki icraatları 3,70 3,94 -3,699 ,000 Davranı , söz ve 4,66 -3,514 4,79 ,000 eylemlerinde tutarlılı ı Düzenledi i mitinglerdeki 3,36 3,140 3,57 ,000 performansı Azim ve kararlılık sahibi 4,56 4,20 8,378 ,000 olması Sorumluluk alma becerisi 3,73 14,584 4,51 ,000 Bilgi düzeyi 4,29 4,926 4,51 ,000 Problem çözme yetene i 4,47 -6,525 4,75 ,000 Fırsatları de erlendirebilme 4,03 9,077 4,47 ,000 yetene i Güven verebilme yetene i 4,02 9,561 4,47 ,000 Yolsuzluk ile ilgili tutumu 4,46 -6,504 4,75 ,000 Toplumun hedeflerini 4,46 -5,260 4,69 ,000 dikkate alması 206 Sıra No 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 Siyasi lider özellikleri Toplumun ihtiyaçlarını belirleme yetene i Ahlaklılı ı Karizması (ki ilik gücü) leti im kurma yetene i Katılımcı ve demokratik yönetim tarzı Yeni fikirler üretebilme yetene i Kendine güven derecesi sizlik ile ilgili tutumu nsan hakları konusundaki tutumu Yeniliklere uyum becerisi Siyasi çevresi Gelecekle ilgili öngörü/tahmin yetene i Seçmenlere (duygusal) yakınlı ı Analiz yetene i Saygınlı ı Alternatifler sunabilme yetene i Ekonomik konulardaki tutumu Hitabet yetene i (söylem) Planlama yetene i Giri imcilik / risk alma becerisi Dini ö elere yaptı ı vurgu Milliyetçilik konusundaki tutumu Otorite sahibi olması nanç hürriyeti konusundaki tutumu Seçmen isteklerine duyarlılı ı Hakkındaki olumsuz iddialar Uzla macılı ı Dünya görü ü (Seçmen üzerinde) etkilili i Koordinasyon yetene i TV programlarındaki (açık oturum vb.)performansı Toplumun de erlerine saygılı olması Lise (Ortalama) Üniversite (Ortalama) 4,45 4,70 -5,715 t-test anlamlılık düzeyi (p) ,000 4,45 3,45 4,43 4,42 4,65 4,24 4,13 4,73 -4,520 -12,276 6,561 -6,773 ,000 ,000 ,000 ,000 4,42 3,72 13,375 ,000 4,41 4,41 4,36 3,97 4,55 3,99 9,241 -3,850 7,310 ,000 ,000 ,000 4,35 3,34 4,32 3,91 3,33 4,52 8,366 ,109 -4,001 ,000 ,000 ,000 3,32 3,85 -7,977 ,000 4,30 4,29 4,23 4,51 3,97 3,54 -4,408 6,405 12,436 ,000 ,000 ,000 4,21 4,55 -7,202 ,000 4,20 4,20 4,19 3,91 3,73 3,42 5,552 9,331 11,644 ,000 ,000 ,000 3,18 4,17 2,88 3,50 4,034 11,292 ,000 ,000 4,16 4,13 3,65 3,73 8,353 6,614 ,000 ,000 4,12 3,83 5,356 ,000 3,12 4,04 -12,232 ,000 4,09 4,09 4,01 3,98 3,48 3,64 3,61 3,82 3,80 3,31 8,725 8,120 3,592 3,482 2,452 ,000 ,000 ,000 ,001 ,002 4,46 4,59 -2,952 ,003 t-test de erleri 207 Sıra No 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 Siyasi lider özellikleri Güvenilirli i Sosyal hayata katılım derecesi lgi oda ı olabilme yetene i Dürüstlü ü Seçmenleri motive edebilme becerisi Ö renim düzeyi Dı görünü ü Toplum için model olu turabilmesi Dindarlı ı Sa lık durumu Te kilatlanma / organizasyon yetene i Yöneltme (yönlendirme) yetene i Olayları kavrama yetene i Ba arma güdüsü E , dost ve akraba (yakın) çevresi Fiziksel enerjisi ve dayanıklılı ı Genç olması Lise (Ortalama) Üniversite (Ortalama) 4,61 3,81 4,50 3,33 2,652 7,883 t-test anlamlılık düzeyi (p) ,008 ,014 3,84 4,67 3,90 3,70 4,59 4,01 2,240 2,033 -1,916 ,025 ,042 ,056 4,32 2,90 3,99 4,41 3,01 4,06 -1,804 -1,571 -1,318 ,071 ,117 ,188 2,70 4,08 4,14 2,78 4,03 4,18 -1,026 1,002 -,848 ,305 ,317 ,397 4,20 4,16 ,795 ,427 4,43 4,44 2,49 4,41 4,45 2,49 ,443 -,304 ,010 ,658 ,761 ,913 3,71 3,71 -,082 ,935 3,03 2,44 7,854 ,989 t-test de erleri Lise ve üniversite ö