endüstri, işletme mühendisleri ve bilgisayarla bütünleşik imalat

ENDÜSTRİ, İŞLETME MÜHENDİSLERİ VE BİLGİSAYARLA
BÜTÜNLEŞİK İMALAT SİSTEMLERİNİN YENİDEN
PROJELENDİRİLMESİ
Sedat ŞÂRMÂN
D.E.Ü. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi,
Endüstri Mühendisliği Bölümü» Bornova/ İZMİR
1.GİRİŞ
Bu bildirinin amacı, son zamanlarda ortaya çıkan imalat sistemlerinin yeniden projelendirilmesi (Reengineerîng) konusunda Endüstri, İşletme Mühendislerinin hem bilgisayar sistemlerine hem de haberleşme çalışmalarına nasıl katkıda bulunacakları ve yardımcı olabilecekleri hakkında bazı önemli kavramları açıklamaktır. Geleneksel olarak işlem akış diyagramları tekniğini kullana gelen Endüstri Mühendislerinin bu tekniği, Obje Dönüştürme
İşlem Modeli-OTPM yardımıyla yeniden projelendirme (reengineering) çalışmalarına nasıl
dönüştürebileceklerini açıklamak istiyoruz.
Bilindiği gibi, şimdiye kadar yönetim sistemlerinin otomasyonundan bahsedildiği zaman tartışmalara, fabrikadaki malzeme (veya mamul) akışından başlanırdı. Günümüzde ise işletmelerdeki otomasyon artık, "Karar Verme Otomasyonu" na doğru değişmeye başlamıştır (1)
Özellikle Bilgisayarla Bütünleşik İmalat (Computer Integrated Manufacturing-CIM) sistemleri için en Önemli nokta, haberleşme etkinliği ile ilgili olmaktadır, Hepimizin artık kabul ettiği bir gerçek daha vardır, Bilgi topluluğu (Information Society) olmak demek, verileri işleyip (Data Processing) böylece bilgi toplamak (Information) ve bunları karar vericinin/yöneticinin kullanımına hazır hale getirip, uygulamaya geçirmek (action) ve sonuç elde etmek
demektir. Konu edilen durum Şekil 1Jde açıklanmaktadır.
Şekil 1. Bilgisayar Tabanlı Bilgi Toplama Sistemi
Son zamanlarda is©, bilgisayar ve bilgitoplama teknolojisindeki (Information TechnologyIT) hızlı ilerlemeler sayesinde, Bilgisayarla Bütünleşik İmalat Yönetim Bilgitoplama Sistemleri (CIMIS) geliştirilmekte ve burada organizasyonlar için yeni bir prensip geçerlilik kazanmaktadır. Bu yeni prensip;
tmmob makina mühendisleri odası
65
"Versler (Data), ortaya çıktığı ilk yerde istenmeli ve çabucak geri veya İleri döndürülerek kullanıma sunulmalıdır/ 5
Yani diğer bir deyişle, Toplam Yönetim Sistemleri, ideal çalışma düzeninde o şekilde kurulmalıdır ki, yöneticilerin istediği bilgiler (Informasyon), istenen şekilde/formda, kolay ve
süratli elde edilebilmelidir. Burada hatırda tutulması gereken bir Önemli husus daha vardır;
"Veriler, sadece kayıt edilmek veya dosyalarla saklanmak için ortaya çıkarılmaz".
Fakat bilakis bu veriler, Yönetim Organizasyonunun tümünde ve her tarafında dolaştırılacak şekilde geri veya ileri döndürülmelidir. Burada yeni bir benzetim İle bu veriler, insan organizasyonundaki (yani insan vücudu) "kan" ile aynı anlamda İfade edilebilmektedir,
Yönetim ve Üretim Bilgi Toplama Sisteminin tasarımındaki çok çeşitli yaklaşımların teme»
linde, NADLERin (2) "İş Tasarımı" ve IBM Corporation'ın "Veri Orijinli Analizleri" şeklînde
iki yaklaşım olduğu söylenebilir.
