KONFEKSIYONDA MTM YÖNTEMIYLE ZAMAN VE METOD ETÜDÜ

KONFEKSIYONDA MTM YÖNTEMIYLE
ZAMAN VE METOD ETÜDÜ ÇALIŞMALARI
Mak. Yük. Müh. Haluk ÖZTÜRK
Alman MTM Endüstri ve Ekonomi Danışmanlığı Ltd. Şti.Türkiye Müdürü
5 EKİM 1991
MTM ' İN
TANIMI
MTM İngilizce Methods-Time-Measurement sözcüklerinin
baş harflerinden oluşur ve metod zamanı ölçümü olarak
Türkçe'ye çevrilebilir.Bu
adlandırmadan çıkan
anlam ,
ölçülen zamanın belirli bir iş için kullanılan çalışma
metoduna bağlı olduğudur.Başka bir değişle MTM'de metodlar
çalışma zamanları için ölçü niteliğindedir.
MTM üretim planlamasında büyük önemi olan iş planlaması
zaman
etüdü
ve
işletme
organizasyonunun
gerçekleştirilmesinde kullanılan
modern bir metoddur.Bu
metodla işletmedeki personelin çalışma şekli analiz edilerek
çalışma prensipleri
ve iş yerlerinin düzenlenmesi ile
işletmeye en uygun iş organizasyonu planlanıp yürürlüğe
konur.Bu şekilde üretim, bakım ve iş yönetiminde çok geniş
kullanma sahasına sahiptir.
Bugün MTM
en çok kullanılan planlanmış çalışma
zamanları sistemidir.Alışagelmiş zaman etüdü sistemi olan
kronometre ile iş zamanı tesbiti bir çok dezavantajları
beraberinde getirmektedir.Bu metodla iş zamanı tesbitinin
planlama safhasında kullanılması mümkün olmamaktadır,çünkü
çalışan bir işçinin zamanı ancak tesbit edilecek işte
çalıştığı zaman gerçekleşebilmektedir.Ayrıca iş zamanının
tesbiti çalışan işçinin çalışkanlığına, kabiliyetine ve o
günkü psikolojisine bağımlı olacağı için kişiye özel olup
bir genelleme yapılması mümkün olmamaktadır.
Buna karşılık MTM her türlü iş için standart iş
zamanlarını tesbit etmiş olup bunların işçiden bağımsız
olarak
daha
planlama
safhasında
kullanılmasını
sağlamaktadır.
-32-
MTM
İş zamanının
şunlardır:
1.
2.
3.
4.
MTM
MTM
MTM
MTM
METODLARI
tesbitinde
kullanılan
MTM
metodları
TEMEL METODU
STANDART BİLGİLER
ÜAS
MEK
1. MTM Temel Metodu
MTM
Temel
Metodunun
oluşması
1910'lu
yıllarda
Amerika 1 da
Taylor
ve
Gilbreth'in
çalışmalarına
dayanır.özellikle
operasyonların filme alınmasının ardından
Therblig1lerin oluşması ve insanın işleri 17 temel hareket
elementlerini kullananarak yaptığının anlaşılması bu metodun
öncülüsünü yapmıştır.
Bu çalışmanın üzerine her bir hareketin zamanının
tesbit edilmesi
ve o
zamanlar dikkate
alınmayan iş
koşullarının
etkisi,ergonomi
ve
motivasyonun
dahil
edilmesiyle MTM Temel Metodu oluşmuştur.
İş akışlarının % 85 f i aşağıdaki
hareketlerinden oluşmaktadır.
5
MTM
Temel
Metod
UZANMAK
(örn. R 30 C = 14,1 TMU (1 TMU = 0.036 s n ) ,
30 cm
uzaklıkta karışık durumda bulunan
düşmelerden birini almak üzere uzanmak.)
TUTMAK
(örn. G 1 B = 3/5 TMU ,masa üzerindeki kumaşı
tutmak.)
TAŞIMAK
(örn. M 30 C = 15, 1 TMU fkumaşı 30 cm
uzaklıktaki makina ayağına yerleştirmek üzere
taşımak.)
YERLEŞTİRMEK
(örn. P 2 SS D = 25,3 TMU
üste bitiştirmek .)
BIRAKMAK
(örn. R L 1
bırakmak.)
=2,0
33
,iki kumaşı üst
TMU,kumaşı masa
üzerine
Beş temel hareket
şunlardır:
haricinde
kullanılan
diğer
hareketler
BASTIRMAK
(örn. fotokopi veya faks tuşlarına basmak.)
