yeni bir telekomünikasyon aracı internet üzerinden ses iletimi

YENİ BİR TELEKOMÜNİKASYON ARACI İNTERNET
ÜZERİNDEN SES İLETİMİ:
YASAL DAYANAĞI, ARA BAĞLANTI VE DENETİMİ
*Prof. Dr. Ateş VURAN
Son dönemlerde uluslar arası telekomünikasyon sistemlerinde yeni bir iletişim
modeli ortaya çıkmış bulunmaktadır. Telefon iletişiminin pahalı olması karşısında
alternatif bir imkân olarak uygulanan Internet üzerinden ses iletimi konusunu değişik
açılardan irdelemek istersek;
Internet üzerinden ses iletimi (VOIP, Voice over Internet Protocol), IP telefon
(IP Telephony), Internet Telefonu (Internet Telephony) arasındaki farklılıklar
Her ne kadar VOIP yani Internet üzerinden ses iletimi (Bundan böyle İSİ olarak
adlandırılacaktır), IP telefon yada Internet telefon için tanımlanmış kesin bir ifade
olmamakla beraber literatürde bulunan çeşitli tanım ifadelerini burada vereceğiz.
Açık bir şekilde ifade etmek gerekirse, IP Telefonu veya "Voice over IP (VOIP)";
günümüz devre anahtarlamalı telekomünikasyon servislerinin paket-anahtarlamalı
data şebekelerinde çalışmasını sağlayan ve IP protokolüne (Internet Protocol)
dayanan bir teknolojidir. Başka bir deyişle geleneksel telefon sistemlerinin yerine,
* İstanbul Ticaret Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi
239
sesin IP paketlerine dönüştürülerek tamamen IP temelli şebekeler üzerinden
iletilmesi işlemine IP Telefon diyebiliriz.1
Çalışmanın Tanımı "IP Telefonu" ifadesi bir mühendis veya politika yapıcılar için
farklı anlamlar taşıyabilir, bu konuda kesin bir tanım olduğuna dair konsensüs
oluşamadığını söyleyebiliriz. Mamafih, tartışmaların amacı, IP Telefonunun
alabileceği değişik formların çerçevesini ortaya çıkarmak ve şeklini belirlemek
olacaktır. "Çalışmanın Tanımı" başlığına uygun olarak ve genelde bu yazının amacı
da, herkesçe malum "IP Telefon" ifadesinin, ses, faks iletimi ve bunlarla ilgili diğer
servisler için ne anlam taşıdığım belirlemektir, anılan bu servislerin kısmen veya
tamamen IP temelli paket anahtarlamalı şebekeler üzerinde yer aldığını ifade etmek
lâzımdır. IP telefonu ifadesi aslında ses ve faks iletiminin tekst veya görüntü gibi
diğer medya çeşitleri ile tümleştiği veya içine konduğu uygulamalarıda içine alabilir.
Bu çalışmada IP telefonu ifadesi Internet üzerinden ses iletimi (VOIP) ifadesi yerine
de kullanılmaktadır. Internet Telefonun Üçüncü bir tanım ifadesi olarak, bu
çalışmada IP Telefonu veya VOIP kısmı ya da tamamıyla Internet ile
ilişkilendirilmektedir.2
Geleneksel telefon araması tahsisli bir devre bulunmasına ihtiyaç duyar, kaldı ki bu
devre arama süresince açık kalmaktadır ve bu süre içinde şebeke kapasitesinin küçük
bir kısmını alıkoymaktadır. Ses dalgalarının sayısal bilgi paketlerine çevrilmesi ve
onların IP şebeke ile iletilmesi, şebeke kapasitesinin daha fazla verimle ve ucuza
kullanılması demektir.VOIP'nin bireysel veya kurumsal tüketicilere cazip gelmesi
konusunda şüpheler bulunmaktadır. Bunun ana sebebi de, aramalarda önceden
1
Voice over IP, IP Uygulamaları, N.Kara-S.K.Deveci-A.Oktay, TTAŞ Bilişim Ağları D.BŞK. 10 MART
2000, Ankara
2
ITU World Telecommunications Policy Forum (WTPF 2001) Repon of The Secretary-General on IP
240
kestirilemeyen kalite bozulmasının ortaya çıkmasıdır. Bu bilhassa genel Internet
hizmeti üzerinde görülmektedir. Bununla birlikte problemler gittikçe çözülmekte
işletmeciler özel IP şebekeleri üzerinden bu servisi sunmaktadırlar. Internet
genelinde artan bir şekilde kalite garantisi sağlamaya ve ihtiyaç duyulan bant
genişliğini muhafaza ederek, aramalara öncelik vererek bu servisi vermek mümkün
olmaktadır. Beklenen odur ki uzak olmayan bir gelecekte VOIP servislerinin kalite
seviyesi geleneksel PSTN ile eşdeğer olabilecek ve şu anda hususi IP şebekeleri
üzerinden sunulan servislere benzer kalite ile genel Internet üzerinden verilebilecek
hale gelecektir.3
B- İSİ'nin, geleneksel Ses Telefonu ile karşılaştırılması (Voice Telephony) ile
tanım
kapsamının belirginleştirilmesi
Yukarıda anlatıldığı üzere burada İSİ olarak adlandırdığımız VOIP, Internet telefonu
veya IP telefonu genel kabul görmüş tam ve kesin bir tanımı bulunmamaktadır. Bu
bölümde İSİ'yi Ses telefonu ile karşılaştırmak suretiyle farklılıklarını ortaya koyarak
bir sonuç elde etmeye çalışacağız.