Obje orjinli analizlerde esas olarak bu konu, üç safhada ele alınmaktadır:
1. Stratejik Bilgi Toplama Sistemi
2. Kontrol Bilgi Toplama Sistemi
3. Çalıştırma (Operating) Bilgi Toplama Sistemi
Bu iki yaklaşımdan hareketle Yönetim Bilgi Toplama Sistem Tasarımı yapılırken, ilk önce
dört safha şeklinde sınıflandırma gerçekleştirilir:
a) İsteklerin analiz edilmesi,
b) Taslak çatı tasarımı.
c) İçerik tasarımı,
d) Programlama
Yönetim Sisteminin genel taslak tasarımı aşağıdaki Şekil-2'de açıklanmaktadır.
2,YENİDEN PROJELENDİRME ÇALİŞMALARİNİN SİSTEMATİK ANALİZİ:
Geleneksel olarak İşlem Akış Diyagramları (Process Flow Analysis-PFA) tekniğini kullanagelen Endüstri Mühendisleri, bildikleri bu tekniği, Obje Dönüştürme İşlem Modeli (Object
Transfomation Process Model-OTPM) yardımıyla kolayca "sürekli mamul iyileştirme faaliyetlerine" veya imalat sistemi yeniden projelendirme (Manufacturing System Reengineering Projects) çalışmalarına tatbik edebilirler, Böylece Bilgisayarla Bütünleşik İmalat Bilgi
Toplama Sistemlerinin (CIMIS) kurulması çalışmalarında önemli rol olarak görev üstlenebilirler,
Obje Dönüştürme İşlem Modeli (ÖTPM), ŞekİI-3'te açıklandığı gibi imalat sistemleri için,
geniş kapsamlı yeniden projelendirme/veya iyileştirme (Reengineering/or Improvement)
stratejik girdilerini, çıktılara dönüştürme işlemidir,
Bu Bilgi İşlem Akış Analizleri (Information Process FlowAnalysis-IPFA) (4), Endüstri Mühendislerinin çok iyi bildiği geleneksel iş akış analizlerine dayanmaktadır. Burada "İŞ"
(Work) kelimesi ile; işlevler (fonksiyonlar), faaliyetler ve iş adamları (görevler)'nın bir
kompozisyonu kasdedilmektedir. Bilindiği gibi bir teşebbüsün en önemli sorumluluğu, işlevleri (fonksiyonları)dir ve çeşitli faaliyetlerin yürütülmesi ile tamamlanmaktadır.
Faaliyetler ise, bir işletmede mevcut bölümler (departmanlar) arasında organizasyonel
66
I. Endüstri ve İşletme Mühendisliği Kurultayı
olarak grupiandırılmıştır ve bir dizi iş adımlan olarak düşünülmektedir. Bir işlevin» faaliyetler ve iş adımları yardımıyla nasıl tamamlandığı durumu ise, işlemi (process) açıklamaktadır.
OTPM kavramı kapsamında, bir işlem (process); malzemeler ve İlgili entellektüel objeler
arasında bir ayırım yapmamaktadır. Yani hem fiziksel malzemeler ve hem entellektüel
objeler (yani kağıt üzerinde veya elektronik formda temsil edilen insan düşünceleri) gerçek ve bağımsız (tekil) olarak ele alınırlar, Bunlar daha sonra bir imalat işlemi yardımıyla» iş adım düzeyinde dönüştürülmeye başlanır.
Bu İmalat işlemleri ister metal delgi; otomobil montajı olsun, isterse haftalık ücret bordrosu hazırlanışı veya bir bilgisayar programı meydana getirmeyi kapsasın hiç farketmemektedir. Örneğin OTPM kavramına göre, obje tanıtım bilgileri, herhangi bir fiziksel veya
entellektüel ilgi objesini tek bir şekilde açıklamaktadır. Bu obje tanıtım bilgileri, obje ile birlikte seyahat etmektedir ve daha sonra ilgili yerlerde obje dönüştürme işlemlerine dönüştürülmektedir.
Böylece bir imalat işlemi İçinde fazlalıkları belirlemek ve yok etmek amacıyla malzeme
veya entellektüel obje akışını takip ederek geleneksel işlem akış analiz (PFA) tekniğini
kullanan bir Endüstri Mühendisi aynı zamanda obje belirleme bilgilerindeki hataları da
belirlemek üzere bu faaliyetleri yürütebilir. Aynı anda yapılan (concurrent analysis) bu tip
analizleri isteyen ikili obje ve bilgi akışları ŞekİI-4'te açıklanmaktadır.
