Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 Mustafa ÇAKIR1
advertisement
Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 Mustafa ÇAKIR1 AVUSTURYA TÜRK TOPLUMUNUN DİNİ VE KÜLTÜREL KİMLİK SORUNSALI2 Özet Avusturyalılar ülkede yaşayan Müslümanların radikal gruplara katılmasını önleme ve Müslümanların inanç dünyasını ilgilendiren sosyal ve kültürel hayatın kontrol altına alınması amacıyla 1912 yılından bu yana yürürlükte olan İslam Yasası’nı değiştirdiler. Yeni çıkarılan yasada Müslümanların terör şüphelisi olarak görülmesi, yurt dışından gelen din görevlilerinin engellenmesi, Bakanlar Kurulu’nun ülkedeki cemaatleri tanıma veya lağvetme yetkisine sahip olması, gereksinim duyulan din görevlilerinin ve öğretmenlerin Viyana Üniversitesi’nde yetiştirilmesi, cami derneklerinin tüzel kişiliğinin Avusturya İslam Cemaati çatısı altında birleştirilmesi, düzenlenecek dini etkinliklerin güvenlik gerekçesiyle iptal edilebilmesi, IGGiÖ izni olmaksızın cami açılması ve din görevlisi atanması yapılamaması gibi düzenlemeler yer alıyor. Bu çalışmada Avusturya’daki İslamiyet’in durumu geçmişi ve yeni yasal düzenlemeler, Müslümanlar ve ağırlıklı olarak Türkler tarafından kurulan cami dernekleri ve Müslümanların öncelikli sorunları hakkında bilgi veriliyor; değerlendirmeler yapılıyor. Anahtar kelimeler: Avusturya İslam Yasası, Cami Dernekleri, Müslümanların Sorunları Prof.Dr., Anadolu Üniversitesi Yurt Dışı Türkler Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü., [email protected] 1 Bu çalışma vesilesi ile Türk’ün ve onun şahsıyla özdeşleşen İslam’ın Bayrağını Avusturya’da dalgalandırmaya çalışan birinci kuşak Türk işçilerine ve onların cefakâr, vefakâr evlatlarına minnet ve şükranlarımı sunmak isterim. 2 Mustafa Çakır RELIGIOUS AND CULTURAL IDENTITY PROBLEMS OF AUSTRIAN TURKISH COMMUNITY Abstract The Austrians changed the Islamic Law, which had been effective since 1912, to prevent the Muslims living in the country from joining radical groups and control the social and cultural life concerning the faith world of Muslims. The new law included regulation such as the Muslims being seen as terror suspects, restraining the foreign religious officials coming to the country, the ministerial cabinet having the authority to recognize or abolish congregations in the country, the religious officials and teachers needed for religious services to be trained at the University of Vienna, incorporating the legal entities of mosque associations under the Islamic Religious Community in Austria (IGGiÖ), and not being able to open mosques and appoint religious officials without the approval of IGGiÖ. This paper focuses on the past of Islam and the new legal regulations in Austria, the mosque associations founded by Muslims and mostly Turks, and the priority problems of Muslims. Keywords: Austrian Islamic law, Mosque Associations, Problems of Muslims 1. GİRİŞ Bu çalışma Ortaçağ bilim anlayışından kurtulamayan, halkın güncel sorunlarına çözüm üretmeye yönelik çalışmaları “etik ve araştırmaya değer bulmayan” pozitivist araştırmacılara yönelik bir sitemle hazırlanmaya başlandı. Yazar, “yaşanmış olana gösterilen dikkat ve özenden yola çıkılarak” E. Husserl’in tümevarımcı (inducktive) bir yaklaşımına dayandırarak hazırladığı bu çalışmada elli yılı aşkın bir göç serüveni yaşayan Avusturyalı Türklerin (Çakır 2015) dini ve kültürel değerlerini yaşatmak için gösterdiği gayretleri temellendirilmiş (grounded) fenomenolojik bakış açısıyla, mevcut dış gerçekliğin vatandaşlar ve yazar üzerinde yarattığı pencereden yansıtmayı amaçlamaktadır. Avusturya’daki Türkler, İnançlarını yaşamak için bedeller ödemek zorunda bırakıldılar; önyargılar ile mücadele ettiler (Çakır 2012) ve bir zamanlar ecdadın bıraktığı Türk kültür ve mirasına (Bkz. Çakır 2013) sahip çıkmaya çalıştılar. İnançlarını yaşayabilmek için üç kuruş gelirlerinden artırdıkları aidatlardan oluşturdukları sermayeyi birleştirip kimi zaman bir fabrikanın deposunda, kimi zaman bir apartmanın bodrum katında cami dernekleri kurdular. Avusturya’da yaşayan yabancıların oranı her geçen yıl sürekli bir artış gösteriyor. Ülkenin önemli ölçüde göç alması ve göç vermesi, demografik yapıyı da etkiliyor; karma evlilikler giderek farklı bir kültürel yapı oluşturuyor. Bu karışık kültürel yapı içinde inançların geleneksel toplumlardaki gibi önemsenmediği görülüyor. Toplum adeta yeniden şekilleniyor. Bu durum köklü imparatorluk ve devlet geleneği olan bu küçük ülkeyi kendi gücünün üstünde bir ekonomik ve sosyal performans ortaya koymaya zorlamaktadır. 