çözüm - İsmmmo

MALİ
ÇÖZÜM
TÜRK TİCARET KANUNUNDA ŞİRKETLER TOPLULUĞU
KONUSUNDA BİLİNMESİ GEREKEN HUSUSLAR
Serbay MORAY*23
ÖZ
Eski Türk Ticaret Kanunu’nda şirketler topluluğuna ilişkin herhangi bir
hüküm yer almazken ilk kez 6102 sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunu ile birlikte
şirketler topluluğuna ilişkin hükümler düzenlenmiştir. Yeni kanunda 195 ila
209.maddelerinde şirketler topluluğunun sınırları belirlenmiş ve temel kurallara bağlanmıştır.
1-GİRİŞ
Bir şirket diğer bir şirketi çoğunluğu veya diğer hakimiyet araçları ile
kontrol edebiliyorsa burada şirketler topluluğundan söz edilebilecektir.
Bu anlayışa göre, şirketler topluluğunun tepesindeki işletme konumuna ve
yetkilerine göre, tek elden yönetim için gerekli politikaları oluşturup bunu
en alttaki şirketlere kadar uygulatabiliyorsa, hakimiyet ve tek elden yönetim
vardır. Yoksa, tek elden yönetimin bulunmaması sebebiyle, her işletme kendi
politikalarını uyguluyor, kendi seçtikleri yoldan gidiyorsa hakimiyet ve dolayısıyla topluluk da yoktur.
Kanunun ilgili hükümleri incelendiğinde düzenin sermaye şirketleri üzerine kurulduğu görülmekle birlikte, “şirketler topluluğuna ilişkin hükümlerin
uygulanmasında “yönetim kurulu” terimi limited şirketlerde müdürleri, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler ile şahıs şirketlerinde yöneticileri, diğer tüzel kişilerde yönetim organını ve gerçek kişilerde gerçek kişinin
kendisini ifade eder.” denilerek sisteme işlerlik kazandıran geniş bir istisnaya
yer verilmiştir.
Şirketler topluluğuna ilişkin hükümlerin uygulanmasında “yönetim kurulu” terimi limited şirketlerde müdürleri, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler ile şahıs şirketlerinde yöneticileri, diğer tüzel kişilerde yönetim
organını ve gerçek kişilerde gerçek kişinin kendisini ifade eder.
23
* Gümrük ve Ticaret Müfettişi
Makale Geliş Tarihi:
19.12.2015
Yayın Kurulu Kabul Tarihi: 20.01.2016
KASIM - ARALIK 2015
107
MALİ
ÇÖZÜM
2-HAKİM VE BAĞLI ŞİRKET TANIMI
Bir ticaret şirketi, diğer bir ticaret şirketinin, doğrudan veya dolaylı olarak;
oy haklarının çoğunluğuna sahipse veya şirket sözleşmesi uyarınca, yönetim
organında karar alabilecek çoğunluğu oluşturan sayıda üyenin seçimini sağlayabilmek hakkına sahipse veya kendi oy hakları yanında, bir sözleşmeye
dayanarak tek başına veya diğer pay sahipleri yada ortaklarla birlikte, oy haklarının çoğunluğunu oluşturuyorsa ya da bir ticaret şirketi, diğer bir ticaret
şirketini, bir sözleşme gereğince veya başka bir yolla hakimiyeti altında tutabiliyorsa birinci şirket hakim, diğeri bağlı şirket olacaktır. Dikkat edilecek
olursa sermayenin çoğunluğuna sahip olunması hakimiyet aracı olarak görülmemiştir. Hakimiyetin varlığının kanunen kabulü için üç şartın bir arada
olması gerekmemekte, yalnızca birinin sağlanması durumunda hakimiyetin
gerçekleşeceği bilinmelidir.
Hakim şirketin ticaret şirketini sözleşme gereğince hakimiyetinde tutması
ile kastedilen sözleşmeler hakimiyet sözleşmeleridir. Sözleşme dışında “başka
bir yolla ibaresi” kullanılması geniş yoruma olanak sağlamıştır. Birleşmeler,
bölünmeler ve pay alımları yoluyla da hakimiyet sağlanabilecektir.