Günümüz PSTN geleneksel telefon şebekesi (Public Switched Telephone Network)
şebekeleri kullanıcılarına her çağrı için uçtan-uca bir devre bağlantısı sağlamaktadır.
Arayan ve aranan tarafların numarasına göre, arayan tarafın bağlı olduğu santralden
Telephony, 9 March 2001
Telecommumcations Briefıng Note, July 2001, Voice Over the Internet, T.Smale- D.Barry. Charles
Rııssel Team of Lawyers
3
241
başlayarak, aradaki santraller ve diğer uçtaki santrale kadar bir devre kurulmaktadır.
Bu santraller arasındaki işaretleşme temel olarak çağrı kurma, çağrı yönetimi ve
sonlandırılması işlemlerinden oluşmaktadır.4
Özet PSTN geleneksel telefon şebekesi (Public Switched Telephone Network),
devre anahtarlamalı teknoloji temelinde kurulmuştur. Bu konu, yakın zamana kada
rda çok az ülkede kurala bağlanmıştır. PSTN ifadesi, geleneksel devre anahtarlamalı
telefon şebekesi ifadesi ile aynı anlamı taşımak üzere kullanılmaktadır. Geleneksel
devre anahtarlamalı telefon şebekeleri halka hizmet sunan Telekom İşletmecileri
tarafından sunulmaktadır (Public Telecommunications Operators-PTO), aynı şekilde
bu kapsama Tümleşik Hizmetler Sayısal Şebekesi (Integrated Services Digital
Network-ISDN) ile Halk Mobil Şebekelerini de (Public Land Mobile NetworksPLMN) dahil edebiliriz. PSTN aslında devre anahtarlamalı bir teknolojidir. Ancak
bu teknolojiyi paket anahtarlamalı devre şebekeleri ile birleştirmek te mümkün
olabilir. Genel olarak günümüz haberleşme şebekeleri ve iletim teknolojileri gittikçe
artan bir şekilde karmaşık hale gelmektedir ve sınıflandırma yapmak
zorlaşmaktadır.5
2. Devre Anahtarlamalı Ses ve PSTN, Detaylı olarak Internet Telefonunu
değerlendirmeye almadan önce ses telefonu ve kullanılan şebekesinin anlaşılmasına
ihtiyaç vardır. Uluslararası PSTN (International PSTN yada IPSTN) ilk internet
şebekesi olarak kabul edilebilir. Öyle ki bu şebeke iki telefon kullanıcısının
arasındaki sesi taşıyan şebekelerini birbirine bağlandığı, toplanmış geniş bir
şebekedir.
4
Baştan
başa kapsamlı
ve ayrıntılı
bir plan bu şebeke
için
Voice over IP, IP Uygulamaları, N.Kara-S.K.Deveci-A.Oktay, TTAŞ Bilişim Ağları D.BŞK. 10
MART
2000, Ankara
5
ITU World Telecommunications Policy Forum (WTPF 2001) Report of The Secretary-General on IP
242
kullanılmamaktadır. Her bir şebeke işleticisi doğrudan diğer bir şebeke işleticisine
(aynı şekilde diğer ülkelere) kendi ticari veya işletme sebepleri ile bağlanmaktadır.
Devre Anahtarlamalı teknoloji bu şebekelerde kullanılmaktadır. Taşınacak tek şey
olan "sesin" güzergahlar arasında en yüksek düzeyde taşınmasına, her bir
anahtarlama ekipmanı olan santrallerin tasarımında özen gösterilmektedir.
Müşteriler herhangi bir müşteri numarasına PSTN üzerinde bulunan herhangi bir
noktadan ulusal numaralama planı doğrultusunda erişebilir, bu planlamada E.164
standartı ile belirlenmiştir.
Günümüzde PSTN daha önce olmadığı kadar karmaşık bir durum almıştır. Şu anda
PSTN üzerinden ses dışı veri taşıması (e-mail, internet web sitelerindeki verilere
ulaşmak, kullanıcını kendi hususi şebekelerine ulaşmak gibi) mümkün
olabilmektedir. Bazı şebeke işleticileri bu verilerin tamamı veya bir kısmını taşımak
üzere paket anahtarlamalı şebekeleride kullanmaktadır. Son kullanıcını tarafında
hangi teknolojinin kullanıldığı görünen bir durum değildir. Gerçekte son kullanıcı
hangi alternatif ve değişik şebekenin kullanıldığının farkında olmayabilir.
