8.6 GENÇLERİN CİNSEL VE ÜREME SAĞLIK GEREKSİNİMLERİ

8.6 GENÇLERİN CİNSEL VE ÜREME SAĞLIK GEREKSİNİMLERİ
AMAÇ
Gençlerin cinsel sağlık ve üreme sağlığı gereksinimlerini hakkında farkındalık kazanmak.
ÖĞRENİM HEDEFLERİ
Bu oturumun sonunda katılımcılar:
1. Gençlerin cinsel sağlık/üreme sağlığı gereksinimlerini sıralayabilmeli
2. Gençlerin eğitim ve bilgilendirme, hizmetler, aile ve toplum düzeylerinde cinsel
sağlık/üreme sağlığı gereksinimlerini tartışabilmeli
3. Birinci basamak sağlık kuruluşları düzeyinde gençlerin cinsel sağlık/üreme sağlığı
gereksinimlerine yönelik yapılması gerekenleri tartışabilmeli
SÜRE: 75 dakika
YÖNTEM
Sunum
Grup çalışması
ARAÇ/GEREÇ/MATERYAL
Barkovizyon
Flipchart
Büyük kağıt
Marker kalemi
Tepegöz
Saydam
Asetat kalemi
KAYNAKLAR:
1. Declaration of the ICC Workshop on ‘Means of Increasing Awareness of Reproductive health
Among Adolescents’, ICC Bulletin, January 2001, http://www.icc.org.tr/iccbulletins.htm, Erişim
Tarihi: 15 Aralık 2004
2. Activate, A Workbook for Young people on Sexual and Reproductive Health; IPPF/Youth,
1998
3. IPPF/Youth Manifesto, 1998
4. Population Reports, Meeting the Needs of Young Adults, Series J, Number 41, October 1995
5. Adolescent and Adolescent Reproductive Health. International Children’s Centre, (supported
by UNFPA and Ministry of Health General Directorate of Maternal Child Health Family
Planning), Meteksan A.Ş. pp. 1-7, Ankara 2003.
6. WHO. Adolescent Friendly Health Services An Agenda for Change, WHO/FCH/CAH/02.14,
Geneva, 2002. (web sayfasından ulaşılabilir)
7. WHO. Adolescent Sexual and Reproductive Health, http://www.who.int/reproductivehealth/adolescent/
70
ETKİNLİKLER:
GİRİŞ
Oturumun amaç ve hedeflerini önceden hazırladığınız flipchart aracılığıyla gruba sununuz. (5
dakika)
ANA BÖLÜM (GÖVDE)
1. Gençlerin cinsel sağlık/üreme sağlığı gereksinimleri konusunda küçük bir sunum
yapınız. Bu sunumu hazırlarken genel kavramları tartışınız. Sunum sırasında birinci
gün birinci oturumda sunulan Türkiye’de gençlerin üreme ve cinsel sağlık durumları
ders notlarını, yine aynı oturumun bilgi notlarında yer alan Dünyada gençlerin cinsel
sağlık ve üreme sağlığı durumu ve bu oturumda yer alan bilgi notlarını kullanınız. (5
dakika)
2. Katılımcılara grup çalışması yapacağınızı söyleyiniz. Katılımcıları üç gruba ayırınız.
Grupların her birisinin farklı alanlarda gençlerin cinsel sağlık ve üreme sağlığı
gereksinimlerini tartışacağını söyleyiniz. Çalışma alanları olan üç konuyu
“bilgilendirme gereksinimleri”, “birinci basamak sağlık hizmeti gereksinimleri” ve
“toplum içinde gereksinimler” gruplara dağıtınız.
3. Soruların yazılı olduğu materyali dağıtınız (Bakınız Ek 1). Her bir gruba flipchart
kağıdı ve marker kalemler (ya da saydam ve saydam kalemleri) dağıtınız. Gruplara
tartışma sürelerinin 25 dakika olduğunu söyleyiniz.