2004 yılında 754.214 kişi olan yabancı sayısı, 2014 yılında 1.066.114 kişiye ulaştı. 2014 yılındaki toplam nüfusun % 12,5’sini yabancılar oluşturuyor. Yabancıların sahip olduğu uyruğa göre dağılımına gelince, 164.820 kişi ile Almanlar ilk sırada, 114.740 kişi ile Türkler ikinci sırada, 112.477 kişi ile Sırplar üçüncü sırada yer alıyor. 2012 yılı verilerine göre Avusturya’da toplam 471.668 Müslüman yaşıyor. Bunlardan 202.900 Avusturya vatandaşı; 113.918 Türk, 50.995 Boşnak-Hırvat, 23.355 Rusya Federasyonu, 21.419 Eski Yugoslavya, 14.722 Makedon, TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 2 Avusturya Türk Toplumunun Dini ve Kültürel Kimlik Sorunsalı 13.938 Orta Asya, 12.025 diğer ülkelerden, 7.850 Şii ülkelerden, 6.709 Ortadoğu ülkelerinden, 2.038 vatansız ve 977 Arnavut vatandaşıdır (Statista 2015). 2. Avusturya İslam Tarihi İslam dini Avusturya’da 1912 yılında resmi din olarak kabul edildi (Bkz.: İslam Kanunu 1912). Müslümanlar o yıldan itibaren ülkede yaşayan Hristiyanlar ve Yahudiler ile birlikte kamu hizmetleri karşısında eşit muamele görmeye başladı (RGBl. Nr. 159/1912). 1979 yılına gelindiğinde, Müslümanlar cemaat olarak tanındı ve merkezi Viyana’da bulunan Avusturya İslam Cemaati (Islamische Gemeinde in Österreich) kuruldu. Avusturyalı Şiilerin bu yasada kendilerini tanımlaması zor görünüyordu. Dolayısıyla 1987 yılında Anayasa Mahkemesi’ne yapılan başvuru üzerine Sünnilerin yanı sıra Şiilerin hakları da tanındı. 1988 yılına gelindiğinde, Avusturya İslam İnançları Birliği (Islamische Glaubensgemeinschaft in Österreich - IGGiÖ) kuruldu (BGBl. Nr. 164/1988; Kreisky ?: 53). 1982/83 öğretim yılından itibaren devlet okullarında İslam din dersi (islamischen Religionsunterricht an öffentlichen Schulen - IRU) zorunlu hale getirildi (BfEIuÄ 2015: URL). Bununla birlikte dileyen veliler öğretim yılı başında dilekçe vererek, çocuklarının bu dersten muaf tutulmasını isteme hakkı bulunuyor. İslam din dersi İslam cemaatinin (IGGiÖ) uygun gördüğü yeterlikte olan ve sayıları 400’e yakın Müslüman öğretmenler tarafından veriliyor. Maaşları Avusturya Hükümeti tarafından ödeniyor. İslam din dersi verecek öğretmen adayları 1998 yılından bu yana IRPA (islamische Religionspädagogische Akademie – İslam din eğitimi akademisi) tarafından eğitiliyor. 2006/07 yılında ise Viyana Üniversitesi bünyesinde Forschungseinheit „Islamische Religionspädagogik“ (Din eğitimi araştırma birimi) kuruldu. Avusturya’da diğer dinlere inananlar gibi Müslümanların da ibadethane açma ve ibadet etme hürriyeti var. Okullarda okutulan din dersinin içeriği Kur’an-ı Kerim, namaz, ahlak bilgisi, siyer ve diğer dinler hakkında genel kültür bilgisi niteliğindeki konulardan oluşuyor ve ders uygulamalı olarak veriliyor (Bkz.: IGGiÖ 2015). Ülkedeki kamu yayıncılığı yapan kuruluşlar da haftanın belli gün ve saatlerinde Hristiyanlığın yanı sıra İslam dini ile ilgili programları hazırlatıp yayımlıyor. İslam’ın Sesi adlı bu program, Müslümanlar tarafından hazırlanıp sunuluyor (Bkz.: ÖRF 2014). 2008 yılına gelindiğinde yaklaşık 4.000 kapasiteye sahip Viyana Müslüman Mezarlığı açıldı. 3. Yeni İslam Yasası Çalışmaları Avusturya’da 1912 yılından bu yana yürürlükte olan yasanın günün şartlarına göre yeniden düzenlenmesi için üç yıl önce bir çalışma başlatıldı. Kilise etkisinde kalan siyasetin yön verdiği bu çalışmanın arkasında ülkede yaşanan ve giderek tırmanacağından endişe edilen radikal İslamcı hareketler ve terör olayları yer almakla birlikte bu süreçte Avusturya İslam Cemaati (Die Islamische Glaubensgemeinschaft in Österreich-IGGiÖ) ve diğer inanç grubundan temsilcilerle değişik görüşmeler yapıldı. Paydaş görüşleri alındı1). Hazırlanan tasarıya göre, üye sayısı 300'ün altında olan cami dernekleri, ya tüzüklerini değiştirerek İslam cemaati altında oluşturulan tüzel kişiliğe geçecek ya da bir yıl içinde faaliyetlerine son verecekler. Bu süreçte, Avusturya başbakanı, Müslüman cemaatlerin kurduğu dernekleri tanıma veya lağvetme yetkisine sahip olacak. Dini cemaatler tarafından düzenlenecek etkinlikler "güvenlik" gerekçesi gibi durumlarda iptal edilebilecek. Viyana