DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU

“DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE
BOZUKLUĞU”
Doç. Dr. Şaziye Senem BAŞGÜL
Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Psikoloji
www.gunescocuk.com
NÖROGELİŞİMSEL BOZUKLUKLAR
•
•
•
•
Anlıksal (Entellektüel) Yetiyitimleri
İletişim Bozuklukları
Otizm Açılımı Kapsamında Bozukluk
Dikkat Eksikliği/Aşırı Hareketlilik
Bozukluğu
• Özgül Öğrenme Bozukluğu
• Devinsel (motor) Bozukluklar
• Diğer Nörogelişimsel Bozukluklar
Tanım
DEHB,
bireyin yaşına ve gelişim düzeyine uygun
olmayan
dikkat sorunları,
aşırı hareketlilik ve
istekleri erteleyememe (dürtüsellik)
ile kendini gösteren nöropsikiyatrik bir
bozukluktur.
• Dikkatin ve davranış kontrolünün bozulduğu
bir durumdur.
• Çocukluk çağının en önemli ve en sık rastlanan
psikiyatrik hastalıklarından biridir.
• Çocuğu, ailesini ve toplumu ilgilendiren bir
halk sağlığı sorunudur.
Sıklık ve Yaygınlık:
• Tüm dünyada okul çağı çocukları arasında % 3 – 12
• Türkiye’de sıklık % 5 – 9
(Motovallı 1994, Taşkın 2006, Gül 2010)
• Erişkinlerde sıklık % 4
• E/K: 2-5/1
DEHB-DE alt tipi gözden kaçabiliyor
20-30 çocuktan 1’inde, her sınıfta 1-2 öğrenci
• Tanı konmamış çocukların sayısı bu verilerin altında
– Tembel
– İlgisiz
– Yaramaz
– Şımarık
– Özürlü
Etioloji:
• Kalıtım, genetik nedenler
• Çevresel etkenler
• Beyindeki yapısal ve işlevsel
farklılıklar
Kalıtım
• DEHB tanısı alan çocukların anne babalarında
benzer belirtilerin görülme oranı diğer
ebeveynlere göre 2-8 kat fazla
• DEHB tanılı çocukların kardeşlerinde aynı
belirtilerin görülme oranı diğer çocuklardan
2-3 kat fazla
• Bu bozukluğun genetik olarak ana- babalardan
çocuklara geçmesinden sorumlu olduğu
düşünülen bazı genler belirlenmiş
Çevresel etkenler:
• Doğum öncesi (annenin gebelikte sigara, alkol
kullanımı, bebeğin beyin gelişimini
etkileyebilecek viral enfeksiyon geçirmesi gibi
nedenler)
• Doğum sırasında (erken doğum, doğum
sırasında yaşanan zorluklar)
• Doğum sonrası (geçirilen bazı hastalıklar)
Beyindeki yapısal ve işlevsel farklılıklar:
• DEHB’nda beynin dikkat, planlama,
değerlendirme, hatırlama ve geleceği öngörme
işlemlerinden sorumlu bölgelerinde hem yapısal
hem de işlevsel sorunlar var.
• Beyin ön bölgelerinin DEHB olan çocuklarda
normal çocuklarınkilerden daha küçük ya da
asimetrik olduğu bulunmuş.
• Bu çocukların beyinlerinin ön bölgelerinin daha az
kanlandığı, daha az glukoz kullandığı yani
yeterince aktif çalışmadığı gözlenmiş.
• EEG anomalileri: % 30 – 60
Temel sorun ne?
Bir şey yapmadan önce düşünmeleri için gerekli süre
boyunca durmalarını sağlayan sistem iyi çalışmaz
(Frontal Lob-Prefrontal kortex).
◦ Frene basmazlar
◦ Yapılan hatalardan ders almazlar, geçmişteki başarıları
örnek almazlar
◦ Davranışlarının sonucunu önceden tahmin edemezler
◦ Davranışlarını geleceği düşünerek yönlendiremezler
◦ Olaylar karşınında hemen ilk duygusal tepkilerini
gösterirler
Tanı Koyma Aşamaları:
1-Aile ve çocukla görüşme, bilgi alma, ailenin
doldurması gereken ölçekler
2-Çocuğun değerlendirilmesi (muayene ve testler)
3-Okul ve öğretmenden alınan bilgiler ve
öğretmenin doldurduğu ölçekler
4-Laboratuar testleri
DSM-IV Tanı Kriterleri:
 DEHB tanısı için Amerikan Psikiyatri Birliği’nin
belirlediği 18 belirti vardır.
