BİLİMSEL YÖNTEM
advertisement
Hugh G. Gauch, Jr. BİLİMSEL YÖNTEM Ingilizceden Ibrahim çeviren Yıldız Bu kitap Cornell Üniversitesi'ndeki değerli çalışma arkadaşlarım Gary Warren Fick, Charles Christopher Fick ve Justin David McGreary'ye adanmıştır. İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 9 SUNUŞ 13 1 GİRİŞ 21 Bilime uzanan geçit 22 Tartışmalı bir düşünce 26 AAAS'nin y ö n t e m konusundaki görüşü 27 Liberal bir sanat olarak bilim 29 Faydalar ve güçlükler 33 Kişisel deneyim 35 Yedi akım 38 Tarihe ve geleceğe genel bir bakış 41 Özet 43 Araştırma soruları 44 2 D Ö R T ÇARPICI SAV 45 Ussallık 46 Doğruluk 48 Nesnellik 51 Gerçekçilik 54 Bilim ve sağduyu 57 Özet Araştırma soruları 3 D O Ğ R U N U N KISA T A R İ H İ En temel düzeydeki soru 6 0 61 63 64 Aristoteles 65 Augustinus 68 Ortaçağ âlimleri 69 M o d e r n âlimler 73 Su 83 Özet 85 Araştırma soruları 86 4 BİLİMİN U S S A L L I Ğ I 87 Bilimin kontrolörleri 88 Ele avuca gelmeyen doğrular 91 Kuram yüklü veriler 92 Ölçüştürülemez paradigmalar 94 İçi boş uzlaşı 96 Bilimcilerin tepkisi 98 AAAS'nin tavrı 105 Açık hedefler 108 Özet İH Araştırma soruları 112 5 BİLİMİN ÖNSAYILTILARI 113 Tarihsel perspektif 114 Eksiksiz açığa vurmaya ilişkin Ö K M modeli 120 Önsayıltılarm uygulanması 127 Bilimin dünya görüşü forumu 135 Bilgi savlarının temellendirilmesi 137 İşlevlerin gözden geçirilmesi 139 Özet 140 Araştırma soruları 142 6 BİLİMİN YETİLERİ VE SINIRLARI 143 Apaçık sınırlılıklar 144 Bilimler ve dünya görüşleri 144 Beşeri bilimlerde empirik y ö n t e m 148 Bireysel deneyim ve dünya görüşleri 155 Mantıksal roller ve tanılar 157 Sınırlılıkların yeniden gözden geçirilmesi 158 Bilimin kişiye kazandırdıkları 159 Özet 161 Araştırma soruları 161 7 DEDÜKTİF MANTIK D e d ü k s i y o n ve indüksiyon 163 164 D e d ü k s i y o n u n tarihi 167 Ö n e r m e l e r mantığı 171 Yüklemler mantığı 174 Aritmetik 175 Yaygın safsatalar 178 Özet 186 Araştırma soruları 187 8 OLASILIK 189 Olasılık kavramları 191 Dört koşul 194 Olasılık aksiyomları 195 Bayes teoremi 199 Olasılık dağılımları 203 P e r m ü t a s y o n ve kombinasyon 205 Olasılık safsataları 207 Özet 210 Araştırma soruları 211 9 İ N D Ü K T İ F M A N T I K VE İSTATİSTİK 213 Tarihsel perspektif 214 Bayesçi çıkarım 218 Frekansçı çıkarım 226 Bayesçi karar 231 Kaybedilen ve yeniden kazanılan indüksiyon 236 Özet 240 Araştırma soruları 242 10 EN YALINI Y E Ğ L E M E İLKESİ VE V E R İ M L İ L İ K 243 Tarihsel perspektif 244 T e m e l ilkelere bir ön bakış 249 Eğri u y u m u 255 Ürün miktarı 261 Suç oranları 263 Hassasiyet k a z a n ı m m ı n açıklanması 266 İşin felsefi yönü 269 Özet 273 Araştırma soruları 274 11 Ö R N E K O L A Y A R A Ş T I R M A L A R I Felsefe 275 275 Elektronik mühendisliği 277 B i y o k i m y a ve farmakoloji 280 Tıp 285 Sosyoloji 288 Ekonomi 292 Hukuk 294 Tartışma 299 Araştırma soruları 301 12 ETİK VE S O R U M L U L U K L A R Felsefi etik 303 303 Mesleki etik 308 Tartışma 319 Araştırma soruları 321 13 BİLİM E Ğ İ T İ M İ 323 Tipik N O S kavramları 324 Daha iyi anlamak 328 Daha fazla uyum 331 Daha fazla ilgi 334 D a h a