Üniversitesi'nde kurulacak İslam Teoloji Fakültesi'nde Alevi ve Sünni ekollerini esas alan iki bölüm açılacak. Buradan mezun olanlar camilerde din görevlisi olarak görevlendirilebilecek. TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 3 Mustafa Çakır Hazırlanan metin üzerinde ülkedeki paydaş derneklerle ve sivil toplum kuruluşları ile yapılan görüşmelerde bazı taleplerin dikkate alınması öngörüldü. Bununla birlikte, Hükümet, IGGiÖ’a 05.12.2014 tarihinde verdiği metin üzerinde nihai görüş oluşturulmasını beklemeden 10.12.2014 tarihinde yapılan Bakanlar Kurulunda yasayı görüştü ve “kanunlaşabilir” metin olarak meclise sundu2). Üç yıldan bu yana üzerinde çalışıldığı halde kamuoyuna yansımayan süreçte, Müslümanların görüş ve önerileri kısmen değerlendirmeye alındı (Bkz.: APA-OTS 2014). 20.000 imzadan oluşan bir dilekçeyle yeni düzenlemeye karşı çıkan Türkiye kökenli Müslüman birliği olan ATİB’in (Avusturya Türk İslam Birliği), yeni yasanın inanç özgürlüklerini kısıtlayıp kısıtlamayacağı yönünde kaygıları var. Müslümanları temsil eden diğer sivil toplum kuruluşları da yaptıkları açıklamada çatı örgütleri olan IGGiÖ’nün ortaya koyduğu çekincelere katıldıklarını bildirdiler. Yeni yasa ile nelerin değiştiği; yasal düzenlemelerin arkasında Müslümanların hangi tutumlarının yer aldığı konularının ayrıca analiz edilmesinde yarar var (Çakır 2015: URL). 4. Avusturya İslam Yasasına İlişkin Görüşler Avusturya AB, Dışişleri ve Uyum Bakanı Sebastian Kurz (ÖVP) tarafından yapılan açıklamada, hazırlanan yasayla ilgili endişelerin yersiz olduğu ve konuyla ilgili olarak iki hususun altının çizilmesi gerektiği belirtildi. Bunlardan ilki, hazırlanan yasanın kendisi, diğeri de yasayla ilgili kulaktan dolma bilgilere dayalı olumsuz propagandalar3). Avusturya’da yasa koyucuların kesin olarak üzerinde durduğu husus, ülkede yaşayan Müslümanların yasanın yürürlüğe girmesiyle birlikte yurt dışından birilerinin akıl hocalığına ihtiyaç duymayacak olması ve camilerin de kendi kendilerini yöneten bağımsız sivil toplum kuruluşu haline gelecek olması. Altı çizilen bir diğer husus da ortaya atılan asılsız söylentiler ile Müslümanlar arasında gereksiz korku ve endişe oluşturulmaması gerektiği 4). Avusturya Kültür Bakanı Josef Ostermayer (SPÖ) tarafından yapılan açıklamaya göre, Avusturya’da yüz yılı aşan bir geçmişi olan Müslümanlar, bu ülke için bir tehdit unsuru olarak görülmüyor. Bununla birlikte ülkede yaşayan Müslümanların yasal haklarının ve sorumluluklarının açıkça tanımlanması gerekiyor (Bkz.3: Heute News). Ülkede yaşayan entelektüeller konuya bir başka açıdan bakıyor. Onlara göre yeni İslam yasası sadece ibadethane, din ve vicdan özgürlüğü veya Irak Şam İslam Devleti- IŞID’e katılmayı önleme değil; aynı zamanda ekonomide, siyasette mevcut yapıyı tehdit edecek boyutlara ulaşan İslami bakış açısının yerleşmesine karşı alınan bir tedbir olarak da görülüyor (Bkz. Balaban 2014: URL) . Ön planda terörist yapılanmaya karşı alınan tedbirler görülse de perde arkasında Türkiye’nin AB’ne girişinin engellenmesi ve İslam cemaatlerinin desteğini alarak AB içinde çok güçlü hale gelmesinin önüne geçilmesi gibi stratejiler yer alıyor. Yeni çıkarılan yasanın Müslümanların endişelenmesine neden olan konuları da kapsadığı, sivil toplum kuruluşlarının tepkisine neden olduğu bilinmektedir (Bkz.: Çakır 2015: URL). 5. Avusturyalı Müslümanların kurduğu sivil toplum kuruluşları Avusturyalı Müslümanlar, ibadethane başta olmak üzere dini konularda karşılaştığı sorunları işçi göçünün başladığı yıllardan itibaren Türkiye’den gelen Müslümanların kurduğu sivil toplum kuruluşları ve bu sivil toplum kuruluşlarının kendi içinden çıkardığı veya Türkiye’den getirdiği din görevlileri aracılığı ile çözmeye çalıştı. Avusturyalılar da konuya “Din TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 4 Avusturya Türk Toplumunun Dini ve Kültürel Kimlik Sorunsalı ve Vicdan Hürriyeti” açısından baktığı için yeşiller, sosyal demokratlar ve liberallerden destek aldılar. Türkiye Cumhuriyeti Devleti ise Avusturya’da yaşayan vatandaşlarının karşılaştığı dini sorunları uzun süre görmezden geldi. Bu durum Türkiye’deki kimi cemaatlerin yurtdışındaki vatandaşlar arasında değişik ad ve şekillerde örgütlenmesine zemin oluşturdu. Özellikle Almanya’da görülen radikal İslam hareketleri ve örgütsel yapılanma