9’u dikkat eksikliği,
9’u hiperaktivite/ dürtüsellikle ilgilidir.
 Alınan tüm bilgilerde dikkat eksikliğini karşılayan
en az 6, hiperaktivite ve dürtüselliği karşılayan en
az 6 belirtinin varolduğu saptanmalıdır.
Belirtiler 7 yaşından önce başlamalı
Kalıcı ve sürekli olmalı
Birden fazla ortamda (hem evde hem okulda) görülmeli
Dikkat eksikliği ölçütleri (DSM-IV)
1-Belirli bir işe dikkatini vermekte zorlanır.
2-Dikkati kolayca dağılır.
3-Dikkatsizce hatalar yapar.
4-Başladığı işi bitiremez.
5-Kendisiyle konuşurken dinlemiyormuş gibi
görünür.
6-Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanır.
7-Yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan
kaçınır.
8-Eşyalarını kaybeder.
9-Günlük etkinliklerde unutkandır.
Hiperaktivite ve Dürtüsellik ölçütleri
(DSM-IV)
1-Eli ayağı kıpır kıpırdır.
2-Oturduğu yerde duramaz.
3-Gereksiz yere sağa sola koşturur, eşyalara tırmanır.
4-Sakince oynamakta zorlanır.
5-Sürekli hareket eder, motor takılmış gibidir.
6-Çok konuşur.
7-Sorulan soru tamamlamadan yanıt verir.
8-Sırasını beklemekte güçlük çeker.
9-Başkalarının sözünü keser, ya da oyunlarında araya
girer.
Dikkat Eksikliği/Aşırı Hareketlilik
Bozukluğu
(DSM 5)
• Dikkat Eksikliği/Aşırı Hareketlilik Bozukluğu
• Tanımlanmış Diğer Bir DEHB
• Tanımlanmamış DEHB
Dikkat Eksikliği/Aşırı Hareketlilik Bozukluğu
A.
Aşağıdakilerden (1) ve/veya (2) ile belirli, işlevselliği ya da gelişimi bozan, süregiden bir
dikkatsizlik ve/veya aşırı hareketlilik-dürtüsellik örüntüsü
1. Dikkatsizlik: Gelişimsel düzeye uygun değildir, işlevsellik bozulur ve en az 6 ay sürmektedir.
(17 yaş üstünde en az 5 belirti yeterlidir).
•
•
•
•
•
•
•
•
•
(a) Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez, okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde
dikkatsizce hatalar yapar.
(b) Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır.
(c) Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür.
(d) Çoğu zaman yönergeleri izlemek ve okul ödevleri, ufak tefek işleri ya da iş yerindeki görevleri
tamamlayamaz.
(e) Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker.
(f) Çoğu zaman sürekli mental(zeka) çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da
bunlarda yer almaya karşı isteksizdir.
(g) Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder. (Örneğin
oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler)
(h) Çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır.
(i) Günlük etkinliklerde çoğu zaman unutkandır.
2. Aşırı Hareketlilik ve dürtüsellik: Gelişimsel düzeye uygun olmayan,
işlevselliği bozan hareketklilik/dürtüsellik, en az 6 aydır sürüyor olmalıdır.
(17 yaş üstünde en az 5 belirti yeterlidir).
(a) Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
(b) Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden
kalkar.
(c) Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır.
(Ergenlerde ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir.)
(d) Çoğu zaman, sakin bir biçimde, boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da
oyun oynama zorluğu vardır.
(e) Çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi
davranır.
(f) Çoğu zaman çok konuşur.
(g) Çoğu zaman sorulan soruların soru tamamlanmadan önce cevabını yapıştırır.
(h) Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır.
(i) Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer.(Örneğin
başkalarının konuşmalarına ya da oyunlarına burnunu sokar.)
