Prefabrike Çelik Uzay Kafes Sistemler ve Uygulamada Karşılaşılan
advertisement
TMH PREFABRİKE ÇELİK UZAY KAFES SİSTEMLER VE UYGULAMADA KARŞILAŞILAN SORUNLAR Zeki AY (*) - Gülhan DURMUŞ (**) ÖZET Günümüzde, geniş açıklıklı mekanların örtülmesi genellikle uzay kafes sistemlerle gerçekleştirilmektedir. Uzay kafes inşaatında, ekonomik, hızlı, estetik ve güvenli çözümler ise prefabrike çelik uzay sistemlerle mümkün olmaktadır. Böylece, prefabrike çelik uzay sistemlerle, çağdaş teknoloji, mimarinin hizmetine sunulmaktadır. Uzay kafes sistemlerde her düğüm noktası üç doğrultuda gelen çubuklarla tutulmaktadır. Bu nedenle, düğüm noktaları yüksek hiperstatiklik derecesine sahip oldukları için mafsallı kabul edilmeleri doğru bir yaklaşım olmaktadır. Büyük açıklıkların geçilmesinde geleneksel çelik çatı konstrüksiyonları gibi sistemler, günümüzde yerini prefabrike çelik uzay sistemlere bırakmıştır. Ülkemizde orta ve büyük ölçekli yaklaşık yirmiye yakın prefabrike çelik uzay kafes sistem imalat ve montajı yapan firma mevcuttur. Bu firmalar tarafından, her yıl, gerek yurt içinde, gerekse yurt dışında çok sayıda prefabrike çelik uzay kafes sistem yapı inşaa edilmektedir. Diğer taraftan, az sayıda da olsa, değişik nedenlerden dolayı, prefabrike çelik uzay kafes sistem yapının ya tamamen ya da kısmen göçtüğü de bir gerçektir. Bu çalışmada başlangıçtan, montaj sonuna kadar, prefabrike çelik uzay kafes sistemlerde, daha ekonomik ve daha güvenli çözümler elde edilememesi ile ilgili uygulamada karşılaşılan sorunlar tartışılacak ve bazı önerilerde bulunulacaktır. GİRİŞ "Prefabrike Çelik Uzay Kafes Sistemler", stabilitesi oldukça yüksek yapılardır. Çeşitli geometrilerdeki geniş açıklıkların kolonsuz geçilerek, kapalı mekan olarak kullanılmasında oldukça ekonomik çözümler sağlarlar. Ayrıca bu sistemler, prefabrike standart elemanlardan meydana geldiği için, dizayn, imalat ve montaj süreleri çok kısa olmakta ve özellikle işçilik hatalarından kaynaklanan problemler en aza inmektedir Uzay Kafes Sistemler, özel geometrik şekillerde teşkil edilen düğüm noktalarında çubuklar, perçinli, kaynaklı ya da düğüm noktaları üzerine açılan yuvalara (*) Y. Doç. Dr., (**) İnş. Müh. Süleyman Demirel Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü 46 vidalanmak şekliyle teşkil edilir. Üç boyutlu kafes sistemlerin ilk uygulaması 1907 yılında Graham BELL tarafından gerçekleştirilmiştir. BELL’in inşa ettiği kule basit uzay kafes sistem tarzında bir sistemdir. Almanya’da çok katlı uzay kafesler 1942 yılında MENGERIN-GHAUSEN tarafından inşaa edilmiştir. Bu sistemde özel olarak imal edilen düğüm noktalarına eksantrisite oluşturmadan 18 adet çubuk bağlanabilmektedir. Bu sistemin rijitliği fazla olduğundan, birçok yapıda kullanım alanı bulmuştur. Prefabrike Uzay Kafes Sistemler, çelik makas sistemlerden farklı olarak aynı düzlemde olmayan üç boyutlu çubukların bir noktada birleşmesinden oluşan modüler sistemlerdir. Avrupa ve Amerika’da yaklaşık kırkbeş yıldır yaygın olarak kullanılan bu sistemler çok geniş bir uygulama alanına sahiptir. Büyük açıklıkların geçilmesinde eskiden kullanılan ön gerilmeli beton, klasik çelik çatı konstrüksiyonları