bağımsızlık sonrası

BAĞIMSIZLIK SONRASI
GÜRCİSTAN EKONOMİSİNİN
YAPILANMASI VE DIŞ İLİŞKİLER
AFTER INDEPENDENCE, THE STRUCTURE OF GEORGIA’S ECONOMY AND
EXTERNAL RELATIONS
ÖZET: Gürcistan, Türkiye’nin kuzeydoğusunda yer
alan komşusudur. Bulunduğu konum ile Türkiye ve Kafkasya bölgesi açısından önem taşımaktadır. Kafkasya ve
Orta Asya’ya açılan bir kapı durumundadır. Önemli ticaret yolları bakımından bir kavşak niteliği taşımaktadır. Ermenistan’la olan kötü ilişkilerinden dolayı Orta Asya’ya ve
Rusya Federasyonu’na açılan ulaşım koridoru olarak görev
görmektedir. 1988 yılında açılan sarp gümrük kapısı Türkiye’nin Kafkas bölgesine ve Rusya Federasyonuna olan ticaretini kolaylaştırmıştır. Ülkenin en önemli ticaret ortakları
Türkiye ve azerbaycandır. Jeopolitik öneme sahip olan ülke
aynı zamanda turizm bakımından da önem arzetmektedir.
Ülkedeki Türk etnik yapının varlığı ve korunması da unıtulmamalıdır.
ANAHTAR KELIMELER: Gürcistan, Kafkasya, Abhazya, Acara, Güney Osetya, Ahıska Türkleri
Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 62
ABSTRACT: “Georgia is located in the northeast
of Turkey and the neighbors. With its location, Turkey and
the Caucasus region is of great importance. A gateway to
the Caucasus and Central Asia. In terms of the nature of an
intersection of important trade routes. Due to bad relations with Armenia, Central Asia and the Russian Federation serves as a transport corridor to drop. Opened in 1988,
sarp customs gate, Turkey, the Caucasus region and facilitated trade with the Russian Federation. The country’s most
important trading partners are Turkey and Azerbaijan. The
country also has a geopolitical importance in terms of tourism, which is of great importance. It should be noted that
the existence and preservation of the Turkish ethnic structure in the country.”
KEYWORDS: Georgia, Caucasia, Abkhazia, Acara, South
Ossetia, Ahiska Turks.
2. Gürcistan Hakkında Genel Bilgiler 2.1. Abhazya Özerk Bölgesi
Gürcistan Karadeniz’in doğu
kısmında, Güney Kafkaslarda Avrupa
ile Asya sınırları üzerinde yer almaktadır. Güney batısında Türkiye, güneyide
Ermenistan, doğusunda Azerbaycan
ve kuzeyinde Rusya Federasyonu bulunmaktadır. Başkent Tiflis ile beraber
12 bölge, 63 ilçe, 8 şehir ve 3 özerk
bölgeden oluşmaktadır. Yarı başkanlık sistemiyle yönetilen ülkenin idari
yapısı federal yapıya sahip olup, Abhazya, Acara ve Güney Osetya Özerk
Bölgelerinden oluşmaktadır.
Ülkenin büyük bir kısmı ormanlık alan
ve dağlarla kaplıdır. Ilıman iklime sahip olan ülke tarım ve hayvancılığa
oldukça elverişlidir. Akarsu bakımından oldukça zengin olan ülke, flora ve
fauna bakımından da oldukça zengindir. Yer altı kaynakları bakımından pek
1. Gürcistan Cumhuriyeti Kimliği zengin olmamakla beraber, taşkömürü, demir, manganez ve değerli taşlar
Resmi Adı: Gürcistan Cumhuriyeti
Yönetim Biçimi: Cumhuriyet (Yarı baş- çıkarılmaktadır.