B. 12 yaşından önce belirtileri başlamıştır.
C. İki ve daha fazla ortamda belirtiler olmalıdır.
D. İşlevselliğin bozulduğuna dair açık kanıtlar vardır.
E. Bu belirtiler başka bir ruhsal hastalık ile açıklanamaz.
• Bileşik görünüm
• Dikkatsizliğin baskın olduğu görünüm
• Aşırı hareketliliğin/dürtüselliğin baskın olduğu görünüm
-Tam olmayan yatışma gösteren
Ağır olmayan
Orta derecede
Ağır
Tanımlanmış Diğer Bir DEHB
Klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya neden olan ve
işlevselliği azaltan bir durum olmasına karşın tanı
kriterlerinin tam karşılanmadığı durumlar için kullanılır.
(ör:yeterli olmayan, dikkat eksikliği belirtileri ile giden)
Tanımlanmamış DEHB
Klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya neden olan ve
işlevselliği azaltan bir durum olmasına karşın tanı
kriterlerinin tam karşılanmadığı durumlar için kullanılır.
Özel nedeni klinisyence belirlenmek istenmediğinde bu
tanı konulur.
Dikkat Eksikliği:
• Dikkat süresinin ve yoğunluğunun kişinin yaşına ve
gelişim düzeyine göre olması gerekenden az olmasıdır.
–
–
–
–
–
–
Dikkat belli bir noktaya toplayamama
Kolayca dağılması
Dağınıklık
Unutkanlık
Eşyalarını kaybetme
Dikkatsizce hatalar yapma
• Kişi belli bir şeyle ilgilenirken o sırada içinden gelen
başka bir şey yapma isteğine engel olamama
Ev ortamında;
 “Söylediklerim bir
kulağından çıkıyor.”
kulağımdan
giriyor
öbür
 “Sanki aklı hep başka yerde, çok dalgın.”
 “Çok sık eşya kaybediyor.”
 “Bilgisayarın başında saatlerce oturabiliyor ama ödev
başında en fazla 5 dakika.”
Sınıfta;
 Dersi dinleyemiyor, etrafla çok ilgili, çok
hayalci.”
 “Başladığı işi bitiremiyor.”
 “Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapıyor.”
 “Soruları sonuna kadar okumadan yanıtlıyor.”
 “Ödev başında çok yavaş, 10 dakikalık işi 3-4
saatte bitiremiyor.”
Dağılıp toplanamayan dikkat
• DEHB
aslında bir dikkat dağılması ya da eksikliği
değil,
dikkati (dağıldığında tekrar) toplayamama
problemidir.
Görülen belirtiler veya şikayet edilen hususlar
bu temel sorunun ürünüdür.
Hiperaktivite:
Bireyin yaşına ve gelişim düzeyine uygun
olmayacak biçimde hareketli olmasıdır
◦
◦
◦
◦
Uzun süre yerinde oturamama
Otururken elin ayağın kıpır kıpır olması
Çoğu zaman hareket halinde olma (uykuda da)
Çok konuşma
 Dağınık konuşma
 Çok soru sorma
 Konudan konuya atlama
Evde;
• “Daha karnımdayken bile kıpır kıpırdı.”
• “Sürekli
koşar.”
hareket
halinde,
yürümez
• “Ya konuşur ya sesler çıkarır.
• “Televizyon izlerken bile amuda kalkar,
taklalar atar.”
Okulda;
 “Sınıfta
nereye
görüyorum.”
baksam
onu
 “Sırada otururken bile bir şeylerle
uğraşır.”
 “Çok konuşur ama genelde anlatmak
istediğini anlamazsınız.”
Dürtüsellik:
Bireyin davranışlarını kontrol
edebilmesinde sorun olmasıdır
–
–
–
–
–
–
–
Acelecilik
İstekleri erteleyememe
Söz kesme
Sırasını bekleyememe
Aklına geleni anında söyleme
Yaptığı davranışın sonucunu kestirememe
Söyleyeceği şeyin karşısındaki kişide nasıl bir etki
yapacağını düşünememe
Evde;
• “Bu çocuğun freni yok.”
• “Kaç yaşına
öğrenemedi.”
geldi
hala
söz
kesmeyi
• “Düşünmeden hareket ediyor.”
• “Çok sabırsız, istekleri hemen olsun ister.”