AYIRMAK
(örn. ipliğin koparılması.)
DÖNDÜRMEK
(örn. ampulü
yuvasına
döndürme hareketleri•)
BAKIŞ
FONKSİYONLARI
DİRSEK
KOLUNU
ÇEVİRME
VÜCUT
HAREKETLERİ
takarken
(örn. kumaş
boyunu mezurayla
değerin okunmasının
ardından
gözlerin kaydırılması.)
yapılan
ölçmede 1.
2.
ölçüye
(örn. makaraya ipliğin sarılması.)
Ayak hareketleri
Bacak hareketi
Yan adımlar
Vücudun döndürülmesi
Eşilmek ve doğrulmak
Çömelmek ve doğrulmak
Diz üzerine çömelmek ve doğrulmak
İki diz üzerine çömelmek ve doğrulmak
Oturmak ve kalkmak
Yürümek
OKUMAK ve YAZMAK için zaman değerleri
ilgili
hareketler
kombinasyonunun
zaman
toplamından oluşmaktadır.
f
yukarıdaki
değerlerinin
MTM Temel Metodu, hareketleri en ince ayrıntısına kadar
sag ve sol el için incelediğinden iş yeri düzenlemeleri için
optimal metoddux.Ayrıca büyük ve seri üretimlerde bu metodun
kullanılması daha uygundur.
34
2. MTM Standart Bilgiler
MTM
Standart
Bilgiler
,Temel
Metoda
nazaran
hareketlerin daha komplike değerlendirildiği ve hareket
kodlarının
tekrar
temel
metod
hareket
kodlarına
dönüştürülebildigi bir metoddur.
Bu metod
bir yerleştirme
hareketi (Bir
parçaya
uzanma,onu tutma f bir yere taşıma ve belli toleranslar
içinde onu
yerleştirme, ardından bırakmanın) almak ve
yerleştirmek olarak iki kodda toplanabilmektedir•
Standart bilgilerde almak; uzanma,tutma ve bırakmadan
oluşmakta ve AME30=18 TMU (30 cm uaklıktaki kumaşa uzanma ,
tutma ve bırakma) gibi tek bir kodla ifade edilmektedir.Aynı
şekilde kumaşı 30 cm uzaktaki makina ayağına taşıma ve sıkı
toleranslarla ayak altına yerleştirme de PEE30=31 TMU kodu
ile ifade edilebilmektedir.MTM Temel Metodda
bulunan tüm
hareketler
MTM
Standart
Bilgilerle
de
ifade
edilebilmektedir.
3. MTM UAS (Universal Analiz Metodu)
MTM UAS ile yerleştirme hareketinin tamamı yani uzanma,
tutma, taşıma, yerleştirme ve bırakma tek bir
kodla ifade
edilebilmektedir.örneğin,AE2 = 55 TMU1 ,1 kg 1 a eşit veya
küçük alırlıktaki bir parçanın, 20cm den büyük 50 cm'e eşit
veya küçük uzaklıktan zor alınması, aynı uzaklık bölümüne
uygun
yere
taşınması
ve
gevşek
toleranslarla
yerleştirilmesini içermektedir.
4. MTM MEK
MTM UAS ile aynı yapıya sahiptir ancak siparişe göre
çalışan işletmeler için ayrıca düzenlenmiştir.
35
KONFEKSİYON
İŞLETMELERİNİN
SORUNLARI
Konfeksiyon
işletmelerinin
sorunları
Türkiye'nin
ekonomik
şartlarından
ve
işletme
içinden kaynaklanan
problemlerden oluşmaktadır.İşletme içi sorunlarından önemli
iki tanesi şunlardır:
1.TEKNOLOJİ VE YATIRIM
Konfeksiyon işletmelerinin büyük bir bölümü emek yoğun
çalışmaktadır. Bunun nedeni bugüne kadar yatırım yapma
gereğini farketmeyerek
teknolojide
geri
kalmalarıdır.
İşletmeler verimli çalışma sürelerini doldurmuş makinalarla
üretim yapmakta
, makina
hızının
düşük
olması
ve
bozulmalardan kaynaklanan
duruşlar
yüksek
maliyetleri
oluşturmaktadır.Oysa özellikle yeni kurulan işletmelerde
yeni makina parkı ve ileri teknolojiden dolayı bu kayıplar
oluşmamaktadır.Bu arada
bazı
işletmelerin
teknolojiye
yatırım yapmış oldukları görülmektedir.Ancak bu durumda ise;
1.