4. Her grup, grup tartışması sonuçlarını bütün katılımcılara sunacaktır. Gruplardan biri
gençlerin bilgi ve eğitimle ilgili gereksinimlerini sunacaktır. Diğer grup gençlerin
hizmetlerle ilgili gereksinimlerini, son grup ise toplum içerisindeki gereksinimlerini
sunacaklardır. (35 dakika)
Sunumlar sırasında aşağıdakilere benzer ifadelerle karşılaşabilirsiniz veya siz tartışmayı bu
noktalara çekebilirsiniz:
• Gençlerin gereksinimleri yeterince bilinmemektedir ve bu konuda daha fazla neler
yapılabilir?
• Belirli bir düzeyde belirlenmiş daha fazla gereksinim ortaya çıkmıştır. Bu alanda
yeterince çaba gösterildiğini düşünüyor musunuz? Kimin sorumluluğundadır?
• Toplum gençler konusunda değişmek zorunda ve biz de toplumun bir parçası olarak
bu değişime nasıl uyum gösterebiliriz?
• Gençlere yönelik çoğu araştırma öğrenciler üzerinde yapılmaktadır. Farklı gruplara
dahil gençlerin gereksinimleri konusunda bilgiye nasıl ulaşabiliriz?
ÖZET:
ICC Çalıştayı “ Adolesanların Üreme Sağlığının Farkındalığını Artırma Bildirgesi” ni (Ek 2)
katılımcılara okutarak oturumu kapatınız (5 dakika).
OTURUM DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Türkiye’deki gençlerin CSÜS gereksinimleri konusunda ne biliyoruz?
2. Birinci basamak sağlık personelinin gençlerin cinsel sağlık/üreme sağlığı konusundaki
gereksinimlerini belirlemedeki rolü ne olabilir?
3. Birinci basamak sağlık personelinin gençlerin cinsel sağlık/üreme sağlık konusundaki
gereksinimlerini karşılamada rolü ne olabilir?
71
Ek 1. Grup Çalışması Soruları
Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri Düzeyinde Gençlerin Cinsel Sağlık/Üreme Sağlık
Gereksinimleri
• Birinci basamak sağlık hizmetlerinde gençlerin cinsel ve üreme sağlığı gereksinimleri
nelerdir?
• Bu bilgiyi nasıl edindiniz?
• Birinci basamak sağlık kuruluşları düzeyinde gençlerin cinsel ve üreme sağlığı
gereksinimlerine yönelik neler yapılabilir?
Bilgilendirme ve Eğitim Düzeyinde Gençlerin Cinsel Sağlık/Üreme Sağlık Gereksinimleri
• Bilgilendirme ve eğitim düzeyinde gençlerin cinsel ve üreme sağlığı gereksinimleri
nelerdir?
• Bu bilgiyi nasıl edindiniz?
• Bilgilendirme ve eğitim düzeyinde gençlerin cinsel ve üreme sağlığı gereksinimlerine
yönelik neler yapılabilir?
Toplum Düzeyinde Gençlerin Cinsel Sağlık/Üreme Sağlık Gereksinimleri
• Toplum düzeyinde gençlerin cinsel ve üreme sağlığı gereksinimleri nelerdir?
• Bu bilgiyi nasıl edindiniz?
• Toplum düzeyinde gençlerin cinsel ve üreme sağlığı gereksinimlerine yönelik neler
yapılabilir?
72
Ek 2 ICC Çalıştayı “Adolesanların Üreme Sağlığının Farkındalığını Artırma” Bildirgesi
ICC tarafından 1-2 Kasım 2000 tarihlerinde Ankara’da düzenlenen “Adolesanlar Arasında
Üreme Sağlığı Farkındalığını Artırma Araçları” konulu iki günlük çalıştayda adolesanlar da
yer almıştır. Bu çalıştaya katılan adolesanlar tarafından “Adolesanların Üreme Sağlığının
Farkındalığını Artırma” Bildirgesini hazırlamıştır.
Adolesanların sesi
Bizim perspektiflerimiz:
• İhmal edildiğimizi hissediyoruz; herkes tarafından daha fazla dikkate alınmaya, ilgiye
ve desteğe ihtiyacımız var.