Gürcistan karışık bir etnik yakanlık)
Bağımsızlık Tarihi: 9 Nisan 1991 (Sov- pıya sahiptir. Hemen kuzey komşusu
olan Rusya Federasyonu sınırları içinde
yetler Birliği’nden)
birçok özerk bölge bulunmaktadır. NüBaşkent: Tiflis
Başlıca Önemli Şehirleri: Kutaisi, Ba- fusun büyük kısmını Gürcüler oluşturtum, Sukhumi, Rustavi, Poti , Hulo, Ak- makla birlikte, Azeri, Ermeni, Rus, Türk,
Abhazyalı, Osetyalı ve diğer milletleri
haltzikhe, Telavi, Borcomi, Zestaponi
İdari Yapı: 9 Bölge, 9 Şehir, 3 Özerk barındırmaktadır. Gürcistan nüfusuCumhuriyet (Abhazya, Acaristan ve nun yaklaşık yüzde 65’i Gürcülerden
oluşmakta, sayı olarak ise 4 milyona
Güney Osetya)
yakındır. Gürcistan dışında Türkiye’de
Nüfusu: 4.5 milyon (2011 yılı verileri)
2
1,5 milyon, Rusya Federasyonunda
Yüzölçümü: 69.700 Km
Resmi Dili: Gürcüce (Georgian), ayrıca 400 bin, ABD’de 150 bin, İran’da 50 bin,
Rusça, Azerice ve Ermenice de konu- Azerbaycan’da 50 bin, Batı Avrupa ülkelerinde 50 bin ve Ukrayna’da 35 bin
şulmaktadır.
Etnik Yapı: Gürcü (%83.8), Azeri (%6.5), gürcü nüfusu bulunmaktadır (Tavil AlErmeni (%5.7), Rus (%1.5), diğer (%2.5) sırt, 2009: 4-8, 40).
Din: Gürcü Ortodoksu , % 10 Müslüman
Komşuları: Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Rusya Federasyonu
Para Birimi: Lari
GSYİH: 16,1 (milyar dolar)
Doğal Kaynaklar: Orman, Hidro Enerji, Manganez, Demir, Bakır, Kömür Değerli Taşlar
Üyesi Olduğu Başlıca Uluslararası Kuruluşlar: Avrupa Konseyi, AGİT, Birleş- Kaynak: KARTAL, Çetin1
miş Milletler, KEİ, Dünya Bankası, DTÖ 1- KARTAL, Ç. (2007), “Gürcistan ve Türkiye
İlişkileri”T.C. Trakya Üniversitesi, Sosyal
Coğrafi olarak Abhazya Özerk
Bölgesi, Gürcistan’ın kuzey batısında, Karadeniz’in doğusunda yer alan
çoğunluğu Abhaz milletinin yaşadığı
bir bölgedir. Başkenti Karadeniz kenarında yer alan liman kenti olan Suhumi’dir. Yaklaşık olarak 8,600 km2 alan
ve 250 bin nüfusa sahiptir. Dil olarak
Abhazca ve Rusça konuşulmaktadır.
Kullanılan para birimi ise Abhazya Apsarı ve Rus Rublesi yaygın olarak kullanılmaktadır. 1994 yılında Gürcistan
Cumhuriyeti’nden ayrılıp bağımsızlığını ilan etse de; Avrupa Birliği, Birleşmiş
Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği
Teşkilatı, Avrupa Birliği Konseyi gibi
uluslar arası örgütler Abhazya’yı Gürcistanın bir parçası olarak tanımlamaktadırlar. Fakat bu bölge; Rusya, Nikaragua, Venezuela gibi ülkeler tarafından
bağımsız Abhazya Cumhuriyeti olarak
tanınmaktadır.
Bölgenin en önemli gelir kaynağını turizm oluşturmaktadır. Doğal
güzelliklere sahip olan bölge tam anlamıyla turizm cennetidir, çok sayıda dışarıdan turizm çekmektedir. Abhazya
için “insanın ölmeden önce kesinlikle
görmesi gereken yerlerden biri” olduğu söylenmektedir. Yeratı zenginlikleri
bakımından bölge zengin kömür ve
mermer yataklarına sahiptir2.
