www.calisma-kitabi

269
Uzay Araştırmaları
• Küçük silindirin mercek bulunmayan ucunu, büyük silindirin mercek bulunmayan ucuna geçirelim.
• Küçük silindirin merceğinden bakarak, oluşturduğumuz teleskop modeli ile gözlem yapalım.
• Görüntü netleşinceye kadar küçük silindiri büyük silindirin
içinde hareket ettirelim.
• Teleskobumuzla geceleyin gökyüzünü inceleyelim ve gözlemlerimizin sonuçlarını defterimize kaydedelim.
Sonuca Varalım
• Gözlemlediğimiz cisimlerin teleskoptaki görüntüleriyle
gerçek görüntüleri arasında nasıl bir fark var?
Daha sonra evrenin yapısı konusunda ayrıntılı bilgi edinmemizi sağlayan teleskopların çeşitlerinden bahsedilir. Ders
kitabında fotoğraflarının da yer aldığı aynalı teleskop, radyo teleskop, mercekli teleskop ve Hubble uzay teleskobu’ndan bahsedilir. Hubble uzay teleskobu hakkında detaylı bilgi vermek için
öğrencilere “Bilgi Damlası” bölümü okutulur. Daha sonra ülkemizde var olan gözlemevlerinden bahsedilir. Ülkemizdeki bazı
gözlemevleri şunlardır:
• Kullandığımız merceklerin özelliği ve oluşan görüntünün
netliği arasında nasıl bir ilişki vardır?
Teleskoplar geliştikçe evrenin yapısı daha iyi anlaşılmaya
başlanmıştır. Teknolojinin ilerlemesiyle geliştirilen çeşitli teleskoplar, uzayın derinliklerini yakından incelememizi sağlamıştır.
Yandaki resimlerde çeşitli teleskoplar görülmektedir.
Uzayla ilgili araştırmalar yapılması için teleskopların ve diğer
teknolojik araçların kullanıldığı gözlemevleri kurulmaktadır. Gözlemevleri, şehir içindeki ışık kirliliğinin olumsuzluklarından dolayı
şehir dışındaki yerlere kurulur. Çünkü şehir ışıkları ve bulutlar
teleskoplarla gözlem yapmayı zorlaştırır.
Uzaydaki gök cisimlerini daha net görmemizi sağlayan teleskopların içerisinde birden fazla mercekten meydana gelen mercek sistemi bulunmaktadır. “Işık” ünitesinde de öğrendiğimiz gibi
basit mercekli bir teleskopta, bir uçta büyük odak uzaklığına sahip ince kenarlı bir mercek bulunur. Teleskoptaki iç içe geçmiş
kızaklı sistemden oluşan mekanizma hareket ettirilerek objektif
mercek ayarlanır ve uzak bir cisimden gelen ışık ışınları toplanır.
Bu sayede net bir görüntü oluşur.
Teleskobun icadı, gözlemleri kolaylaştırdığı için
astronomi biliminin gelişmesinde büyük rol oynamıştır.
Teknolojinin ilerlemesi ile
geliştirilen diğer teknolojik uzay
araçları da uzayın derinlikleri hakkında
bilgi edinmemizi sağlamıştır. Siz bir gök bilimci olsaydınız uzay hakkında daha fazla bilgi
edinmemiz için gelecekte nasıl teknolojik
araçlar tasarlardınız? Düşüncelerimizi arkadaşlarımızla paylaşarak tartışalım.
Mercekli teleskop
Radyo teleskobu
•
Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü
•
Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Astrofizik Araştırma
Merkezi ve Ulupınar Gözlemevi
•
Ege Üniversitesi Gözlemevi
•
Erciyes Üniversitesi, Radyo Astronomi Gözlemevi
•
İstanbul Üniversitesi Gözlemevi, Araştırma ve Uygulama Merkezi
•
ODTÜ Gözlemevi
•
TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi
•
Ankara Üniversitesi Gözlemevi
Hubble uzay
teleskobu
1990 yılında Dünya’nın
yörüngesine Discovery (Diskavıri) adlı uzay mekiği tarafından yerleştirilen Hubble
(Habıl) uzay teleskobu sayesinde uzayın derinlikleri
daha net gözlemlenebilmektedir.