• Bütün alternatifleri bilmek ve kariyerlerimizi, arkadaşlarımızı, hareketlerimizi ve hayat
arkadaşlarımızı seçme konusunda kendi seçimlerimizi yapma hakkına sahip
olmadığımızı hissediyoruz.
• Özellikle kendimizdeki fizyolojik ve psikolojik değişikliklerle ilgili olarak düzgün ve
doğru bilgilendirme ve yönlendirme konusunda büyük sıkıntı çekiyoruz.
• Kendimizi ve düşüncelerimizi ifade etmemize izin verilmiyor.
• Bize olgun değilmişiz gibi davranılıyor. Sorumluluk paylaşmayı ve kendimizi
kanıtlamayı istiyoruz.
• Bireyselliğimizi geliştirebilecek fazla imkan bulamıyoruz.
• Anne-babalarımızın hayal ve arzularının bize dayatılmaması gerektiğini düşünüyoruz.
Anne-babalar, bizi duyuyor musunuz?
• Bizi, hayallerimizi, deneyimlerimizi, açıklamalarımızı, zayıf yanlarımızı ve
başarılarımızı dinlemenizi istiyoruz.
• Bize zaman ayırın, hayatı bize siz verdiniz, şimdi zamanınızdan bir parça istiyoruz.
• Bizimle arkadaş olun.
• Bizi anlayın.
• Özellikle bizimle ilgili olduğunda bizden bir şeyler saklamayın.
• Bize büyümemiz için mahremiyet ve imkan tanıyın.
• Açık olmayı ve teşvik edilmeyi baskı ve tehditlere tercih ederiz.
• Bize rehberlik edin, bizi idare etmeyin.
• Para sorunları bile olsa sorunlarınızı bizimle paylaşın. Biz sizin parçanızız.
• Düzeltin ve açıklayın. Bizi herkesin önünde kınamayın.
• Birbirimize karşı değil, birlikte mücadele etmek istiyoruz.
• Kız ya da erkek olalım biz size aitiz.
Hükümetler ve toplum – sesimiz size ulaşıyor mu?
• En büyük sorunumuz: Kızlara neden ayrımcılık yapılıyor? bir şeyler yapın.
• Eğitim sistemini, özellikle de bizi değerlendirme yönteminizi gözden geçirin.
• Deneylerinizi bizim üzerimizde yapmayın; öğretim programlarını böylesine sık
değiştirmeyin.
• Eğitimi konularla daha ilgili ve ilginç hale getirin.
• Bizim için öğretim programını destekleyici ve eğlendirici aktiviteler düzenleyin ve
bunun için bize zaman tanıyın.
• Nahoş politikalara alet edilmek için çok genciz.
• Yaptığınız yasaları uygulayın.
• Yasa uygulayıcı kurumlar fiziksel taciz vakalarına karşı daha duyarlı olmalılar.
• Bize daha fazla danışmanlık ve kariyer yönlendirme merkezi sağlayın.
• Okula gidemeyenlerimize resmi olmasa da eğitim imkanı tanıyın.
• Madde bağımlısı ve cinsel tacize uğramış gençler için rehabilitasyon merkezleri
kurun.
Bildirgemiz burada sona ermektedir, ancak, temsil ettiğimiz milyonlarca adolesan için bir
şeyler yapma isteğimiz sona ermeyecek.
Anne ve babalarımız, sizi seviyoruz. Lütfen bizi anlayın ............. hepimizi.
73
Ek 3. Gençlerin Cinsel Gereksinimleri Konusunda Bilgi Notu
Dünyada ve ülkelerde gençlerin cinsel sağlık/üreme sağlığı gereksinimleri kültürel ve coğrafik
farklılıklara bağlı olarak büyük farklılıklar göstermektedir.
Erken evlilik, erken yaşta cinsel ilişki, istenmeyen gebelikler, erken yaşta çocuk doğurma,
HIV/AIDS yayılımı ve diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ve kadın sünneti bu konular
arasında yer almaktadır.