Bunun dışında bir ticaret şirketinin başka bir ticaret şirketinin paylarının
çoğunluğuna veya onu yönetebilecek kararları alabilecek miktarda paylarına
sahipse yine birinci şirketin hakimiyetine karine teşkil edecektir. Bu hüküm
yukarıda yer verilen açıklamaların aksine, aksi ispat edilemeyen bir kanuni
varsayımı değil bir karineyi düzenlemektedir. Bir sermaye şirketinin paylarının çoğunluğuna sahip olmak hakimiyet kurulması için yeterli olmayıp,
önemli olan oyların çoğunluğuna sahip olmaktır. Bunun nedeni, oyda imtiyaz
hakkının ve yönetim organında ki çoğunluğun, sermaye çoğunluğunu tamamen etkisiz hale getirebiliyor olmasıdır.
Hakim şirkete doğrudan veya dolaylı olarak bağlı bulunan şirketler, hakim
şirketle birlikte şirketler topluluğunu oluşturmaktadır. Hakim şirket ana, bağlı
şirketler yavru şirket konumundadır.
3-HAKİMİYETİN SAPTANMASINDA PAY VE OY ORANLARININ
HESAPLANMASI
Bir sermaye şirketinin diğer bir sermaye şirketine katılma oranı katılan şirketin katınılan şirketteki paylarının nominal değerlerinin toplamının katılınan
şirketin sermayesine oranına göre bulunur. Hesaplamada payların sayısının
108
KASIM - ARALIK
MALİ
ÇÖZÜM
değil itibari değerlerinin dikkate alınması gerekmektedir. Payların bedellerinin tümünün ödenmiş olup olmaması hesaplamada etkili olmaz. Ayrıca katılma payı oranın hesaplanmasında katınılan şirketin iktisap ettiği kendi payları,
isterse bu paylar o şirket hesabına başkasında bulunsun toplamdan düşülür.
Bir ticaret şirketinin bir sermaye şirketindeki oy hakkının yüzdesi, ticaret
şirketinin o sermaye şirketinde sahip bulunduğu paylardan doğan kullanılabilen oy haklarının toplamının, sermaye şirketindeki kullanılabilir tüm oy haklarının toplamına oranlanmasıyla bulunur. Hesaplamada, sermaye şirketinin
hem kendi hem de onun hesabına alınmış olup da üçüncü kişilerin elindeki
paylarından doğan oy hakları düşülür. Oy hakkının hesaplanmasında hareket noktası oyda imtiyazlı paylardır. Hesaplamada oy imtiyazını haiz payların
verdiği oy hakları hem katılan şirket yönünden hesaba katılır, hem de katılınan
şirketteki toplam oy sayısı bulunarak oranlama yapılır.
Birbirlerinin paylarının en az dörtte birine sahip bulunan sermaye şirketleri
karşılıklı iştirak durumundadır. Bu payların yüzdelerinin hesaplanmasında yukarıdaki hükümler dikkate alınmaktadır. Bu şirketlerden biri diğerine hakimse, ikincisi aynı zamanda bağlı şirket sayılır. Karşılıklı iştirak durumundaki şirketlerin her
biri diğerine hakimse ikisi de bağlı ve hakim şirket kabul olunur.
4-ŞİRKETLER TOPLULUĞUNDA YÜKÜMLÜLÜKLER
Topluluk şirketlerinde yükümlülüğü iki başlık altında ele almak mümkündür. Bunlardan ilki bildirim olmakla birlikte diğeri tescil ve ilandır. Bir teşebbüs, bir sermaye şirketinin sermayesinin, doğrudan veya dolaylı olarak,
yüzde beşini, onunu, yirmisini, yirmibeşini, otuzüçünü, ellisini, altmışyedisini
veya yüzde yüzünü temsil eden miktarda paylarına sahip olduğu veya payları
bu yüzdelerin altına düştüğü takdirde; teşebbüs, durumu söz konusu işlemlerin tamamlanmasını izleyen on gün içinde, sermaye şirketine ve bu Kanun ile
diğer kanunlarda gösterilen yetkili makamlara bildirir.
Bildirim bütün payları kapsamalı, sadece eşiği aşan paylara özgülenmemelidir.