nedeniyle, Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı da Avusturya’da kurulan sivil toplum kuruluşlarına din görevlisi göndererek destek olmaya başladı. Öte yandan dinler arası diyalog alı altında Suudi Arabistan tarafından desteklenen Uluslararası ve Kültürlerarası Diyalog Merkezi kuruldu. Bu yapı içinde Avusturyalıların kurduğu sistem ile sivil toplumun kurduğu sistem iç içe geçmiş, uyumlu bir şekilde devam ediyordu. Gelinen noktada Müslümanların dini gereksinimlerini karşılamak üzere kurduğu sivil toplum kuruluşu sayısı Viyana Üniversitesi tarafından oluşturulan veri bankasına göre 409. Bu derneklerden 273’ü cami derneğidir. Avusturya IGGiÖ’ye göre ise bütün Avusturya’da kayıtlı cami sayısı 205, bunlardan birlik veya federasyon şeklinde öne çıkanlar şunlar: 5.1. Avusturya Türk İslam Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Birliği (Türkisch-Islamische Union für kulturelle und soziale Zusammenarbeit in Österreich), kısaca Avusturya Türk İslam Birliği – ATİB olarak da bilinmektedir. Diyanet İşleri Başkanlığı ile yakın işbirliği içinde faaliyet göstermekte olup, cami derneklerindeki din görevlileri Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından temin edilmekte olup, bu görevliler Türkiye Cumhuriyeti Viyana Büyükelçiliğinde görevli Din Hizmetleri Müşavirliği’ne bağlıdır. Türkiye’den gönderilen ve cami derneklerinde görev yapan din görevlilerinin Türkiye Cumhuriyeti memuru olması ve Türkiye’den maaş alması, Avusturyalılar tarafından eleştirilmekte ve ATİB bir sivil toplum kuruluşu değil, kamu kuruluşu olarak değerlendirilmektedir. ATİB, “Avusturya Türk İslam Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Birliği„ adı altında 1990 yılında ülkedeki Müslüman Türk toplumu tarafından kuruldu. Amacı Müslümanların ve dolayısıyla Türklerin dini, sosyal ve kültürel taleplerini yerine getirmek, sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı sağlamak. Bu birlik faaliyetlerini 64 yerel dernek üzerinden sürdürmektedir (www.atib.at). 5.2. Kısa adı AIF olan Avusturya İslam Federasyonu (Islamische Föderation) 1988 yılında kuruldu. Milli Görüş Hareketine bağlılığı ile biliniyor. Kendini “Müslümanlara kapsamlı bir şekilde dini, sosyal ve kültürel hizmetler veren İslami bir Cemaat” olarak tanımlıyor; amacını “İslam’ın öğrenilmesi, öğretilmesi, yaşanması, gelecek nesillere aktarılması ve İslam dininin tanıtılması ile bu dinin gereklerinin yerine getirilmesi için hizmetler sunulması” şeklinde açıklıyor (www.islamfederasyonu.at). AIF faaliyetlerini mahalden temin ettiği din görevlileri aracılığı ile 59 yerel dernek üzerinden devam ettiriyor. Ülkede ATIB’den sonra ikinci, siyasi etki olarak da birinci büyük sivil toplum kuruluşudur. AIF tarafından gösterilen aday, 2010/11 seçimlerinde 501 delegeden 152’sinin oyu ile IGGiÖ’nün dönem başkanlığını kazanmıştır (Bkz.: Islamlandkarte). 5.3. Avusturya İslam Kültür Merkezleri Birliği (Union islamischer Kulturzentren in Österreich) Süleyman Hilmi Tunahan Efendi’nin ekolünden geliyor. Avusturya’da yaşayan Müslüman cemaat tarafından 1980 yılında sivil toplum kuruluşu olarak kuruldu. Manevi başkanlığını Kemal Kacar’ın yaptığı Birliğin Avusturya’da yapılanması konusunda Harun Reşit TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 5 Mustafa Çakır Tüylüoğlu’nun önemli katkıları olduğu biliniyor. Birlik Avusturya’daki faaliyetlerine 49 yerel dernekle devam ediyor. 5.4. Avusturya Bosna İslam Federasyonu (IZBA Verband Bosniakisch -Islamischen Vereine in Österreich) bağlık 41 yerel dernekle ile faaliyet göstermektedir. 5.5. Avusturya Mısırlı Dernekler Koordinasyonu (Koordinierungsrat der Ägyptischen Gemeinde in Österreich) bağlı 17 yerel dernekle ile faaliyet göstermektedir. 5.6. Avusturya Alevi İslam İnanç Toplumu (Islamische Alevitische Glaubensgemeinschaft in Österreich) Avusturya hükümeti tarafından 2013 yılında Alevi inanç toplumu olarak tanınmıştır. Ehli Beyt İslam Birliği ve Şii Dernekleri Birliği (IVAÖ) (Islamische Vereinigung Ahl-ul-beyt Österreich, Verband für schiitische Vereine) altında bulunan 12 yerel dernekle ile faaliyet göstermektedir (www.aleviten.at). Avusturya’daki ilk alevi derneği 1990’da kuruldu. Ardından kurulan yeni derneklerin bir kısmı yöre, bir kısmı da genel Alevi değerlerine dönük çalışmalar yürüttü. 