PSTN'in işlevi ve servisin kalitesi işletmeci tarafından yönetilir ve kontrol edilir.
Yönetim merkezidir ve PSTN ses dışı uygulamalar için uygun değildir. PSTN'in
bazı parçaları değiştirilerek veya yeni özellikler konarak veri haberleşmesine
yönlendirilebilir, bunun bilinen örnekleri ISDN ve DSL uygulamalarıdır.6
Telephony, 9 March 2001
Consultative communication on a review of the 1998 notice by the Commission on the status of voice
on the
Internet under Community law response from Cable&Wireless Karen Wray, August 200
7
Voice over IP, IP Uygulamaları, N.Kara-S.K.Deveci-A.Oktay, TTAŞ Bilişim Ağları D.BŞK. 10
MART
2000, Ankara
6
243
Yukarıda anlatılanlar ışığında varacağımız sonuçlarını irdelemek gerekirse;
Ses
Telefonu ve ISI arasında farklılıkları şöyle sıralayabiliriz.
1- Ses
telefonu,
devre
anahtarlamalı
teknoloji
ile çalışan
şebekelerde
yürütülmektedir.
Buna mukabil İSİ, paket anahtarlamalı teknolojiyi kullanmaktadır.
Devre anahtarlama ile IP tabanlı şebeke arasında yapısal fark onların orijinlerinin
farklı kökler olmasıdır. IP şebekeler aslında çift-yön haberleşme için tasarlanmış
olup, gidiş ve geliş yönünde güzergahları birbirinden bağımsız olabilmektedir, bu
haliyle gerçek zamanlı (not real time) veya eşzamanlı (asynchronous) değildir,
tipik olarak "connectionless" yada "stateless" olarak İfade edilebilir. Diğer bir
ifade ile uçtan-uca tek bir devre yaratılarak "oturum" (session), haberleşme
esnasında tutulmamaktadır. Diğer taraftan telefon şebekelerinin mühendisliği
gerçek zaman (real-time) veya eşzaman (synchronous) sağlamak üzerine
yapılmıştır. Dünya üzerinde iki nokta arasındaki çift yönlü ses görüşmesi
esnasında gerekli olan bir devre yaratılır ve "arama" (call) süresince tutulur.7
Burada teknik farklılığı ortaya koymak bakımından, IP teknolojisi, değişik
sayıdaki paketlere bölerek elektronik iletimi sağlar. Bu paketler de baytlardan
oluşur. Her bir paketede bir router'dan diğerine iletilmesi için "header" adres
etiketi konur. Sonuçta IP telefonunda bulunan her bir ses paketi (voice packet)
tam olarak atanmış bir devreyi meşgul etmez, haberleşen taraflar arasında
değişik güzergahları izleyerek dolaşabilir. Devre anahtarlamalı şebekeler
"Signalling System 7 (SS7)" tabir edilen bir protokol kullanır ve lokal,
244
şehirlerarası veya uluslararası santraller arasında kurulan uçtan-uca bir devre
kullanılarak arayan ve aranan taraf arasında bir çağrı kurulur.
- Ses telefonu gerçek zamanlı (real-time) bir hizmetdir. ITU Rec. G.114,2/1996'ya
göre izin verilen maksimum gecikme 400 ms'dir, g.l 14 tavsiyesine göre 150
msn'yeye kadar olan gecikmeler kabul edilebilir, 150-400 msn arasındaki
gecikme ise kullanıcıların bilgisi dahilinde ise kabul edilebilir olduğu
belirtilmektedir. Buna mukabil IP şebekelerde tanımlanmış mutlak bir gecikme
değeri yoktur. Hatta tek bir "oturum" (session) ait paketlerin gecikme değeri bir
diğerinden farklı olabilmektedir. Aynı belirsizlikler IP paketlerinin "paket kaybı"
(packet loss) değerleri içinde geçerlidir.
- Ses telefonu şebekesinde kaliteyi belirleyen unsurlar sabittir ve ses iletiminin en
iyi şekilde yapılması için planlanmıştır. IP şebekelerini belirleyen kalite unsurları
şebekeye ve işletmeciye göre değişmektedir. Her zaman beklenmeyen olumsuz
etkilerin tehdidi
altında çalışmakta ve çoğu zamanda bunlar etkisini
göstermektedir. İnternet şebekeleri birbirinden bağımsız gecikme ve paket kaybı
değerleri kontrol altında tutulmaya çalışılmaktadır.
- Ses telefonu kullanılan şebekelerinde yönetiminin yapıldığı "akıl" (intelligence)
merkezidir. Buna mukabil IP şebekeleri dağıtık yönetim birimlerine sahiptir.
