MENOPOZ DÖNEM‹NDE C‹NSELL‹K

370
Türk Fertilite Dergisi, Cilt: 12, Say›: 4, Y›l: 2004
MENOPOZ DÖNEM‹NDE C‹NSELL‹K
Özkan S.*, Alatafl E.**
ÖZET:
Amaç: Bu araflt›rma menopoz döneminin cinsellik
üzerine etkisini incelemeye yönelik tan›mlay›c› ve kesitsel bir çal›flma olarak planlanm›flt›r.
Materyal metod: Araflt›rma menopozal flikayetler
nedeni ile HRT (hormon replasman tedavisi) kullanmak için baflvuran, 45 gönüllü postmenopozal hasta
ile yüz yüze görüflülerek yap›lm›flt›r. Kontrol grubu ise
39 yafl üstünde, menopozal flikayeti olmayan 74 sa¤l›kl› bireyden oluflmufltur. Hastalarda cinsel istek, iliflki s›kl›¤›,iliflki kalitesi ve orgazm ile ilgili de¤iflikliklerin olup olmad›¤› sorgulanm›flt›r.
Bulgular: Premenopozal dönemdeki kad›nlar›n
yafl ortalamalar› 44/4.4 iken, postmenopozal dönemde
bu oran 52/5.6 olarak bulunmufltur. Premenopoz ve
postmenopoz dönem kad›nlar›n istatistiksel karfl›laflt›r›lmas›nda yafl, cinsel istek, iliflki kalitesi ve orgazm
olma durumu aras›nda fark yoktur (p>0.05). Cinsel
iliflki s›kl›¤› premenopoz dönemde, postmenopoz döneme göre anlaml› düzeyde yüksek bulunmufltur(p<0.01). Cinsel istek yoklu¤u istatistiksel olarak
anlaml› olmamakla birlikte postmenopozal dönemde
daha fazlad›r.
Sonuç: Her iki grup aras›nda yafl aç›s›ndan fark
olmamas› nedeni ile postmenopozal gruptaki cinsel
iliflki s›kl›¤›ndaki azalman›n temel nedeninin, menopoza ba¤l› de¤ifliklikler oldu¤u düflünülmektedir.
(Türk Fertil. Der. 2004; 12: 370-375)
Anahtar kelimeler: Menopoz, cinsellik, klimakterik dönem.
SUMMARY:
Aim: This research carried out as a descriptive,
cross sectional study has aimed assessing the effect
of menopause on sexuality.
Metods: Forty-five postmenopausal women who
were admitted to our clinic with menopausal complaints were interviewed. Seventy-four healthy women
who were older than thirthy-nine years were included
study as control group. All the participants were asked whether they perceived any change on libido, orgasm, coital frequency and quality.
Findings:Frequency of sexual intercourse was
significantly decreased in postmenopausal patients
than controls. No significant changes were found regarding sense of libido, orgasm and quality of sexual
intercourse. Although absence of libido was not significantly changed in both groups, this complaint was
found higher in postmenopausal group.
Results: Because the both groups are age- matched, our results suggest that the main reason of decreasing frequency of sexual intercourse in postmenopausal period belongs to mainly menopausal status.
(Turkish J Fertil., 2004; 12: 370-375)
Key words: Menopause, sexuality, klimacteric period.
G‹R‹fi
‹nsan ömrü gittikçe uzamaktad›r.1999’da
geliflmifl ülkelerde kad›nlarda 81, erkeklerde
75 olmak üzere ortalama 80 y›la yaklaflt›¤›
tahmin edilmektedir (1,2). Türkiye’de
1965’te 54 y›l olan ortalama insan ömrünün
2003 Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program›
‹nsani Geliflme Raporu’nda kad›nlarda 72,erkeklerde 67 y›la ç›kt›¤› bildirilmifltir(3). Buradan da anlafl›laca¤› gibi kad›nlar hayatlar›n›n önemli bir k›sm›n› menopoz dönemi içinde geçirmektedirler. Bu dönem, uzayan yaflam süresine ba¤l› olarak osteoporoz, osteoartrit, ateroskleroz, KOAH, obezite, kanser,
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
* Ö¤.Gör.Dr. PAÜ Sa¤l›k Hizmetleri MYO
** Doç.Dr. PAÜ T›p Fak. Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um ABD
SEXUALITY IN MENOPAUSAL PERIOD
Türk Fertilite Dergisi, Cilt: 12, Say›: 4, Y›l: 2004
inkontinans ve di¤er birçok hastal›¤› da beraberinde getirmektedir. Bunlara ek olarak menopoz döneminde kad›nlar›n seksüel yaflam›nda da köklü de¤ifliklikler olmaktad›r (4).