1998 yılında bir araya gelen dernekler Alevi Federasyonu çatısı altında birleşti. Başta kültürel değerlere dönük çalışmalar yürütülürken, zamanla inanç ağırlıklı çalışmalara da ağırlık verildi. Viyana Alevi Kültür Derneği kendilerini destekleyen bazı derneklerle birlikte 2009 yılında Aleviliğin resmi olarak tanınması için başvuruda bulundu. Bu başvuru, Aleviliğin bir din değil, İslam’ın yorumu ve İslam dininin temsilcisinin de IGGiÖ’nün olduğu gerekçeleri ile kabul edilmedi. Bu karara karşı Anayasa Mahkemesi’ne yapılan itiraz sonucu, Avusturya Alevi İnanç Toplumu Avusturya hükümeti tarafından resmi muhatap olarak kabul edildi. 2013 yılından itibaren de St. Pölten, 2014-2015 öğretim yılından itibaren de bütün Avusturya’da 132 okulda Alevilik dersleri verilmeye başlandı (www.aleviten.at). 5.7. Avusturya Türk Federasyonu - ATF (Türkisch-Österreichische Föderation) Türkiye’deki Milliyetçi Hareket Partisi’nin yurt dışı teşkilatı şeklinde ülkücü hareket tarafından örgütlenmiş olup, Avusturya’da 23 yerel dernekle ile faaliyet göstermektedir. Almanya Türk Federasyonu ile diğer ülkelerdeki benzer dernekler, Avrupa Türk Konfederasyon (ATK) adı altında ortak hareket etmektedir. Kendilerini ülkücü camiaya mensup, Türk-İslam kültürünü gelecek kuşaklara aktaran, Avusturya toplumu ile iç içe geçmiş, farklılıklarını zenginlik olarak gören, duyarlı bir topluluk olarak görmektedir (turkfederasyon.com). 5.8. Avusturya Arnavutluk Müslümanlar Birliği (Union Albanischer Muslime in Österreich) bağlı 12 yerel dernekle ile faaliyet göstermektedir. 5.9. Avusturyalı Müslümanlar Birliği (Initiative muslimischer ÖsterreicherInnen) Ülkedeki Müslümanların toplumsal ve sosyal hayata katılımını, refah ve huzurunu sağlamayı amaç edinen, sadece Avusturyalıların değil, ülkeye göçmen olarak gelen yabancı Müslümanların da üye olabildiği bir sivil toplum kuruluşudur. Margaretha-Lupac – Vakfı Demokrasi ödülü almıştır. (www.islaminitiative.at) 5.10. Liga-Kültürel Değişim ve Uyumu Destekleme Derneği (Liga Kultur - Verein zur Förderung des Kulturellen Austauschs und der Integration). Dernek ülkede yaşayan farklı kültür çevresinden gelen Müslümanların anlaşmasını, inançlarını dinin öngördüğü sınırlar içinde abartmadan veya ihmal etmeden yaşamasını, bulundukları sosyal çevreye uyum sağlamasını, kültürel değişimi ve Avusturyalı Müslüman gençlerin kimliklerini korumalarını hedeflemektedir (www.ligakultur.at). TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 6 Avusturya Türk Toplumunun Dini ve Kültürel Kimlik Sorunsalı 5.11. Bangladeş İslam Kültür Merkezi (Bangladeschisches Islamisches Kulturzentrum). Bagladeşli Müslümanlar tarafından Masjidul Falah adıyla kurulan ve Viyana’da faaliyet gösteren bir cami derneğidir. 5.12. Viyana İslam Federasyonu - VIF (Islamische Föderation in Wien) Eğitim Başkanlığı Avusturya'da yaşayan Müslümanlara eğitim ve rehberlik hizmeti veren birçok cemiyet ve kurumla beraber faaliyet gösteren bir birimdir. Ağırlıklı olarak Viyana ve Niederösterreich (NÖ) eyaletlerinde Milli Görüş teşkilatına bağlı olarak çalışan 21 şube ve eğitim kurumuna, eğitmen, müfredat, materyal ve diğer alanlarda destek veren; hac, umre organizasyonları yapan, Müslümanlar arasında yardımlaşma ve dayanışmayı sağlayan bir sivil toplum kuruluşudur (www.ifwien.at). VİF Eğitim Başkanlığı’na bağlı kurumlarda ana sınıfından yükseköğrenim düzeyine değin bir dizi çalışma yapılmaktadır (eğitim.at). Avusturya’daki okullarda veya cami derneklerinde görev alacak din adamlarının yetiştirilmesi amacıyla kurulmuş Avusturya İslam Enstitüsü ise Viyana İslam Federasyonu Eğitim Başkanlığı’na bağlı olarak çalışmakta ve bünyesinde ilahiyat önlisans ve imam hatip programları bulunmaktadır. Enstitüde ayrıca uzmanlık eğitimleri de verilmektedir (www.islamischesinstitut.at). 