Internet şebekelerinin birbirinden bağımsız yönetilmesi ile herbiri farklı kalite
değerleri ile çalışmaktadır. Hizmetin yenileşmesi yada değiştirilmesi imkanı Ses
telefonu işletmecisinin elinde bulunurken bu imkanlar IP şebekelerde, şebeke
kullanıcısında olmaktadır.
245
Telekomünikasyon Kurumu tarafından hazırlanmış bir rapora göre; Buradaki "realtime speech" İfadesi öenmli bir kriter olup, IP telefon ile sağlanan hizmetin "gerçek
zamanda ses iletimi" olup olmadığının tespitinin yapılması gerekmektedir. Bu tespit
"gecikme" ve "paket kaybı" limitlerinin değerlendirimesi ile yapılabilir. Raporda
açıklandığı üzere ITU G.114 tavsiyesine göre, transmisyonda oluşan 150 msn'ye
kadar gecikmelerin kabul edilebilr olduğu, 150-400 msn rasmdaki gecikmenin ise
kullanıcılara ancak bus hususun bildirilmesi koşulu ile kabul edilebilir olduğu
belirtilmektedir.
Buradan hareketle, günümüz teknolojisinde, uçtan uca IP tabanlı şebekelerin henüz
tesis edilememesi, transmisyonun birden fazla şebekeden geçerek sağlanması ve bant
genişliğinin paylaşılması gibi nedenlerle gecikme geleneksel telefon hizmetinden
daha fazla olmaktadır.
Ayrıca, tahsis edilen bant genişliğindeki trafik durumuna göre gecikme farklılık
gösterdiğinden servis sağlayıcının servis kalitesi parametrelerinde garanti vermesi
mümkün olmamaktadır. IP telefonda tespit edilen gecikme değeri 150-400 ms
arasındadır. IP telefon görüşmelerinde servis kalitesinin garanti edilemeyişi önemli
bir husustur. Bu nedenle de günümüz teknolojisinde IP telefon hizmetini "gerçek
zamanda ses iletimi" olarak nitelendirmek oldukça güçtür. Diğer bir
yaklaşımla, IP telefon hizmeti geleneksel telefon hizmetine birebir alternatif
olamamaktadır.8
Internet üzerinden ses iletimi (VOIP, Voice over Internet Protocol) ve Ses
telefonu üzerine yasal düzenlemeler.
8
Telekomünikasyon Kurumu tarafından Ulaştırma Bakanlığına sunulan VOIP Raporu,
turk.İnternet.com. Temmuz 2002
246
Ülkemizde Telekomünikasyon alanında yapılan düzenlemeler 4 Şubat 1924 tarihli
406 sayılı Kanunla başlamış günümüze kadar gelmiştir. Ancak diğer alanlarda
olduğu gibi haberleşme alanında da geniş bir perspektif altında geleceğe dönük
gerçek bir "Telecommunication Act" ortaya konamamıştır. Bugün itibariyle
Türkiye'nin "Telecommunication Act" olarak 27 Ocak 2000 tarih ve 4502 sayılı
Kanun'u sayabiliriz. Kanunlarımızda Internet üzerinden ses iletimi ile ilgili herhangi
açık bir bahis bulunmamakla beraber, 4502 sayılı Kanun'un 1. Maddesi tanımlar
bölümünde yeralan Katma Değerli Telekomünikasyon Hizmetleri kapsamında,
internet üzerinden ses iletimi değerlendirilmelidir. İSİ'nin Ses telefonu ile ayrı ayrı
değerlendirildiği 4502 sayılı Kanun özenle okunduğunda görülebilir. Şöyle ki;
C.l- Tekel Hakkı: 4502 Sayılı Kanun'un 2/c maddesinde "Türk Telekom;
telekomünikasyon şebekeleri üzerinden sunulan ulusal ve uluslararası ses iletimini
ihtiva eden telefon hizmetlerini 31 Aralık 2003 tarihine kadar bu kanun ve görev
sözleşmesi çerçevesinde tekel olarak yürütür..." denmektedir. Bu maddeyi
yorumladığımızda ""telekomünikasyon şebekeleri" tanımının Kanun metninde
bulunmadığını ve genel bir ifade olduğunu söyleyebiliriz. 4502 sayılı Kanun'da
"Şebeke" ve "Telekomünikasyon" tanımları bulunmakta olup, bunları kullanarak
"telekomünikasyon şebekeleri" tanımının ne olduğunu irdelersek;
"Şebeke : Bir veya daha fazla nokta arasında telekomünikasyonu sağlamak için bu
noktalar arası bağlantıyı teşkil eden anahtarlama ekipmanları ve hatlar da dahil
olmak üzere her türlü iletim sistemleri ağını"
247
"Telekomünikasyon : Her türlü işaret, sembol, ses ve görüntünün ve elektrik
sinyallerine dönüştürülebilen her türlü verinin kablo, telsiz, optik, elektrik, manyetik,
elektro manyetik, elektro kimyasal, elektro mekanik ve diğer iletim sistemleri
vasıtasıyla iletilmesi, gönderilmesi ve alınmasını, "
İfade ettiğini görürüz.