Menopozun cinsel fonksiyonlar› olumsuz
yönde etkilemedi¤ini bildiren az say›da rapora karfl›l›k, cinsel fonksiyonlar›n hemen her
alanda de¤iflik düzeylerde etkilendi¤ini bildiren birçok çal›flma yay›nlanm›flt›r (5,6).
Kad›nlarda seksüel aktivitenin azalmas›nda esas sebep menopoza ba¤l› fizyolojik de¤iflikliklerdir. Menopozal dönemde olan hormonal de¤ifliklikler sonucunda seksüel istekte azalma, yetersiz veya geç uyar›lma, orgazma ulaflmada güçlük, orgazm yo¤unlu¤unda
azalma, disparoni, koitus s›kl›¤›nda azalma
gibi sorunlar ortaya ç›kmaktad›r (5,7).
Hormonal de¤iflikliklerin yan› s›ra psikolojik, sosyokültürel faktörler de seksüel aktivite bozuklu¤una katk›da bulunmaktad›r (8).
Pek çok kad›n sa¤l›k personeline cinsel disfonksiyon ile ilgili flikayetlerini söyleyememektedir. Kad›nlar›n bu problemi tedavi edilecek bir sorun olarak görmemeleri, utanmalar›, doktora sormay› uygun bulmamalar›, bu
flikayetleri söylemelerini engellemektedir
(9).
Görüldü¤ü gibi menopoz döneminde cinsellik gittikçe önem kazanmaktad›r. Bu nedenle bu araflt›rma, menopoz döneminin cin-
371
sellik üzerine etkilerini incelemeye yönelik
tan›mlay›c› ve kesitsel bir çal›flma olarak
planlanm›flt›r.
MATERYAL VE METOD
Araflt›rma menopozal flikayetler nedeni ile
Pamukkale Üniversitesi T›p Fakültesi Araflt›rma ve Uygulama Hastanesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Poliklini¤ine HRT (Hormon Replasman Tedavisi) kullanmak için
baflvuran, menopoz süresi 2-6 y›l aras›nda
olan 45 gönüllü postmenopozal hasta ile yüz
yüze görüflülerek yap›lm›flt›r. Kontrol grubu
ise 39 yafl ve üstünde, menopozal flikayeti olmayan 74 sa¤l›kl› bireyden oluflmufltur. Hastalara son bir y›l içerisindeki cinsel istek, iliflki s›kl›¤›, iliflki kalitesi ve orgazm ile ilgili
de¤iflikliklerin olup olmad›¤› sorulmufltur.
Araflt›rma verileri bilgisayarda SPSS 9.0
istatistik program›nda de¤erlendirilmifl olup,
de¤erlendirmede say›, yüzde ve ki-kare
önemlilik testleri uygulanm›flt›r.
BULGULAR
Premenopozal dönemedeki kad›nlar›n yafl
ortalamalar› 44±4.4 iken, post menopozal
dönemde bu oran 52.0±5.6 olarak bulunmufltur.