Okulda;
• “Daha
soruyu
tamamlamadan
cevabını vermeye kalkıyor.”
• “Aklına geleni hemen yapıyor.”
• “Birçok ceza almasına karşın aynı
davranışı tekrar yapıyor.”
DEHB’na Eşlik Eden Belirtiler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Dağınıklık, düzensizlik
Dalgınlık, hayal kurma
Tutarsızlık
Sakarlık, koordinasyon güçlükleri
Bellek (hafıza) sorunları
Uyku sorunları
Sosyal ilişki sorunları
Saldırgan davranışlar
Kendine güven ve özsaygının azalması
Dağınıklık, düzensizlik
•
•
•
•
“Odası, çantası çok dağınık.”
“Sürekli bir şeylerini kaybeder.”
“Üstüne başına hiç dikkat etmez.”
“Sınıfta kalemini çıkarır, defterini ararken kalemini
kaybeder, yeni bir kalem arar, bir türlü bir işe
başlayamaz.”
• “Defteri kırışıktır, çantası darmadağandır.”
• “Sırasının üstü karmakarışıktır, yanına kimse
oturmak istemez.”
Dalgınlık, hayal kurma
• “Kendi sınıfta ama aklı başka yerde.”
• “Derste neredeyse uyuyacak gibi oluyor.”
• “Bazen ödev başında hiçbir şey yapmadan
saatlerce duruyor.”
• “Seslendiğimizde asla duymuyor.”
Tutarsızlık
• “Bir anı bir anına uymuyor.”
• “Çok keyifliyken birden öfkelenebiliyor.”
• “Başarısı çok değişken, aynı dersten bir gün iyi bir
gün kötü not alıyor.”
• “Ödevlerini bir gün tam yapıyor, başka bir gün
hiçbirini yapmadan geliyor.”
• “Ne zaman ne yapacağı hiç belli olmuyor.”
Sakarlık, koordinasyon güçlükleri
• “Çok sakar.”
• “Yürürken kapılara, eşyalara çarpar.”
• “O kadar çok düşer ki, her yeri yara bere izi ile
dolu.”
• “ayakkabı, kravat bağlamayı öğrenemiyor.”
• “Kalem tutması bile çok farklı.”
Bellek sorunları
• “Bazı şeyleri hiç unutmaz, ama bir dakika önce
söyleneni hatırlayamayabiliyor.”
• “Mutfağa gittiğinde ne alacağını unutmuş oluyor.”
• “Akşam öğrendiğini sabah unutur.”
• “Ödevlerini yazılı olarak almazsa mutlaka unutur, hep
arkadaşlarına telefon edip öğreniyoruz.”
Uyku sorunları
• “Bebekliğinden beri uykuyu sevmez.”
• “Akşamları yatıramıyoruz, bıraksak sabaha kadar
oturur.”
• “Sabahları
da
kaldıramıyoruz.”
bir
türlü
zamanında
Sosyal ilişki sorunları
•
•
•
•
•
“Grup etkinliklerine kimse onu katmak istemiyor.”
“Nerede nasıl davranacağını bilmiyor.”
“Arkadaş partilerine çağırılmıyor.”
“Kurallı oyunlarda sorun çıkarıyor.”
“Arkadaş ilişkileri çok dengesiz.”
Saldırgan davranışlar
• “Sinirlendiğinde gözü bir şey görmez,
çevresine zarar verir.”
• “Sık sık arkadaşlarıyla kavga dövüş ediyor.”
• “Her fırsatta kardeşine vuruyor.”
Kendine güven ve özsaygının azalması
• “Kendine güvenmiyor.”
• “Kendinden küçüklerle oynamayı tercih
ediyor.”
• “Başarısız olduğunda hemen vazgeçiyor.”
• “Kötü çocuk olduğunu söylüyor.”
• “Bizim onu sevmediğimizi düşünüyor.”