Şekil 4. Malzeme Dönüşümleri ile ilgili Bİlgİtoplama (Information)
Yeniden projelendirme (reengineering) için geleneksel iş akış ve işlem akış analizleri, aşağıdaki amaçlar için kullanılmalıdır:
* İşlem ömür-çevrimlerini kısaltmak.
68
I. Endüstri ve İşletme Mühendisliği Kurultayı
* Mamul ve hizmet (servis)i İyileştirmek.
* Değer katkısı olmayan faaliyetleri yoketmek.
* Ve genel olarak üretkenliği (prodüktiviteyi) ve kaliteyi arttırmak.
Endüstri Mühendisliği perspektifi içinden bakılınca, İşlem akış analizlerinin yeniden projelendirilmesi sadece işlem ve onun malzeme (obje) dönüşümlerini desteklemek için ihtiyaç
duyulan gerekli ve/veya yeterli bilgi toplamayı kapsamaktadır. Aynı zamanda bu çalışma,
malzeme ağırlığı, büyüklüğü, hareket mesafesi, iş adım çevrim süreleri, vs, ile ilgili tüm bilgileri de toplamaktadır.
Böylece bu bilgi toplama sistem faaliyetleri Endüstri Mühendisleri tarafından yetki devri İle
organizasyon sistem bölümlerindeki bilgi toplama ve haberleşme sistem uzmanlarına aktarılabilecektir,
Not; Burada yönetim işlemini (Management/Busines Process) tanımlamak gerekirse, bunlar, yönetim görevlerini yerine getirmek İçin kullanılan ve genellikle önceden İyi tanımlan»
mış ve açıklanmış prosedürler dizisidir. Prosedür (Procedure) dizisi ise, diğer bir ifade ile,
"adımlar (steps)" olarak belirtilebilir. Bunlar genellikle ardışık (arka-arkaya) icra edilirler ve
yine genellikle pek çok yönetici tarafından ele alınırlar. Örneğin, bir bütçeleme / satın alma / sipariş verme, vs, hep yönetim işlemi (business/ management process) örnekleridir
Veri (Data) : Faydalı olarak kullanılıp kullanılmayacağını dikkate almaksızın, her türlü gerçekler (facts), tahminler veya fikirler.
Bilgi (Information) ise; bu verilerin işlenmesinden sonra (processing of data) ortaya çıkan
sonuçlardır. Bu bilginin faydalı kullanımda olması gerekir,
Bilgitoplama yönetimi içinde, bilgi İle diğer kaynaklar (örneğin envanter veya teçhizat gibi)
arasında hem benzerlik ve hem de farklılıklar bulunur,
Benzerlik şunlardır:
1. Bilgi toplamanın (information) bir maliyeti vardır, Eğer toplamın sonuç değeri, maliyetini aşmıyorsa bu bilgiye gereksinim duyulmayabilir,
2. Bilginin de bir "yatırım geri dönüşü" olmalıdır. Fakat şüpesiz diğer kaynaklara nazaran
bilgiyi ölçmek çok zordur.
3. Bilgiye sahip olmanın da "kaçan fırsat maliyeti" vardır,
4. Veri elemanlarının kombinasyonu, bu veri elemanlarının parçalarının toplamında daha
büyük katkı değeri meydana getirir,
5. Bilginin etkin kullanımı İçin iyi bir organizasyon temel koşuldur,
Bilginin diğer kaynaklara nazaran aşağıdaki farklılıkları mevcuttur:
1. Diğer kaynakların çoğu üretim sırasında tüketilmektedir (mesela malzeme envanteri gibi) veya bozulmaktadır (teçhizat gibi)
Fakat bilgi, sonsuz olarakyeniden kullanılabilir. Bu ilave kullanımın başına, çok düşük bir
marjinal maliyet söz konusu olur. Bu durum İse, bilgiyi başlı başına çok özel değeri olan
bir kaynak durumuna getirmektedir.