Premenopoz ve postmonopoz dönem kad›nlar›n istatistiksel karfl›laflt›rmas›nda yaflla-
TABLO 1: Kad›nlar›n Cinsel ‹stek Durumunun Premenopozal Ve Postmenopozal Dönemlere Göre ‹ncelenmesi
Menopozal Dönem
Premenopoz
S
%
40.5
30
28
37.8
10
13.5
6
8.1
74
100
Cinsel istek
Ayn›
Azalm›fl
Artm›fl
Yok
Toplam
X2=6.28
SD=3
p>0.05
Postmenopoz
S
%
24.4
11
18
40.0
6
13.3
10
22.2
45
100
Toplam
S
41
46
16
16
119
%
34.5
38.7
13.4
13.4
100
372
Türk Fertilite Dergisi, Cilt: 12, Say›: 4, Y›l: 2004
TABLO 2: Kad›nlardaki Cinsel ‹liflki S›kl›¤›n›n Premenopozal Ve Postmenopozal Dönemlere Göre ‹ncelenmesi
Menopozal Dönem
Premenopoz
S
%
54
73.0
11
14.9
4
5.4
5
6.8
74
100
Cinsel iliflki s›kl›¤›
Haftada bir-iki kez
‹ki haftada bir
Ayda bir
Yok
Toplam
X2=11.28
SD=3
Postmenopoz
S
%
19
42.2
13
28.9
6
13.3
7
15.6
45
100
Toplam
S
73
24
10
12
119
%
61.3
20.2
8.4
10.1
100
p<0.01
TABLO 3: Kad›nlardaki Cinsel ‹liflki Kalitesinin Premenopozal Ve Postmenopozal Dönemlere Göre ‹ncelenmesi
Cinsel iliflki kalitesi
Daha zevkli
Eskisi kadar zevkli de¤il
Ayn›
A¤r›l› iliflki
‹liflki sonras› kanama
Kalitesiz
Cevaps›z
Toplam
X2=7.1
SD=6
p>0.05
Menopozal Dönem
Premenopoz
S
%
Postmenopoz
S
%
Toplam
S
%
2
30
24
11
1
3
3
74
3
16
9
6
1
5
5
45
5
46
33
17
2
8
8
119
4.2
38.7
27.7
14.3
1.7
6.7
6.7
100
r› ile cinsel istek, iliflki kalitesi ve orgazm olma durumu aras›nda fark bulunamam›flt›r
(p>0.05).
Tablo 1’de kad›nlardaki cinsel istek durumu, premenopoz ve postmenopoz döneme
göre incelenmifltir. Yap›lan istatistiksel analizde anlaml› bir fark olmamas›na ra¤men
cinsel isteklerinin olmad›¤›n› belirten premenopoz dönemdeki kad›n oran› %8.1 iken
postmenopozal dönemde bu oran % 22.2 olarak belirlenmifltir.
Haftada bir- iki kez cinsel iliflkilerinin oldu¤unu belirten premenopozal kad›n oran› %
73.0 iken, postmenopozal kad›nlarda oran
%42.2 düflmüfltür. Ayn› flekilde iliflki aral›¤›n›n artma durumunun postmenopozal dö-
2.7
40.5
32.4
14.9
1.4
4.1
4.1
100
6.7
35.6
20.0
13.3
2.2
11.1
11.1
100
nemde daha fazla oldu¤u tespit edilmifltir.
Cinsel iliflki s›kl›¤› premenopoz döneminde
postmenopoz dönemine göre anlaml› düzeyde yüksek bulunmufltur (p<0.01).
Tablo 3’de kad›nlardaki cinsel iliflki kalitesinde, menopozal dönemlere göre anlaml›
bir fark bulunamam›flt›r (p>0.05).
Tablo 4’de kad›nlarda orgazm olma durumu menopozal dönemlere göre incelenmifl
ve anlaml› bir fark bulunamam›flt›r (p>0.05).
TARTIfiMA
Beklenen yaflam süresinin uzamas›yla birlikte menopoz sonras› yaflam ve bu süreçdeki yaflam kalitesine iliflkin faktörler önem kazanm›flt›r. Kendini iyi hissetme hissi ve ge-
Türk Fertilite Dergisi, Cilt: 12, Say›: 4, Y›l: 2004
373
TABLO 4: Kad›nlar›n orgazm olma durumunun Premenopozal ve postmenopozal dönemlere göre incelenmesi
Menopozal Dönem
Orgazm
Artm›fl
Ayn›
Azalm›fl
Yok
Toplam
X2=3.18
Premenopoz
S
2
23
36
13
74
SD=3
%
2.7
31.1
48.6
17.6
100
Postmenopoz
S
%
1
2.2
10
22.2
20
44.4
14
31.1
45
100
Toplam
S
3
33
56
27
119
%
2.5
27.7
47.1
22.7
100
p>0.05
nel sa¤l›k üzerinde çok önemli role sahip
olan cinsellik fizik, biyolojik, psikolojik, sosyal ve duygusal etkileflimlere son derece
aç›kt›r.