2.2. Acara Özerk Bölgesi
Acara Özerk Cumhuriyeti,
Gürcistan’ın güneybatısında yer alan
Karadenize kıyısı olan özerk bir cumhuriyettir. Başkenti Batum’dur. Türkiye’nin Artvin ve Ardahan illerinin sınır
komşusudur. Artvin’in Hopa ilçesinde
yer alan Sarp sınır kapısı Acara Özerk
Cumhuriyetine açılmaktadır. Acara
Özerk Bölgesi yaklaşık 264 yıl Osmanlı
idaresinda kaldıktan sonra 1878 yılında, 93 harbi sırasında Rus çarlığına
bırakılmıştır. 1921 yılında Acara Özerk
Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulsa
da hep
Bilimler Enstitüsü, Uluslar arası ilişkiler Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
2007, Edirne
2 Abhazya - Vikipedi https://tr.wikipedia.org/
wiki/Abhazya
Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 63
Sibirya’ya dağıtılmıştı. Bu yolculukta,
Ural dağlarının soğuk havası birçok
insanın ölmesine sebep olmuştur. Bir
buçuk ay süren bu yolculuk sonunda
Ahıska Türkleri Orta Asya’ya, daha açık
bir ifadeyle Özbekistan, Kırgızistan ve
Kazakistan’a yerleştirilmiştir… (Kara,
2012: 79) ”
Türkiye ile Gürcistan arasındaki
yakınlık sadece coğrafi olarak olmamakla beraber halklar ve kültürler arası bir yakınlığın olduğu da söz konusudur. Ahıska Türkleri de iki ülke arasında
önemli bir köprü vazifesi görmektedir.
Türkiye, 1944 yılında Ahıska Türklerinin ata yurtları olan Gürcistan’dan
Sovyetler Birliği’nin Orta Asya Cumhuriyetlerine sürülmesini kabul etmemektedir. Günümüzde ata yurtları
olan Gürcistan’a dönüşlerinin sağlanması çalışmalarını desteklemektedir.
Gürcistan Ekonomisinin Genel Durumu
Sovyetler Birliği döneminde
Gürcistan ekonomi bakımından, birliği oluşturan cumhuriyetler arasında en gelişmiş olanıdır. Sovyetlerin
dağılmasından sonra ekonomide ve
siyasette istikrarsızlıklar yaşanmaya
başlamıştır. Bağımsızlığın ilk yıllarında
kişisel gelir başta olmak üzere tarım ve
sanayi ürünleri üretiminde düşüşler
yaşanmış, enflasyon ve işsizlik oranlarında aşırı yükselmeler gözlemlenmiştir. Ülke 1994 yılından sonra döviz
ve ticaretteki serbestleşme ile birlikte
vergi reformlarıyla istikrar programları
uygulamaya başlamıştır. 1995 yılından
sonra enflasyonun kontrol altına alınmasıyla ülke ekonomisinde büyüme
Gürcistan’a bağlı özerk cumhuriyet ülke bağımsızlığı tanımamaktadır.
olarak varlığını sürdürmüştür.
Bölgenin etnik yapısı olarak 47 bin ile
yüzde 66’sı Oset, 17 bin beşyüz ile yüz2.3. Güney Osetya Özerk Bölgesi de 29’u Gürcü, yüzde 5’ini ise 2 bin Rus
Güney Osetya Özerk Bölge- ve 3 bin kadar diğer milletler oluştursi yaklaşık 3.900 kilometre kare olup maktadır4.
Gürcistan’ın kuzeyinde Rusya Federasyonu sınırında yer almaktadır. Toplam 2.4. Ahıska Türkleri ve …
nüfusu iç savaşın etkisiyle 98 binden “…Bilindiği gibi, Gürcistan’da
3
70 bine inmiştir .
yaşamakta olan 120 bin ahıska Türkü
1990 yılında Osetyalılar tek 15 Kasım 1944 tarihinde bir gecede,
taraflı olarak Gürcistan’dan ayrılıp ba- Stalin tarafından sınır güvenliği gerekğımsızlığını ilan ederek bölgeye Güney çesiyle, insanlık dışı metotlarla yerleOsetya Cumhuriyeti adını vermişlerdir. rinden yurtlarından sürgün edilmişti.
