İçindekiler

İçindekiler
Önsöz yerine..........................................................................5
Önsöz.....................................................................................9
Giriş......................................................................................13
BİRİNCİ KISIM: ÇOCUĞUNUZUN KORKULARINI VE
ENDİŞELERİNİ ANLAMAK..................................................17
1. Korku ve endişe nedir?....................................................19
2. Çocukların yaygın olarak deneyimlediği korkular ve
endişeler..........................................................................23
3. Korku ve endişeler çocuklarda nasıl gelişir?...................36
4. Çocukların korku ve endişelerinin sürmesini
sağlayan nedir?...............................................................45
İKİNCİ KISIM: ÇOCUĞUNUZUN KORKULARININ VE
ENDİŞELERİNİN ÜSTESİNDEN GELMEK..........................53
5. İkinci Kısım için bir rehber...............................................55
6. 1. Aşama: Kaygılı düşünceleri saptamak.........................65
7. 2. Aşama: Bu yararlı bir düşünce mi?..............................74
8. 3. Aşama: Bağımsızlığı teşvik etmek ve “bir denemek”...86
9. 4. Aşama: Korkularla yüzleşmek için
kademeli bir yaklaşım....................................................100
3
10. 5. Aşama: Sorun çözme.............................................. 118
11. Ek Prensipler 1: Endişenin üstesinden gelmek...........132
12. Ek Prensipler 2: Kendi kaygılarınızı kotarmak.............141
13. Rehber hakkında son sözler: Yola devam etmek........160
ÜÇÜNCÜ KISIM: FARKLI İHTİYAÇLARA
CEVAP VERMEK...............................................................169
14. Bu kitabı küçük çocuklarla birlikte kullanmak..............171
15. Bu kitabı ergenlerle birlikte kullanmak.........................181
16. Uyku Sorunları.............................................................188
17. Zor davranışların üstesinden gelmek..........................198
18. Okula gitmeyi reddetmek.............................................203
19. Gevşeme.....................................................................212
Ek: Tablolar.........................................................................221
Teşekkür.............................................................................231
Yazarlar Hakkında..............................................................233
Dizin...................................................................................235
4
Önsöz yerine
Kitap üzerine bazı uzman yorumları…
“Çok iyi yazılmış olan bu mükemmel kitap çocuğunun endişeli
olduğunu düşünen her ebeveyn için temel bir kaynaktır. Başta
ebeveynlerin çocuklarının korkularının veya endişelerinin doğasını, bunların nasıl geliştiğini ve süregittiğini anlamasına yardım
eden bilgiler veriliyor. Aynı zamanda ebeveynlerin yaygın ve
“olağan” korku ve endişeler ile bir şekilde müdahale etmelerini
gerektiren kaygılar arasında ayrım yapmalarına da yardım ediyor. Anne babaların çok rahat okunan bu kitabı stresli zamanlarda göz atabilmek için kitaplıklarında bulundurmaları iyi olur.”
-Alan Stein, Çocuk ve
Yetişkin Psikiyatrisi Profesörü, Oxford Üniversitesi
“Bence Cathy Creswell ve Lucy Willetts’i böyle her zaman el
altında bulundurulabilecek kapsamlı ve bilgi dolu bir kitap yazdıkları için tebrik etmek gerekir. Kitabı hem ebeveynlerin anlayabileceği hem de profesyonellerin yararlanabileceği şekilde
–biyolojik, psikolojik ve sosyal gerçeklerin de üstünde gerektiği kadar durarak şefkatle ve yargılamadan- kaleme almışlar.
Kitabı bir oturuşta okudum ve bitirdiğimde çok şey öğrendiğimi hissettim. Çocuklarının endişeleri hakkında kaygılanmaktan
ne düşüneceğini bilemez hale gelen ebeveynlere güç vererek
rahatlamalarını sağlayacak doğrudan ve pratik yaklaşımlarını
sevdim. Bu kitabı ben yazmadığım için biraz kıskandım!”