rencileriyle ilgili olarak elde edilen tanımlayıcı istatistikler ile her bir lider özelli i için uygulanan test prosedüründen elde edilen test istatistikleri aynı tabloda (Tablo 2) kar ıla tırmalı olarak sunulmaktadır. Örnek ortalamalarının kar ıla tırılmasında, örnek büyüklü ünün hacmi dikkate alınarak örneklerin varyanslarının homojen oldu u varsayımında bulunulmu ve e it varyanslı t-testi uygulanmı tır. Her iki ö renim düzeyine sahip seçmen veya seçmen adaylarından elde edilen ortalamaların hangi özellikler itibarıyla istatistiksel olarak anlamlı farklılık gösterdi i, tabloda koyula tırılmı olarak gösterilmektedir. Ayrıca, söz konusu özellik itibarıyla aradaki farkın hangi düzeyde anlamlı gözüktü ü de tabloda ayrıca sunulmaktadır. Örne in, siyasi liderin yeni olmasına lise ve üniversite ö rencileri tarafından atfedilen önem dereceleri arasındaki fark istatistiksel olarak %5 önem derecesinde anlamlı gözükmektedir. Bu konudaki tanımlayıcı istatistikten anla ılaca ı üzere, liderin yeni olması, lise ö rencileri için daha önemli bir özellik iken; üniversite ö rencileri siyasi liderin yeni olmasını aynı derecede önemli görmemektedirler. Ancak burada her iki grup seçmen veya seçmen adayı bazında da ilgili ortalama de erin üçün altında bulundu una dikkat etmek gerekmektedir. Yani, lise veya üniversite ö renimi gören bütün seçmenler veya seçmen adayları – ortalama olarak- liderin yeni olmasına ortalamanın altında bir önem atfetmektedirler. Ancak, liderin ‘Toplumun de erlerine saygılı olması’ ve ‘Hakkındaki olumsuz iddialar’ konularına, üniversite ö renimi gören seçmenler, lise ö renimi gören 208 seçmenlerden daha fazla önem atfetmektedirler. Di er özellikler de benzer ekilde de erlendirilmelidir. Lise ve üniversite ö renimine sahip seçmen veya seçmen adayları arasındaki lider özelliklerine atfedilen önem derecesi arasındaki farkların istatistiksel olarak önemli olmadı ı durumlar normal tonda gösterilmektedir. Tablo 3. Seçmenlerin Cinsiyetleri tibariyle Siyasi Lider Özelliklerini De erlendirmeleri ile lgili Olarak Hesaplanan T-Testi De erleri t-test Bayan t-test Bay anlamlılık Sıra (Ortalama) de erleri No Siyasi lider özellikleri (Ortalama) düzeyi (p) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 nsan hakları konusundaki tutumu Sorumluluk alma becerisi Dini ö elere yaptı ı vurgu Katılımcı ve demokratik yönetim tarzı Toplumun hedeflerini dikkate alması Güvenilirli i Davranı , söz ve eylemlerinde tutarlılı ı E , dost ve akraba (yakın) çevresi Dindarlı ı Toplumun ihtiyaçlarını belirleme yetene i Dünya görü ü Dürüstlü ü leti im kurma yetene i Ö renim düzeyi TV programlarındaki (açık oturum vb.)performansı Kendine güven derecesi Toplum için model olu turabilmesi Bilgi düzeyi Problem çözme yetene i Toplumun de erlerine saygılı olması Dı görünü ü (Seçmen üzerinde) etkilili i Fiziksel enerjisi ve dayanıklılı ı Yeniliklere uyum becerisi Seçmen isteklerine duyarlılı ı Analiz yetene i Olayları kavrama yetene i Güven verebilme yetene i 4,11 4,35 -5,014 ,000 4,15 3,26 4,42 4,35 2,92 4,62 -3,686 4,876 -4,424 ,000 ,000 ,000 4,46 4,61 -3,699 ,000 4,49 4,61 4,66 4,78 -4,490 -4,976 ,000 ,000 2,63 2,36 4,086 ,000 2,92 4,46 2,55 4,61 5,328 -3,462 ,000 ,001 3,84 4,59 4,27 4,29 3,33 4,01 4,70 4,39 4,41 3,50 -3000 -2,869 -2,749 -2,685 -2,689 ,003 ,004 ,006 ,007 ,007 4,20 3,95 4,32 4,08 -2,625 -2,453 ,009 ,014 4,38 4,51 4,45 4,49 4,61 4,55 -2,437 -2,432 -2,306 ,015 ,015 ,021 3,02 3,88 3,65 2,87 4,00 3,77 2,282 -2,232 2,088 ,023 ,026 ,037 4,15 3,97 4,25 4,07 -1,993 -1,992 ,046 ,047 4,33 4,38 4,27 Bay 4,42 4,47 4,36 Bayan -1,928 -1,908 -1,898 t-test ,054 ,057 ,058 t-test 209 Sıra No Siyasi lider özellikleri (Ortalama) (Ortalama) 29 30 Siyasi çevresi Alternatifler sunabilme yetene i Seçmenleri motive edebilme becerisi Uzla macılı ı Düzenledi i mitinglerdeki performansı Hakkındaki olumsuz iddialar Yeni olması Yeni fikirler üretebilme yetene i Hitabet yetene i (söylem) lgi oda ı olabilme yetene i Fırsatları de erlendirebilme yetene i Giri imcilik / risk alma becerisi Seçmenlere (duygusal) yakınlı ı Azim ve kararlılık sahibi olması Genç olması Geçmi teki icraatları Ahlaklılı ı Te kilatlanma / organizasyon yetene i Saygınlı ı Planlama yetene i Sa lık durumu Siyasi tecrübe (deneyim) sahibi olması Gelecekle ilgili öngörü/tahmin yetene i Etnik konulara yakla ımı Ba arma güdüsü Sosyal hayata katılım derecesi Koordinasyon yetene i Otorite sahibi olması Yolsuzluk ile ilgili tutumu Yöneltme (yönlendirme) yetene i Milliyetçilik konusundaki tutumu 3,40 3,95 3,28 4,05 1,894 -1,858 ,058 ,063 3,89 3,98 -1,709 ,088 3,90 3,44 3,98 3,55 -1,684 -1,683 ,092 ,093 3,37 3,49 -1,634 ,102 2,91 4,15 2,81 4,23 1,528 -1,523 ,127 ,128 4,06 3,75 4,29 4,14 3,83 4,35 -1,499 -1,475 -1,440 ,134 ,140 ,150 3,88 3,98 -1,393 ,164 3,54 3,45 1,324 ,186 4,41 4,66 -1,198 ,231 2,87 3,81 4,49 4,13 2,79 3,75 4,54 4,18 1,138 1,095 -1,082 -1,034 ,255 ,274 ,279 ,301 4,16 4,02 4,04 3,54 4,20 4,06 4,08 3,59 -,876 -,825 -,824 -,790 ,381 ,410 ,410 ,430 4,38 4,40 -,535 ,592 3,61 4,43 3,63 3,58 4,45 3,66 ,537 -,525 -,405 ,592 ,600 ,686 3,91 3,99 4,57 4,18 3,93 4,01 4,45 4,19 -,344 -,334 ,321 -,293 ,731 ,739 ,748 ,770 3,94 3,95 -,289 ,772 Bay Bayan 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 de erleri t-test anlamlılık düzeyi (p) t-test 210 Sıra No Siyasi lider özellikleri (Ortalama) (Ortalama) 60 61 Karizması (ki ilik gücü) Ekonomik konulardaki tutumu nanç hürriyeti konusundaki tutumu sizlik ile ilgili tutumu 3,71 4,34 3,72 4,33 -,223 ,221 ,823 ,825 3,88 3,99 -,185 ,853 4,47 4,47 -0,85 ,932 62 63 de erleri anlamlılık düzeyi (p) Kadın ve erkek seçmen ve seçmen adaylarıyla ilgili olarak elde edilen tanımlayıcı istatistikler ile her bir lider özelli i için uygulanan test prosedüründen elde edilen test istatistikleri Tablo 3’de kar ıla tırmalı olarak sunulmaktadır. Yine, örnek büyüklü ünden hareketle, örneklerin varyanslarının homojen oldu u varsayımının burada da geçerli oldu u kabul edilmi ve e it varyanslı t-testi uygulanmı tır. Tablo, kadın ve erkek seçmenlerin ve seçmen adaylarının her bir lider özelli ine atfetti i önem derecesiyle ilgili ortalamaların yanında; bu ortalamalar ile ilgili ‘t testi istatistikleri’ni de sunmaktadır. Tablodan da görülebilece i üzere, kadın ve erkek seçmenler arasında birçok lider özelli ine atfedilen önem arasında istatistiksel olarak önemli farklılıklar mevcut bulunmaktadır. Tablo gerekli bilgileri açık bir ekilde sundu undan dolayı, her bir özellikle ilgili detaylı açıklama yapmaya ayrıca gerek duyulmamı tır. Bu