veya benzeri sistemler günümüzde yerini uzay kafes sistemlere bırakmıştır. Uzay kafes sistem tasarımları geçilecek açıklığa göre (bir veya iki yönlü büyük açıklıklar) tek yönlü büyük açıklığı olan depo, hangar, fabrika vs. yapılarda uzay kiriş olarak yapılabildiği gibi, iki yönlü büyük açıklıklar için modüllerin birleşmesinden meydana gelen uzay kafes sistemi oluşturulabilir. Bu sistem mimari veya statik konstrüksiyona bağlı olarak piramit, küresel kabuk, silindirik veya çok katlı olabilmektedir. Sanayi tesisleri, fabrikalar, uçak-helikopter hangarları, yüzme havuzları, spor salonları, depolar, tribünler, tiyatro-opera binaları, sinemalar, benzin istasyonları, sergi standları, mağaza, dershane, okul yapıları, laboratuarlar ve fuar reyonları olarak uygulanabilmesi nedeniyle çok geniş ve farklı sahalarda kullanıma imkan tanır ve ayrıca bu yapılardaki uygulamalar için son derece uygun ve ekonomiktir. Dekoratif bir yapıya sahip olması kullanım alanını genişletmiştir. Üç boyutlu hafif bir yapısı olduğu için büyük açıklıkları geçebilme özelliğine sahiptir. İki yönlü büyük açıklıkları geçebildiği için, orta mekanda kullanım alanını artırarak rahatlık sağlar. Yapının durumuna göre, dört bir taraftan 15m’den fazla konsollar düzenlenebilmektedir. İmalat ve montaj yönünden az sayıda farklı elemanı olması nedeniyle büyük kolaylıklar sağlar. Uzay sistem ile çatıya istenilen form verilebilir. Tek yönde veya iki yönde eğimli çatı, beşik çatı, küresel çatı, tonoz, piramit formunda yapılar kolaylıkla gerçekleştirilebilmektedir. Uzay sistem içinden klima kanalları, tesisat ve TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 418 - 2002/2 TMH elektrik boruları rahatlıkla geçebilir. Doğal aydınlatma sağlanabilir. Üzerine her türlü çatı kaplaması uygulanabilir ve iç mekanda asma tavan rahatlıkla düzenlenebilir. Isı değişimi yönünden diğer sistemlere göre daha esnek bir yapıya sahiptir. Çubuk boyları birbirine yakın olduğu için düğüm deplasmanları çok küçük olmaktadır. sınıflandırmaya göre en çok kullanılanı birinci tip kubbelerdir. Genellikle 100 m’ye kadar açıklıkları geçmek için kullanılırlar. 100 m’den daha fazla açıklıkları geçmek için ise ikinci tip kubbeler kullanılır. İkinci tipe bir örnek vermek istersek, New Orleans spor stadyumunu örten dünyanın en büyük kubbesinin net açıklığı 213 m'dir. İmalatlar prefabrike olduğu için demonte yapılarak, kolaylıkla yapının yerini değiştirmek mümkündür. Montajı çok kolaydır. Sadece somun anahtarı kullanılarak, binlerce metrekarelik uzay sistemler örülebilmektedir. Montajı yerde olabildiği gibi, yerinde örülerek de yapılabilir. Farklı inşaat koşullarına uygunluğu açısından bu önemli bir kıstastır. İmalat ve montaj süreleri çok kısaldığı için zamanla meydana gelen fiyat artışlarının önüne geçilmektedir. Ayrıca, klasik sistemlerdeki çatılara göre iskele, kalıp, tabliye betonu, ahşap çatı konstrüksiyonu, kaplama tahtası ve kiremit örtü maliyetini de ortadan kaldırdığı için, ekonomik olma düzeyi yüksektir. Tesisin daha kısa sürede işletmeye alınması gerek yatırımcılara, gerekse ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. Diğer taraftan son yirmi yılda inşa edilmiş