14.04.2016 MESLEK KURULUŞLARI Sendikalaşmanın asıl amacı, aynı meslekten kişilerin ortak hak ve çıkarlarının korunması, var olan haklara zamanın gereğine göre yeni hakların eklenmesini sağlamaktadır. Toplum içinde birbirleriyle devamlı ilişki halinde bulunan bireylerin çıkarları genellikle çatışır. Örneğin: satıcının çıkarı, elindeki malı pahalı satmasına, alıcının çıkarı ise aynı malı düşük fiyatla elde etmesine bağlıdır. İşçinin çıkarı dolgun ücretle çalışmasına, işverenin çıkarı ise işçiyi düşük ücretle çalıştırmasına bağlıdır. Sendika, işçilerin ve işverenlerin ortak ekonomik, sosyal, kültürel hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek amacıyla kurulan mesleki kuruluşlardır. İşçilerin ya da işverenlerin bir araya gelip örgütlenmelerine Sendikalaşma denir. Bu örgütlerin (Sendikaların) kurulması, yönetilmesi faaliyetlerine de “Sendikacılık” denir. Bireysel çabalarla hakkı elde etmek ya da çıkarları savunmak güçtür. Diğer yandan,bir hakkı kazanmak için onu istemesini ve elde etmenin yollarını da bilmek gerekir. O halde yapılacak tek şey vardır; hak ve çıkarları aynı yönde toplanan bireylerin bir araya gelerek haklarını ve çıkarlarını topluca savunmalarıdır. 1 14.04.2016 Ülkemizde sendikacılık: • Anayasamızın 46. Maddesi, çalışanlara işverenlere önceden, izin almaksızın sendika ve sendika birlikleri kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten ayrılma haklarını tanımıştır. • Ülkemizde işçi ve işveren sendikalarının kuruluş ve işyerleri, Anayasamızın yukarıdaki hükmüne dayanarak çıkarılan 2821 sayılı Sendikalar Kanunun ile düzenlenmiştir. Sendikalar Kanununa göre aşağıda nitelikleri belirtilen kimseler işçi sayılırlar: ► ► ► ► ► ► Hizmet sözleşmesine göre çalışmayı meslek edinenler. Nakliye sözleşmesine göre esas olarak bedensel hizmet görerek çalışmayı meslek edinenler. Yayın sözleşmesi yoluyla, yapıtını ortaya koyduktan sonra yayıncıya bırakmayı meslek edinenler. Adi ortaklıklarda sözleşmeye göre, pay olarak ortalığa emeğini koyarak bir işyerinde çalışanlar Kooperatif şirket üyeleri, imtiyazlı anonim şirket hissedarı olmayanlar. Yukarıdaki niteliklere sahip olan kimseler, 16 yaşını doldurmak şartıyla cins, aile, ırk, renk, dil, din,mezhep,inanç, siyasi kanaat ve parti gözetilmeksizin sendikalara üye olabilirler, sendika kurup bu kuruluşlarda her türlü görev alabilirler. İşçi sendikaları: 6356 sayılı Sendikalar Kanununa göre işçi sayılan kimselerin ortak; ► Ekonomik ► Sosyal ► Kültürel, çıkarlarını korumak ve geliştirmek için mesleki kuruluş kurmaları, serbest ve isteğe bağlıdır. İşçi sendikalarının kuruluş şartları: İşçi sendikaları; Aynı işyerinde çalışan işçileri, Aynı işkolunda çalışan işçileri, Birbirleriyle ilgili iş kollarında çalışan işçileri kapsar. Aynı işyerinde çalışan işçilerin kurdukları sendikalara “işyeri esasına göre kurulmuş sendika”, aynı işkolunda çalışan işçilerin kurdukları sendikalara da “İşkolu esasına göre kurulmuş sendika” denir. 2 14.04.2016 Mesleki kuruluşların faaliyet alanları ve görevleri İşçi ve işveren kuruluşlarında yasaklanan faaliyetler Sendikalar ticaret yapamazlar, Siyasi partilere bağlanamazlar, onlardan yardım alamazlar ve yardım edemezler, İşçi kuruluşları işveren, işveren kuruluşları işçi kuruluşlarına üye olamazlar. Mesleki kuruluşların faaliyet alanları ve görevleri Üyeleri için çeşitli sosyal yardımlar sağlamak amacıyla yardım sandıkları kurmak ve sigortaları göndermek, Grev ve lokavta karar verip, yönetmek Üyelerinin sosyal, kültürel