Erken postmenopozal ve premenopozal
dönemi kapsayan çal›flmam›zda, postmenopozal dönemde olan hastalar›n % 77.7’sinde
az veya çok cinsel istek dürtüsünün varl›¤›
gösterilmifltir.Amerika’da 50 yafl üstünde
cinsel yönden aktif ve seksls ilgili olanlar›n
oran› % 50-60 olarak bildirilmifltir (10). Menopozal dönemde cinselli¤i araflt›ran bir çok
çal›flmada postmenopozal dönemde giderek
artan libido kayb› bildirilmifltir(11-13). Premenopozal dönemde % 34 olan libido kayb›n›n, perimenopozda % 55, postmenopozda
ise % 60 civar›na yükseldi¤i bildirilmifltir
(15). Çal›flma grubumuzda libido kayb› veya
yoklu¤unun menopoz öncesi döneme göre
postmenopozal dönemde artt›¤› belirlenmifltir (S›ras›yla % 45.9 ve %62.2 p>0.05). Benzer flekilde çal›flma grubumuzla ayn› yafl ortalamas›n›n oldu¤u (52 yafl) 252 postmenopozal kad›n›n de¤erlendirildi¤i bir çal›flmada
cinsel istek de azalma % 61.5 oran›nda bildirilmifltir(16). Çal›flmam›zda cinsel istek yoklu¤u postmenopozal dönemde %22.2 oran›nda bulunmufltur. Ayn› yafl grubunda ülkemizde karadeniz bölgesinde yap›lan baflka
bir çal›flmada da benzer oranlar tesbit edilmifltir ( % 19-26) (16).
Çal›flmam›z›n dikkat çekici yönlerinden
biri ise yüz yüze görüflme sonucunda menopozal durum dikkate al›nmaks›z›n hastalar›n
yaklafl›k yar›s›nda (%52) cinsel istek yoklu¤u veya azl›¤› tesbit edilmesine ra¤men, hastalar›n hiçbirinin poliklini¤e baflvuru flikayetinin libidodaki negatif etkilenme olmamas›d›r. Baflka bir deyiflle hastalar libido kayb›n›
hekime sorun olarak aktarmam›fl ancak anket
esnas›nda sorulunca aç›klam›fllard›r. Bunun
nedeni kiflisel utanma duygusu, geleneksel
aile yap›s›, sosyokültürel yap› gibi nedenler
olabilir. Cinsellikle ilgili çal›flmalarda hastalar›n cinsel fonksiyonlar› ile ilgili bilgi alman›n zorlu¤u ve al›nan bilginin güvenirlili¤inin de¤iflkenli¤i dikkate al›nmal›d›r. Cinsellikle ilgili konularda konuflmak hasta kadar
sa¤l›k profesyonellerinde de anksiyete ve rahats›zl›k hissine neden olabilmektedir.
Araflt›rmam›zda cinsel iliflki s›kl›¤›n›n
postmenopozal dönemde anlaml› flekilde
azald›¤› belirlenmifltir (p<0.01). Menopoz
öncesi dönemde kad›nlar›n %73’ü haftada
bir veya iki kez cinsel iliflkiye girerken, menopoz sonras› bu oran %42’ye düflmektedir.