DEHB yapısal bir bozukluk
olduğunun kabulü zordur;
•
•
•
•
•
Somut değildir,
Çocuğun tüm çevresi etkilenir,
Toplumsal güçlükler yaratan bir sorundur,
Ahlak sorunu olarak kabul görür,
Akademik başarısızlıklar olur,
DEHB’da Ayırıcı Tanı
• Tıbbi Bozuklular
• Psikolojik Bozukluklar
• Psikiyatrik Bozukluklar
Tıbbi Bozuklular
• Tiroid bezi hastalıkları
• Beyinde yapısal bozukluklar
• Bazı ilaçların yan etkileri
(Ör:epilepsi, kalp, astım ilaçlarının bazıları
• Bazı nörolojik bozukluklar
(Ör:epilepsi, Sydenham koresi)
• Frajil-X sendromu
• Kurşun zehirlenmesi
• Anemi
• Uyku apnesi
Psikolojik Bozukluklar
• Aile içinde çatışma ve gerginlikler
• Çocuğun fiziksel, duygusal ya da cinsel istismarı
• Boşanma, göç, bir yakının kaybı, deprem gibi
travmatik olaylar
gibi yaşamın bir döneminde karşılaşılmış ya da halen devam eden zorlu yaşam olayları
Psikiyatrik Bozukluklar
•
•
•
•
Depresyon
Anksiyete bozuklukları
Özel öğrenme bozukluğu
Davranım bozukluğu
DEHB ile birlikte görülen-eş tanı psikiyatrik
bozukluklar
•
•
•
•
•
•
•
Karşıt olma karşı gelme bozukluğu
Davranım bozukluğu
Özgül öğrenme bozukluğu
Depresyon
Anksiyete bozuklukları
Tik bozuklukları
Bipolar bozukluk
Okul ve arkadaş ilişkileri
• Okul başarısı ‘olması gerekenden’ düşüktür
• Okulu bırakma ve sınıfta kalma daha sıktır
• Toplumsal uyum ve arkadaş ilişkilerinde zorlukları
çoktur
• “Mızıkçı” “Kavgacı” “Bencil” “Devamlı memnuniyetsiz”
Bu çocukların,
• % 3 0 ’ u liseyi bit irene k adar bir -ik i k ere sınıft a
k alır
• % 6 0 ’ ı ciddi yazma güçlüğü çek mek t edirler
• % 9 0 ’ ı ok ulda düşük başarılıdır
• %2 0 ’ sinin ok uma güçlüğü vardır
• %3 0 ’ u ok ulu bırak mak t adır
• %9 0 ’ ı ok ulda yet erince üret k en değildir
(Murdence Arcelus, 1999)
DEHB’nun Değişik Yaşlardaki Klinik
Seyri
BEBEKLİK DÖNEMİ





Huzursuzluk
Kolay ağlama
Zor sakinleştirme
Aşırı hareketlilik
Dış uyaranlara aşırı tepki
verme
 Uyku sorunları
OKUL ÖNCESİ DÖNEM
• Devamlı hareket halinde olma
(atlama, zıplama, bir yerlere tırmanma)
• İsteklerini erteleyememe, tutturma
• Sürekli ilgi odağı olma, bunu sağlayacak birşeyler yapma
• Sık sık bir oyundan diğerine geçme
• Belirli bir şeyle çok kısa süre ilgilenme
• Çok konuşma
• Sürekli soru sorma ve çoğu kez yanıtını dinlememe
• Sakarlık, sık sık yaralanma
• Az uyuma
Kreşte
• Faaliyetleri
sürdürememe, yarım
bırakma
• Kurallara uymama,
sırasını bekleyememe
• Sakince yerinde
oturamama
• Başka çocukları itip
kakma
• Bağırıp çağırma
• Çok konuşma
İLKOKUL DÖNEMİ













Sakin ve sessizce sırada oturamama
Dersi dikkatle dinleyememe
Sorulan sorulara sonunu beklemeden, söz istemeden yanıt verme
Verilen görevleri tam olarak yerine getirememe, başlayıp yarım
bırakma
Başka çocukların dikkati dağıtacak şeyler yapma
Sınavlarda dikkatsizce hataları sıkça yapma
Okul başarısında dengesizlik
Diğer çocuklarla ilişki sorunları
Kendisine benzer çocuklarla arkadaşlık kurma
Eşyalarını sık sık kaybetme
Dağınıklık, defter düzeninin bozuk olması
Ev ödevlerini almama, eksik alma, tamamlamakta zorlanma
Akademik başarısının kapasitesiyle orantısız olması
Ergenlik Dönemi
 Aşırı hareketlilikte kısmen azalma, ama kıpır kıpırlığın devem