ve mesleki alanlarda yetişmeleri ve gelişmeleri için kurslar, konferanslar tertiplemek. Kütüphaneler, sağlık ve spor tesisleri kurmak, Üyeleri için kooperatifler kurmak, Üyelerine, meslekleri için her türlü madde, makine, alet vs. almak, kiralamak, ödünç vermek, Üyelerinin refah ve mesleki gelişmelerini sağlamak için araştırmalarda ve faaliyetlerde bulunmak. Mesleki kuruluşlar birer tüzel kişiliktir. Bu bakımdan Kanunlarımızın tüzel kişiliğe tanıdığı yetkilerden faydalanırlar. Ayrıca şu faaliyetlerde bulunurlar: Toplulukla işveren arasındaki uyumu sağlamak, Toplu iş sözleşmesi ve genel sözleşmeler yapmak, İş anlaşmazlıklarında ilgili yerlere başvurmak Üyelerine hukuki ve adli yardımlarda bulunmak Üyelerini yargı önünde temsil etmek, onlar adına dava açmak, açılan davalarda onlar adına taraf olmak, Toplanan kurullara temsilci göndermek, Hizmet sözleşmesi: Hizmet sözleşmesi, Borçlar Kanunumuzun 313-354. maddelerinde düzenlenmiştir. Kanunun 313. maddesine göre, “hizmet sözleşmesi bir mukaveledir ki onunla işçi, muayyen veya gayri muayyen bir zamanda hizmet görmeyi ve iş sahibi dahi ona bir ücret vermeyi taahhüt eder”. Hizmet sözleşmesinin esaslı unsurlarından biri işçinin “hizmet taahhüdü”, diğeri ise “ücret taahhüdü” dür. Hizmet, bedeni veya fikri yahut bedeni ve fikri olabilir; bunun önemi yoktur. 3 14.04.2016 Sendikalar: Sendikayı Sendikalar Kanunun şöyle tanımlıyor: ”Sendika, Federasyon veya Konfederasyolar, bu kanuna göre işçi sayılanların ve işverenlerin müşterek iktisadi, sosyal ve kültürel yararlarını korumak ve geliştirmek için kurulan mesleki teşekküllerdir” Sendikalar: Sendikalar bir araya gelerek üst örgülerde kurulabilir. Gerçekten, aynı işkolunda kurulu işyeri sendikalarından en az ikisinin bir araya gelmeleriyle “Federasyon”, iki işkolu sendikası veya bir işkolu sendikası ile federasyon veya en az iki federasyonun bir araya gelmesiyle de “Konfederasyon” kurulmuş olur. Halen ülkemizde “TÜRK – İŞ”, “DISK”, “HAK – İş” vb. olarak bilinen işçi sendikaları konfederasyonları vardır. Sendikalar: İşçi sendikaları, aynı işyerinde veya aynı işkolundaki işyerlerinde çalışan işçileri veyahut birbirleriyle ilgili işkollarında çalışan işçileri içine alır. İşveren sendikaları, aynı işkolunda veyahut birbirleriyle ilgili işkollarında çalışan işverenleri içine alır. Toplu İş Sözleşmesi: Toplu iş sözleşmesi, işçi teşekkülleri ve işveren teşekkülleri arasında akdedilen ve iş şartlarını, tarafların hak ve borçlarını düzenleyen yazılı bir anlaşmadır. Toplu iş sözleşmesi 6356 sayılı “Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu” ile etraflı bir biçimde düzenlenmiştir. Toplu iş sözleşmesinin taraflarından birinin mutlaka bir işçi teşekkülü (Sendika, Federasyon) olması şarttır. İşçiler tek başlarına toplu iş sözleşmesi yapamazlar. Sözleşmenin diğer tarafı ise, tek bir işveren veya bir işveren teşekkülü (Sendika, Federasyon) olabilir. 4 14.04.2016 Toplu İş Sözleşmesi: Toplu sözleşme ile hizmet sözleşmesi aynı şey değildir. Gerçekten hizmet sözleşmesi bir işçinin işveren ile yapmış olduğu “ferdi anlaşma” niteliğindedir. Zaten bir işçinin toplu iş sözleşmesinden faydalanabilmesi için, işveren ile bir hizmet sözleşmesi yapmış olması şarttır. Toplu iş sözleşmesi, geçerli olduğu süre içinde “kolektif bir düzen” getiren be özellikle işiçileri sosyal ve ekonomik bakımdan koruma amacına yönelik bir “statü” niteliğindedir. Diğer bir deyişle, toplu iş sözleşmesi, taraflar arasındaki hak ve borçları düzenlediği