Menopozda cinsel istekte ve iliflkiye girme
s›kl›¤›nda azalma olmas› birçok yazar tara-
374
f›ndan da kabul edilmektedir (17-19). Bunlar›n sebebi olarak menopozda meydana gelen
estrojen ve androjen eksiklikleri sorumlu tutulmaktad›r. Duygu ve davran›fllar› kontrol
eden limbik sistem dolafl›mdaki seks steroidlerinden etkilenmektedir (20). Postmenopozal dönemde östrojen eksikli¤ine ba¤l› olarak giderek belirginleflen vajinal atrofi ve
disparonide cinsel yaflam› olumsuz etkilemektedir. Ayr›ca testosteron yetmezli¤i libido azalmas›, cinsel isteksizlik, cinsel iliflki
s›kl›¤›nda azalma, orgazm kapasitesinde
azalma ve cinsel uyaranlara cevapta azalmaya yol açmaktad›r (21,22). Menopozda ortaya ç›kan cinsel fonksiyonlardaki de¤ifliklikleri sadece hormonal de¤iflimlere ba¤lamak
do¤ru de¤ildir. Burada kad›nlar›n sosyokültürel durumlar›, ekonomik problemleri, psikolojik yap›lar› ve eflleri ile olan iliflkileri de
gözönünde bulundurulmal›d›r(23).
Çal›flmam›zda cinsel iliflki kalitesi, disparoni ve orgazm olma durumu aç›s›ndan pre
ve postmenopozal dönem aras›nda bir fark
bulunmad›. Postmenopozal dönemde orgazm
yoklu¤u çal›flmam›zda % 31 oran›nda bulunurken, Samsun’da yap›lan çal›flmada % 1724 oran› bildirilmifltir. Ayn› çal›flmada orgazm s›kl›¤›nda azalma %48-52 bildirilirken,
bizim bulgular›m›zda benzer flekilde %44.4
olarak bulunmufltur. Menopoz sonras› orgazm yo¤unlu¤u ve s›kl›¤›nda s›ras›yla %35
ve %29 azalma bildirilmifltir(14). Postmenopozal hormon eksikli¤in ve yafllanman›n etkisiyle artan yaflla orgazmik kapasite korunmakta ancak vajinal kontraksiyonlar›n say›
ve yo¤unlu¤u azalmaktad›r (24). Menopoz
süresi uzad›kça hormon replasman› kullanmayan kiflilerde orgazma ulaflmada güçlük
ve disparoni insidans› artmaktad›r. Tüm bu
Türk Fertilite Dergisi, Cilt: 12, Say›: 4, Y›l: 2004
etkilerde yafllanman›n yan› s›ra hormon eksikli¤inin önemli rolü oldu¤u bilinmektedir.
Sonuç olarak yaflam kalitesinin önemli bir
faktörü olan cinsel yaflama menopoz sonras›
dönemde de yo¤un ilgi vard›r. Yafllanman›n
getirdi¤i etkilerin yan› s›ra menopoza ba¤l›
hormon eksiklikleri libido kayb› ve cinsellikte kalite düflmesine yol açabilmektedir. Postmenopozal dönemde cinsellikle ilgili ciddi
oranda problemlerin yaflanmas›na ra¤men
hekim sormad›¤› sürece hastalar›n bu yöndeki flikayetleri ortaya ç›kamamaktad›r.Menopoz sonras› yaflamda cinsellik önemini korumaktad›r. Menopoz hastalar› yaflam›nda hekime baflvurduklar› önemli bir kilometre tafl›d›r. Bu nedenle biz kad›n do¤um hekimlerine düflen en önemli görevlerden biri menopoz nedeniyle baflvuran hastalarda mamografi, gaitada gizli kan, açl›k kan flekeri gibi genel sa¤l›k taramas›na yönelik testler isterken
hastan›n cinsel yaflama yönelik olas› problemlerinide sorgulamam›z gerekir. Bu amaçla yap›lacak daha genifl serilere ihtiyaç bulunmaktad›r.
KAYNAKLAR
1. Lunenfeld B:Aging for men.In stud J.(ed): The
Management of the Menopause ,The Millennium Rev›ew.The Parthenon Publishing Group London, 2000,
3-10
2. Birkhaeuser MH, Dennerstein L, Sherman S,
Santoro N: The menopause and aging. In Wenger
NK, Lenfat CJM, Paoletti R, Pinn VW(eds):International position paper on “women’s health and menopause: a comprehens›ve approach, NIH publication No.