Yatırım yapılırken, işletmeye ve hedeflerine
en
uygununun
seçilmesinde
hatalar
yapılmıştır.Gereğinden
yüksek
teknoloji
getirilmiş, üretim bölümünün bir kısmı yüksek
hızla çalışırken
diğer bölümlerin
kapasitesi
yetersiz kalmıştır.Amaçlanan
üretim seviyesine
ulaşılamaması nedeniyle
yatırımın kara
geçiş
süresi gecikmiş ve firmalar finansal güçlükler
içersine girmiştir.
2.
Getirilen teknolojiyi kullanacakların eşitimi
gerçekleştirilmemiştir.Bu
nedenle
makinadan
istenen miktarda mamul alınamamış ve bir atıl
kapasite oluşmuştur.
Teknolojinin ülke genelinde düşük olmasının getirdiği
en büyük problem kalite problemidir.Değişik kumaş cinsine
göre
uygulanabilecek
dikişinin
ve
tekniğinin
dünya
standartlarında olmayışı mamullerimizin dünya pazarındaki
rekabeti açısından büyük bir dezavantaj oluşturmaktadır.Bu
nedenle
öncelikle
dikiş
kalitesinin
artırılması
gerekmektedir.
Son yıllarda
emeğin
pahalılaşması
ve
kalitenin
artırılması
gereği
teknolojiye
yatırımı
şart
hale
getirmiştir
ve
kapital
yoğuna
doğru
bir
dönüşüm
hedeflenmiştir.Bu hedef doğrultusunda teknoloji seçiminin ve
yatırım kararının ayrıntılı bir mühendislik çalışması ile
oluşturulması bir zorunluluktur.
36
2.ÜRETİM
Konfeksiyon işletmelerinin üretim bölümlerinde görülen
problemler ana hatlarıyla şunlardır:
Üretimlerinin çoğunlukla
sezona yönelik oluşu
nedeniyle çok hızlı bir çalışma gerektirmesi,
işletme içi enformasyonun kısa sürelerde oluşma
zorunluluğu, her sezon mamullerin değişmesi ve bir
çok model içermesi üretim için gerekli zaman
tespiti gibi temel konulardan oluşan alt yapının
oluşmasını engellemiştir.Bu
nedenle
bir
çok
işletmede
sağlıklı
bir
zaman
tespiti
bulunmamaktadır. Tecrübe ve tahminlere dayanan
verilerle çalışılmaktadır.
üretim bandlarına
çeşitli sayılarda
modeller
girmekte ve her birinin üretim zamanları değişik
olduğundan hat dengeleme problemleri oluşmaktadır.
Bununla beraber üretim hattının makina yerleşimi
ve istasyonlara uygun işçi yerleştirilmesi de
sorun olmaktadır. İşçilerin sadece hattaki kendi
işlerini bilmesi
nedeniyle
,
istasyonlardan
herhangi birindeki
işçinin yokluğunda band akışı
yavaşlamaktadır.
Üretim
hatlarına
uygun
malzeme
akışı
seçilememektedir. Malzeme besleme sistemlerinin
yetersiz oluşu veya hiç olmaması işçiden elde
edilecek verimi
olumsuz etkilemektedir.Sürekli
çalışmayı sağlamak
için uygun
malzeme akışı
gereklidir.
işletmeler
işçilerinin
performanslarını
bilmemektedir
ve
dolayısıyla
da
işçilerini
denetleyememektedirler. îş
gücü maliyetlerinin
yüksek oluşuna çare olarak bilinçsiz bir şekilde
işçi çıkarımı söz konusu olmaktadır. Banddaki
kritik
iş
istasyonlarındaki
işçilerin
çıkartılmasıyla üretim aksamaktadır.
37
İşletmeler üretim kapasitelerini sağlıklı tayin
edememektedirler. Eldeki
kaynaklarla
alınması
gereken
çıktılar
belirlenememekte
ve
çoğu
işletmede
kullanılabilecek
atıl
kapasiteler
görülmemektedir.
Î3
yeri
düzenleme
çalışmaları
yetersizdir.özellikle de
ergonomik iş yerleri
düzenlemesine yeterince önem verilmemektedir.Oysa
işçiden
alınabilecek
en
iyi
verim
çevre
koşullarının iyi olduğu, iş yerinin antropometrik
olduğu takdirde gerçekleşir.