çelik kubbeler gözden geçirilirse pratikte en çok kullanılanlarının dört veya beş tip oldukları görülür. Bunlar, Nervürlü kubbeler, Schwedler kubbeler, Üç doğrultuda Izgara kubbeler, Paralel-lamella kubbeler, Geodezik kubbeler, Çift hatlı kubbelerdir. ÇELİK UZAY SİSTEMLER Çelik Kubbe Sistemler Çeliğin kubbe inşasına girişi l8ll yıllarına rastlar. Pik, ya da kaba demir elemanların kullanıldığı ilk yıllardan sonra, çelik üretim teknolojisindeki hızlı gelişmelerin olduğu 19. Yüzyılda, büyük açıklıkların örtülmesinde de çok değişik tipteki çelik kubbe sistemlerin kullanıldığını görüyoruz. Bu yüzyılda (1867-1871) yapılmış ve hala ayakta duran Royal Albert Hall’ı örten Londra kubbesi eksen uzunlukları 76 ve 56 m oları oval bir plana sahiptir. Çelik kubbeler genellikle, dizayn edenlerin adlarıyla anılırlar. Föble, Zimmerman, Fuller, Mohr Kubbelerini örnek olarak verebiliriz. Çelik Kubbe Sistemlerin Sınıflandırılması Makowski’ye göre çelik kubbe sistemler dört ana grupta sınıflandırılmaktadır. a- Tek hatlı kubbeler b- Çift hatlı kubbeler c- Gerdirilmiş deri tipinde kubbeler d- Özel formda yüzeye sahip kubbeler Çelik kubbe sistemlerin sınıflandırılması bu alanda hala karışıklıklara neden olmaktadır. Çünkü, gerek kubbenin geometrisinde sürekli yeni yeni formlarda elde edilmesi, gerekse taşıyıcı sistemde, değişik konstrüksiyonların ve düğüm sistemlerinin kullanılması sınıflandırmada belirli bir standarda gitmeyi zorlaştırmaktadır. Yukarıdaki Uzay Kafes Taşıyıcı Sistemler Uzay kafes sistemler, düzlem ya da eğri birbirine paralel iki çubuklar ağı ile bu ağların birbirinin düğüm noktalarına bağlayan çubuklardan kurulu taşıyıcı düzenlerdir. Her iki çubuklar ağının aynı biçimde olması zorunlu değildir. Bu taşıyıcı sistem, Amerika Birleşik Devletleri’nde Le Ricolais, Fransa’da S. du Chateau ve İngiltere’de Z. Makowski’ nin çalışmalarıyla 1950’den beri hızlı bir gelişme tanımıştır. Başlangıçta, düğüm noktaları geleneksel birleşimler olarak bulonlar ya da kaynakla gerçekleştiriliyordu. Aşamalı olarak, bu taşıyıcı düzene ilgi çekici bir endüstrileşme olanağı sağlayan çok sayıda özel birleşim düzenlemelerinin ortaya çıktığı görüldü. Bu teknolojik gelişme, doğal olarak standartlaşma ve hazır yapıma yol açtı. Hazır yapım ya düğüm noktaları ve çubuklar gibi basit elemanlara ya da üçgen veya dörtyüzlü gibi birleşik elemanlara dayanmaktadır. Modüllendirme taşıyıcı düzenlerin biçim değişimini kolaylaştırmaktadır. Uzay kafes sistemler birçok üstünlük gösterirler. Bunlardan en önemli iki tanesi hafiflik, rijitliktir. Bir elemanın yetersizliği durumunda bir mukavemet ihtiyatı sağlayan yüksek mertebeden hiperstatiklik yaratma olanağı, hemen hemen hiçbir eğilme elemanı bulunmaması nedeniyle, malzemeden en uygun yararlanma, biçimlendirme ve çizimde büyük özgürlük, hazır yapım ve montaj kolaylıkları, sökme ve değiştirme kolaylıkları, başlangıçtaki sakıncalar aşamalı olarak yok edilmiştir. Değişik uzay açılar yapan çubukların birleşimlerinden doğan teknolojik zorluklar, piyasaya çıkan çok sayıda yapım sistemi sayesinde çözümlenmişlerdir. Hesap zorlukları, bilgisayarların kullanımının yaygınlaşmasından sonra artık bir engel değildir. (Arda, 