İstanbul Teknik Üniversitesi IEEE Öğrenci Kolu OpAmp OpAmp kelime anlamı olarak işlemsel kuvvetlendirici demektir. (İşlemsel Kuvvetlendirici = Operational Amplifier) OpAmp Genel olarak karşılaştırma, yükseltme, osilatör, filtreleme, gerilim izleme … vs. uygulamalarında kullanılırlar. Mimarisine baktığımızda, işlemsel kuvvetlendirici bir tümdevredir ve içinde birçok transistor, direnç ve az sayıda kapasite bulundurur. Genel OpAmp gösterimi Ip = evirmeyen giriş (+) akımı In = eviren giriş (-) akımı Vp = evirmeyen giriş (+) gerilimi Vn = eviren giriş (-) gerilimi Vo = çıkış gerilimi Vss = pozitif besleme gerilimi -Vss = negatif besleme gerilimi İşlemsel kuvvetlendiricinin çalışabilir hale gelmesi için beslemek gerekir. Kapasite veya direnç gibi direkt devreye taktığımızda çalışmaz bunun sebebi de içinde aktif elemanlardan kaynaklanmaktadır. Transistor aktir bir eleman olup ancak gerekli şartlarda kutuplandığında aktif hale geçebilir. Bu yüzden işlemsel kuvvetlendiriciyi beslememiz gerekir. Vss ve –Vss uçları sayesinde işlemsel kuvvetlendiriciyi kullanılabilir hale getiririz. LM741 OpAmp şematiği Giriş empedansı sonsuza yakın, çıkış empedansı da sıfıra yakındır. Bu da demek oluyor ki teorik olarak girişten akım çekmez, çıkışa maksimum akım verir. Önceden de hatırlatıldığı gibi işlemsel kuvvetlendirici giriş uçlarından akım çekmez. Ayrıca gerilim kuvvetlendiricisi olarak kullanıldığında da teoride, iki giriş arasındaki gerilim farkının Kv katı kadar çıkışta gerilim yaratır. Yani işlemsel kuvvetlendiricinin üç temel kuralı vardır. 1. Ip = 0 2. In = 0 3. Vo = Kv . (Vp - Vn) Adres: İTÜ Ayazağa Yerleşkesi - Elektrik/Elektronik Fakültesi Telefon :+90 (212) 285 36 80 - E-posta: [email protected] İstanbul Teknik Üniversitesi IEEE Öğrenci Kolu Fakat pratikte çıkış gerilimini çok çok fazla büyütmesi mümkün değildir. Vo en fazla Vss, en az –Vss değerlerini alabilir. Uygulamalar 1.Faz Çevirmeyen Kuvvetlendirici Devrelerimizde, projelerimizde sıklıkla kullandığımız LM741 işlemsel kuvvetlendiricisinin bacak bağlantılarını da aşağıdaki şekilde görebiliriz. faz çevirmeyen kuvvetlendirici yapısı LM741 bacak bağlantıları Vo / Vı = 1 + ( R1 / R2 ) Kazanç her zaman için 1’den büyüktür ve işlemsel kuvvetlendirici ile alakası yoktur. Tamamen R1 ve R2 dirençlerinin oranına bağlıdır.Ayrıca pozitif kazançlı kuvvetlendirici olarak ta adlandırılır. 2.Gerilim İzleyici gerilim izleyici yapı 1., 5. bacaklar = ofset bacakları 2. bacak = eviren giriş (-) 3. bacak = evirmeyen giriş (+) 4. bacak = -Vss 6. bacak = çıkış 7. bacak = Vss 8. bacak = boş bacak Vo / Vı = 1 Devre kazanç sağlamaz. Empedans dönüştürücü olarak kullanılır. Yüksek iç dirençli bir kaynağı, düşük dirençli bir yüke bağlamada kullanılır. 3.Ağırlıklı Toplama Devresi ağırlıklı toplama yapısı Vo = - ( ( Rf / R1 ) . V1 + (Rf / R2) . V2 + ( Rf / R3 ) . V3 ) Adres: İTÜ Ayazağa Yerleşkesi - Elektrik/Elektronik Fakültesi Telefon :+90 (212) 285 36 80 - E-posta: [email protected] İstanbul Teknik Üniversitesi IEEE Öğrenci Kolu 4.Çıkarma Devresi 7.Gerilim Karşılaştırıcı gerilim karşılaştırıcı yapı çıkarma yapısı Vo = ( - ( R2 / R1 ) . V1 ) + ( ( R1 . V2 . R4 + R2 . R4 . V2 ) / ( R1 . R3 + R1 . R4) ) 5.İntegral Alıcı Devre integral alıcı yapı Şekildeki yapı işlemsel kuvvetlendiricide en çok kullanılan uygulamalardan biri olan gerilim karşılaştırma devresidir. Bu yapıya göre; Vs > Vref ; Vout = Vss , Vs < Vref ; Vout = -Vss olur. Yani işlemsel kuvvetlendiricinin (+) girişinin gerilimi referans girişinin geriliminden daha büyükse çıkışa pozitif besleme gerilimi değerini (Vss), (+) girişinin gerilimi referans girişinin geriliminden küçükse çıkışa negatif besleme geriliminin değerini (-Vss) yansıtır. 8.Darbe Genişlik Modülü (PWM) Vo = ( -1 / ( R . C ) ) . ∫Vs(t) 6.Türev Alıcı Devre darbe genişlik modülü yapısı türev alıcı yapı Vo = ( - R . C ) . ∂Vı(t) Belli frekanstaki bir sinyalin çalışma oranının başka bir giriş sinyali ile kontrol edilmesi olayına darbe genişlik modülasyonu denir. Darbe genişlik modülasyonu bir çok elektrikli alette, anahtarlamalı güç kaynakları ve kuvvetlendiricilerin kontrol devrelerinde kullanılmaktadır. Adres: İTÜ Ayazağa Yerleşkesi - Elektrik/Elektronik Fakültesi Telefon :+90 (212) 285 36 80 - E-posta: [email protected]