Bütün gençler için, doğru bilgi gereksinimi, yargılanmaksızın danışmanlık ve ödenebilecek ve
ulaşılabilecek bir sağlık hizmeti, bütün bu sorunlarla baş etmeyi ve onları istenmeyen
gebeliklerden korumak, cinsel sağlık/üreme sağlığı için bakım ve eğitim olanağı
sağlamaktadır.
Bir çok adolesan cinsel olarak aktif ve istenmeyen gebeliklerden etkilenmektedir.
Bugün Dünyada her on adolesandan birisi anne olmaktadır. Adolesan gebeliklerini azaltmak
öncelikle çözülmesi gereken sorunların başında yer almaktadır.
Sahra Güneyi ülkelerde kadınların %43’ünün ve Latin Amerika’da kadınların %20’sinin 20
yaşından evvel cinsel yaşamları başlamaktadır. Gelişmiş olan ülkelerde de cinsel yaşam
erken yaşta başlamaktadır; ABD de kadınların %68’inin ve Fransa’da % 72’sinin 20 yaşından
evvel cinsel yaşamları başlamaktadır.
Bir çok ülkede erken yaşta olan gebeliklerin, genç kızların eğitimi, ekonomik durumu ve
sağlığı üzerine olumsuz etkileri bulunmaktadır. Adolesan anneler çoğunlukla eğitimlerini
yarım bırakmak durumunda kalmaktadırlar, bu da onların gelecekte iş bulma şansını ve
ekonomik olarak kendilerinin ve çocuklarının olumsuz koşullarda yaşamasına neden
olmaktadır.
Gelişmemiş vücut yapısı, fakirlik, eğitim eksikliği, sağlık hizmetlerine ulaşamama önemli risk
faktörleridir. Erken yaşta gebeliklerde doğurganlığın erken yaşta başlamasına, daha fazla
çocuk doğurmalarına neden olmaktadır.
18 yaşından önce olan gebeliklerde, adolesan anneler daha fazla tıbbi sorunlar
yaşamaktadırlar. Gebelik, doğum ve sağlıksız düşük komplikasyonları 15-19 yaş grubundaki
annelerin temel ölüm nedenleri arasında yer almaktadır. 15-19 yaş grubunda anne ölümleri
20’li yaşlara göre iki kat daha yüksektir.
20 yaşından küçük olan annelerin çocukların birinci yaş gününü görmeme olasılıkları, 20-29
yaş grubundaki annelere göre 1,5 kat daha yüksektir. Genç annelerin bebeklerinde
prematürite, düşük doğum ağırlığı ve doğum komplikasyonları çok daha sıkdır.
Latin Amerika ve Karaib’lerde adolesan gebeliklerin beşte biri istenmeyen gebelik
şeklindedir. Kuzey Amerika’da %15’i, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da %30’u, Asya ve Afrika’da
(Gana, Kenya, Filipinler, Zimbabwe) %60’ı istenmeyen gebeliktir.
Dünyada her yıl 15-19 yaş grubunda 15 milyondan fazla adolesan doğum ve dört milyondan
fazla adolesan isteyerek düşük yapmaktadır. Düşüklerin %40’ı sağlıklı olmayan koşullarda
yapılmaktadır.
Eğiticiye Not: Daha fazla bilgi için “Güvenli Annelik” ve “Aile Planlaması” Modüllerine
bakınız.
Adolesanlar cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar açısından erişkinlerden daha fazla risk
altındadırlar.
Halen, her yıl 20 adolesandan birisi cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara yakalanmaktadır.
Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların (HIV/AIDS dahil) en yüksek görüldüğü yaş grubu 2024’dür; daha sonra sık olarak görüldüğü yaş grubu “15-19”dur. Her gün, 500 bin genç cinsel
yolla bulaşan enfeksiyonlara yakalanmaktadır. HIV/AIDS enfeksiyonlarının yarısı 25 yaş
grubunun altında görülmektedir.
74
Bir çok cinsel yolla bulaşan enfeksiyon ölümcül olmamakla birlikte gebelik
komplikasyonlarına, infertiliteye, genel sağlık durumunun bozulmasına ve aynı zamanda
HIV/AIDS hastalığının bulaşması için bir hazırlayıcı faktör olarak rol oynamaktadır.