Yukarıdaki iki tanım birleştirildiğinde, 4502 Sayılı Kanunun 2/c maddesinde
bulunan tekel hakkının her türlü şebeke üzerinde yürütülen ses iletimin kapsadığı
anlamı çıkarılabilir.
Buna göre GSM şebekeleri ve Telsiz Haberleşme şebekeleri ve Uydu haberleşme
şebekeleri yani her türlü haberleşme ortamı üzerinde çalışan ses iletiminin tekel
kapsamında olduğunu söylemek gerekir. Ancak bu durum Kanun'un lafzı ile ruhu
arasındaki çelişkiyi ortaya çıkarır. Öyleyse burada ifade edilen tekel maksadının
"Telekomünikasyon şebekeleri" üzerine kurulmadığı ifade edilebilir. Belki,
yapılacak bir düzeltme ile "Telekomünikasyon şebekeleri" ile kastedilen şeyin "Ana
Telekomünikasyon Şebekesi" olduğu anlaşılabilir.
Dolayısı ile 4502 SK'da Ana Telekomünikasyon Şebekesi tanımı "Kamu
Kullanımına açık telefon hizmetlerinin üzerinden yürütüldüğü, belirli noktalar
arasında telekomünikasyonu sağlayan tranmisyon altyapısı dahil olmak üzere iletim
sistemleri şebekesi" olarak verilmektedir. Daha kesin bir ifade için 4502 SK
Gerekçe'lerine baktığımızda Ana Telekomünikasyon Şebekesi ile PSTN'in
kastedildiğini görmekteyiz. Zaten 2/c maddesi de "ses iletimini ihtiva eden telefon
hizmetleri" için tekel hakkı vermektedir. Kanun Gerekçesinden vereceğimiz daha
açık bir ifade ile "uluslararası terminolojide yerleşmiş olmalarına rağmen tam
Türkçe karşılığı olmayan terimleri açık bir şekilde ifade etmek ve tam olarak neyin
248
kastedildiğini belirtmek açısından "Public Switched Telephone Network" terimi,
"Ana Telekomünikasyon Şebekesi" olarak tanımlanmakta ve Türkiye'de mevcut
telefon sistemleri şebekesi anlamında kullanılmaktadır.'" Ana Telekomünikasyon
Şebekesi tanımının PSTN'I ifade ettiği 28 Mart 2001 tarihli Telekomünikasyon
Hizmetleri Yönetmeliğinde de aynı şekilde yer aldığı görülebilir hatta Yönetmelikte
"Ana Telekomünikasyon Şebekesi (Public Switched Telephone Network, PSTN)
Kamu kullanımına açık telefon hizmetlerinin üzerinden yürütüldüğü belirli noktalar
arasında telekomünikasyonu sağlayan telekomünikasyon altyapısı ve anahtarlama
ekipmanları da dahil olanıak üzere iletim sistemler şebekesi" denmektedir. Altı
çizilecek nokta telefon hizmetlerinin ve bunu sağlayacak birimleri oluşturan
tesislerin Ana Telekomünikasyon Şebekesi anlamına geldiğinin görüldüğüdür. Yani
tekel, ses iletiminin üzerinden geçtiği telefon hizmetleri ve bunun sağlanacağı
tesislerin kapsamı ile sınırlıdır.
Bundan önceki paragrafta Tekel hakkının kapsadığı alanı anlamaya dönük
"telekomünikasyon şebekeleri' üzerinde durduk. Bundan sonraki bölüm ise 4502
Sayılı Kanun'un 2/c maddesinde ifade edilen "ses iletimini ihtiva eden telefon
hizmetlerini" anlamaya dönük olacaktır.
4502 Sayılı Kanun'un 2/c maddesinde yer bulan "ses iletimini ihtiva eden telefon
hizmetlerini " ifadesinden yola çıkarak "ses iletimini ihtiva eden mobil haberleşme
hizmetler?" ve "ses iletimi ihtiva eden IP haberleşme hizmetler?", "Ses iletimini
ihtiva eden uydu haberleşme hizmetler? ", "Ses iletimini ihtiva eden veri haberleşme
hizmetleri'', "Ses iletimini ihtiva eden Uydu platform hizmetler? " gibi kavramlardan
da söz edebiliriz.