Dr. Tanya Byron, Danışman Klinik Psikolog,
House of Tiny Tearaways, BBC TV.
5
“Bu kitap korku ve endişeleri olan çocuklarla çalışan terapistler için olduğu kadar, bunu bir “kendi kendine tedavi rehberi”
olarak kullanabilecek aileler için de… çok kapsamlı ve ayrıntılı pratik bir psikolojik rehber.”
-Dr. Penny Titman, Danışman Klinik Psikolog,
Great Ormond Street Hastanesi
“Çocukların ve ergenlerin çok fazla korkması ve endişelenmesi
birlikte oynamalarına, eğlenmelerine ve eğitimlerini sürdürmelerine sekte vurur. Cathy Creswell ve Lucy Willetts çocuklar,
ergenler ve ebeveynler için, terapinin nasıl yapıldığını ve bunu
ailelerin kendi kendilerine nasıl yapabileceklerini açıklayan bu
psikolojik rehberi hazırlamakla harika bir iş yapmışlar.”
-Profesör Derek Bolton, Çocuklar ve Ergenler için
Kaygı Kliniği, Güney Londra ve
Maudsley Ulusal Sağlık Hizmetleri Vakfı
“Çocuklarımızın kaygılarıyla birlikte yaşamayı öğrenmek zordur. 'İçgüdülerimizi' çeşitli insanların verdiği birbiriyle çelişen
tavsiyelerle nasıl dengeleriz? Bunun doğal ve faydalı bir yaşam deneyimi mi, yoksa zararlı mı olduğunu nasıl biliriz? Ve
ebeveyn olarak ne zaman devreye girmemiz gerektiğini nasıl
anlarız? Bu kitap bu soruların yanıtlanmasında, kaygılı çocuklara sahip ebeveynler için yeni bir soluk ve bir nimettir. Kaygı
tedavi edilmezse uzun süreli bir sorun haline gelebilse de, bu
kitap doğru yaklaşımın yardımcı olabileceği umudunu veriyor.
Kitabın en başından itibaren, yazarlarla, okuyucu ve ebeveynlerle çocukları arasında bir işbirliği duygusu aşılanıyor. Kitap,
bu tür bir kitapta görmek istediğim her şeyi ve daha fazlasını
içeriyor ve insanların güçsüz bir durumdan olumlu bir şeylerin
yapılabileceği bir duruma geçmelerine yardım ediyor.”
-Dr. Nicky Dummett, Danışman Çocuk ve
Ergen Psikiyatristi, Leeds ve İngiltere Davranış ve
Bilişsel Psikoterapiler Cemiyeti, Çocuklar, Ergenler
ve Aileler Özel Branşı Başkanı
6
“Bu kitap ebeveynlerin (şiddetli kaygı gibi) sorunlar karşısında ihtimamlı ve yargılamayan bir tavır benimsemelerini desteklemek için çok yararlı bir sistem sunmaktadır. Kitap özünde ebeveynlerden çocuklarının ne yaşadıklarını bildiklerini
varsaymamalarını ve onlarla yaşadıkları zorluklar hakkında
saygılı ve gerçekten ilgili bir şekilde konuşmalarını istiyor.
Kitapta pek çok örnek veriliyor ve bu örnekler vasıtasıyla
yazarlar bu yöntemi nasıl gerçekçilikle, sorunu her yönüyle
kavrayarak ve çocukluk dönemine özgü korku ve endişeleri
anlayarak geliştirdiklerini gösteriyorlar.”
- Dr. Peter Fuggle, Danışman Klinik Psikolog,
Çocuk ve Aile Danışmanlık Hizmeti,
The Northern Health Centre, Londra.
“Çok öğretici olan bu kitabın güçlü yanlarından biri de baştan sona anlaşılır bir şekilde yazılmış olmasıdır. Yazarlar
karmaşık kavramları anlatırken bile basit ve anlaşılır olmaktan uzaklaşmamışlar. Bu çalışmada, çocuklarının kaygı sorunlarıyla baş ederken ebeveynlerin özgüvenini arttıracağını
düşündüğüm umut verici bir iyimserlik duygusu var. Ebeveynlerle doğrudan ilişki içinde çalışan bir klinik psikolog
olarak, bu kitabın hem klinisyenlerin hem de ebeveynlerin
kullanabileceği son derece faydalı bir kaynak olduğunu düşünüyorum.”