2, Bilgi, duygu oranları ile değil, fakat his (duygu) ile belirlenebilmektedir. Bu. nedenle nasil kullanılacağını ve kullanımda iken etkinliğinin nasıl ölçüleceğini "görmek" çok zordur,
tmmob makina mühendisleri odası
69
İşletme işlemlerinin veya yönetim İşlemlerinin yeniden tasarım prensipleri (business process redesign), aşağıdaki Şekil 5'de özetlenmektedir. (7)
Bu şirketin işletme vizyonunu genişletmesi demek, görme kabiliyeti demektir. Hayal ve
açıklama gücünü artırarak, özellikle gelecek ile İlgili gerçekleri doğru anlama akıllılığını
gösterebilmek demektir, Ancak bu şekilde bilgisayar teknolojisinin kullanımı avantajı ile rakiplerine karşı avantaj sağlayabilir.
Şüphesiz bilgitoplama teklonojisinin (Information Technology-IT) çok hızlı gelişim göstermesi, işlem amaçlarının yeniden belirlenmesini gündeme getirmiştir. Günümüzde herhangi bir işletmenin "işlem amaçlan" şöyle ortaya konulabilir:
1. Etkin Doküman Yönetimi:
(El yazısı notlar, memolar dahil, çizimler, krokiler, çizelgeler, raporlar, vs. gibi işletme orga-
Şekil 5. İşletme Yönetim İşlemlerinin Yeniden Tasarımı
70
I. Endüstri ve İşletme Mühendisliği Kurultayı
nizasyonu İçinde dolaşımda kullanılan her bir dokümanın tam doğru ve verimli olması arzusu bir amaçtır).
2. Bu dokümanların, bilgi toplama sisteminde hızlı (çabucak) ve kolayca elde edilebilmesi. (Şüphesiz mümkün olduğu karar insan gücüne en az dayanarak).
3. Endüstri İçinde (veya dışında) değer katkısı yüksek bir hizmet sonucu verecek şekilde,
daha kısa zamanda daha fazla kapsam genişlemesini sağlamak.
Bu yönetim işlerindeki amaç ve hedefler belirlendikten sonra, yeniden tasarımı yapılacak
İşlemleri seçmek ve belirlenmek için, İşlemede beklenen olası problemler aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
1. Darboğaz,
2. Etkin olmayan doküman yönetimi.
3. Çizelgelemeleri destekleyecek bilgisayar uygulamaları noksanlığı nedeniyle kapsamı
yetersiz çizelgeleme yönetiminin varlığı.
4. Mevcut el ile yapılan işlem kapsamı belirleme çalışmalarını diğer bölümler ile birleştirmede yetersizlik.
İşletmede yönetim işlemlerinin yeniden projelendirilmesinde (Business Process Reengineering-BPR), Hahm ve Lee'nin (8) yaklaşımıda, aynı problemler üzerinde yeniden tasarım yapılacağını göstermektedir.
Genel ve özel bir şekilde, yönetim işlemlerinin yeniden projelendirilmesindeki (BPR) temel
amaç; herhangi bir yönetim işleminin zaman ve maliyet açısından daha verimli hale getirilmesidir,
Bu nedenle İlk önce, yeniden tasarımı yapılacak olan İşlemlerin belirlenmesi, sistematik
yaklaşımın ilk adımıdır,
Günümüzde maalesef hem işletme yöneticileri ve uygulayıcılar arasında hem de akademisyenler arasında ortak bir Türkçe kullanılamadığı için, Reegineering tam anlaşılamamaktadır. Daha önce ise, bir "îşlem-process" in ne olduğu üzerinde mutakabata varılmadığı veya "İşlem" in yanlış anlaşılması sonucu, işletmelerde yeni işlem tasarımı çalışmaları yapılmamaktadır. Şüphesiz burada, işletme içindeki personel arasında v© müşterileri ile
olan ilişkilerinde de eksik haberleşme olmasının rolü büyüktün
Bu problemin bir diğer nedeni ise, işlem yapılışı sırasındaki mevcut görevlerin bağımsız
olması ve bir işlemin diğer işlemlerden de ayrıca bağımsız olması varsayımıdır. Bu nedenle İşlem yeniden projelendirme (BPR) çalışmalarının etkin bir şekilde yürülmesi için, işletme sistemini bütün görevleri ve İşlemleri perspektifi içinde analiz etmek gerekmektedir.
Ancak bu taktirde, görevlerin birbirine olan bağımlılığı ve diğer işlemler üzerindeki etkiler
düşünülerek, bir işlemi yeniden tasarlamak mümkündür.