1985) Çelik Uzay Sistemlerdeki Düğüm Sistemleri Çelik Uzay Sistemlerin imalatındaki en büyük zorluklardan biri düğüm noktalarının teşkilidir. Uygun TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 418 - 2002/2 47 TMH bir düğüm noktası montajda kolaylık ve sistemin maliyetinde önemli bir etkiye sahiptir. Özellikle kubbelerin inşaasında uygun düğüm noktasının teşkili çok önemli bir problem olmaktadır. Prefabrike çelik uzay kafes yapılarda çok sayıda düğüm sistemi kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları, Wachsman, Oktaplatte, S.D. C, Triodetic, Varitec, Unistrut, Gero, Mero ve Nodus düğüm noktası sistemleridir (Arda, 1985) UYGULUMADA KARŞILAŞILAN SORUNLAR Ülkemizde, çoğunlukla, prefabrike çelik uzay kafes sistem inşaatı, Milli Eğitim Bakanlığı, Bayındırlık Bakanlığı, Geçlik ve Spor Genel Müdürlüğü, İl Özel İdareleri, Belediyeler ve Özel Sektör tarafından inşaa ettirilmekte veya kontrolu yapılmaktadır. Özellikle, Bayındırlık Bakanlığı, Geçlik ve Spor Genel Müdürlüğü bünyesinde veya kontrolunda çok sayıda prefabrike çelik uzay kafes sistem inşaatı gerçekleştirilmektedir. Herhangi bir prefabrike çelik uzay kafes sistem inşaatı gündeme geldiği zaman, konu ile ilgili kişi veya kurum, talebini özellikleri ile birlikte prefabrike çelik uzay kafes sistem üretimi yapan firmaya ulaştırmakta, üretici firma gelen isteği değerlendirerek önce yapıyı projelendirmekte, sonra fabrika veya atölyesinde üretimini yapmakta, daha sonra da montajı yaparak prefabrike çelik uzay kafes sistem inşaatı tamamlamaktadır. Yukarıdaki ifadelerden anlaşılacağı üzere, bir prefabrike çelik uzay kafes sistem inşaatı üç esas aşamadan meydana gelmektedir. Bunlar, projelendirme, üretim(imalat) ve montaj aşamalarıdır. Dolayısıyla uygulamada karşılaşılan sorunları da bu aşamalara göre irdelelemek doğru olacaktır. Projelendirme Aşaması Ülkemizde, genellikle, prefabrike çelik uzay kafes sistem statik projeleri Framecad programı kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Gerekli mimari bilgiler ilgili İnşaat Mühendisine verilerek bu bilgiler çerçevesinde Framecad programı kullanılarak statik proje çalışmaları başlatılır. Kullanılan bilgisayar programlarının doğru çözümler yaptığı kabul edilse bile, statik tasarımı yapacak olan mühendisin mesleki formasyonu, program hakimiyeti gibi özellikleri yapılan çözümün doğruluğunu olumlu ya da olumsuz olarak etkileyecektir. Burada, hemen şu gerçeğin altını çizmekte fayda var. Üniversitelerimizin bir çoğunda, branşlaşmaya yönelik eğitim yapılmamaktadır. Bunun sonucu çelik yapılar veya daha özelde, prefabrike çelik uzay kafes sistemler ile ilgili yeterli bir eğitim verilmemektedir. Dolayısıyla, prefabrike çelik uzay kafes sistemler konusunda çalışacak bir mühendis kendisini üniversite sonrasında yetiştirmek zorunda 48 kalmaktadır. Bununda sağlıklı bir yaklaşım olmayacağı açıktır. Prefabrike çelik uzay kafes sistem firmalarında çalışan inşaat mühendislerinin çok azı konusunda yeterli düzeydedir. Firmaların personel politikaları veya diğer sebeplerden dolayı yetişmiş elamanların inşaat mühendisliğinin diğer meslek dallarına geçmeleri sonunda, prefabrike çelik uzay kafes