249
Bu cümleden olarak tekel hakkının Türk Telekom'a ses iletimini ihtiva etmek üzere
telefon hizmetlerinde yani Ana Telekomünikasyon Şebekesi üzerinde verildiğini
anlamak gerekmektedir. Aksi durumda yukarıda bahsedildiği üzere diğer
telekomünikasyon şebekeleri üzerinden ses iletimi mümkün olmayacaktır. Bu da
Türkiye'de Telekom sektörünün tam bir açmazı olarak karşımıza çıkacaktır. Buna
ait düzenleme Telekomünikasyon Hizmetleri Yönetmeliği ile yapılarak oluşabilecek
kaotik ortam bertaraf edilmeye çalışılmıştır. Kaldıki Telekomünikasyon Hizmetleri
Yönetmeliği, Hizmetleri tanımlarken verdiğimiz değişik şebekelerde ses iletimi
olabileceğini destekler tarzda bir ifade ile, Veri Telekomünikasyon Hizmetleri, Uydu
Platformu Sistemi ve Hizmeti ve Kablo Platformu Sistemi ve Hizmeti ve SCPC
Sistemi tanımlarında ses iletimi hizmeti olabileceğini ancak bunların PSTN ile
irtibatlanmaması gerektiğini açıkça söylemektedir. Dikkat çekici olan aynı
çekincenin İnternet Sistemi, İnternet Servisi ve İnternet Servis Sağlayıcı tanımlarında
yer almamasıdır. Dahada ileri gidilerek Kanunda olmayan bir tanım İnternet
Protokolü Üzerinden Ses İletimi olarak Yönetmeliğe konmuştur. Bu tanım bizim
iddia ettiğimiz ve literatürde yer aldığı gibi "Paket anahtarlamalı olarak internet
üzerinden iletilen veri halindeki ses" olarak ifade edilmektedir.
Özetle Mevzuatımızda da PSTN yani devre anahtarlamalı şebeke yani Ana
Telekomünikasyon Şebekesi üzerinde ses iletimi farklıdır ve bu Türk Telekom tekeli
kapsamındadır. Paket anahtarlamalı şebeke üzerinde ses iletimi farklıdır, paket
anahtarlamah şebekede ses Internet Protokolü ile taşınıyorsa mevzuatımızda yer
bulmaktadır ve internet protokolü kullanılarak ses iletmek ile ilgili sistem ve
hizmetlerin PSTN ile irtibatlandırılmaması konusunda diğer sistem ve hizmetlerin
aksine yasaklayıcı bir şerhde zaten yoktur. Bu hizmetin tekel kapsamında bu
nedenlerle değerlendirilmesi mümkün değildir.
250
C.2- İSİ (VOIP) niçin Katma Değerli Telekom Hizmetidir: 4502 SK "Katma
Değerli Telekomünikasyon Hizmetleri: Aboneler arasında iletilen ses ve veri dahil
her türlü mesajın formu, muhtevası, kodu, protokolü veya benzer hususları üzerinde
bilgisayar işlemleri ile veya başka surette işlem yapıp, aboneye veya kullanıcıya
ilave, farklı veya yeniden yapılandırılmış bir mesaj ileten veya yüklenilmiş,
kaydedilmiş mesaj ve veriler ile aboneler arası interaktiviteyi sağlayan
telekomünikasyon hizmetleri"' şeklinde tanımlamaktadır.
Teknik olarak bakıldığında bir ITU Rec. olan H.323 standartı, paket şebekeler
üzerinden ses, video ve data haberleşmelerini sağlayan bileşenleri, protokolleri ve
prosedürleri tanımlayan ITU tarafından belirlenmiş bir standarttır. Günümüzde
geçerli şartlarda Ses telefonunun ya da gerçek zamanlı olmayan sesin İnternet
ortamında iletilmesini sağlayan bu standarttır.
IP şebekesinde paketler halinde iletilmeden önce ses veya görüntünün
üzerinde
H.323
standartı
kullanılarak
işlem
yapılmaktadır.
sayısallaştırılarak sayısal data şebekeleri üzerinden bir paketler dizisi
Yani
formu
bilgi
olarak
iletilmektedir
Kullanıcının ses ve veri gibi mesajları üzerinde işlem yapmak suretiyle, bunu IP
temelli şebekeler üzerinden taşınması 4502 SK Katma Değerli Telekomünikasyon
Hizmetleri tanımında kendisine yer bulmaktadır. Türkiye Bilişim Şurası'nın Sonuç
Raporu kitabının VOIP ile ilgili bölümünde İSİ'nin Katma Değerli
Telekomünikasyon Hizmeti kapsamında değerlendirilmesi gerektiği açıkça
belirtilmiştir.
251
Sonuç olarak İSİ Türk Telekom'un tekeli içinde olan bir kavram değildir. Katma
Değerli Telekomünikasyon Hizmetidir.
D- Politika Yapıcı Otoritenin İSİ konusundaki tavrı ve bundan sonrası
Türkiye'de Telekomünikasyon Kurum'u gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemizin
Telekom alanındaki gelişmesi sürecinin başrol oyuncusu olarak sahnede yer almıştır.
Burada Kanun ve Yönetmeliklerle kendisine tevdi edilen görevi ve bu görevin
amaçlarını tekrarlamaya gerek yoktur.