Bir çok işletme problemlerini bilmekte ve bunlara
çözüm
bulma
amacıyla
bilgisayar
desteği
aramaktadır.Ancak bilgisayara
geçiş için
alt
yapıları yoktur ve tekstil ve konfeksiyona özel
yazılımların
arzı
da
yetersizdir.Genellikle
şirkete özel yazılımlar gerçekleştirilmekte bu da
hazır programlardan daha pahalıya mal olmaktadır.
Diğer
sektörlerde
olduğu
gibi
konfeksiyon
sanayiinde de
personel politikaları içersinde
motivasyona yer verilmemektedir.
Dünyada önce iş gelir, işçi tembeldir, mümkün
olduğunca işten kaçar, denetim şarttır ve teşvik
için para yeterlidir görüşü yerini; önce insan
gelir, işçi çalışkandır ve sorumluluk almak ister,
gerekli şartlar sağlandığı takdirde kendi kendini
denetler şeklindeki anlayışa bırakmıştır.
Çalışanların psikolojilerine ve isteklerine uygun
çalışma ortamlarının yaratılması gibi insalcıl
tedbirlerin sonuçta ekonomik yararlılık sağladığı
bilinmektedir.Bu
nedenle
işçilerin
temel
ihtiyaçlarının karşılanması
ve güvenliklerinin
sağlanmasının
ardından
çalışma
koşullarının
düzeltilerek iş yerine uygun
bir motivasyon
sisteminin kurulması gereklidir.
38
KONFEKSİYONDA MTM METODUNUN VE MTM-SOFTWARE ANADATA/ZEB AD AT A
NIN KULLANILMASI
1.Giyim sanayiinde MTM
Dikiş endüstrisinde 60'lı yıllardan beri MTM Metodunun
kullanıldığı bilinmektedir.Alman MTM kuruluşu 1965 yılında
makinalı dikiş için MTM-Standart Daten adı altında ilk data
katalogunu yayınladı.
Daha ilk uygulamalarda MTM-Temel Metodunun iş yeri
düzenlemesi ve metod seçimi için ideal bir sistem olduğu
görüldü ve
böylece
MTM-Standart
bilgiler
planlanmış
zamanların
geliştirilmesi
ve
bilgi
kataloglarının
hazırlanmasında çok yaygın bir şekilde kullanıldı.
Daha rasyonel
sistemlerin kullanılması
ve farklı
sipariş büyüklükleri ile farklı organizasyon bünyelerinin
daha iyi ifade edilebilmesi için 3. jenerasyon olarak
adlandırılan analiz sistemleri geliştirildi.
Bunlar:
UAS seri üretim için universal analiz sistemi
ve
MEK tek tip ve küçük seri üretimde MTM 1 dir.
Bu tekniklerin uygulanması ve bilgi kataloglarının
geliştirilip çeşitli özel üretim sahaları için hazırlanması
ile süratli bir analiz sistemi geliştirilmiş oldu.
Kalkülasyon formları sayesinde zaman hesaplamaları en
basite indirilip analiz hızı yükseltildi.Bununla birlikte iş
zamanlarını tesbit etmek mümkün hale geldi.
Bu düzenleme
şekli
önceden
verilmiş
zamanların
güncelleştirimesini
ve
bilgi
işlem
destekli
zaman
kalkülasyonlarınm rasyonelleştirilmesini sağlamaktadır.
-39-
t.. ,„
2.Yan zamanların tesbiti
Seri
üretimde
(örn.çamaşır
üretimi)
kalkülasyon
formlarının
hazırlanmasında
MTM
Standart
Bilgiler
uygundur.Bunlar aşağıdaki bölümlerden meydana gelmiştir.
ALMAK VE YERLEŞTİRMEK
HAZIRLAMAK
DÖNDÜRMEK
TEZGAHA SÜRMEK
İĞNEYE YANAŞTIRMAK
MAKİ NAY I KULLANMAK
ALMAK,YERLEŞTİRMEK VE YERLEŞTİRMEK
KESMEK
YAYMAK
CİHAZI KULLANMAK
BIRAKMAK
ARASINA YERLEŞTİRMEK
HİZAYA GETİRMEK
DÜZELTMEK
KOYMAK
YAYMAK
GERİ ALMAK
Bu standart bilgiler makinalı dikiş esnasında ortaya
çıkan
bütün
hareketleri
içine
almaktadır.Kalkülasyon
formunun ayrıntılı oluşu sayesinde iş akışı tam olarak
düzenlenir ve
planlanır.Bu
konu
ile
ilgili
olarak
hazırlanmış örnekte 1000 adetten itibaren seri büyüklükleri
için manuel hesaplama kalkülasyon formu görülmektedir.