Bildirim anının belirlenmesinde payların hukuken iktisabı esas alınır. Hüküm, bildirim yükümünü pay sahipliği sıfatının kazanılmasına bağlamamıştır.
Payların yukarıda belirtilen oranlarda kazanılması veya elden çıkarılması, yıllık faaliyet ve denetleme raporlarında ayrı bir başlık altında açıklanır
ve sermaye şirketinin internet sitesinde ilan edilir. Teşebbüsün ve sermaye
şirketinin yönetim kurulu üyeleriyle yöneticileri de, kendilerinin, eşlerinin,
KASIM - ARALIK 2015
109
MALİ
ÇÖZÜM
velayetleri altındaki çocuklarının ve bunların, sermayelerinin en az yüzde yirmisine sahip bulundukları ticaret şirketlerinin o sermaye şirketindeki payları
ile ilgili olarak bildirimde bulunurlar. Bildirimler yazılı şekilde yapılır, ticaret
siciline tescil ve ilan olunur. Hakimiyet sözleşmesinin tescil ve ilanına ilişkin
yükümlülük bir geçerlilik kuralıdır. Bu suretle hakimiyet sözleşmesinin yazılı
olarak yapılması zorunluluğu öngörülerek ilişki kayıt altına alınmak ve kamuya tanıtılmak istenmiştir.
Yukarıda yer verilen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi durumunda ilgili paylara ait oy hakkı ve diğer haklar donar. Böylece bildirmemenin sonucu,
oy hakkının kullanılamayacağı gerçeğini doğurmaktadır. Aksi halde kullanılan oylar geçersiz sayılmalıdır. Alınan kararın geçerli olup olmayacağı geçersiz oyların sayısına bağlı olarak değişebilecektir.
5-ŞİRKETLER TOPLULUĞUNDA RAPOR
Bağlı şirketin yönetim kurulu, faaliyet yılının ilk üç ayı içinde, şirketin
hakim ve bağlı şirketlerle ilişkileri hakkında “bağlılık raporu” diye adlandırılan bir rapor düzenlemelidir. Raporda, şirketin geçmiş faaliyet yılında hakim
şirketle, hakim şirkete bağlı bir şirketle, hakim şirketin yönlendirmesiyle onun
ya da ona bağlı bir şirketin yararına yaptığı tüm hukuki işlemlerin ve geçmiş
faaliyet yılında hakim şirketin ya da ona bağlı bir şirketin yararına alınan veya
alınmasından kaçınılan tüm diğer önlemlerin açıklamasına yer verilmelidir.
Yani söz konusu rapor bağlı şirketlerin kendi aralarındaki ve hakim şirketle
aralarındaki ilişkileri ve bu ilişkilerin kayıp/yarar olarak sonuçlarını açıklar.
Hukuki işlemlerde edimler ve karşı edimler, önlemlerde, önlemin sebebi ve
şirket yönünden yarar ve zararları belirtilir. Zarar denkleştirilmişse, bunun
faaliyet yılı içinde fiilen nasıl gerçekleştiği veya şirketin sağladığı hangi menfaatlere ilişkin olarak bir istem hakkı tanındığı ayrıca bildirilmelidir.
Rapor pay sahipleri açısından da önem arz etmektedir. Çünkü pay sahipleri
bu rapora dayanarak sorumluluk davası açabilecekleri gibi bilgi alma haklarını da daha bilinçli kullanabileceklerdir. Nitekim hakim şirketin her pay sahibi
genel kurulda, bağlı şirketlerin finansal ve mal varlığıyla ilgili durumları ile
bağlı şirketlerin birbirleri ve hakim şirketle yaptıkları işlemler, bu işlemlerin
sonuçları hakkında bilgi verilmesini isteyebilir.