sistem firmalarında yetişmiş eleman ihtiyacı her zaman önemli bir sorun olmaktadır. Diğer taraftan, ülkemizdeki gerek yasal boşluklar, gerekse piyasa şartları hem prefabrike çelik uzay kafes sistem firmalarını hem de müteahhit veya taşeronları ne pahasına olursa olsun para kazanmak mantığı çerçevesinde hareket etmelerine sebep olmaktadır. Bu durumda, üzülerek belirtmek gerekir ki, statik tasarımda amaç, güvenli ve ekonomik bir yapı ortaya koymak olamamaktadır. Kontrol teşkilatlarında, bu alanda yeterli sayıda yetişmiş inşaat mühendislerinin olmayışı da, haksız kazanç sağlamak isteyenlerin işini kolaylaştırmaktadır. Kısa zamanda yasal boşluklar giderilip gerekli düzenlemeler yapılmaz ve ilgili personel bu alanda eğitilmez ise her yıl az sayıda da olsa prefabrike çelik uzay kafes sistem inşaatın göçmesi kaçınılmaz olacaktır. Çoğu zaman, prefabrike çelik uzay kafes sistem ile kapatılacak bir yapının mimari projesinde, prefabrike çelik uzay kafes sistem tekniğine uygun şekilde değil, yasak savma şeklinde gösterilmektedir. Bunun en önemli nedeni, mimarı projeyi hazırlayan mimarlarımız da prefabrike çelik uzay kafes sistem konusuna yabancı olmalarıdır. Ayrıca, yine mimarlarımızın yapının geometrisinin prefabrike çelik uzay kafes sistemin değişik yükler altında davranışını nasıl etkilediğini bilmemektedirler. Yani, hem mimari proje hazırlanırken, hem de prefabrike çelik uzay kafes sistemi taşıyacak esas taşıyıcı sistem statik projesi hazırlanırken, prefabrike çelik uzay kafes sisteminden bağımsız davranılmaktadır. Örneğin, 40-50 m açıklığındaki bir spor salonunu tek eğimli olarak tasarlar ve bu yapıyı da prefabrike çelik uzay kafes sistemle kapatmak isterseniz özellikle çatının bir bölgesinde biriken kar yükü gibi beklenmeyen etkiler karşısında çelik çatı göçmek zorunda kalacaktır. Burada hemen hatırlatmak isterim ki, gerek Bayındırlık Bakanlığı gerekse Geçlik ve Spor Genel Müdürlüğü tip projelerini gözden geçirmelidirler. Hem mimari özellikler, hem de betonarme taşıyıcı sistem açısından yıkıma davet çıkaran yapı tipleri varsa bunlar için en kısa zamanda gerekli tedbirler alınmalıdır. Bir prefabrike çelik uzay kafes sistem, statik projesinin hem ekonomik hem de güvenlik açısından uygun olması için öncelikle kullanılan bilgisayar programının doğruluğu, statik projeyi hazırlayan mühendisin mesleki formasyonu ve programa hakimiyeti büyük önem taşımaktadır. Projede alınan yükler gerçeği TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 418 - 2002/2 TMH yansıtmalıdır. Çeşitli nedenlerden dolayı; projelerde ya gereğinden fazla ya da gereğinden az yüklerin alındığı da bir gerçektir. Bu nedenle de, yapılan çözümler ya güvenlik sınırlarının altında, ya da ağır konstrüksiyonlar olmaktadırlar. Bazen de, hem ağır hem de güvenlik sınırlarının altında olan yapılarla karşılaşılmaktadır. Ülkemizde yürürlükte olan TS 498, TS648 ve TS3357 gibi çelik yapılarla ilgili şartnamelerin güvenli çelik yapılar tasarlamak için yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir. Bu şartnameler, ya günün ihtiyaçlarına ve bilimsel gelişmelere uygun olarak yeniden düzenlenmeli ya da Avrupa şartnamelerinin kullanılması zorunlu hale