Aynalı teleskop
155
14. Etkinlik:
Teleskoplardaki görüntü ters olur (sağ-sol ve alt-üst) ve
çok dar açıları gösterir. Mercek ve ayna gibi optik araçlar ışığın yolunu kontrol etmek amacıyla kullanılır. Bir teleskoptaki optik parçalar ışığın odak noktasında toplanmasını sağlayarak görüntü oluşturur. Teleskop yaparken eğrisel bir ayna
(yansıma kullanılarak) veya bir mercek (kırılma kullanılarak)
kullanarak ışık, odak noktasında toplanabilir. Mercekler her
bir ışını odakta toplayarak sınırlı bir büyüklüğe sahip bir görüntü oluştururlar. Bu görüntü cisimden daha küçük ve terstir.
Ay’a Yolculuk
Dünya’ya en yakın gök cismi olduğu
hâlde Ay hakkında kısa süre öncesine
kadar çok az bilgimiz vardı. Yoğun keşif yolculukları, önceleri insansız uzay
araçları olan sondalarla başladı. Ay’a
ilk olarak 1959’da Sovyet Luna 2 sondası ulaştı. 1966’da ise Luna 9 yüzeyin
ilk görüntülerini iletti. En gelişkin Ay
araştırma sondalarından biri olan uzaktan kumandalı Sovyet Lunokhod 1, Ay
yüzeyinde dolaşıp kamerayla çekim yaptı ve zemini inceledi. Ay’a ilk insan, 20
Temmuz 1969 tarihinde Apollo 11 uçuşunda ayak bastı. Apollo 11 uzay aracı
üç bölümden oluşuyordu: kumanda bölümü, hizmet bölümü ve Ay bölümü. Araç Ay yörüngesine oturduktan sonra Ay modülü ayrılarak yüzeye indi. Neil Armstrong Ay’a ilk adımını attı. Neil Armstrong ve
arkadaşları kaya örnekleri aldılar, fotoğraflar çektiler ve araştırma aletleri yerleştirdiler. Daha sonra
Ay modülünün kalkış kademesine binip kumanda modülüyle buluşup kenetlendiler. Dünya’ya 384.400
kilometrelik dönüş yolculuğu bundan sonra başladı. Apollo programı 1972 yılında sona ermeden önce
Amerikalı on astronot daha Ay’a gitti. O zamandan beri yalnızca birkaç küçük ve insansız uzay aracı
Ay’a iniş yaptı.
Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 129
Başvuru Kitaplığı 7 s. 4
Ay’a yolculuk adlı parçayla ilgili aşağıdaki soruları cevaplayalım.
Bu etkinliğin ardından öğrencilere gelişen uzay teknolojileri konusunda aşağıdaki açıklamalar yapılır. Gelişen teknoloji sayesinde uzaya, uzay sondaları, uzay mekikleri ve yapay
uydular gönderilmiş ve uzay istasyonları kurulmuştur. Uzay
istasyonları, insanların içinde yaşayabilecekleri biçimde yapılmış olan uzay yaşam birimleridir. İlk uzay istasyonu “Salut”
adında Sovyet yapımı bir uzay aracıdır. En bilinen ve en başarılı uzay istasyonu ise “Mir” adındaki uzay istasyonudur. Uzay
sondaları sayesinde güneş sistemini oluşturan gezegenlerin ve
etrafındaki uyduların fotoğrafları çekilebilmektedir. Uzay mekikleri ise uçağa benzeyen araçlardır. İlk olarak 1981 yılında
NASA tarafından kullanılmış olan uzay mekiklerinin kullanılma amacı sadece uydu taşımak değildir. Uzay mekiklerinin
içerisindeki laboratuarlarda yerçekimsiz ortamda deneyler yapılabilmektedir.
Daha sonra çalışma kitabındaki “Uzay Kavramlarını Bulalım” adlı 14. etkinliğe geçilir.
1. Ay’a ilk ayak basan astronot kimdir?
Neil
Armstrong
.............................................................................................................................
2. Ay’a ilk ulaşan insansız uzay sondasının adı nedir?
14. Etkinlik:
Uzay Kavramlarını Bulalım
Luna
2
.............................................................................................................................
3. Ay’a atılan ilk adımın uzay araştırmalarındaki önemi nedir?
Uzay
araştırmalarının hızlanarak devam etmesini sağlamış.............................................................................................................................
tır.
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
Etkinliğin amacı öğrencilerin bu ünitede öğrendikleri
bazı kavramları hatırlamalarını sağlamaktır. Öğrenciler uzay
mekiği içerisindeki harfleri kullanarak öğrendikleri kavramlardan bazılarını bulmaya çalışırlar. Bir harfi birden fazla
kavram içerisinde kullanabilirler.
269
www.calisma-kitabi-cevaplari.com