Adolesanlarda cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ve bulaşma şekli hakkındaki bilgi eksikliği
yüksek enfeksiyon hızlarına neden olmaktadır. Birçok genç bu konulardaki bilgilerini
arkadaşlarından, televizyondan ve magazinlerden sağlamaktadırlar.
Toplumun değerleri ve beklentileri aynı zamanda hastalıkların yayılma hızlarını
etkilemektedir. Çalışmalar göstermektedir ki, kızlar sosyalleşmesiyle beraber sevgi
nedeniyle, duygusal illişkilerinin olması gibi nedenlerden dolayı daha erken yaşta cinsel
olarak aktif hale gelmektedirler. Genç erkekler için çok eşin olması erkekliğin önemli bir
göstergesi olabilir ve daha fazla riskli davranışlara sahip olabilirler.
Eğiticiye Not: Daha fazla bilgi için “Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar” Modülüne
bakınız.
Kadınlar ve genç kızlar
Bir çok toplumda kadınların durumları ve toplumsal cinsiyet rolleri adolesan kızların sağlık
risklerini ve gereksinimlerini önemli ölçüde etkilemektedir. HIV enfeksiyon hızı genç
kadınlarda daha fazladır; bunun önemli kısmı kadınların fizyolojisine bağlıdır. Fakat diğer
kısmı ise kesinlikle sosyo-kültürel yapısına, kadının güçsüzlüğüne bağlıdır.
Genç kadınlar için, cinsel ilişkiler her zaman isteyerek olmamaktadır. Bazen, zorlama,
istismar, hatta ensest şeklinde olmaktadır. Bazı genç kızlar ne zaman, kiminle
evleneceklerini kontrol edememektedirler; puberteye ulaşmadan evvel cinsel ilişkide
bulunmaktadırlar. Bazı ülkelerde, genç kızların %50’sinden daha fazlası 18 yaşından evvel
evlenmektedir.
İstenmeyen ve zorlama ile olan cinsel ilişkiler erken ve zorla yapılan evliliklere neden
olmaktadır.
Bazı ülkelerde, kadının sünneti kadının bedenine uygulanan bir şiddet olup, kadının cinsel
olarak haz alması engellenir ve enfeksiyon, ağrılı cinsel ilişki, uzamış ve zor doğum ve hatta
ölüm gibi çok ciddi sağlık sorunları yaşamasına neden olur. Her yıl, iki milyondan fazla genç
kız kadın sünnetine maruz kalmaktadır.
Erkeklerin cinsel sağlık gereksinimleri de karşılananamaktadır.
19 yaş altındaki erkekler baba oldukları zaman okullarını bitimedikleri ve iş bulmakta
zorluklar yaşadıkları bilinmektedir.
Kenya’da yapılan araştırmalarda erkekler genç yaşta aile planlaması ve diğer üreme sağlığı
konuları hakkında bilgilendirildiklerinde, daha sonraki yaşamlarında aile planlaması yöntem
kullanımı veya kullanımı destekleme konularında pozitif bir tutum kazanmaktadırlar.
Avrupa’da gençlerin üreme ve cinsel sağlık konularında karşılaştıkları sorunlar ve konular:
• Korunmasız cinsel ilişki
• Kadına yönelik cinsel istismar, kullanım ve şiddet
• Ulusal politika ve programların açık ve net olmaması
• Toplumun, ailenin, okul öğretmenlerinin, sağlık personelinin ve dini görevlilerin sosyal
desteğinin yetersiz olması
• Gençlerin cinsellik ve haklar konusunda yeterli bilgiye sahip olmaması ve davranışları
hakkında doğru kararları alamaması
• Cinsel sağlık/üreme sağlığı konularında yetersiz bilgi ve bilgilendirme
• İnsangücü ve finansal kaynak yetersizliği
Eğiticiye Not: Daha fazla bilgi için “Üreme Sağlığına Giriş Modülü”ndeki “Toplumsal
Cinsiyet ve Sağlığa Etkileri” oturumuna bakınız.
75