-Yvonne Millar, Danışman Klinik Psikolog,
Çocuk Psikolojisi Kamu Hizmeti,
The Northern Health Centre, Londra.
Ve bazı ebeveyn yorumları…
“Okunması kolay ve hiç küçümsemeyen bir üslupla yazılmış
kitabınızı okuduktan sonra kızımıza ve açıkçası bize yardımcı
olacak bazı yanıtlar, uygulamalar ve teknikler öğrendiğimizi
7
hissettik. Pek çok şeyde olduğu gibi, bir kez yanıtları bulduğunuz zaman her şey o kadar açık ve mantıklı görünüyor ki.”
Bay ve Bayan W., Oxfordshire
“Ne muhteşem bir kitap! Bence çocuğu kaygı ve endişe sorunları yaşayan herkes sizin dikkat dağıtma gibi önerilerinizin
değerini anlayacaktır; çünkü bu bize olumlu bir şey yapma
olanağı veriyor ve bir ebeveyn olarak kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlıyor. Kimse sizi suçlamıyor veya size kendinizi bir ebeveyn olarak yetersiz hissettirmiyor, sadece atılacak
olumlu adımlar gösteriliyor ve bu adımların nasıl atılacağına
dair fikirler veriliyor.”
Bay F., Berkshire
“Bu, son derece rahat okunan ve anlaşılması kolay bir kitap.
Ayrıntılara gösterilen dikkat ve konunun bütün yönleri ve ihtimalleriyle masaya yatırılması, vaka çalışmaları, tablolar vs.
kitapta anlatılan aşamaları hareketli aile hayatına uygulanabilecek kadar kolaylaştırıyor. Ayrıca, kitap çok öğretici ve hiç
dayatmacı bir tavra girmeden çocuğunuza neler söyleyeceğinizi çok ayrıntılı bir şekilde açıklamayı başarıyor. Kitabın içerdiği konuların çoğunun, çocukları kaygılı olsun olmasın, bütün
ebeveynler için faydalı olacak olması da ayrıca hoşuma gitti.
Bayan C., Berkshire
8
Önsöz
Kaygılı bir çocuğa sahip olmak son derece endişe vericidir.
Üstelik sanki çocuğunuzu kaygılı bir halde görmek yetmezmiş
gibi, kendi içgüdülerinizle size yardım etmeye çalışan diğer
insanların vereceği çeşit çeşit öğüt – “Sadece görmezden gel”,
“Sadece bunu yapmasını sağla”, “Ona boyun eğme”- arasında
karara varmaya çalışmanın yarattığı karmaşa da cabası.
Lucy ve ben çocuklarda kaygının gelişmesi üstüne doktora
çalışması yapmış olan klinik çocuk psikologlarıyız. Hâlihazırda İngiltere’de çocuklarda kaygı bozukluklarının tedavisi
konusundaki pek az merkezden biri ve Berkshire Sağlık Hizmetleri Vakfı ile Reading Üniversitesi’nin ortak bir projesi
olan Çocuklarda Kaygı Bozuklukları Araştırma Kliniği’ni
yönetiyoruz. Lucy ve ben, korku ve endişeyle ilgili önemli
sorunları olan çocuklara sahip yüzlerce aileyle çalıştık ve her
ailenin sadece kendine özgü bir hikâyesi olsa da, aralarındaki
benzerlikler sürekli bizi hayrete düşürmektedir. Bu benzerliklerden biri, bir yandan çocuklarının sürekli sıkıntı yaşamasına
engel olurken, bir yandan da ilerlemelerine en iyi nasıl yardım
edebilecekleri konusundaki karasızlıklarıdır. Bir diğeri ise, aileler içinde hayatlarına bu şekilde devam etme çabasına tepki
olarak doğal bir şekilde gelişen bir dizi kalıptır. Çocuğunuzun
korkuları ve endişeleri nereye gidip nereye gidemeyeceğinizi
veya ne yapıp ne yapamayacağınızı belirleyerek yaşantınızı
kısıtlamaya başlamış olabilir ya da durumun oraya doğru gitmesinden endişelenebilirsiniz.
