I. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 26-28 Ekim 2011, Kahramanmaraş KSÜ Mühendislik Bil. Der., Özel Sayı, 2012 232 KSU J. Engineering Sci., Special Issue, 2012 Karbon Depolama Kapasitesinin Landsat 7 Etm+ Uydu Görüntüsüyle Belirlenmesine İlişkin Kavramsal Çatı Mehmet MISIR1, Nuray MISIR1, Alper BULUT2* 1 KTÜ, Orman Fak. Orman, Mühendisliği Bölümü, Trabzon KÜ, Orman Fak. Orman Mühendisliği Bölümü, Kastamonu 2 ÖZET: Günümüzde iklim değişikliği, tropikal ormanların yok olması, biyolojik çeşitliliğin azalması ve çölleşme, bilim adamları ve politikacıların üzerinde önemle durduğu küresel sorunların başında gelmektedir. Küresel iklim değişikliğinin sebepleri incelendiğinde, sera gazlarının etkisinin öncelikli olduğu görülmektedir. Sera gazlarından biri olan ve atmosferin bileşiminde de yer alan karbondioksitin atmosferdeki miktarının değişik nedenlerle artması sera etkisi oluşturmaktadır. Dünya üzerinde okyanuslar ve ormanlar karbondioksitin en büyük iki yutağı olarak gösterilmektedir. Ormanların fotosentez ile yüksek miktarda karbon depolamaları nedeniyle, bölgesel ve küresel karbon döngüsünde önemli bir rol oynamaktadırlar. Yeryüzünde tüm bitkiler tarafından tutulan karbonun % 75’i ormanların yeşil bünyesinde depolanmaktadır. Ormanlık alanların genişletilmesiyle atmosferdeki karbondioksit miktarını azaltmak, küresel ısınmanın engellenmesi için en büyük tedbir olarak öne sürülmektedir. Ormanların bünyelerinde depoladıkları karbon miktarının belirlenmesinde iki yöntem kullanılmaktadır. Bunlardan birincisi doğrudan yöntem olup zaman alıcı, zahmetli ve oldukça pahalıdır. İkincisi dolaylı yöntem olup bunlardan en öne çıkan yöntem, uydu görüntülerinin sınıflandırılması ile ormanların depoladıkları karbon miktarının belirlenmesidir. Doğrudan yöntemlere göre bu yöntem çok daha basit, oldukça pratik, coğrafi bilgi sistemlerine entegre edilmesi daha kolay ve daha az maliyetli olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada ormanlık bir alanın depoladığı karbon miktarının, uzaktan algılama yöntemlerinden biri olan uydu görüntülerinin kontrollü sınıflandırılması yöntemi ile belirlenmesine ilişkin kavramsal çatı oluşturulmuştur. Bu amaç için, Erdas Imagine 9.1 programı kullanılarak Landsat 7 ETM + uydu görüntüsü üzerinde kontrollü sınıflandırma esas alınmıştır. Yapılan sınıflandırmanın geçerli olması için gerekli olan koşullar açıklanarak tartışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Karbon depolama, uzaktan algılama, kontrollü sınıflandırma, coğrafi bilgi sistemleri A Conceptual Framework in Determining the Carbon Storage Capacity with Landsat 7 Etm+ Satellite Image ABSTRACT: Nowadays, climate change, tropical deforestation, loss of biodiversity and desertification are the main global problems that; scientists and politicians focused on. Climate change or global warming are defined as the increment of the global mean of temperature. While the reasons of global climate changing were investigated it was found that the effects of greenhouses gas primarily come. One of the green houses gas and atmosphere gas CO2 causes the greenhouse effect; by increasing from different reasons. The oceans and forests are the biggest storage of carbon in the earth. Forests take an important role in the regional carbon cycle by stocking high amounts of CO2 with the photosynthesis. In the planet; 75 % of carbon is stocked by plants in the forest. For stopping global warming the best solution is increasing the forest lands. For determining the carbon storage capacity two methods are used. Direct method takes time, tiring and very expensive. One of the indirect methods, determining the carbon storage capacity with classification the satellite image is simpler, more practical, cheaper and easier combine with GIS. In the study, it was aimed to a conceptual framework constructed to determine carbon storage capacity of a forested