tablodaki bilgiler de bir önceki tablodakine benzer ekilde okunabilir ve yorumlanabilir. Siyasi liderin ö renim düzeyi, dürüstlü ü, davranı , söz ve eylemlerinde tutarlılı ı, kendine güven derecesi, güvenilirli i ve güven verebilme yetene i ile ilgili olarak ortalama de erler kadın seçmenler için daha yüksek oldu undan, bu özelliklerin kadın seçmenler ve seçmen adayları için daha büyük önem ta ıdıkları gözlenmektedir. Di er özelliklerle ilgili veriler de benzer ekilde yorumlanmalıdır. 7. Sonuç Bu ara tırma, nüfusunun önemli bir kısmını genç seçmenlerin olu turdu u ülkemizde, genç seçmenlerin ve seçmen adaylarının bir siyasi liderde bulunan veya bulunması istenilen bazı (ve hangi) özelliklere ne derece önem verdiklerini tesbitten hareketle, siyasal pazarlamacıların bu seçmen kitlesine ne tür bir siyasal ürün sunmaları gerekti i konusuna bir katkı sa lamak amacıyla düzenlenmi tir. Çalı ma, lise ve üniversitelerden sa lanan yakla ık 1500 dene e, geli tirilen bir anket formu üzerinde bulunan yakla ık 63 lider özelli inin kendileri açısından önem derecelerini de erlendirmeleri suretiyle gerçekle tirilmi tir. Böylece, hem hangi siyasi lider özelliklerinin genç ve aday seçmenler açısından önemli oldu u, hem de bunlara bu seçmen grubunun atfetti i önem dereceleri tesbit edilmeye çalı ılmı tır. Böylece, her bir siyasi lider özelli inin göreceli önemi de belirlenmi tir. Çalı madan elde edilen bulgular, genç ve aday seçmenlerin siyasi liderin ahlaki boyutu, toplumsal boyutu ve yönetim tarzı ile ilgili özelliklerine son derece 211 önem verdiklerini göstermektedir. lk on sırada yer alan lider özelliklerinin be adedi ahlaki boyutla ili kili olan özellikler; di er be adedi de liderin yönetim tarzı ve toplumsal boyutu olan özellikler olarak yer almaktadır. Bu, siyasal pazarlamacıların ve siyasetçilerin üzerinde durması gereken bir bulgu olarak ifade edilebilir. Di er bir önemli bulgu da, lise ve üniversite ö renimi gören seçmenler ve seçmen adayları arasında bazı lider özellikleri itibarıyla ortaya çıkan önem atıfları arasındaki farklılıklardır. Aynı durum, kadın ve erkek seçmen ve seçmen adayları arasında da görülmektedir. Bu durum, siyasal pazarlamacılar ve siyasetçiler açısından önemli görülmektedir. Türkiye’de seçmenlerin çok önemli bir kısmının – lise ö renimi gören genç seçmen adayları dı ında- lise mezunu oldukları dikkate alındı ında, siyasal pazarlamacıların söz konusu seçmen kesiminin istek ve taleplerini dikkate alarak siyasal bir ürün geli tirmeleri ve uygun bir siyasi lider profili sunmaları yönünde bu bulguların faydalı olaca ı dü ünülmektedir. Yine benzer bir ekilde, genç seçmenlerin ve seçmen adaylarının yakla ık yarısını kadınların olu turdu u dikkate alındı ında, bunlara yönelik pazarlama stratejilerinin geli tirilmesinde de bu bulguların önemli olaca ı dü ünülebilir. KAYNAKLAR • AMMETER, A.P., C. Douglas, W.L. Gardner, W.A. Hochwater and G.R. Ferris (2002), “Toward a Political Theory of Leadership”, The Leadership Quarterly, Vol.13, pp.751-756. • BANIES, Paul and John Egan (2001), “ Marketing and Political Campaigns: Mutually Exclusive or Exclusively Mutual?”, Qualitative Market Research An Internatioanal Journal, MCB University Press, 1352-2752, Vol.4, No.1, pp.25-33. • BAYRAKTARO