Bu kitabı yazarken, Lucy ve ben birlikte çalıştığımız
ebeveynlerin büyük çoğunluğunun bize çocuklarının bu sorununa bir şekilde kendilerinin yol açmış veya bunu daha
9
kötüleştirmiş olabileceğine dair endişelerle geldiklerinin
son derece bilincindeyiz. Kitabın Birinci Kısmı’nda çocuklarda korku ve endişenin nedenlerinden bazılarını anlatacağız. Ancak şimdilik bunun tek bir nedeninin olmasının pek
mümkün olmadığını vurgulamak isteriz. Bunun nedeninin,
birbiriyle etkileşimde bulunarak çocuğunuzun şimdiki halde
içinde bulunduğu durumu ortaya çıkaran çok sayıda değişik
faktörden meydana gelmesi mümkündür. Kaygılı çocuklar
ve genellikle aileleri de, durumu kısa vadede kolaylaştırma
çabalarının uzun vadede sorunların devam etmesine yol açtığı kısır döngülere kolayca girebilse de, deneyimlerimizden
ebeveynlerin bu süreçte yaptıklarını o sırada çocukları için
yapılacak en iyi şey gibi gördükleri ve daha iyi bir alternatif
bulunmadığı için yaptıklarını biliyoruz.
Kitap boyunca, sizin ve/veya çocuğunuzun saplanıp kalmış olabileceği kalıpları veya kısır döngüleri belirlemenize
yardım edecek prensipleri ayrıntılı olarak anlatacak ve size
bu döngüleri kırmanız veya onların ortaya çıkmasını engellemeniz için bazı beceriler ve stratejiler göstereceğiz. Amacımız sizin ve çocuğunuzun hayatınızın kontrolünü tekrar
elinize almanızı sağlamaktır. Anlattığımız kademeli program, dünyadaki belli başlı araştırma merkezlerinde geliştirilmiş, denenmiş ve sınanmış stratejiler ile gençlerde ve ailelerinde nelerin işe yaradığına dair kendi deneyimlerimizin
bir bileşimine dayanmaktadır. Kitap boyunca diğer ebeveynlerin kaygılı bir çocukla yaşama konusundaki deneyimlerini
ve korkularının ve endişelerinin üstesinden gelme yollarını
okuyacaksınız. Bunlar birlikte çalıştığımız ailelerin gerçek
hikâyelerine dayanmaktadır, ancak kimliklerini saklamak
için isimler ve ayrıntılar değiştirilmiştir.
Çocuğunuzun korkuları ve endişeleri konusunda bir değişimin ne kadar sürede gerçekleşeceği, bu korkunun veya
endişenin ne zamandır bir sorun haline geldiği ve ne kadar
belirgin olduğu gibi birtakım faktörlere bağlı olarak büyük
10
değişiklik gösterir. Her şeyin bir gecede değişmeyeceğini
ve düz bir yolda ilerlenmeyebileceğini kavramak önemlidir; değişimin meydana gelmesi zaman, gayret, sabır ve
sebat gerektirecektir. Bununla beraber, araştırmalar burada anlatılan prensipler izlendiği takdirde önemli kazanımlar sağlanabileceğini göstermektedir. Hepinize bol şans
diliyoruz.
Cathy Creswell
11
Giriş
Neden bilişsel davranış terapisi?