6. Avusturya’daki Müslümanların öncelikli sorunları Avusturya’da yaşayan Müslümanların eğitim, sosyalleşme ve toplumsal kabul görme gibi sorunlarının yanı sıra doğrudan inançlarını ilgilendiren, öne çıkarılması gereken öncelikli sorunlardan bir kısmı şunlardır: Kimlik sorunu: Avusturya’da doğup büyüyen Müslüman gençlerin birinci ve öncelikli sorunu kimlik kaymasıdır. Avusturya’da doğan, sosyalleşen gençler bu ülkenin vatandaşlığını taşısa da toplumsal ve sosyal hayatta kabul görmeyip dışlanmakta ve diğer Müslümanlar ile bağ kurmaya çalışmaktadır. Bu bağın köken ülke ile kurulamadığı veya yetersiz kaldığı durumlarda, gençlerin her türlü difüzyona açık bir şekilde yetişmesi, kendilerine yön ve yol gösteren radikal veya ılımlı akımlara katılması tesadüf olarak görülmemelidir. Dil Sorunu: Avusturya’da doğup büyümesine karşın Türk gettolarında büyüyen gençlerin önemli bir kesiminin Almanca dil bilgisinin yeterli olmadığı görülmektedir. Bu gençlerin konuştuğu Türkçe de sınırlı kelime hazinesini barındırmaktadır. Dolayısı ile kendini yeterince ifade edemeyen, iki taraflı yarı dilli gençlik yetişmektedir. Gelecekte bu durum uyum/asimilasyon yanına kayacak veya Türkiye’ye göçler şeklinde kendini gösterecektir. İlk seçeneğin gerçekleşmesi durumunda Türkiye kökenli olup Türkçe ve Türk kültüründen uzak bir nesil yetişmesi mümkün görülmektedir. Dil ile ilgili bir diğer husus da gerek yeni İslam Yasası gerekse pratikteki uygulamalar, ülkede konuşulan dilde ibadet ve din eğitimini getirmekte; din ve dil bağı koparılan gençlerin Türkiye ile de bağının koparılması uzak bir ihtimal olarak görülmemektedir. Müslüman Mezarlığı, din eğitimi, din adamlarının yetiştirilmesi konularında 1912’ye göre ortaya çıkan yeni durumun değerlendirilmesi gerekirken, bu konular dikkatlerden kaçıyor. Ostermayer’in yaptığı değerlendirmeye göre, okullarda verilecek din dersi Almanca olacak ve yeni yasayla Müslümanların dışlanması gibi bir durum söz konusu değil; aksine diğer dinlere ait inanç grupları gibi onlar da inançlarının gereğini devletin kendilerine verdiği yasal güvenceyle yerine getirebilecekler. İşbirliği içinde yapılan bu düzenlemelerle, yasa dışı terör örgütlerinin TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 7 Mustafa Çakır yaşam alanları da ortadan kaldırılıyor; Avusturya diğer Avrupa ülkelerine göre daha fazla yol almış durumda. Ülkedeki Müslümanların dışarıdan yönlendirilmesi: Avusturya’daki camilerin ve din görevlilerinin ülke dışındaki kaynaklar tarafından finanse edilmesiyle ilgili yeni bir düzenleme yapılıyor. Halen Türkiye’den gönderilen ve kamu görevlisi olan 65 din adamı Avusturya’daki değişik camilerde görev yapıyor. Bu din adamları Türkiye’de Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde görevli din adamlarından seçilerek yurt dışına gönderiliyor. Her bir diyanet görevlisi de kamu görevli olması nedeniyle Büyükelçilik bünyesinde görevli din işleri müşavirliği veya ataşeliklerine bağlı olarak görev yapıyor. Bu durum Avusturyalıları çözüm aramaya yöneltiyor ve gelecekte bu uygulamaya son verilerek, camilerin kendi kurumsal kimliklerini kazanmaları, Türkiye’den bağımsız hareket etmeleri isteniyor. Yasa yürürlüğe girdikten sonra 2015 yılı sonuna kadar da geçiş dönemi şartları uygulanacak. Bununla birlikte, yurt dışından alınan mali yardımlara belirli kısıtlar dâhilinde izin verilecek. Bunun yanı sıra, her türlü inanç gruplarına mensup vergi mükellefleri de din dersi için vergi veriyor. Muhatap alınacak kurum eksikliği: Avusturya’da İslam diniyle ilgili olarak İslam İnanç Birliği (Die Islamische Glaubensgemeinschaft in Österreich (IGGIÖ)) ve Aleviler inanç grupları (Die Islamische Alevitische Glaubensgemeinschaft in Österreich-IAGÖ) muhatap olarak görülecek. İslamofobia da Avrupalı Müslümanlar için önemli bir sorun olarak görülmektedir. Almanya’da Dresden’de ortaya çıkan ve giderek yayılma eğilimi gösteren 'Pegida'-Hareketi 5), Avrupa’da Müslüman olmayanların endişelerinin ve Avrupalıların Müslümanlara karşı geliştirdiği savunma reflekslerinin istismar edilmesinin açık bir göstergesi olarak dikkati çekiyor 6). Bu hareketin bütün Avrupa ve inançlı Müslümanlar için yabancı düşmanlığından daha büyüt bir tehdit oluşturduğunun görülmesinde ve gerekli tedbirler alınmasında yarar görüyorum. Avusturyalı din adamı yetiştirilmesi: Avusturyalı Müslümanların Milli Görüş kesimini oluşturan Avusturya İslam Federasyonu (Islamische Föderation), mahalden din adamı yetiştirilmesi amacıyla Viyana-Simmering ilçesinde Florian Hedorfer-Straße’de kendi özel okulunu kurarak burada Türkçe eğitim verilen bir imam hatip lisesi açmayı planladı (Bkz.: Die Presse 2014). Bu girişim Avusturyalı siyasetçiler tarafından başta Integrationsminister Sebastian Kurz (ÖVP) olmak üzere doğru bir yaklaşım olarak görülmedi ve din eğitiminin açık ve şeffaf kuralları olması gerektiğini belirtti. Tartışmalar uzayınca, Eğitim Bakanlığı gündemlerinde