Telekomünikasyon Kurumu Ulaştırma Bakanlığına göndermiş olduğu, VO1P raporu
ile bu konudaki fikrini eyleme dökmüştür. VOIP konusunda bugün için görünen
çözüm 10-12 Mayıs 2002 tarihinde yapılan Türkiye Bilişim Şurasının, T.C.
Başbakanlığı tarafından basımı yapılarak dağıtılan Sonuç raporu kitabında VOIP
başlığı altında yayınlanan bölümündedir. Buna göre yazımızın sonuç bölümü için
ayrı bir bölüm koymayacağız, Şura raporu VOIP yani İSİ konusunda neler yapılması
gerektiğini sebeb ve sonuçlarıyla beraber çok açık bir şekilde ortaya koymaktadır.
Şura Raporundan;
VOIP
Paket Anahtarlamalı şebekeden sunulan IP paketleri ile muhtevası yani kodu ve
protokolü değiştirilmek suretiyle iletilen ses hizmeti ile devre anahtarlamalı
şebekeden sunulan ses iletimini ihtiva eden telefon hizmetinin maliyet açısından
kıyaslamasını yapmak amacıyla, geliştirilen modellemede IP üzerinden ses iletiminin
anahtarlama ve transmisyon maliyetinin devre anahtarlama şebekeden %38 daha
ucuz olduğu görülmektedir.
252
Dünya çapında 340 milyona yakın Internet kullanıcısı mevcuttur. Bu paralelde, IP
tabanlı şebekelerin ülke ekonomisi ve sosyal gelişim konusunda önemli fırsatlar
yarattığı kabul edilen bir gerçektir. Örneğin elektronik ticarette IP tabanlı şebekelerin
kullanımı firmaların müşteri potansiyelini arttırmakta ve işlem bedelini
düşürmektedir. Böylece, firma için yeni ticaret imkanları doğmaktadır. İşletmenin
haberleşme girdilerinde tasarruf sağlanmakta böylece yaratılan kaynak ile işletmenin
hem finansman verimliliği artmakta hemde elektronik ortamda yapılmakta olan iş
prosesleri ile işletmenin üretim verimliliğide tartışılmaz şekilde artmaktadır. Bununla
birlikte Internet sayesinde bilgiler çok geniş kitlelere kolayca ulaşabilmekte ve
güncellenmesi kolayca yapılabilmektedir. Ayrıca eğitim ve araştırma alanında da
İnternetin eğitim kurumları, öğrenciler ve eğitmenlere sağladığı kolaylık ve imkanlar
tartışılmaz boyuttadır.
4502 Sayılı yasa ile değişik 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu' nun 2/c
maddesinde "Türk Telekom; telekomünikasyon şebekeleri üzerinden sunulan ulusal
ve uluslararası ses iletimini ihtiva eden telefon hizmetlerini, 31.12.2003 tarihine
kadar bu Kanun ve görev sözleşmesi çerçevesinde tekel olarak yürütür."
denmektedir. Bununla birlikte müteakiben çıkarılan ve anılan kanunlarda değişiklik
yapan 23.05.2001 tarihli Resmi Gazete' de yayımlanan 4673 sayılı yasa ile, Türk
Telekom hisselerinde kamu payı %50'nin altına düştüğünde, Türk Telekom' un tüm
tekel hakkı 31.12.2003 tarihinden önce de olsa ortadan kalkabilecektir.
Ses iletimini ihtiva eden Mobil haberleşme hizmetlerinde ise liberalleşme
sağlanmış durumdadır. Halihazırda GSM 900 hizmeti vermekte olan iki operatör
(Turkcell, Telsim) GSM 1800 hizmeti veren İş-Tim ve Ay-cell bulunmaktadır.
253
Telekomünikasyon hizmetlerine yönelik yetkilendirmenin Kuruma geçmiş olması
nedeniyle, Ses iletimini ihtiva eden IP haberleşme hizmetleri ise Genel izin
kapsamında Internet Servis Sağlayıcılığı bünyesinde mütalaa edilmelidir. Çünki
4502 Sayılı yasa ile değişik 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu'nun bu konudaki
düzenlemesinde adı geçen hizmet Madde l.'de Katma değerli telekomünikasyon
hizmetleri tanımındadır. Buna göre;
"Katma değerli telekomünikasyon hizmetleri: Aboneler arasında iletilen ses ve veri
dahil her türlü mesajın formu, muhtevası, kodu, protokolü veya benzer hususları
üzerinde bilgisayar işlemleri ile veya başka surette işlem yapıp, aboneye veya
kullanıcıya ilave, farklı veya yeniden yapılandırılmış bir mesaj ileten veya
yüklenilmiş, kaydedilmiş mesaj ve veriler ile aboneler arasında interaktivitiye
sağlayan telekomünikasyon hizmetlerini," olarak açıklanmaktadır.