Çocuğunuzun korkularının ve endişelerinin üstesinden gelmenize yardım etmeye çalışan bu kitap bilişsel davranış yaklaşımını benimsemektedir. Bu tedavinin tarihini kısa bir şekilde özetlemek yararlı ve cesaret verici olabilir. 1950’lerde
ve 1960’larda “davranış terapisi” adı altında bir dizi tedavi
tekniği geliştirildi. Bu teknikler iki temel özelliği paylaşıyordu. Birincisi, bunlar semptomları (kaygı gibi) derinlerde yatan
tarihsel nedenlerinden (bu geleneksel psikoanalizin, Sigmund
Freud ve arkadaşlarının geliştirdiği yaklaşımın odağıdır) ziyade, doğrudan kendileriyle baş ederek gidermeyi hedefliyorlardı. İkincisi, bunlar genel hatlarıyla laboratuar psikologlarının
öğrenme mekanizmaları hakkında potansiyel olarak sınanabilecek veya insanlar için pratik bir değeri olduğu ispatlanmış
bulgularıyla bağlantılıydı. Bu tekniklerin en çok kaygı bozukluklarının, özellikle geleneksel psikoterapileri kullanarak
tedavisi zor olan belli fobilerin (aşırı hayvan veya yükseklik
korkusu gibi) ve agorafobinin tedavisinde faydalı olduğu ispatlanmıştır.
Başlangıçtaki kısa süreli coşkunun yerini davranış terapisine yönelik bir hoşnutsuzluk aldı. Bunun birkaç nedeni vardı;
bunlardan önemli biri davranış terapisinin pek çok hastanın
yaşadığı sıkıntının merkezinde olduğu açıkça görülen içsel
düşüncelerle ilgilenmemesiydi. Bu terapinin özellikle depresyonun tedavisinde yetersiz olduğu kanıtlandı. 1960’ların
sonları ile 1970’lerin başlarında “bilişsel terapi” isminde bir
depresyon tedavisi geliştirildi. Bu girişimin öncüsü Amerikalı
13
bir psikiyatrist olan Profesör Aaron T. Beck’ti. Beck insanların sıkıntılı düşünme tarzlarının önemini vurgulayan bir depresyon teorisi geliştirdi ve bu teoriye dayanarak yeni bir tedavi
biçimi ortaya çıkardı. Beck’in çalışmalarının sadece depresyon için değil, çok sayıda psikolojik sorun için de psikoterapinin doğasını değiştirdiğini söylemek abartmak olmaz.
Beck’in sunduğu teknikler ile daha önce davranış terapistlerinin geliştirmiş olduğu teknikler birleşerek “bilişsel davranış terapisi” (veya BDT) adı altında bir tedavi şekli ortaya
çıktı. Bu terapi çok sıkı bilimsel testlere tabi tutuldu ve depresyon vakalarının önemli bir kısmında son derece başarılı bir
tedavi olduğu görüldü. Şimdilerde, belli çarpık düşünme kalıplarının sadece depresyonla değil, çok çeşitli psikolojik sorunla da bağlantılı olduğu ve bunların üstesinden gelen tedavilerin son derece etkili olduğu açığa kavuşmuştur. Böylece,
panik bozukluk, yaygın kaygı bozukluğu, belli fobiler, sosyal
fobi, obsesif kompulsif bozuklukları ve hipokondri (hastalık
hastası) gibi kaygı bozuklukları kadar, kumar ve uyuşturucu
bağımlılığı ve bulimiya nervoza gibi yeme bozuklukları için
de etkili bilişsel davranış tedavileri geliştirildi. Gerçekte, bilişsel davranış tekniklerinin dar kapsamlı psikolojik bozukluk
kategorilerinin ötesinde bir uygulama alanı olduğu bulundu.
Bunlar mesela özsaygısı düşük, kilo sorunu olan insanlarda,
evlilik sorunları olan çiftlerde olduğu kadar, sigarayı bırakmak veya içki sorunlarıyla baş etmek isteyenlerde de etkili bir
şekilde uygulanmıştır.