Orta ve küçük seri üretimde modaya göre kalkülasyon
formlarının hazırlanmasına UAS ve MEK analiz sistemleri
uygundur.Aşağıdaki
örnek
bilgisayar
destekli
MTM
kullanımındaki kalkülasyon verilerini göstermektedir.
40
42
3.Konfeksiyonda MTM planlanmış zamanların gelişmesi
MTM çalışma alanı içinde 1985 yılının ortalarında
çalışma grubu dikiş endüstrisi için bilgi
gelişmesini
gerçekleştirdi.Grubun amacı MTM gelişme kademeleri
- Makinalı Dikiş
- Kesmek
- Ütülemek
için kalkülasyon
ve önceden
belirlenmiş
zaman
elde
edilmesinde kullanılan yoğunlaştırılmış planlama zamanlarını
ortaya çıkarmaktı.
1986 yılında dikiş makinasında yan zamanları ve dikilen
parçanın dikişten önceki ve sonraki işlemlerini içeren
makinalı dikişin birinci bölümü tamamlandı.
Bilgilerin yoŞunlaştırmasındaki
temel felsefe,
iş
zamanlarının tespit edilmesinde uygulayıcının tanıdığı ve
planlanabilir işleri
içeren
temel
zaman
unsurlarını
kullanmasıdır.
İşler aşağıdaki şekilde ortaya çıkar:
-
Dikişten önceki işler
Dikiş esnasında ki işler
Dikişten sonraki işler
ve bu işler
Dikilecek malzemenin makinaya sürülmesinden baskı
ayağı ile tespit edilmesine kadar.
Dikilen malzemenin makinadan çıkarılması
Dikişten önce f dikiş esnasında ve dikişten sonra
olarak toplanmışlardır.
Bunlar temel zaman unsurları olarak dikkate alınırlar.
Bütün bilgiler kalkülasyon formunda bir araya toplanıp
uygulayıcının
manuel
ve
bilgisayarlı
kalkülasyon
yapabileceği şekilde hizmete sunulmuştur.
43
4.MTM-Software ANADATA/ZEBADATA
Federal Alman MTM kuruluşu bilgilerin kullanımı için
sınıflandırılmış bir kodlama sistemi geliştirmiştir. Bununla
hem tezgaha hem de üretime ait bilgiler depolanabilir ve
işleme tabi tutulabilir. Kodlama bilgisayar destekli çalışma
için ön şarttır.
İş zamanlarının kullanılış kolaylığı
kaybetmeden kullanılabilmesi açısından ;
ve aktüalitesini
-
Bilgi eldesi ve
-
Bilgi kullanımından (Kalkülasyon)
bilgisayar desteğini kabul ettirmiştir.Software
ANADATA/ZEBADATA şu özelliklere sahiptir:
paketleri
- ANADATA:
MTM zaman
analizleri hızlı,
uyarlanabilir
şekilde
kullanılabilir.
hatasız ve
yapılmasında
- ZEBADATA:
Planlanmış
iş
zamanlarını
hızlı
elde
edilmesinde,
büyük
miktarlardaki
zaman
unsurlarını sağlıklı ve rasyonel bir şekilde
yapılmasında kullanılır.
MTM ANADATA dört fonksiyonu yerine getirir
-
Hazırlar
Hafızaya alır
Döküm yapar
Değiştirir
İşletme içersinde
kullanılan işlemler
küçük yapı
taşlarına ayrılır.Bu
yapı
taşlarına
uygun
analizler
bilgisayarda gerek kodların direkt yazılmasıyla gerekse
Software1 de bulunan hazır veri kartı üzerinden (örn.
Standart Bilgiler kartı kodları) cursor ile işaretlenerek
oluşturulabilir.
Bu yapı taşlarının uygun olanlarının birleştirilmesiyle
daha büyük analizler oluşmaktadır.Çeşitli seviyelerdeki bu
analiz ağının
oluşturulmasının ardından
model bazında
analizler hazırlanır.
ANADATA/ZEBADATA
bu
analizlerin
oluşturulmasını,
değiştirilmesini, saklanmasını sağlamaktadır.
44
45