LU, Gül (2002), “Geleneksel Pazarlamada Politik Pazarlamanın Yeri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:4, Cilt:3. • BONGRAND, Michel (1991), Politikada Pazarlama, Çeviren: Fato Ersoy, leti im Yayınları, stanbul. • BOWLER, Shaun, Todd Donovan and Ken Fernandez (1996), “The Growth Of The Political Marketing Industry and The California Initiative Process”, European Journal of Marketing, MCB University Press, 03009-0566, Vol.30, No.10/11, pp.166-178. • BRENNAN, R. (2003), “Does Political Marketing Need The Concept of Customer Value?”, Paper Presented at the Political Marketing Conference, London. • BULUT, Abit (1994), “Erzurum’da Seçmenlerin Politik Pazarlama Uygulamalarına li kin Görü leri ve Tercihleri Üzerine Bir Saha Ara tırması”, Atatürk Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Z.F. Fındıklıo lu Ara tırma Merkezi, Yayın No:186, Erzurum. 212 • BUTLER, Patrick and Neil Collins (1996), “Strategic Analysis in Political Markets”, European Journal of Marketing, MCB University Press, 0309-0566, Vol.30, No.10/11, pp.25-36. • BUTLER, Patric and Neil Collins (1999), “A Conceptual Framework for Political Marketing”, Handbook of Political Marketing, Sage, Thousand Oaks, pp.55-72. • ÇATI, Kahraman ve Seyfettin Aslan (2003), “Politik Pazarlama Açısından Seçmen Kararlarında Etkili Olan Faktörler ve Sivas Örne i”, Atatürk Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı:3-4, Cilt:17, s.267. • DEAN, Dianne (2004), “A Faustian Pact? Political Marketing and the Authoritorian Personality”, Journal of Public Affairs, Vol.4, No.3. pp.100-105. • DELUCA, J.R (1999), Political Savy: Systematic Approaches to Leadership Behind the Scenes, Berwyn, PA:EBG Publications. • DOUGLAS, Cesar and Anthony P. Ammeter (2004), “An Examination of Leader Political Skill and its Effect on Ratings of Leader Effectiveness”, The Leadership Quarterly, Vol.15, pp.537-550. • ECER, H. FERHAT ve Murat Canıtez (2004), Pazarlama lkeleri: Teori ve Yakla ımlar; Gazi Kitabevi, Ankara. • FERRIS, G.R and P.L. Perrewe (2002), “Social Effectiveness in Organizations Construct Validity and Directions for Future Research”, Journal of Leadership and Organizational Studies, Vol.9, pp.49-63. • HAYES, Bernadette C. and Ian McAllister (1996), “Marketing Politics to Voters: Late Deciders in the 1992 British Election”, European Journal of Marketing, MCB University Press, 0309-0566, Vol.30, No.10/11, pp.127-139. • HENNEBERG, Stephan (2004), “The Views of an Advocatus Dei: Political marketing and its critics”, Journal of Public Affairs, Vol.4, No.3, pp.105. • HENNEBERG, Stephan (2005), “Leading or Following? A Theoritical Analysis of Political Marketing Posture”, Journal of Political Marketing, Vol.5, pp. 90-115. • HOOIJBERG, R., J.G. Hunt and G.E. Dodge (1997), “Leadership Complexity and Devolopment of the Leaderplex Model”, Journal of Management, Vol.23, pp.375-408. • SLAMO LU, Hamdi (2002), Siyaset Pazarlaması: Toplam Kalite Yakla ımı, 2. Baskı, Beta Yayınevi, stanbul • KALAYCIO LU, Ersin ve A. Ya ar Sarıbay (2000), Türkiye’de Politik De i im ve Modernle me, Alfa Yayınevi, stanbul. • KOTLER, Philip (1972), “A Generic Concept of Marketing”, Journal of Marketing, Vol.36, April, pp.46-54. • KURTULDU, Hüseyin ve Fazıl Kırkbir (2005), “Siyaset Pazarlaması ve Demografik Özelliklerin Parti Seçimine Etkileri,” Pazarlama Dünyası Dergisi, Yıl.19, Sayı:2005-1, s.58. • KURTULU , Kemal (1992), Pazarlama Ara tırması, Avcıol Basım-Yayın Da ıtım, stanbul • LEES-MARSHMENT, J. (2003), “Political Marketing: How to Reach That Pat of Gold”, Journal of Political Marketing, Vol.2, No.1, pp.1-32. 