getirilmelidir. Çünkü, bugünkü koşullar altında, ülkemizde yürürlükte olan TS 498, TS648 ve TS3357 gibi çelik yapılarla ilgili şartnamelere uygun olarak statik tasarımı yapılan bir çelik yapının güvenli bir yapı olduğunu da söylemek mümkün değildir. Prefabrike çelik uzay kafes sistemler açısından durum daha da vahimdir. Her ne kadar, firmalarca ortaya konan bir prefabrike çelik uzay kafes sistem teknik şartnamesi mevcut ise de, bu şartnamenin de yeterli olması mümkün değildir. Bu şartnamenin, firmalar açısından ne derece bağlayıcılığının olduğu da ayrı bir konudur. Bu noktada, bizim önerimiz, Kısa zamanda, diğer ilgili şartnamelerle uyumlu bir “Prefabrike Çelik Uzay Kafes Sistem Şartnamesi” hazırlanıp uygulamaya konulmalıdır. Çünkü, gelişmiş ülkelerde, değişik yapılar için değişik şartnameler kullanılmaktadır. Hesaplarda alınacak yükler, sehim, gerilme ve diğer konstrüktif esaslar açık bir şekilde ortaya konmadığı sürece hem haksız rekabet ortamı yaratılmış olmakta, hem de güvensiz veya ekonomik olmayan yapılar yapılmaktadır. Üretim Aşaması Prefabrike çelik uzay kafes sistem üretimi hassas işçilik isteyen bir üretimdir. Eğer proje doğru hazırlanmış ve buna göre fabrikaya veya atölyeye iş emirleri düzgün iletilmiş ise, üretim esnasında hata yapma olasılığı oldukça düşüktür. Yapılan her hangi bir hata varsa bu hata montaj anında ortaya çıkar ve yapı kullanıma açılmadan ortadan kaldırılır. Diğer taraftan, üretim aşamasında, haksız rekabet koşulları veya çok para kazanma isteği, üretici firmaları bazı yanlış seçimler de itmektedir. Bu yanlış seçimlerin başında hatalı boru kullanımı gelmektedir. Hatalı borular, deforme olmuş, korozyondan dolayı kesiti zayıflamış veya yeterli kumlama yapılmadan boyanmış veya yetersiz boyanmış borulardır. Özellikle, koniklerin boruya kaynaklarında da hatalara rastlanmaktadır. Bazen düşük kaliteli konik elemanların kullanıldığı da görülmektedir. Prefabrike çelik uzay kafes sistemlerin en önemli elemanlarından biride düğüm noktası elemanlarıdır. Ülkemizde genellikle mero düğüm sistemi kullanılmaktadır. Dolu küre sistemlerde bulonlarda diş sıyırması, boş kürelerde küre patlamasına rastlanılmaktadır. Özellikle, yön değiştiren yükler altında, boş küreli sistemlerin iyi tahkik edilmesi gerekir. Bilindiği gibi, küreler, plastik kıvama kadar ısıtılan ve daha sonra preslerde dövülerek şekillendirilen elemanlardır. Malzemenin plastik kıvama getirilmesi aşamasında, gereğinden fazla yapılan bir ısıtma işlemi, malzemenin kalitesini olumsuz yönde etkileyecektir. Diğer taraftan yeterli ısıtma veya düzensiz bir dövme işlemi de kürenin kalitesini dolayıyla taşıma gücünü olumsuz yönde etkiyecektir. Prefabrike Çelik Uzay Kafes Sistemlerde kullanılan diğer bir düğüm sistemi elemanları da bulon ve pimlerdir. Bunlar genellikle piyasadan hazır olarak alınmaktadır. Özellikle bu elemanların kalitesine çok önem vermek gerekir. Çünkü, prefabrike çelik uzay kafes sistemlerin göçme nedenlerinin başında bulonların kesilmesi ve diş sıyırması gelmektedir. Montaj Aşaması Prefabrike çelik uzay kafes sistemlerin göçme nedenlerinden biride montaj aşamasında yapılan hatalardır. Mükemmel bir proje, mükemmel