Ayrıca bir işletmenin yeniden tasarımı genellikle diğer İşlemlerin de yeniden tasarımını
gerçekleştirecektir. Bu nedenle yeniden projelendirmede, bir ana plan (master plan) şart
olmaktadır. Bu ana plan kapsamında, görevlerin ve işlemlerin "önceliği" ve sıralamasının
yeniden tasarımı bulunmalıdır.
Genel bir işletme organizasyon sisteminde, pek çok işlemler (processes) ve her bir işlemde de pek çok görevler bulunabilir. Herhangi bir görev (task) çeşitli işlemlere ait olabilir.
Şekil 6'da yönetim işlemi ve görevleri açıklanmaktadır,
tmmöb makîna mühendisleri odası
71
Şekil 6* Yönetim İşlemi ve Görevler
Yönetim işlerini yeniden projelendirilmesi için ilk önce "amaç seçimi" yapılmalıdır. Amaçlar, işletmenin temel yönlendirilmesini sağlayacaktır. Bu amaçları bilinen genel terimler ile
ifade edersek;
* Kalite iyileştirme,
* Üretkenlik (prodüktivite) arttırma.
* Şirket imajı (company image).
* İşletme yönetim yapabilirliği (Administration capability),
şeklinde özetlenebilir.
İşletme, sadece belli bir amaç üzerinde yoğunlaşacak ve diğerlerini ihmal edecek değildir,
En az birkaç amaç üzerinde yeniden yapılanmaya gitmek tercih edilmelidir,
Bir işlem içinde mevcut çeşitli görevler, çeşitli kategorilere ayrılabilir, (örneğin; satın alma,
malzeme aktarma, üretim kontrol, envanter yönetimi, raporlama, vs. gibi), Herhangi bir kategori pek çok alt sınıflardan oluştuğu İçin genellikle görevlerin dört veya beş hiyerarşi düzeyi yapılabilir. Buradan hareketle, bir işlemi meydana getiren görevler dizisi ve görevlerin
sıralaması tarif edilmelidir. Sıralamalar genellikle bilgi ve malzeme akışı ile tanımlanmaktadır, Bir işlemin kendine ait özel amaçları olduğu varsayılırsa, bunların da ana plan amaçları ile yakın ilişkili olması gerekir. Bundan sonra bir işlem boyunca ortaya çıkan görevlerin girdileri ve çıktıları tanımlanmalıdır.
Şüphesiz burada, işlem amaçlarının yerine getirilmesinde bir görevin başarısının (performansının) ölçüm kriterleri daha önceden seçilmiş ve belirlenmiş olmalıdır. Örneğin, başarı ölçüm kriterleri;
* Adam-saat başına üretilen kalem (item) sayısı,
* Bir görevi icra etme süresi,
* Kusurlu oranı,
* Yatırım geri dönüşüm oranı, vs. şeklinde olabilir.
Görevler arasındaki ilişkiler belirlendikten sonra, her bir görevin ne kadar önemli olduğu
araştırılmalıdır. Pek çok işletme, üretkenlik veya kalite İle doğrudan ilişkili olan görevler
üzerinde yoğunlaşmaktadır. Halbuki Geliştirme - Araştırma, Veri Tabanı Yönetimi, Deney72
[, Endüstri ve İşletme Mühendisliği Kurultayı
sel Tasarım gibi pek çok görevler daha vardır ve bunların ihmali ile üretkenlik veya kalite
iyileştirme çalışmaları belirli bir sınırdan Öteye geçemeyecektir,
Her bir görevin önem ağırlığı ve sıralama önceliği belirlendikten sonra yeniden projelendirme planı yapılır. Bu planda her bir proje İçin,
* Yeniden tasarım süresi.
* İnsan-gücü istekleri.
* Yatırım çizelgelemesi.
* Çeşitli uzman gruplarının işlevsel rolleri
* Değerleme ölçümleri yer almalıdır.
3. SONUÇ
Pek çok işletmede, halen üst kademe yöneticileri de dahil İşletme yöneticileri / uygulamacılar/akademisyenler henüz yeniden projelendirme (B.P. Reengineering) konusunda hemfikir olmadıkları için, kavram karmaşası nedeniyle, kendi işletmelerine bu yeni metotları
uygulamakta haklı olarak tereddüt etmektedirler, Bu nedenle bu bildirde, yönetim işlemi
(business process), görev (task) ve bunlar arasındaki ilişkiler açıkça belirlenmeye çalışılmıştır. İşletme yöneticilerinin, yeniden projelendirme konusunda kararverme görevlerini
yerine getirmeleri için kolay bir yaklaşım ele alınmıştır.