Türkiye' de Internet Protokolü ile paket anahtarlamalı şebekelerden ses iletimi
sağlanması için tekel süresinin bitmesini beklemeye gerek yoktur. Ancak bu konuda
rekabetin tesis edilebilmesi, kullanıcılara alternatif iletişim imkanı sağlanması, IP
teknolojisinin getireceği ses-data entegrasyonu ile kullanıcıya çağın gereklerine
uygun hizmet verilebilmesi açısından Ses iletimini ihtiva eden IP hizmeti, tekel
kapsamı dışında değerlendirilmek suretiyle ISS Genel İzni kapsamına Kurum
tarafından alınabilir.
Yukarıda yapılan değerlendirmeler ışığında, Ses iletimini ihtiva eden IP konusunda
varılacak sonuçlarda ülke menfaatleri ile kullanıcılar birincil öncelikli durumda
olmalıdır. Teknolojinin hızla geliştiği dünyada, çağı yakalamak, yeni teknolojilerin
ülkede kullanımını kolaylaştırmak ve ülkemizde yaşayan kullanıcılara alternatif ve
düşük ücretle hizmet sunumunu sağlamak politika belirleyicilerin ana hedefleri
254
olmalıdır. Bu kapsamda, telekomünikasyon sektöründe kural koyucu, denetleyici ve
düzenleyici otoritelere çok önemli görevler düşmektedir.
Telekomünikasyon sektöründe dünya gündemini oluşturan "yakınsama" paralelinde,
Türkiye' de de Ses iletimini ihtiva eden IP hizmeti konusunda daha esnek, gelişime
olanak sağlayacak tedbirlerin alınması ve gerekli düzenlemelerin yapılmasına
binaen; 4 Şubat 2001 tarihli Telekomünikasyon Kurumu'nun yayınlamış olduğu
Tebliğ çerçevesinde, Ses iletimini ihtiva eden IP hizmetinin Genel İzin kapsamına
bir an önce alınması gerekmektedir.
Dünya ülkelerinde Ses iletimini ihtiva eden IP hizmetlerinin gelişimine baktığımızda
2003 yılı sonunu beklemek Türkiye için geç olabilir. Bu hizmeti sadece Türk
Telekom' un vermesi rekabet kapsamında değerlendirildiğinde özellikle kullanıcı
açısından tercih edilir bir durum değildir. Üstelik bugün itibariyle bu hizmeti Türk
Telekom vermemekte bu konuda bir hazırlık içinde olduğuda gözlenmemektedir. Ses
iletimini ihtiva eden IP hizmetlerinin farklı operatörler tarafından verilmesi
durumunda tekel süresinde de ses iletiminde rekabet ortamı tesis edilebilecek ve
kullanıcı avantajına (ücret v.b.) gelişmeler olabilecektir. Böylece ses iletimini ihtiva
eden IP şebekelerin Genel İzin kapsamına alınması ile geleneksel telefon hizmeti
veren operatörün, son kullanıcı durumundaki telefon abonelerininde kullanımları
artacak bu artan volum ise gelirlerine yansıyacaktır. Böylece ülkemizde diğer OECD
ülkelerine göre düşük olan gelir/abone oramda yükseltilebilecektir. Hatta Türk
Telekom Ses iletimini ihtiva eden IP hizmetlerini veren operatörler ile işbirliği
yapabilirse GSM operatörlerine karşı kaybetmekte olduğu kullanıcı tercihlerini yine
kendisine çevirebilir. Yinede kullanıcıların olası mağduriyetinin önlenmesini
teminen Ses İletimini ihtiva eden IP hizmetlerinde gerekli kuralların konulması, bu
hizmeti verecek operatörlerin tesbit edilecek yöntemlerle "evrensel hizmet
255
yükümlülüğü" ve "evrensel hizmet fonu" mekanizmasına dahil edilmesi ve serbest
piyasa şartlarında çalışmalarının sağlanması gerekmektedir.
Geçmişte her bir hizmet için ayrı şebeke tesis etme gerekliliği artık geçerli olmayıp,
günümüz sayısal teknolojisinde data, ses ve görüntü aynı ortamdan iletilmekte,
kullanıcıya paket uygulamalar ulaştırılmaktadır.
Telekomünikasyon düzenlemelerinin yeniden tesis edilmesi fırsatının olduğu
ülkemizde Kurumun bu hususta sektörde rekabeti tesis edecek, teknolojik
gelişmelere paralelinde esnek ve uygulanabilir düzenlemeler oluşturması
gerekmektedir.
Sonuç olarak; yukarıda açıklanan değerlendirmeler kapsamında Ses İletimini ihtiva
eden IP hizmetinin, Ses iletimini ihtiva eden telefon hizmetinden ayrı tutularak tekel
kapsamı dışında verilebilmesi desteklenmelidir.9
9
Türkiye Bilişim Şurası Sonuç Raporu, 10-12 Mayıs 2002, Ankara Sayfa 66-68.
256