02-3284, Atlanta ,2002, 23-42.
3.Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program›(UNDP)2003 ‹nsani Geliflme Raporu:Türkiye’ye
iliflkin göstergeler,Türkiye Temsilcili¤i,8 Temmuz
2003.
4.Gruis ML, Wagner NN.Sexuality during the climacteric.Postgrad Med 1979;65(5):197-207.
Türk Fertilite Dergisi, Cilt: 12, Say›: 4, Y›l: 2004
5.Basson R: Postmenopausal Sexual Dysfunction:Fact or Fiction ? Psychologic and biologic factors.Women Health Primary Care 2001; 4:479-489.
6.Palacios S, Tobar AC, Menendez C: Sexuality in
the climacteric years. Maturitas 2002; 43 (suppl 1):
69-77
7. Leventhal JL. Management of libido problems
in menopause.Perment J 2000; 4: 29-34.
8.Gelfand MM. Sexuality among older women. J
Womens Health Gend Based Med 2000; 99: 15- S20.
9.Kingsberg SA, Postmenopausal Sexual Functioning:A Case Study, Int J Fertil, 1998, 43(2), 122128.
10. Gordon JD, Speroff L, Menopause and perimenopausal transition period, In: Handbook for clinical gynecologic endocrinology and infertility. Lippincott Williams & Wilkins, 2002, 303.
11.Ballard K: Biological changes durig the menopause. In Understanding Menopause. Wiley, Chichester, 2003, 7-20.
12.Ertüngealp E, Oral E: Yafllanman›n biyolojisi
ve endokrinolojik de¤iflimler.In Ertüngealp E, Seyiso¤lu H (eds):Menopoz Osteoporoz. Ulusal Menopoz
Osteoporoz Derne¤i Yay›nlar›, ‹stanbul, 2000, 11-22.
13.Silberstein SD, Merrian GR: Physiology of the
menstrual cycle. Cephalalgia 2000; 20: 148-154.
14.Sarrel PM:Sexuality and menapause. Obstet
Gynecol.1990; 75(4 suppl ): 26-30.
15. Sarrel PM,Giblin K, Block BA, Sexual interest
and functioning in postmenopausal women: A community-based national survey.Presented at the North
American Menopause Society, Semptember 1998, Toronto, Canada.
375
16. Kökçü A, Çetinkaya MB, Yan›k F, Alper T, Malatyl›o¤lu E, The comparison of effects of tibolone and
conjugated estrojen- medroxypogesterone acetate
therapy on sexual permormance in postmenopausal
women, Maturitas 2000:36, 75-80.
17. Muray W. Decreased Libido in Postmenopausal Women. Nurse Pract Forum 2000 Dec;11 (4):
219-224.
18. Avis NE, Stellato R, Crawford S, Johannes C,
Longchope C.Is There An Association Between Menapause Status And Sexual Functioning?,Menapause.
2000 Sep-Oct;7(5):286-8.
19.Rosen RC,Taylor JF, Leiblum SR, Bachmann
GA, prevalance of sexual dysfunction in women: Results of a survey study of 329 women in an outpatient
gynecological clinic.J Sex Marital Ther 1993;19:171.
20. McEven BS, Ovarian steroids have diverse effects on brain structure and function. ‹n: Berg G,
Hammar M, Editors.The modern management of the
menopause. New York: Parthenon, 1993:269-78.
21.Lobo RA. Androgens ›n postmenopausal women: production , possible role, and replacement options. Obstet Gynecol Surv 2001;56(6):361-76.
22.Bixo M, Backstrom T, Winbald B, Adersson A:
Estradiol and testosterone in specific regions of the
human female brain in different endocrine states. J
Steroid Biochem Mol Biol 1995;55:297-303.
23. Holte A, Mikkelsen A: Psychosocial determinants of climacteric complaints. Maturitas 1991; 13:
205-215.
24. Masters WH, Johnson VE, Human seksual response,Boston, MA:Little, Brawn,1966.