bir üretim yapmış olsanız bile montaj aşamasında yapılacak hatalar yapınızın göçmesine sebep olabilir. Maalesef, çoğu zaman, üretici firmalar, montaj aşamasındaki hataları denetlemekte zorlanmaktadırlar. Montaj aşamasında, prefabrike çelik uzay kafes sistemin oturacağı taşıyıcı sistemdeki hataların ortadan kaldırılması önemli bir problem olmaktadır. Eğer, prefabrike çelik uzay kafes sistem, projesinde ön görüldüğü gibi, düzgün bir şekilde kendisini taşıyacak sisteme oturtulmaz ise, elemanlar projede ön görülen dayanım sınırlarını aşarak taşıma güçlerini kaybeder ve yapı göçebilir. Montajda en çok rastlanılan hatalar; eksik boru kullanılması, düğüm noktalarındaki bulonların küreye iyi bir şekilde bağlanmaması ve pimlerin kullanılmaması, mesnet noktalarının mesnet plaklarına düzgün bir şekilde oturtulmaması, mesnet plakalarının esas taşıyıcı sistem elemanlarına düzgün bir şekilde oturtulmaması, mesnet plakası bulonlarının sıkılmaması, boya rötuşlarının ihmal edilmesi, yerinde yapılan kaynakların gerektiği şekilde yapılmaması, modüler montajda modüllerin deforme olması sayılabilir. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Bir yapının projelendirilmesinden amaç, yapının faydalı ömrü boyunca kendisine gelebilecek her türlü etkiyi emniyetli karşılamasını, ekonomik ve fonksiyonel olmasının sağlamaktır. Prefabrike çelik uzay kafes sistemler için de amaç aynıdır. Ülkemizde, çelik yapılar alanında, nitelik ve nicelik açısından yetişmiş mühendis TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 418 - 2002/2 49 TMH ve diğer teknik personel sayısının azlığı, sektörde çelik yapı ile ilgili gerekli alışkanlıkların oluşmamış olması gibi sebeplerden dolayı çelik yapı uygulamaları hak ettiği noktalara gelememiştir. Dolayısıyla, gelişmiş ülkelere göre, bu alanda ilerlemeler oldukça yavaştır. Prefabrike çelik uzay kafes sistemler ülkemizde yaklaşık son yirmi yıl içinde yaygın uygulama alanı bulmuş sistemlerdir. Değişik nedenlerden dolayı, hem üretim ve uygulama hem de yapılan işlerin kontrolunda da yeterli sayıda teknik eleman bulunamamaktadır. Prefabrike çelik uzay kafes sistem işi, çelik yapılar bilim dalının bir alt dalı durumunda, kendine özgü özellikleri olan bir çalışma alanıdır. Bu nedenle, özellikle devletin kontrol teşkilatları, yeterli sayıda elemanını bu alanda yetiştirmek zorundadırlar. Prefabrike Çelik Uzay Kafes Sistem Konstrüksiyonlar, genellikle, Milli Eğitim Bakanlığı, Bayındırlık Bakanlığı, Geçlik ve Spor Genel Müdürlüğü, İl Özel İdareleri ve Belediyeler az sayıda da Özel Sektör tarafından yaptırılan yapılarda uygulama alanı bulmaktadır. Diğer taraftan, özellikle Milli Eğitim Bakanlığı, Bayındırlık Bakanlığı, Geçlik ve Spor Genel Müdürlüğü kontrolunda yapılan yapıların çoğu tip yapılardır. Toplamda bu yapılardaki tip sayısı onu geçmezken, aynı bölgede aynı özellikteki iki yapının bile birim alandaki çelik malzeme gideri arasında büyük farklar olmakta; buna bağlı olarak maliyetler anormal derecede artmaktadır. Bu karşılaştırmayı aynı özellikteki özel sektör yapısı ile yapacak olursak aradaki fiyat farkı çok daha büyümektedir. Bu durumda, bizim önerimiz, özellikle yukarıda adını saydığımız