etmesi
 Akademik başarı sorunları
 Ders dinleyememe, derste uykulu olma, kalem çevirme ya da
resim yapma
 Uzun süreli dikkat gerektiren illerden kaçınma
 Ders çalışmama, ödev yapmama
 Öğretmenle ilişki sorunları, karşılık verme, patavatsız ve ilgisiz
bir öğrenci olarak nitelendirilme
 Aile ve arkadaş ilişkilerinde sorunlar
 Benlik saygısında azalma, depresyon
 Duygu-durumda değişkenlik, aniden öfkelenme yada
neşelenme
 Yasal sorunlara neden olabilecek riskli davranışlar
Erişkinlik Dönemi
• Yerinde duramama, bacak sallama, parmakla tempo tutma
• Uzun süre gazete kitap okuyamama, televizyon izleyememe ya da
izlerken hareket halinde olma
• Uzun süre belli bir işe konsantre olamama, dikkat dağınıklığı
• Unutkanlık, söylenenleri, günlük işleri akılda tutamama, eşyaları
kaybetme
• İşleri düzenlemekte ve bitirmekte yetersizlik, bir işi bitirmeden
diğerine başlama
• Sorun çözme ve zamanı kullanmada güçlük
• Yeterli düzeyde başarılı olamadığını, hedefine ulaşamadığını
düşünme
• Sık sık iş değiştirme
• Duygulanımda değişkenlik, aniden öfkelenme
• Düşünmeden kolay hızlı karar verme
• Sosyal ilişkilerde sorunlar
• İlişkileri ani olarak başlatma ve bitirme
• Evlilik sorunları
• Alkol madde bağımlılığı
Olumlu Özellikleri
•
•
•
•
•
•
•
Enerjik olma
Yaratıcılık
Sıcak kanlı ve cana yakın olma
Kolay ilişki kurabilme
Esneklik
Hoşgörülü olma
Espiri
• Risk alabilme
• İnsanlara kolaylıkla güvenebilme
DEHB’li Çocuklar:
Genellikle daha “iyi”
Genellikle daha “kötü”
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Eğlenceli işler, uğraşlarda
Çabuk sonuç alınan durumlarda
Sık geri bildirim alınca
Dikkat çekici, albenili durumlarda
Günün erken saatlerinde
Erişkin gözetimi ile
Bire-bir çalışmada
Yeni olan ile
Baba ile
Yabancılar ile
Muayene odasında
Sıkıcı işler, uğraşlarda
İleride sonuç alınacak işlerde
Seyrek geri bildirim alınca
Albenisi düşük durumlarda
Günün geç saatleri
Erişkin gözetimi olmaksızın
Grup çalışması
Bilindik, kanıksanmış olan ile
Anne ile
Ebeveynler ile
Bekleme salonunda
55
Prognoz
• Olguların %30’unda belirtiler ergenliğe kadar
devam eder ve sonrasında azalır.
• Olguların %40’ı erişkinlikte de tedavi
gerektirecek ölçüde dikkat ve davranış kontrol
sorunları yaşarlar.
56
Tedavi kararı için
Hastalığın seyri ve birliktelik gösterdiği diğer bozuklukların
yanısıra,
okuldan alınan performans bilgisi ve
dikkat eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkan semptomların
varlığı
tedavi kararıyla ilişkilendirilebilir.
Tedaviye kimin ihtiyacı var?
İşlevsel bozulması olanların
“yaşın ve gelişimin gereklerinin yerine
gelmesinde zorluk”
DEHB sadece semptom değildir
18 semptomdan 12’sinin olması
+
birden çok alanda işlevsel bozulmanın olması
İşlevsel bozulma ölçütleri
Okulda
Öğrenememe (yeterince)
Sorumluluklarını yerine getirmeme
Kuralları tam anlamama ve uygulamama
Öğretmenler ve arkadaşlar tarafından
anlaşılamama
Evde
Anne-babanın sözünü dinleyememe
(“anlamama”, isyankarlık”)
Kişisel
Sevilmediğini ve değer
verilmediğini düşünme
Yalnız ve kızgın hissetme
Dikkat dağınıklığının tedavisi gerekebilir, çünkü:
• Kişilik ve benlik gelişiminin bir çok boyutunu
etkileyebilir.