Gürcistan güç kullanarak bölgeyi geri Bunlar yük vagonlarında 8-10 aileden
almış ve Güney Osetya’nın özerkliğini oluşan gruplar halinde Orta Asya bölkaldırmıştır. Bu durum 1991-1992 yıl- gesi dışında Rusya Federasyonu ve
ları Güney Osetya savaşına yol açmış- 4-Güney Osetya - Vikipedi https://tr.wikipetır. 2004 ve 2008 yıllarında Gürcistan dia.org/wiki/Güney_Osetya
iki defa daha askeri güç
kullansa da, 2008 yılında Tablo 1. Gürcistan’ın temel Makroekonomik Göstergeleri
Rus ve Oset güçleri bölge2009
2010
2011
yi kontrol altına almıştır. Yıllar
10.8
11.7
13.4
Rusya, Venezuela, Nikara- GSYİH (milyar dolar)
gua, Nauru ve Tuvalu, Gü- Kişi Başına Gelir (dolar)
2.454
2.681
3.045
ney Osetya’yı bağımsız bir Büyüme Oranı (% olarak)
-3.8
6.4
4.6
devlet olarak tanısalar da, Enflasyon Oranı (% olarak)
1.7
7.1
8.5
başta Avrupa Birliği, Birleş- İşsizlik Oranı (% olarak)
16.9
16.3
15.1
miş Milletlere bağlı birçok İhracat (milyar dolar)
1.8
2.4
3.1
3-Güney Oetya Cumhuriyeti
izmirkuzeykafkasdernegi.org.
tr/index.../gueney-osetya-cumhuriyeti.html
2012
2013
2014
2015
15.8
16.0
16.1
13.8
3.340
3.508
3.716
3.720
6.2
3.3
4.8
2.0
-0.9
-0.5
3.1
4.1
15.0
14.6
12.4
16.7
2.4
4.2
4.0
3.5
İthalat (milyar dolar)
4.2
5.0
5.9
7.8
7.7
8.2
7.5
Dış Ticaret Hacmi (milyar dolar)
6.0
7.4
9.0
10.2
11.9
12.2
11.0
Kaynak: DEİK, CIA, World Factbook
Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 64
başlamıştır. 1998 yılındaki Rusya Federasyonunda yaşanan ekonomik kriz
Gürcistan’ı etkilese de, 2003 yılında
ekonomide yüzde 11,1 oranında büyüme kaydedilmiştir. Gürcistan ekonomisinin temellerini turizm, tarım, makine imalat, tekstil ve kimyasal ürünler
oluşturmaktadır. Ülke enerji bakımdan
zayıf olduğundan enerji ihtiyacının
büyük bir oranını dışarıdan ithal etmektedir. Gürcistan, deniz aşırı olan
ticaretini Batum ve Poti limanlarından
gerçekleştirmektedir. Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı Gürcistan’a ayrı
bir önem kazandırmaktadır. “Dünya Bankası-IMF değerlendirmelerine
göre 2005-2011 yılları arasında en fazla reform yapan ülke, Dünya Bankası
2012 verilerine göre iş yapma kolaylığı
bakımından 183 ülke arasında 12. sıradadır. 2004 ve 2010 verileri karşılaştırıldığı zaman KDV oranları %20’den
%18’e, gelir vergisi %45’ten %20’ye,
kurumlar vergisi %20’den %15’e düşürülmüştür” (DEİK).
ithalat kalemlerini ise; petrol ve türev
ürünleri, otomotiv, ilaç, çeşitli mineraller, gıda ve makineler oluşturmaktadır
(T.C. Ekonomi Bakanlığı).