fazla gerçekçilik 336 Daha iyi araştırmacılar 339 D a h a iyi öğretmenler 342 Akademik N O S kavramları 344 Özet 349 Araştırma soruları 351 14 S O N U Ç L A R 353 Hareket ve ussallık 353 Bilimsel yöntem: Özet 366 Çıkış soruları 369 KAYNAKÇA 371 DİZİN 383 ÖNSÖZ İlk doktora öğrencim biyoloji bilimlerindeki doktora programını yaklaşık olarak yarıladığında, bu dereceyi elde etme doğrultusunda kaydettiği iler­ lemeyi birlikte değerlendirmemiz için bir görüşme talep etti. Hem derslerin hem de bu öğrencimin yürüttüğü araştırmanın sorunsuz ilerlediği düşüncesindeydim, dolayısıyla hem doktora öğrencisi hem de tez hocası için olumlu bir rapordan emin olarak görüşmeyi ajandama kaydettim. Ne ki konuşma, ajandamdaki maddeler üzerinde konuşmayı bitirirken hiç beklenmedik bir yöne kaydı. Öğrencimin sorusu şuydu: Bilimde Felsefe Doktoru derecesinin felsefi kısmına ne zaman ve nasıl ulaşıyorduk? Benim ve rehberlik komitesinin düzenlemiş olduğu bu programın bilim felsefesi dersini ya da bilimin man­ tıksal payandalarının yapılandırılmış incelemesini hiç içermeyeceği doğru muydu? Son soru ilgili alanın profesörü olarak canımı acıtan bir soru oldu: "Programı bitirdiğimde teknik bir dereceden daha fazlasını elde etmiş ol­ duğum duygusuna sahip olacak mıyım?" Epey şaşırmıştım; ama öğrencimi hiç de iler tutar yanı olmayan gerekçe­ ler göstererek o bildik yolda yürümeye ikna etmeye çalıştım: Modern bilim eğitiminde öğrencileri Rönesans alimlerine dönüştürmek, araştırmalarına bağış elde etmek için birbirleriyle başarılı bir biçimde rekabet etme yetisine (ve de nitelikli yayınlara) sahip araştırmacılar haline getirmek için yeterli zaman yoktu. Dahası, bilim felsefesinin tekinsiz sularına açılmak, güneşin yarın doğup doğmayacağma ilişkin aptalca ve mükemmeliyetçi argüman­ larla zaman kaybetmeye sağlıksız bir hoşgörü göstermeyi gerektiriyordu. Başarılı bir bilim insanı olmaya giden daha iyi bir yol vardı, o da başarılı 101 B i l i m s e l Y ö n t e m araştırmacılara çırak olmak ve gerçek dünyaya ait deneylerden veriler üretme işini başarmakü. Üstelik onun Ph.D. programı niteliksel açıdan en azından benimkine eşdeğer olacaktı. Aldığım doktora derecesi Cornell Üniversitesi'nde büyük bir doktora sonrası deneyim yaşamama ve Michigan Devlet Üniversitesi'nde gıpta edilesi bir doçentlik kadrosuna atanmamı sağ­ lamamış mıydı? Bu konuşmanın eğitimcilerin bilimin meşalesini bir entelektüel kuşaktan diğerine geçirmede müthiş bir sorumluluk yüklenmiş oldukları gerçeğine nasıl gözümü açtığını bu öğrencim bu satırları okuyana dek fark etmemiştir. Benim ilk Ph.D. öğrencim için çok geç kalmış bir gelişme oldu gerçi ama bu konuşmadan sonra bilimde Felsefe Doktoru derecesine bir parça Felsefe sokmak için uygun öğretim materyalleri araştırma yönünde iştahım kabar­ dı. Otuz yıldır "Bilimin Doğası ve Uygulaması" başlığıyla yüksek lisans öğ­ rencilerine bir seminer dersi veriyorum. Bu ders üniversitemizdeki yüksek lisans öğrencilerinin zihinlerini bilim felsefesiyle, mantıkla ve bilim insanla­ rıyla eğitimciler gibi büyük etki yaratan profesyonellere yönelik en iyi uygu­ lamalarla yeterince mayalandırmayı amaçlıyor. Böyle bir ders için uygun bir kitap bulamadığımızdan, aralarında John Platt, Kari Popper, Thomas Kuhn, Ronald Giere'nin de olduğu isimlerin eserlerine başvuruyoruz. Ne yazık ki bu alimler kafa karışıklığına yol açabilen farklı terminolojiler kullanmışlar­ dır; arada oluşan büyük boşluklar öğrencilerin ve öğretim görevlilerinin bir­ leşik bir bütün inşa etmeye kalkıştıklarında çok büyük bir mücadele verme­ lerine yol açıyor. Yüksek lisans öğrencileri genelde bu tür şeylerle ilgilen­ meye sınırlı bir zaman ayırdıkları için derste işlenilen konular giriş düze­ yinde kalıyor. Dolayısıyla, ilgili öğrencileri kendi başlarına çalışmaları için yönlendirebileceğimiz uygun bir kaynak kitabın eksikliğini yaşıyorduk. Hugh G. Gauch, Jr.'m yazdığı (Scientific Method in Briefm -Bilimsel Yön­ tem- önceli olan) Scientific Method in Practice'ı, hakkında bir değerlendirme yazısı yazmak üzere okurken büyük bir coşku duydum ve rahatladım. Ni­ hayet elimizde, ön ve arka kapak arasındaki sayfalarda bilim felsefesinin ve bilimsel yöntemin temelleri üzerinde duran ve araştırmacıların kendilerini özdeşleştirebilecekleri güvenilir bir bilim pratisyeninin pragmatik perspek­ tifinden yazılmış, kapsamlı ve güncel bir çalışma vardı. İlk doktora öğren­ cime vermem gereken kitap işte buydu. Bilimsel Yöntem hem yolun başındaki genç bilimcilerin hem de yıllarını araştırma yapmaya vermiş ama yaşam boyu öğrenme ve ilerlemeye açık olan bilim insanlarının ihtiyaçlarını d a h a kesin bir b i ç i m d e karşılamayı he­ defliyor. Elimizde G a u c h ' u n , bilim felsefesinin pratisyenler (uygulayıcılar) için tutarlı ve pratik bir v e r s i y o n u n u k o t a r m a y ö n ü n d e y a ş a m ı b o y u n c a harcadığı çabalardan damıttığı özlü bir kitap var. Dahası, bu kitap, bilimsel doğruları nasıl ve ne derecede e m i n bir b i ç i m d e bilebileceğimizle ilgili önemli konuları m e r c e k altına aldığı için bilim eğitimcilerine b ü y ü k kolaylık sağlayacaktır. Bu kitap, e p e y u z u n bir z a m a n d a n beri e g e m e n olan "klasik bilimsel y ö n t e m " adasından, o k ü ç ü c ü k ve düşünsel açıdan zayıflamış ada­ d a n bizi uzaklaşüracak olan bir sandaldır. Bilimsel Yöntem rahat okunan, kolay anlaşılır ve sağlam temelli bir felsefe kitabıdır. Entelektüel s p e k t r u m u n n e r e s i n d e yer alırsa alsın b ü t ü n akade­ misyenlerin kitaplığında b u l u n m a s ı g e r e k e n bir eserdir. G a u c h ' u n kitabı b ü y ü k bilim felsefecilerinin (ki bunların p e k çoğu, b i l i m felsefesinde rastla­ dıkları k a r m a ş a d a n dolayı, alanı terk etmiştir) çalışmalarıyla eş düzeydeki bir katkıyı temsil etmektedir. Bilimsel Yöntem bir bilim pratisyeni ve eğitim­ cisi olarak b e n i m Felsefe D o k t o r u u n v a n ı n d a k i Felsefenin önceliğine olan güvenimi ve bağlılığımı yeniledi. Bu bilgi, nihayet, okuyabilen ve akıl yürütebilen herkesin kullanımına artık açık. D r . J a m e s Miller Michigan Devlet Üniversitesi Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Bölümü Eski Direktörü East Lansing, Michigan