area with supervised classification the satellite image. Erdas Imagine 9.1 was used to supervise classification on Landsat 7 ETM + satellite images. It was discussed whether the classification is valid, and required criteria are explained as well as overall classification accuracy value and Kappa Statistic value. Keywords: Carbon storage, remote sensing, supervised classification, GIS, validation 1.GİRİŞ Hızlı nüfus artışı ile birlikte hızlı endüstriyel kalkınma ve doğal kaynakların sınırsız kullanımı, dünyanın önemli ekolojik süreçlerinde köklü değişikliklere neden olmuştur. (Backéus ve ark. 2005). Bu köklü değişikliklerin başında ise küresel iklim değişikliği kavramı gelmektedir. İklim ______________________________________________ *Sorumlu Yazar: Alper AKBULUT, [email protected] olaylarının ortalamasından sapmalar şeklinde karşımıza çıkan iklim değişikliği kavramı 1988 yılının sonunda düzenlenen Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) ile ilk defa politik (Paterson ve Grubb 1992: 293– 294) ve ekonomik bir sorun olarak karşımıza çıkmıştır. İklim değişikliği kavramı son yirmi yıllık periyotta literatürde farklı şekillerde tanımlanmıştır. Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Kongresi çerçevesinde, bir zaman periyodun da gözlemlenen doğal iklim I. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 26-28 Ekim 2011, Kahramanmaraş KSÜ Mühendislik Bil. Der., Özel Sayı, 2012 233 değişikliklerinin yanında doğrudan ya da dolaylı olarak insan faaliyetleri sonucunda küresel atmosferin bileşiminin bozulmasına bağlı olarak ortaya çıkan bir durum olarak tanımlanmaya başlanmıştır (IPCC, 2007b: 30–31). Küresel iklim değişikliğinin sebepleri irdelendiğinde ise en önemli etken olarak “Sera Etkisi” karşımıza çıkmaktadır. Kömür, doğalgaz ve fuel gibi fosil yakıtlar, yüksek basınç altında oluşmuş ve karbondioksit içeriği bakımından çok zengin organik maddelerdir. Bu yakıtların kullanımı sonucunda açığa çıkan CO2 gazı, atmosfere karışır. Normalde karbon döngüsünün bir parçası olan bu olay, fosil yakıtların kullanımının artması ile atmosferdeki CO2 miktarının normalden yüksek seviyelere çıkmasına neden olur. Havanın başlıca iki bileşeni olan oksijen ve azot gazları, güneşin gözle görülebilen dalga boylu ışınlarını yansıtır ve morötesi ışımaların bir kısmını da absorblar (soğurur). Dünya yüzeyine ulaşabilen güneş ışınları, yeryüzü tarafından soğurularak ısıya dönüştürülür. Bu ısı, yeryüzündeki atomların titreşimine ve kızılötesi ışıma yapmalarına neden olur. Bu kızılötesi ışımalar, oksijen veya azot gazı tarafından soğurulmaz. Ancak havada bulunan CO2 ve CFC (kloroflorokarbon) gazları, kızılötesi ışımaların bir kısmını soğurarak, atmosferden dışarı çıkmalarını engeller. Bu soğurma olayı, atmosferin ısınmasına yol açar. Bunun sonucunda dünya, güneşin altına park edilmiş bir arabanın içi gibi ısınır. İşte bu etkiye, "sera etkisi" adı verilir. Sera etkisi dünya yüzeyinin ortalama sıcaklığını değiştireceği için, uzun vadede iklimlerde değişiklikler, buzulların erimesi, mevsimlerin kayması ve tarım alanlarının verimsizleşmesi gibi çok ciddi sorunlara neden olabilir (URL-1). Orman ekosisteminin karbon depolama kapasitesi konusunun araştırıcıların ve politikacıların özel ilgisini çekmesinin sebebi; küresel ölçekte ormanların, karasal bitkilerdeki karbonun %80-%90’ını, topraktaki karbonun %30- 40’ını içermesidir (Harvey 2000, Landsberg ve Gower 1997). Ormanlık arazilerin (örneğin plantasyon ormanları oluşturularak) artırılması C depolanmasını arttırmak , atmosferdeki karbon dioksit (CO2) konsantrasyonları azaltmak için etkili bir önlem olarak önerilmekte ve dolayısıyla küresel ısınmanın önlenmesine katkıda bulunmaktadır (Kurz ve ark. 1996 Cairns ve ark. 1997). Orman ekosistemlerinin topraküstü biyokütle ve C depolama için en büyük potansiyeli, genellikle ağaç biyokütle bileşenleridir (kök, dallar ve yapraklar). Topraküstü ve