kadar, onları bağlayıcı birtakım “maddi hukuk kuralları” da koymaktadır. Grev ve Lokavt: Grev ve Lokavt: Lokavt: ise, bir işkolunda veya işyerinde faaliyetin büsbütün durmasına sebep olacak tarzda, işveren veya işveren vekili tarafının kendi teşebbüsü ile veya bir teşekkülün verdiği karara uyarak, işçilerin topluca işten uzaklaştırılmasıdır (m. 18). Grev, işçiler tarafından özellikle toplu iş sözleşmesi müzakereleri sırasında veya işverenin bu sözleşmenin veya Kanunların tanıdığı haklara karşı çıkması halinde başvurulan bir baskı aracıdır. Ancak, grevi amacından saptırmamak da gerekir. Nitekim 275 sayılı Kanunun m. 17/11 hükmüne göre, işçilerin işverenlerle olan ilişkilerinde iktisadi ve sosyal durumlarını korumak veya düzeltmek amacıyla ve bu Kanun hükümlerine uygun olarak yapılan greve “Kanuni grev”, bu amacın dışında veya bu Kanun hükümlerine uyulmaksızın yapılan greve “Kanun dışı grev” denir. Grev ve lokavt Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanununda düzenlenmiştir. Anayasamız da 47. maddesinde işçilerin işverenle ilişkilerinde iktisadi ve sosyal durumları korumak amacıyla grev hakkına sahip bulundukları açıkça belirtilmektedir. Grev; İşçilerin topluca çalışmamak suretiyle bir işkolunda veya işyerinde faaliyeti durdurmak veya işin niteliğine göre önemli ölçüde aksatmak amacıyla, aralarında anlaşarak veyahut bir teşekkülün aynı amaçla çalışmaları için verdiği karara uyarak işi bırakmalarıdır (m. 17). Grev ve Lokavt: Kanunun 20. maddesinde “grev ve lokavt yasakları sayılmıştır. Buna göre; Savaş halinde Genel ve kısmi seferberlikte Sağlıkla ilgili iş yerlerinde Eğitim ve öğretim kurumlarında Noterlik hizmetlerinde ve bu madde de sayılan diğer hallerde grev ve lokavt yapılamaz. 5 14.04.2016 Sendikaların üst kuruluşları Sendikalar en küçük meslek kuruluşlarıdır. Sendikalar aralarında birleşerek, sendika birliklerini, federasyonları ve konfederasyonları meydana getirirler. 1)Birlikler: Belli bir yöre ya da bölge sınırları içinde birbirleriyle ilgili olmayan çeşitli işkollarında da olsa mevcut sendikaların en az ikisinin üye sıfatıyla ve dayanışma amacıyla bir araya gelmesiyle kurulurlar. Sendikaların üst kuruluşları 3)Konfederasyonlar: Anayasamızın 51. maddesi, işçiler ile işverenlere, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için sendikalar ve üst kurluşlar kurma hakkını vermektedir. Ancak, Sendikalar Kanunu Anayasa’nın tanımış olduğu geniş hakka rağmen yalnızca Konfederasyon biçiminde bir kadem elendirmeye olanak tanımaktadır. Sendikalar Kanunu’nun 2. maddesinde;”Konfederasyon: değişik işkollarında en az beş sendikanın bir araya gelmesi suretiyle meydana getirdikleri tüzel kişiliğe sahip üst kuruluşlar” olarak tanımlanmaktadır. Sendikaların üst kuruluşları 2)Federasyonlar: Aynı işkolunda ya da o işkolu ile ilgili işkollarında mevcut sendikalardan en az ikisinin üye sıfatıyla bir araya gelmesiyle kurulurlar.(2821 sayılı sendikalar kanunu ile işyeri sendikaları ile federasyonlar kaldırılmış ve işkolu sendikaları ile üst kuruluş olarak konfederasyonlar benimsenmiştir.) Buna göre işçi ve işveren kuruluşları şunlardır; İşkolu sendikaları, Konfederasyonlar Sendikaların üst kuruluşları 4)Uluslararası teşekküller: Ülkemizde kurulu işçi ve işveren meslek teşekkülleri Anayasamızın ilkelerine göre aykırı faaliyetlerde bulunmayan milletler arası işçi teşekküllerine serbestçe üye olabilirler. Bu durumda milletler arası kuruluşun tüzüğü 15 gün içerisinde Çalışma Bakanlığına bildirilir. 6