• Sosyal etkisi en çok okul ortamında belirgin
olabilir.
• Hayat kalitesi üzerindeki etkileri fazladır.
DEHB Tedavi Edilmediğinde;
•
•
•
•
•
•
İlaç tedavileri
Anababa, öğretmen eğitimleri
Çocuğa özel tedavi ve eğitim programları
Ortamın düzenlenmesi
Alternatif tedaviler
Tedavinin izlenmesi
DEHB’nin Yaşamboyu Etkisi
Düşük
okul başarısı
İlişki
sorunları
İş ve evlilik
sorunları
DEHB
Yasal
sorunlar
Yaralanmalar
Motorlu araç
kazaları
Düşük
özgüven
Sigara, alkol
ve madde kullanımı
63
• DEHB
• KOKGB
• Davranım Bozukluğu
İlaç Tedavileri
DEHB’nda etkinliği kanıtlanmış ve en yaygın
olarak uygulanmakta olan tedavi, ilaç tedavisidir.
Kullanılan ilaçlar 3 ana grupta toplanabilir:
1- Psikostimülan ilaçlar
2- Antidepresan ilaçlar
3- Diğer ilaçlar
İlaçların Beklenen Olumlu Etkileri
• Dikkat süresi ve yoğunluğu artar.
• Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik azalır.
• Uyarı, eleştiri ve olumsuz geri bildirimler azalır.
• Öğretmenler ve arkadaşlarla ilişkiler olumlu yönde
gelişir.
• Aile ile ilişkiler olumlu yönde gelişir.
• Kişi gerçek kapasitesini görmeye ve kendine
güvenmeye başlar.
• Akademik başarı artar.
Ritalin ve Concerta
• Bağımlılık yapmaz.
• İleride başka maddelere bağımlılık
gelişmesine neden olmaz.
• Büyümede gerilik yapmaz.
• Kısırlık yapmaz.
• Keyif verici bir madde değildir.
• Çocukları uyuşturmaz.
• İlk seçenektir.
Anababa, öğretmen eğitimleri
• Anababa eğitimleri etkinliği kanıtlanmış bir yöntemdir
• Öğretmen eğitimleri ile ilgili veriler yetersizdir
• Bu eğitimlerin sonucunda:
Çocuklardaki sorun davranışlar azalır
Anababaların ve öğretmenlerin,
-çocukla iletişim becerilerinde olumlu değişiklikler
olur
-çocukların uygun olmayan davranışlarıyla başa çıkma
becerileri artar
Aile içinde ve sınıfta stres ve gerginlikler azalır
Anababalığa ilişkin özgüven artar
Çocuğa özel tedavi ve eğitim programları
• Bireysel tedavinin hedefleri;
çocuğun kendisini her yönüyle
tanıması,
olumlu ve güçlü özelliklerinin
farkına varması,
özgüven kazanması,
çocuğun davranış kontrol
becerilerini kazanmasıdır.
• Akademik sorunlar yaşayan
çocukların ders çalışma
becerilerini geliştirmek ve
dikkat süresini arttırmaya
yönelik özel eğitim desteği
alması da bireysel eğitimin bir
parçasıdır.
ORTAMIN DÜZENLENMESİ
 Dikkat sorunlarına yönelik düzenlemeler
◦ Görsel dikkat için düzenlemeler
◦ İşitsel dikkat için öneriler
◦ Dokunsal dikkat için öneriler
 Dağınıklık ve düzensizlik konusunda yapılabilecek
düzenlemeler
◦ Ortamın düzenlenmesi
◦ Günlük programın planlanması
◦ Zamanın planlanması
Tedavinin izlenmesi
Tedavi
anababa, psikolog
doktor ve öğretmen
iş birliğinden oluşur.
Bunlardan biri eksik
kaldığında tedavi oranı
azalır.
Tedavinin HER aşaması çocuk için özeldir.
Bu nedenle çocuğun takibi ve bireysel kontrolleri
önemlidir.