toprak altı biyokütleye, ölü ve dikili kuru ağaçlar da önemli derecede katkı sağlamaktadırlar. (e.g. Whittaker and Woodwell, 1968; Long and Turner, 1975). Bu çalışmada; ormanların karbon depolama kapasitesinin, uzaktan algılama yöntemlerinden biri olan uydu görüntülerinin kontrollü sınıflandırması yöntemi kullanılarak belirlenmesi ne yönelik kavramsal çatının oluşturulması amaçlanmıştır. KSU J. Engineering Sci., Special Issue, 2012 2.MATERYAL ve METOT 2.1.Materyaller Bu çalışmada, orman amenajman planı meşcere haritaları, topografik haritalar, geometrik ve radyometrik düzeltmeleri yapılmış Landsat ETM+ uydu görüntüsü materyal olarak kullanılmıştır. Ayrıca biyokütle miktarının ve buna bağlı olarak biyokütlenin içerdiği karbon miktarının belirlenebilmesi için sistematik yöntemle alınan örnek alanlar kullanılmıştır. Bu örnek alanlar aynı zamanda kontrollü sınıflandırmanın aşamalarından olan eğitim alanlarının alınmasında da kullanılmıştır. 2.2.Metot Çalışma alanından sistematik olarak 300x300 m. aralık mesafe ile alınan örnek alanlarda, ağaçların türleri belirlenmiş, çapları ölçülmüştür. Elde edilen bu verilerle, öncelikle biyokütle miktarının belirlenmesi amacıyla örnek alan hacimleri hesaplanmıştır. Örnek alan hacimleri hesaplanırken iğne yapraklı ve yapraklı olmasına göre farklı değerler kullanılmıştır. Örnek alanların karbon depolama kapasitelerinin belirlenmesinde ise Asan (2002) tarafından belirlenen katsayılar kullanılmıştır. Örnek alanlarda yapılan ölçümlerle elde edilen hacim miktarları, Türkiye ormanlarında her ağaç türü grubu için özel hesaplanmış katsayılar ile çarpılarak, örnek alanların karbon depolama kapasiteleri belirlenmiştir. Bunun için aşağıdaki yol izlenmiştir. Topraküstü Biyokütle Miktarı (yapraklı) (TABK)= Dikili Gövde Hacmi x 0.640 x1.25 Topraküstü Biyokütle Miktarı (ibreli) (TABK)= Dikili Gövde Hacmi x 0.473 x1.20 Toprak Altı Biyokütle Miktarı (yapraklı) (TÜBK)= Topraküstü Biyokütle Miktarı x 0.15 Toprak Altı Biyokütle Miktarı (ibreli) (TÜBK)= Topraküstü Biyokütle Miktarı x 0.20 Topraküstü ölü ve diri örtüye ait biyokütle miktarı= (TÜBKtoplam+TABKtoplam)x0.40 Topraküstü ve Toprakaltındaki Genel Biyokütle Miktarı (TGBK)=TÜBK+TABK+TÜÖDBK Toplam Biyokütle İçindeki Karbon Miktarı = TGBK x 0.45 Orman toprağındaki karbon Miktarı= (TGBK x 0,45) x 0.58 Çalışmanın yapılacağı orman alnının toplam karbon miktarı ise toplam biyokütle içindeki karbon miktarı ve orman toprağındaki karbon miktarının toplanmasıyla hesaplanmıştır. Örnek alanların karbon depolama kapasitelerinin belirlenmesi ile bu değerler kendi aralarında istenen sayıda sınıfa ayrılabilir. Burada unutulmaması gerek husus, bozuk ve açıklık alanların da sınıflarının belirlenmesidir. Oluşturulacak sınıflara düşen örnek alanlar eğitim alanları olarak kullanılmalı, geometrik ve radyometrik düzeltmesi yapılmış Landsat 7 I. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 26-28 Ekim 2011, Kahramanmaraş KSÜ Mühendislik Bil. Der., Özel Sayı, 2012 234 ETM+ uydu görüntüsü üzerinde kontrollü sınıflandırma işlemi ERDAS IMAGINE programlarından biri ile gerçekleştirilmelidir. 3.BULGULAR Böyle bir araştırmada, seçilen çalışma alanında bulunan tüm meşcere tiplerinin karbon sınıfları belirlenerek, uydu görüntüsü üzerinde kontrollü sınıflandırma işlemi En Yüksek Olasılık Algoritması kullanılarak yapılmıştır. Sınıflandırma sonucunda kontrol amaçlı yapılan Genel Sınıflandırma Doğruluk Oranı belirlenmelidir. %70’lik bir doğruluk oranı, uydu görüntüleri ile karbon depolama miktarının belirleneceği sonucuna varılmaktadır. Çalışma alanına ilişkin sınıflandırma performansı hata matrisi olarak verilir. Kontrol amaçlı yapılan diğer bir doğruluk oranı ise Kappa istatistiği doğruluk oranıdır. Karbon sınıfları itibariyle bu oran verilerek başarısına bakılmalıdır. En Yüksek Olasılık Yöntemi ile sınıflandırma sonucunda çalışma alanına ilişkin Landsat uydu görüntüsü ve amenajman planı için her karbon sınıfının alanları verilerek karşılaştırılmalıdır. 