Türkçe eğitim verilecek bir okulun açılmasının olmadığını bildirdi ve konunun iki şekilde mümkün olabileceği bildirildi. Birincisi Eğitim Bakanlığı tarafından verilecek okul açma izni, ikincisi ise Lycee Francais modeli gibi devletler arasında imzalanacak ikili anlaşma yoluyla özel okul açılması. Bu süreçte Avusturya Dışişleri ve Uyum Bakanlığı ülkede Müslüman din adamı yetiştirilmesi konusunda İmam Hatip Lisesi modelinin benimsenmediğini, bunun yerine Viyana Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Bilimleri Bölümünün tercih edildiğini belitti (Bkz.: Tiroler Tageszeitung 2014). Anayasal İslam: Bu yasayla birlikte aslında barış dini olarak tanımlanan İslam’ın kutsal kitabının şiddeti içeren yorumlarına izin verilmeyecek. Din hukukun üzerinde ceza hukuku da söz konusu ve bu tür aşırı yorumların önüne geçilecek. Ostermayer, Heute’ye verdiği mülakatta yapılan yeni düzenlemelerle ilgili olarak Müslümanların görüşlerinin dikkate alınmadığı ve onlara kurban muamelesi yapıldığı gibi bir algının oluşturulmaması için de çağrıda bulunuyor. TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 8 Avusturya Türk Toplumunun Dini ve Kültürel Kimlik Sorunsalı Müslümanlar, Kur’an-ı Kerim’in barış ve kardeşliği emrettiğini; kendilerine saldırılmadıkça savaşmanın ve insan öldürmeye izinli olmadıklarını bilirler ve "Allah'a, Resûlü'ne ve sizden olan buyruk sahiplerine itaat edin." (Nisa/59) ilkesine göre hareket ederler. 7. SONUÇ Yaşananlar bir birikimin sonucu, yani summa summarum. Belli bir yasal mevzuata oturmayan ve her önüne gelen kişi ve kurumların Islam adına bir dizi girişimlerde bulunması, Müslümanlara karşı doğal bir savunma mekanizması geliştirmeye başladı ve bunun adı islamofobila oldu. Bütün Hıristiyan âlemi dinler arasında diyalogdan söz ederken, dünyada İslam adına yapılan terörist eylemler de belli bir yasal düzenlemenin zorunluluk haline getirilmesi gerektiğini düşündürdü. Türkiye insanları açısından bakıldığında gelinen durum tesadüf değil. Viyana’ya gönderilen diplomatların, kamu görevlilerinin ilgi alanları yıllarca ihmal edilmiş bir toplumun sorunlarıyla ilgilenmek yerine farklı alanlara yönelmiş ve vatandaşların oluşturduğu gruplar, cemiyetler, sivil toplum kuruluşları sorunlara çözüm üretemeyince, Avusturyalılar da ülkelerinde yaşayan yabancıların, vatandaşlarının sorunlarına kendileri eğilerek çözüm üretmeye çalışıyorlar. NOTLAR Bu çalışma vesilesi ile Türk’ün ve onun şahsıyla özdeşleşen İslam’ın Bayrağını Avusturya’da dalgalandırmaya çalışan birinci kuşak Türk işçilerine ve onların cefakâr, vefakâr evlatlarına minnet ve şükranlarımı sunmak isterim. 1) Avusturya’daki İslam yasası ile ilgili tartışmalar ve komisyona sunulan raporlarla ilgili olarak bkz.: Islamgesetz 1912, Änderung (69/ME). http://www.parlament.gv.at/PAKT/VHG/XXV/ME/ME_00069/index.shtml (erişim: 04.04.2015). 2) Eski İslam yasası üzerinde yapılan değişikliklerle için bkz.: Islamgesetz 1912, Änderung (69/ME). 69/ME XXV. GP - Ministerialentwurf - Gesetzestext: http://www.parlament.gv.at/PAKT/VHG/XXV/ME/ME_00069/fname_367084.pdf (erişim 04.01.2015) 3) Heute News: Islamgesetz: Kurz: "Muslimische Propaganda ist wie die von Strache". http://www.heute.at/news/politik/art23660,979251 (erişim 10.12.2014). 4) 100 Jahre Islamgesetz. Islamische Glaubensgemeinschaft in Österreich (IGGiÖ). http://derislam.at/?c=content&p=beitragdet&v=beitraege&cssid=Stellungnahmen&navid=1155 &par=50&bid=131 (erişim 03.01.2015). 5) Pegida: "Patriotische Europäer gegen die Islamisierung des Abendlandes" ifadesinin kısaltması olup, Batının İslamlaşmasına Karşı olan Milliyetçi Avrupalılar anlamına gelmektedir. Pegida hakkında ek bilgi için bkz.: Çakır (16.01.2015:URL) TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 9 Mustafa Çakır 6) Pegida: Merkel verurteilt Anti-Islam-Bewegung. Zeit Online (12.12.2014). http://www.zeit.de/politik/deutschland/2014-12/pegida-angela-merkel-joachim-gauck (15.12.2014). KAYNAKLAR APA-OTS (2014). Stellungnahme der muslimischen Dachverbände, Moscheegemeinden und Fachverbände der IGGiÖ zur Regierungsvorlage des Islamgesetzes. Austria Presse Agentur. URL: http://www.ots.at/presseaussendung/OTS_20141216_OTS0170/stellungnahme-dermuslimischen-dachverbaende-moscheegemeinden-und-fachverbaende-der-iggioe-zurregierungsvorlage-des-islamgesetzes (erişim 