İşlem Yeniden Tasarımı kavramı ve buradaki metodolojisi ortaya konulmuş ve yönetim işlemlerinin yeniden projelendirilmesi (BPR) çalışmalarında İzlenecek yol için sistematik
analiz yapılmıştır, Şüphesiz, yeniden projelendirme çalışmalarını başlatmak hiç de kolay
değildir. Yönetim açısından, yeni küresel rekabet ortamında önce kendilerini "amaç saptama" konusunda hazırlamaları, ilk başlangıç şartı olmaktadır. Endüstri İşletme Mühendislerine; Bilgi Toplama İşlem Analizlerinin kavram model çatısını kurmak konusunda çok
önemli görevler düşmekte ve bu nedenle piyasada yeniden yapılanma projeleri için en uygun elemanlar olacağı görüşü ağırlık kazanmaktadır.
tmmob makina mühendisleri odası
73
KAYNAKÇA:
1. Davenport T,H. & J.E. Sbort, "The New Industrial Engineering: Information Technology
and Business Process Redesign", Sloan Management Review, pp. 11-25, Summer 1990.
2. G.Nadler, "Work Design", Kenpakusho, 1972,
3. Hosseini J,, "Revisting & Expanding Taylorism, Business Process Redesign and Information Technology", Comp, & Ind. Eng - ing. Vol, 25, No. 1pp. 533-535, 1993.
4. IBM Corporation, "Business Systems Planning-Info- Systems Planning Guide", IBM,
1992.
5. Kwangsoo K., Chelhan K.f Choi, "An Object Oriented Information Modeling Methodology for Manufacturing Info-Systems", Comp. Ind. Engng v.24, No 3, pp.337-353,
1993.
6. Manley J.HI, "Info-Process Flow Analysis (IPFA) for Reengineering Manufacturing
Systems", Com. Ind Engng, v.25, pp, 275-276, 1993.
7. Manley J.H., "OPTM and New Manafacturing Paradigm", in Computers and Industrial
Engineering. Vol 23 No, 1-4, Pergamon Press Ltd. Oxford, England, 1992, pp. 427-430.
8. Nos© Toyokuzu, S.Kuriyoma, K.Akou, "A Design for MIS by Work Design Technique",
Comp. Ind Engng v.27, 1994, pp.151-154,
9. Ngwenyama O.K. & D.A. Grand, "Enterprise Modeling for CIM Information Systems Architectures: An Object Oriented Approach" Comp. Ind Engng v. 26, 1994, pp. 279-293.
10. Quinn, MA Craumer M A , Weawer R.S., "Critical Issues of Information Systems
Management for 1993", CSC Index, Cambridge, The Sixth Annual Survey of Information
Systems Management Issues (1993).
11. Rine, David C, & B. Bhrogova, "Object Oriented Computing", Computer, vol. 25, No.
10, Oct. 1992, pp.6-10.
12. Suho Hahm & M.W. Lee, "A Systematic Approach to Business Process Reengineering", Comp, Ind Engng, v27, No, 1-4 pp, 327-330, 1994,
13. Sarman S., Endüstriyel Sistem Analizleri, Doğruyol Matbaası, D.E.Ü. Endüstri Mühendişliği Bölümü, İzmir, 1992.
14. Sarman S., "Çağdaş Dünya Sınıfı İşletmelerinde Bilgisayarla Bütünleşik İmalat Sistemleri (CIMS)'de Çalışan Yöneticiler için Organizasyon Kriterleri", 1. Sistem Mühendisliği
Sempozyumu, K.H.O., c.1, sayfa 611, Ankara 1995.
15. Sarman S,, "Petkim Petro-Kimya Holding A.Ş/de Yeniden Projelendirme (BPR) ve
Reorganizasyon Çalışmaları", Aliağa, Yarımca, (End. Müh. Bölüm Projesi -D.E.CÏniv.)
1996.
16. Weill P., "The Relationship Between Investment in Information Technology and Firm
Performance", Information Systems Research, v3, Dec. 1992.
74
I. Endüstri ve İşletme Mühendisliği Kurultayı