4. SONUÇ ve ÖNERİLER Uzaktan algılama yöntemlerinden biri olan uydu görüntüleri ile bir ormanlık alanın karbon depolama kapasitesi hızlı, kolay ve en az maliyetle belirlenebilmektedir. Bunun için kontrol noktalarının alınması ihmal edilmemelidir. Landsat 7 ETM + uydu görüntüsü üzerinde karbon depolama kapasitelerine göre yapılan sınıflandırmada En Yüksek Olasılık yöntemi uygun olup kolaylıkla kullanılabilmektedir. Yöntem uygulandıktan sonra yersel haritalarla doğruluk kontrolü yapılmalıdır. Kontroller sonucunda elde edilen bilgiler iyi değerlendirilmelidir. Böylesine bir çalışmada uydu görüntülerinin çekildiği yıl ile kontrol noktaları olarak alınacak verilerin elde edildiği yıl arasındaki fark önemli olmaktadır. Bu çalışma kapsamında 6 yıllık bir fark uygulanmış ve sonuçta yöntemin kullanılabileceği sonucuna varılmıştır. Ancak, yıl farkının performansı nasıl etkilediğini görebilmek için benzer çalışmaların yakın ve uzak tarihli verilerle yapılması sonucunda daha kesin bilgilere ulaşılabilecektir. Ayrıca, orman planlama çalışmalarında 0.5 ha.’dan küçük alanların farklı meşcere tipleri ile belirtilmemesi, sınıflandırmanın meşcere haritaları ile kontrolü sırasında yanılmanın nasıl değişeceği ve buna bağlı olarak doğruluk oranının nasıl değişeceğinin tespiti de çalışılması gereken önemli bir konudur. Bunlarla birlikte, bu tür çalışmaların farklı çözünürlükteki uydu görüntüleri ve farklı bitki indeksleri kullanılarak denenmesi büyük önem arz etmektedir KSU J. Engineering Sci., Special Issue, 2012 KAYNAKLAR Asan, Ü., Destan, S. ve Özkan, Y. U. 2002. İstanbul Korularının Karbon Depolama, Oksijen Üretme ve Toz Tutma Kapasitesinin Kestirilmesi, Orman Amenajman’nda Kavramsal Açılımlar ve Yeni Hedefler Sempozyumu, 18-19 Nisan, İstanbul, Bildiriler Kitabı, 194-197. Backéus, S., Wikström, P., Lämås, T. 2005. A model for regional analysis of carbon sequestration and timber production. Forest Ecology and Management, 216, 28–40. Cannell, M., Dewar, R. C., Thornley, J. H. M. 1992. Carbon flux and storage in European forests. In A. Teller, P. Mathy, & J. N. R. Jeffers (Eds.), Responses of forest ecosystems to environmental changes (pp. 256–271). New York: Elsevier. Dixon, R. K., Brown, S., Houghton, R. A., Solomon, A. M., Trexler, M. C., & Wisniewski, J. 1994. Carbon pool and flux of global forest ecosystems. Science, 263: 185–190. Gülsunar, 2011. Ormanların Karbon Depolama Kapasitesinin Uzaktan Algılama Yöntemi ile Belirlenmesi (Düzdağ Orman İşletme Şefliği Örneği, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon Harvey, L.D.D. 2000. Global warming—the hard science (p. 336). Singapore: Pearson Education IPCC,2001.Climate change, 2001: Mitigation. http://www.grida.no/ climate/ipcc_tar/wg3/pdf/TARtotal.pdf IPCC, 2007b. Summary for Policymakers. In: Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Solomon , S., D. Qin, M. Manning Z. Chen, M. Marquis, K.B. Averty, M. Tignor&H.L.Miller (eds). Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA. 18 p. Kurz, W.A., Beukema, S.J., Apps, M.J. 1996. Estimation of root biomass and dynamics for the carbon budget model of the Canadian forest sector. Can. J. Forest Res. 26: 1973–1979. Landsberg, J. J., & Gower, S. T.,1997. Application of physiological ecology to forest management (p. 354). London: Academic. Long, J.N., Turner, J. 1975. Aboveground biomass of understorey and overstorey in an age sequence of four Douglas-fir stands. J. Appl. Ecol. 12: 179–188. Sivrikaya, F., Keleş, S., Çakır, Günay., 2007. Spatial Distribution and Temporal Change of Carbon Storage in Timber Biomass of Two Different Forest Management Units., Environ Monit Assess, 132: 429438. URL-1. www.kureselisinma.org Whittaker, R.H., Woodwell, G.M. 1968. Dimension and production relations of trees and shrubs in the Brookhaven Forest, New York. J. Ecol. 56: 1–25