yatırımcı kuruluşlarımız, yapılarının tiplerine ve bölgelere göre, Prefabrike Çelik Uzay Kafes Sistem Projelerini önceden hazırlayıp veya hazırlatıp, üretimi yapacak firmalara bunları vererek, üretimini yaptırmak olmalıdır. Devletin bu işten ne kadar kazanç sağlayacağını bu alanda uğraşanlar iyi bilmektedir. Böylece hem ülkemizde ekonomik ve güvenli prefabrike çelik uzay kafes sistem yapılar üretmek mümkün olacak, hem de sektördeki firmalar arasında haksız rekabet ortadan kalkacaktır. Yeterli donanıma ve personele sahip olmayan kişi ve kuruluşlar da sektörden uzaklaştırılmış olacaktır. KAYNAKLAR Arda, T., S., 1985. Uzay Kafes Taşıyıcı Sistemler, II. Çelik Yapılar Semineri, Cilt 2, İstanbul. Aşkar, G., 1985. Çelik Uzay Taşıyıcı Sistemler, II. Çelik Yapılar Semineri, Cilt 2. İstanbul. Ay, Z., 1993. Uzamsal Çelik Uzay Yapıların Serbest Titreşimlerinin ve Impulsive Yükler Altında Dinamik Davranışlarının İncelenmesi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 123 s, İstanbul. 50 Ay, Z., 1998. Çelik Uzay Sistemler Ders Notu(taslak), Süleyman Demirel Üniversitesi., Isparta.(Basılmamış) AY. Z., 1998. Ekonomik Çelik Yapı Tasarımında Temel İlkeler. TMMOB Dergisi. ANTALYA DEMİR Ö., AY Z., “Değişken Topoloji Düzlem Kafeslerin Tasarımında Algoritmik Yeni Bir Yaklaşım”, Isparta Mühendislik Fakültesi 6. Mühendislik Haftası Isparta -1990 BİRİNCİ F., DEMİR Ö., AY Z., “ Optimum Şekil Tasarımının Düzlem Kafes Sistemlere Uygulanması” Isparta Mühendislik Fakültesi 7. Mühendislik Haftası Isparta - 1998 AY Z., BİRİNCİ F., DEMİR Ö., “ Uzamsal Çelik Uzay Yapıların Serbest Titreşimleri” Dördüncü Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 1997 FENKLİ M., AY Z., DURMUŞ G., “Çelik Elemanların Betonarme Elemanlara Mesnetlenmesinde Kimyasal Dubel Kullanımı”, Antalya İnşaat Mühendisleri Odası Dergisi - Nisan 2000 AY Z., “ Verilmiş Bir Endüstri Yapısında Çelik Malzeme Yönünden En Ekonomik Çözümlerin Araştırılması”,Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. FBE-1988 AY Z., “Uzamsal Çelik Uzay Yapıların Serbest Titreşimlerinin ve İmpulsif Yükler Altında Dinamik Davranışlarının İncelenmesi”,Doktora Tezi, İ.T.Ü. FBE-1994 Mcguire, W., Gallagher, R., H., Ziemian, R., D., 2000. Matrix Structural Analysis. 460 S. John Wiley&Sons, Inc. USA Makowski, Z.,S. Raumliche,Tragwerke,aus,Stahl, 1963 Verlag Stahleisen m.b.H., Düsseldorf, Germany Makowski, Z., S., 1988. History of the Development of Barced Domes, Proceedings of IA.S-S.-M.S.U. Symposium, İstanbul. Malla, R., B., Pai, S., S., 1995. Probabilistic Response of Truss-Type Space Structure With Joint and Member İmperfections Meek, J.,L., Loganathan, S., 1988 Geometrically Nonlinear Behavior of Geodesic Domes, Proceeding of IA.S-S.-M.S.U. Symposium, İstanbul. Odabaşı, Y., 1997. Ahşap ve Çelik Yapı Elemanları. Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul. Özgen, A., Aşkar, G., 1983. Çelik Karkas Yapılar. I. Çelik Yapılar Seminer Notları, İstanbul. Pakandam, P., D., Retif., D., I., Ashraf., M.,1988 Structural Behavior of A Geodesic Domes, Proceeding of IA.S-S.-M.S.U. Symposium, İstanbul. TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 418 - 2002/2