Hakim şirketin her yönetim kurulu üyesi, yönetim kurulu başkanından;
bağlı şirketlerin finansal ve malvarlığıyla ilgili durumları ile üç aylık hesap
110
KASIM - ARALIK
MALİ
ÇÖZÜM
sonuçları, hâkim şirketin bağlı şirketlerle, bağlı şirketlerin birbirleriyle, hakim
ve bağlı şirketlerin pay sahipleri ve bunların yakınlarıyla ilişkileri; yaptıkları
işlemler ve bunların sonuç ve etkileri hakkında, özenli, gerçeği aynen ve dürüstçe yansıtan hesap verme ilkelerine göre düzenlenmiş bir rapor hazırlattırıp
yönetim kuruluna sunmasını ve bunun sonuç kısmının yıllık rapor ile denetleme raporuna eklenmesini isteyebilir. Böylelikle hakim şirketin yönetim kurulu üyelerince bağlı şirketler hakkında ilişkileri sorgulama ve bilgi alma hakkı
elde edilmektedir.
Bağlı şirketler, red için yoruma yer bırakmayacak açıklıkta bir haklı sebebin
varlığını ispat edemedikleri takdirde, bu raporun hazırlanması için gerekli olan
bilgi ve belgeleri hakim şirketin bu işle görevlendirilen uzmanlarına vermekle yükümlüdürler. İstemde bulunan yönetim kurulu üyesi, bunu bir üçüncü kişinin
yararlanması amacıyla yapmışsa bunun sonuçlarından sorumlu olur.
Buna göre yukarıda yer verilen yükümlülüklere aykırı hareket edenler ikiyüz günden az olmamak üzere adli para cezası ile cezalandırılırlar.
Bağlılık raporu, doğru ve dürüst hesap verme ilkelerine uygun olmalıdır.
Yönetim kurulunun hazırladığı raporun sonuç kısmı, yıllık rapora alınarak olağan genel kurula sunulan, böylece pay sahiplerinin aydınlatılmasında önemli
rolü olan kısımdır. Burada yönetim kurulu, faaliyet yılında gerçekleştirdiği
tüm hukuki işlemleri ve alınan veya alınmayan tedbirleri değerlendirerek,
bunların şirkete sağladığı fayda ve kayıpları ortaya koyacaktır. Ayrıca yönetim
kurulu, ilgili her hukuki işlem için karşı edimin uygunluğunu değerlendirecek,
uygun bir karşı edim alınmamışsa bundan doğan kaybın nasıl denkleştirildiğini açıklayacaktır. Alınan veya alınmasından kaçınılan tedbirler için de fayda/
zarar analizine yer verilir.
6-SONUÇ
Bir sermaye şirketinin paylarının çoğunluğuna sahip olmak hakimiyet kurulması için yeterli olmayıp, önemli olan oyların çoğunluğuna sahip olmaktır.
Bunun nedeni, oyda imtiyaz hakkının ve yönetim organında ki çoğunluğun,
sermaye çoğunluğunu tamamen etkisiz hale getirebiliyor olmasıdır.
Hakim şirkete doğrudan veya dolaylı olarak bağlı bulunan şirketler, hakim
şirketle birlikte şirketler topluluğunu oluşturmaktadır.
Şirketler topluluğunda yerine getirilmesi gereken yükümlülükler bulunmaktadır. Bunlar bildirim ile tescil ve ilandır. Bu yükümlülüklerin yerine ge-
KASIM - ARALIK 2015
111
MALİ
ÇÖZÜM
tirilmemesi oy hakkının kaybına neden olabileceği gibi aksi halde kullanılan
oy geçersiz de sayılacaktır.
Bağlı şirketin yönetim kurulu, faaliyet yılının ilk üç ayı içinde, şirketin hakim ve bağlı şirketlerle ilişkileri hakkında “bağlılık raporu” diye adlandırılan
bir rapor düzenlemelidir. Bağlılık raporu, doğru ve dürüst hesap verme ilkelerine uygun olmalıdır. Yönetim kurulunun hazırladığı raporun sonuç kısmı,
yıllık rapora alınarak olağan genel kurula sunulan, böylece pay sahiplerinin
aydınlatılmasında önemli rolü olan kısımdır.
KAYNAKÇA
Eriş, Gönen(1995). Anonim şirketler Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınevi
Karahan, Sami(2012). Şirketler Hukuku. Konya: Mimoza Yayınları.
Pulaşlı, Hasan(2012). Yeni Şirketler Hukuku Genel Esaslar. Ankara:
Adalet Yayınevi.
T.C. Yasalar (14.02.2011). 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara:
Resmi Gazete (27846)
112
KASIM - ARALIK