4. Türkiye - Gürcistan Arasında
Türkiye ve Azerbaycan, Gürcis- Ticari İlişkiler
3.1 Dış Ekonomik İlişkiler
tan’ın dış ticaretinde önemli konuma
sahiptir. İki ülkenin toplam dış ticaretteki payı yüzde 30 civarındadır. Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan’ın ortaklaşa
üstlendikleri projelerin dış ticarete
yansımaları kaçınılmazdır. Enerji alanındaki işbirliği, projeler üç ülkeyi birbirine bağladığı gibi Kafkasya’yı dünyaya bağlamaktadır.
Gürcistan’ın başlıca dış ticaret
ortaklarını; Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Rusya Federasyonu ve Ukrayna oluşturmaktadır. Önemli ihracat
kalemlerini, otomotiv, maden, gıda ve
demir – çelik ürünleri oluştururken,
Sovyetler Birliği’nden 9 Nisan
1991 tarihinde ayrılıp bağımsızlığını
kazanan Gürcistan’ı, 16 Aralık 1991tarihinde ilk tanıyan ülke Türkiye olmuştur. İlk diplomatik ilişkiler 21 Mayıs
1991 tarihinde Türk Dış İşleri Bakanı’nın Tiflis ziyareti ve bir dizi ikili anlaşmalar yapmasıyla başlamıştır (Demirağ, 2005: 127,128).
İki ülke arasındaki ekonomik
ilişkiler 1991 yılında, Gürcistan’ın bağımsızlığına kavuşmasından sonra,
Türkiye’nin Gürcistan’a elektrik enerjisi
ihraç etmesiyle başlamıştır. Uzun yıllar
Rus ve Sovyetler egemenliğinde kalan
Tablo 2. Türkiye - Gürcistan Arasında Dış Ticaret Değerleri (milyon dolar)
Yıl
İhracat
İthalat
Ticaret Hacmi
Denge
2010
770
291
1.060
479
2011
1.092
314
1.406
778
2012
1.254
180
1.434
1.073
2013
1.246
201
1.448
1.045
2014
1.444
232
1.676
1.212
%16
%15
%16
%16
2013-2014 %
Kaynak: TÜİK, DEİK
Gürcistan, Türkiye ile ilişkilerin başlangıcında korku ve tedirginlik hakim
olsa da, Türkiye’nin sağladığı destek ve
yardımlar güven ortamının oluşumuna vesile olmuştur. İki ülke arasındaki
ekonomik ve siyasi ilişkiler giderek artmış, 2011 yılında ise karşılıklı vizelerin
kaldırılmasıyla zirve yaptığı söylenebilir.
Türkiye – Gürcistan arasındaki
işbirliği ikili düzeyde olmamakla birlikte çok yönlü ekonomik ve stratejik
projeleri kapsamaktadır. Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı, BaküTiflis-Erzurum Doğalgaz boru hattı ve
Bakü-Tiflis-Kars demiryolu projeleri
bunlardan bir kaçıdır. Bu projelerle
Gürcistan, Türkiye’nin Kafkaslara, Orta
Asya Cumhuriyetlerine ve Rusya Federasyonu’na açılan önemli bir kapı
vazifesini üstlenmektedir. Türkiye
Gürcistan arasındaki ekonomik, ticari ve siyasi ilişkiler her geçen zaman
diliminde olumlu gelişmeler göstermektedir. 2007 yılından sonra Türkiye
Gürcistan’ın önemli ticari partnerleri
arasında yer almaktadır. 1992 yılında
toplam dış ticaret hacmi 17.8 milyon
dolar iken, 2014 yılı verilerine göre iki
ülke arasındaki toplam ticaret hacmi
1.68 milyar dolara ulaşmıştır.
Türkiye’nin başlıca ihracat
ürünlerini; demir-çelik ve
Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 65
Gürcistan zengin doğal güzellikleri, önemli ticaret yollarına sahip
olamsıyla, zengin etnik yapısı ile Kafkasya’da barışın ve huzurun sağlanması adına önemli merkezlerden biridir.
Türkiye’nin Orta Asyada soydaş ülkelere sahip çıkma ve ulaşım için Gürcistan koridorunun stratejik ve jeopolitik
önemi kaçınılmazdır. Ülkede bulunan
Ahıska ve Acar Türklerinin varlığı, iki
ülke arasında önemli bir köprü vazifesi
görmektedir.