BDT’nin başlangıç noktası düşünme, hissetme ve davranış
şeklimizin birbiriyle yakından bağlantılı olduğu ve kendimiz,
deneyimlerimiz ve çevremizdeki dünya hakkında düşünme
şeklimizi değiştirmenin hissetme şeklimizi ve yapabileceklerimizi de değiştirdiği anlayışıdır. Onun için, mesela, depresyondaki bir kişinin otomatik depresif düşüncelerini saptamasına ve bunları sorgulamasına yardım ederek bu depresif duygu ve düşünce döngüsünden bir çıkış yolu bulunabilir. Aynı
14
şekilde, bir dizi karmaşık duygu ve düşünce alışkanlık halini
alan davranışlara yol açar ve bu kitapta göreceğiniz gibi, BDT
davranışların bilişsel bir şekilde kontrol altına alınmasına olanak sağlayarak, bu tepkilerin zayıflamasını ve farklı bir yaşam
şeklinin mümkün hale gelmesini sağlar.
Son yıllarda, BDT çocuklar ve ergenler için geliştirilmiş ve
araştırmalar, özellikle çocuklarda kaygı sorunlarının tedavisi
açısından çok cesaret verici sonuçlar ortaya koymuştur. Genellikle bu tedaviler klinisyenlerin hem çocuk hem de çocuğun ebeveyniyle çalışmasını gerektirse de, bazı çalışmalarda
çocuklarına yardım etmelerini sağlamak için tek başına ebeveynlerle çalışmanın da o denli etkili olduğu bulunmuştur.
Çok çeşitli bozukluklar ve sorunlar için etkin BDT tedavileri geliştirilmiş olsa da geniş kitleler bu tedavileri alamıyor
ve insanlar kendi başlarına çocuklarına veya kendilerine yardım etmeye çalıştıklarındaysa istemeden de olsa sıklıkla durumu daha da kötüleştiren şeyler yapıyorlar. Son yıllarda bilişsel davranış terapistleri cemiyeti bu duruma tepki göstererek,
belli sorunlara yönelik belli bilişsel davranış terapilerinin tekniklerini ve prensiplerini insanların okuyup uygulayabileceği
kitapçıklar halinde sunmuştur. Bu kitaplarda kişinin yaşadığı
zorlukların üstesinden gelmek için üstünde çalışacağı sistematik bir tedavi programı ortaya konmuştur. Bu şekilde, faydası
kanıtlanmış olan bilişsel davranış terapisi teknikleri olası en
geniş temelde ulaşılabilir hale getirilmiştir. Bu kitap özellikle
aşırı ve rahatsız edici korkuları ve endişeleri olan çocuklara
sahip ebeveynler için yazılmıştır ve onlara çocuklarına yardım
etmek için sistematik bir şekilde uygulayabilecekleri bir dizi
terapi prensibi sunmaktadır.
Psikolojik rehberlik veya kişisel gelişim kitapları hiçbir
zaman terapistlerin yerini tutmayacaktır. Pek çok aile uzman
bir terapistin yardımına ihtiyaç duyacaktır. Ayrıca, bilişsel
davranış terapisinin geniş çaplı başarısına rağmen, bazı insanlar buna yanıt vermeyecek ve diğer tedavilerden birine gerek
15
duyacaktır. Ne var ki bu rehber kitapların kullanımı konusundaki araştırmalar henüz ilk aşamada olsa da şimdiye kadarki çalışmalar çok sayıda insanın profesyonel yardıma ihtiyaç
duymadan sorunlarının üstesinden gelmeleri için bu tür kitapların yeterli olduğunu göstermektedir. Pek çok aile yıllardır
kendi kendilerine ıstırap çekiyor. Bu aileler bazen sorunlarını
ilk önce kendi başlarına halletmek için ciddi bir çaba göstermeden yardım arayışına girmek istemiyorlar. Bazen de tüm
çabalarına rağmen uygun yardımı bulamıyorlar. Bu ailelerin
çoğu için, elinizdeki bu bilişsel davranış terapisi kitabı gibi
kaynaklar sağalmaları ve daha iyi bir geleceğe sahip olmaları
için bir can yeleği olacaktır.
Profesör Peter J. Cooper
Reading Üniversitesi
16