213 • L MANLI, Mehmet (1991), “Siyasal Pazarlama”, Pazarlama Dünyası Dergisi, Yıl.5, Sayı:29, s.29-39. • LLOYD, J. (2003), “Square Peg, Round Hole? Can Marketing-based Concepts such as the ‘Product’ and the ‘Marketing Mix’ Have a Useful Role in the Political Arena?”, Handbook of Political Marketing, pp.105-148. • LOCK, Andrew and Phil Harris (1996), “Political Marketing Vive La Difference”, European Journal of Marketing, MCB University Press, 0309-0566, Vol.30 No.10/11. pp.14-24. • LUTHANS, F. (2002), “Positive Organizational Behavior: Developing and Managing Psychological Strengths”, Academy of Management Executive, Vol.16, pp.57-72. • MANOLOV, Georgi Lübenov (Kasım 2002), “Siyaset Pazarının Karanlık ve Görünen Yüzü”, www. ULUDA - BF DERG S .htm. • O’CASS, Aron, (1996), “Political Marketing and The Marketing Concept”, European Journal of Marketing, MCB University Press, 0309-0566, Vol.30, No.10/11, pp. 37-53. • PALMER, J. (2002), “Smoke and Mirrors: Is that the way it is?”, Themes in Political Marketing”, Media, Culture & Society, Vol. 24, pp.345-363. • POLAT, Cihat, Esen Gürbüz ve M. Emin nal (2004), Hedef Seçmen: Siyasal Pazarlama Yakla ımı, Nobel Basımevi, Ankara. • REID, D. (1988), “Marketing the Political Product”, European Journal of Marketing, Vol. 22, pp.34-47. • SCAMMEL, M. (1999), “Political Marketing: Lessons for Political Science”, Political Studies, Vol. 47, pp.37. • SEKARAN, Uma (1992), Research Methods for Business: A Skill Building Approach, 2nd Edition, John Wiley & Sons, USA. • SMITH, G. (2001), “The 2001 General Election: Factors Influencing the Brand Image of Political Parties and their Leaders”, Journal of Marketing Management, Vol.17, pp.989-1006. • TAN, Ahmet (2002), Politik Pazarlama, Papatya Yayıncılık, stanbul. • TEK, Ö. Baybars (1999), Pazarlama lkeleri: Global Yönetimsel Yakla ımTürkiye Uygulamaları, Beta Basım Yayım Da ıtım A. ., stanbul. • TREADWAY, C. Darren, Wayne A. Hochwater, Gerald R. Ferris, Ceasar Douglas, Anthony P. Ammeter and M. Ronald Buckley (2004), “Leader Political Skill and Employee Reactions”, The Leadership Quarterly, Vol.15, pp.493-513. • TUNCER, Erol, Co kun Kasapba ı ve Bülent Tuncer (2003), Seçim 2002, 3 Kasım 2002 Milletvekili Genel Seçimleri Sayısal ve Siyasal De erlendirme, Tesav Basımevi, Ankara. • WRING, Dominic (1996), “Political Marketing and Party Development in Britain: A ‘Secret History’, European Journal of Marketing, MCB University Press, 0309-0566, Vol.30 No.10/11, pp.92-103. • WRING, Dominic (2002), “Conceptualising Political Marketing: A Framework for Election-Campaign Analysis”, The Idea of Political Marketing, Westport, pp.171-185. 214 • ZACCARO, S. J., J.A. Gilbert, K.K. Thor and M. D. Mumford (1991), “Leadership and Social Intelligence: Linking Social Perceptiveness and Behavioral Flexibility to Leader Effectiveness”, The Leadership Quarterly, Vol.2, pp.317-342.