16.12.2014) AVUSTURYA İslam Enstitüsü (2015). Hakkımızda. URL: http://islamischesinstitut.at (erişim 15.04.2015). BALABAN, Kazım (2014). Avusturya’da Çıkan Yeni İslam Yasası ve Aleviler 2. Türk Dil Tarih Kültür Birliği. URL: http://tdtkb.org/content/avusturyada%C3%A7%C4%B1kan-yeni-islam-yasas%C4%B1-ve-aleviler-2-makale (erişim 15.04.2015). BFEIUÄ - Bundesministerium für Europa, Integration und Äußeres (2015). Stellung des Islam in Österreich. http://www.bmeia.gv.at/botschaft/istanbul/bilaterale-beziehungen/euoesterreich-tuerkei/islam-und-integration-in-oesterreich/stellung-des-islam-inoesterreich.html (erişim 6.04.2015). ÇAKIR, Mustafa (2015): "Göçün 50. Yılında Türkiye Avusturya İlişkilerine Genel Bir Bakış". İdealkent: Kent araştırmaları Dergisi: Göç II. Cilt: 21, Sayı: 15, Ocak 2015, ss. 132148. (ISSN 1307-9905). EBSCO – Host ÇAKIR, Mustafa (16 Ocak 2015). Avrupalı Müslümanlar ve PEGIDA. Dünden Sonra Yarından Önce. URL: http://m-cakir.blogspot.co.at/2015/01/avrupal-muslumanlar-vepegida.html (erişim 22.04.2015). ÇAKIR, Mustafa (18 Mart 2015). Avusturya İslam Yasası. Dünden Sonra Yarından Önce. URL: http://m-cakir.blogspot.com.tr/2015/03/avusturya-islam-yasas.html (erişim 6.04.2015). DİE PRESSE (18.06.2014)b Türkische Predigerschule in Wien wird bereits gebaut. DiePresse.com URL: http://diepresse.com/home/bildung/schule/3823278/TurkischePredigerschule-in-Wien-wird-bereits-gebaut (15.12.2014). ÇAKIR, Mustafa (Çev.) (2013). "Türk Tehlikesi" Söyleminden Egzotizm ve Oryantalizme: İslamiyet Avrupalının Antitezi mi? (1453-1914). Türk Yurdu: Yerel Süreli Yayın. 7. Devre, Cilt 33 (65), Sayı 310 (671), 102. Yıl (02.06.2013), ss. 253-269. (Özgün Metin: Felix Konrad. Von der Türkengefahr zu Exotismus und Orientalismus: Der Islam als Antithese Europas(1453-19144)). ISSN 1300-2333. ÇAKIR, Mustafa (2012). "Almanca'da Türk İmgesinin Kullanımı Üzerine". Proceedings Book of the International Symposium on Language and Communication (ISLC-2012). Held in TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 10 Avusturya Türk Toplumunun Dini ve Kültürel Kimlik Sorunsalı İzmir University-İzmir, 10th-13th June 2012. pp. 2053-2062. (ISSN: 978-605-86867-00). IGGİÖ (2015). Das neue Islamgesetz 2015. Islamische Glaubensgemeinschaft in Österreich. URL: http://www.derislam.at/?f=news&shownews=1961&kid=1 (erişim: 04.04.2015). İSLAMKANUNU(1912).URL:http://www.derislam.at/deradmin/news/Islamgsetz_TR_1912.pd f (erişim 06.04.2015). ISLAMLANDKARTE: Islamische Vereine und Moscheen in Österreich. Universität Wien Institut für Bildungswissenschaft – islamische Religionspädagogik. URL: http://www.islam-landkarte.at/sites/default/files/Islamische%20F%C3%B6deration.pdf. (erişim 15.04.2015). KREİSKY, Jan (?). Die Islamische Glaubensgemeinschaft in Österreich. Alexander Janda, Mahias Vogl (Yay.). Islam in Österreich. Österreichischer Integrationsfonds. ss. 53-59. URL: (www.integrationsfonds.at) (erişim 06.04.2015). ÖRF (2014). ÖRF verleiht der katholischen, evangelischen und islamischen Religionspädagogik eine gemeinsame Stimme. 19. Februar 2014. URL: http://oerf.eu/fileadmin/ user_upload/k_oerf/20140219_OeRF__2_.pdf (erişim: 04.04.2015). RGBl. (15.07.1912). Reichsgesetzblatt - Gesetz vom 15. Juli 1912. Nr. 159/1912. Die Anerkennung der Anhänger des Islams nach hanefitischem Ritus als Religionsgesellschaft. http://www.eslam.de/manuskripte/vertraege/reichsgesetzblatt_anerkennung_des_islam_ in_oesterreich.htm (erişim: 04.04.2015). STATİSTA (2015). Ausländeranteil in Österreich bis 2014. Das Statistik-Portal: Statistiken und Studien aus über 18.000 Quellen. URL: http://de.statista.com/statistik/ daten/studie/293102/umfrage/auslaenderanteil-in-oesterreich/ (erişim: 03.01.2015). TİROLER Tageszeitung (18.06.2014). “Islam-Schule: Bisher kein Antrag, Kurz lehnt Staatsvertrag ab” Tiroler Tageszeitung Onlineausgabe. URL: http://www.tt.com/home/8532215-91/islam-schule-bisher-kein-antrag-kurz-lehntstaatsvertrag-ab.csp (erişim 15.12.2014). TÜRK Federasyon. Hakkımızda. Almanya Demokratik Ülkücü Türk Dernekleri Federasyonu. http://www.turkfederasyon.com/index.php/kurumsal/turkfederasyon/hakkimizda (erişim: 15.04.2015). VİF Eğitim Başkanlığı (2015). Viyana İslam Federasyonu Eğitim Başkanlığı. URL: http://egitim.at/ (erişim: 15.04.2015). TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-11 11