Kaynakça
plastik borular, temizlik malzemeleri,
tıbbi ilaçlar ve demir inşaat aksamları
oluşturmaktadır. Türkiye’nin ithal ettiği başlıca ürünler ise; kimyasal gübreler, demir, alaşımsız çelik ve örme
mensucat ürünleri yer almaktadır.
Türk mütaahhitleri tarafından
bu ülkede yaklaşık 3,5 milyar dolar tutarında 188 proje üstlenilmiştir. Türk
mütaahitleri ükede enerji, turistik tesisler, konut ve karayolu gibi işlerde
yoğunlaşmaktadır. Yaklaşık olarak 500
kadar Türk şirketleri ülkede faaliyette
bulunmaktadır.
İki ülke arasındaki vize muafiyetinden dolayı 2014 verilerine göre
Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 66
yaklaşık 1,7 milyon Gürcü ziyaretçiler
ülkemizi ziyaret etmişlerdir (T.C. Ekonomi Bakanlığı).
5. Sonuç ve Değerlendirme
Türkiye ile Gürcistan bulundukları coğrafi konum itibarıyla birçok
alanda ikili ekonomik işbirliği geliştirme imkanına sahiptir. Bunlar arasında tarım ve hayvancılık başta olmak
üzere, tekstil, otomotiv, hidro elektirik
santral yapımı ve turizm büyük önem
arz etmektedir. Yine gürcistan Orta
asya ülkelerinin doğal kaynaklarının
Avrupa ve Dünya pazarlarına ulaşımında kilit ülke konumundadır.
1. DEİK, (2012), “Gürcistan Ülke Bülteni”,
2. DEMİRAĞ, Y. (2005) “Bağımsızlıktan Kadife Devrime Türkiye-Gürcistan İlişkileri”,
Uluslar arası İlişkiler, Cilt 2, Sayı 7 (Güz
2005), s. 125-155.
3. KARA, A. (2012) “Turgut Özal ve Türk Dünyası”, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 1. Baskı
Eylül 2012, İstanbul
4. KARTAL, Ç. (2007), “Gürcistan ve Türkiye
İlişkileri”T.C. Trakya Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Uluslar arası ilişkiler
Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007, Edirne
5. TAVİL ALSIRT, F. (2009), “Bağımsızlık Sonrası Gürcistan’ın Yeniden Yapılanması ve
Bu Süreçte Türkiye İle İlişkileri” ( Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi), T.C. Atılım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslar
arası İlişkiler Anabilim Dalı, Ankara
6. Gürcistan hakkında kısa bilgiler (LAMAZi) - Uludaglar.com www.uludaglar.com/
site/lamazi/gurcutr.htm
7. Acara Özerk Cumhuriyeti - Vikipedi https://tr.wikipedia.org/wiki/Acara_Özerk_
Cumhuriyeti
8. Abhazya - Vikipedi https://tr.wikipedia.
org/wiki/Abhazya
9. Ahıska Türkleri: 70 Yıllık Sürgün Hikayesi - Hacı Mehmet ... bianet.org/biamag/.../160936-ahiska-turkleri-70-yillik-surgun-hikayesi
10. Gürcistan’ın Ekonomisi / T.C. Dışişleri Bakanlığı www.mfa.gov.tr › Dış Politika › Bölgeler › Güney Kafkasya › Gürcistan
11. Güney Osetya - Vikipedi https://tr.wikipedia.org/wiki/Güney_Osetya
12. Güney Osetya Cumhuriyeti izmirkuzeykafkasdernegi.org.tr/index.../gueney-osetya-cumhuriyeti.html
13. Экономика Грузии: Экономические
показатели www.ereport.ru/stat.php?razdel=country..
14. ГРУЗИЯ Обзор по стране https://www.
american.edu/.../Georgia-RUS.pdf
15. “Мозговые центры” в странах СНГ и
Грузии: структура ... riss.ru/images/
pdf/journal/2016/1/05_.pdf