R‹SK FAKTÖRLER‹ VE ÇOCUKLARIN PS‹KO
advertisement
civilacademy ÇOCUK ‹ST‹SMARI VE ‹HMAL‹: R‹SK FAKTÖRLER‹ VE ÇOCUKLARIN PS‹KO-SOSYAL GEL‹fi‹M‹ ÜZER‹NDEK‹ ETK‹LER‹ Child Abuse and Neglect: Risk Factors and Effects of Child Abuse on Child Psycho-Social Development Aynur YILMAZ** ABSTRACT: While child abuse is defined as the exposure of child to the attitudes and behaviors that aim to hurt him/her by adults, child neglect is the situation in which the expected attitudes and behaviors that are not executed by the ones who are responsible for the care, health and well-being of child such as parents and babysitter. Child abuse and neglect are global problems. The World Health Organization (WHO) estimates that 40 million children below the age of 15 experience abuse and neglect requiring health and social care. Researches in Turkey indicated that the percentage of child abuse is 10-53%. The present study aims to explain child abuse and neglect concepts, prevalence, types, risk factors, and psychosocial impacts on child. Moreover, it aims to increase the awareness of family members, teachers who are in contact with the child, experts, and others on that subject. In that regard, recent research conducted on child abuse and neglect is studied and suggestions on the design of the child abuse prevention programs and a multidisciplinary approach are discussed. Key Words: Child abuse, prevalence, risk factors and psychosocial effects ÖZET: Çocuk istismar›, çocu¤un bir yetiflkin taraf›ndan ona zarar vermeyi amaçlayan davran›fl ve tutumlara maruz b›rak›lmas› olarak tan›mlan›rken, çocuk ihmali; anne, baba, bak›c› gibi çocu¤un bak›m›ndan, sa¤l›¤›ndan ve iyilik halinden sorumlu kiflilerce yap›lmas› istenen ve beklenen tutum ve davran›fllar›n ihmal edilmesi durumudur. Çocuk istismar› ve ihmali global bir problemdir. Dünya Sa¤l›k Örgütü (WHO)’nün verilerine göre istismar ve ihmale maruz kalm›fl 15 yafl alt› 40 milyon çocu¤a sa¤l›k ve sosyal bak›m gerekmektedir. Yine, Türkiye’de yap›lan çal›flmalar çocuk istismar› oran›n›n % 10-53 aras›nda oldu¤unu göstermektedir. * ** Psikoloji Bölümü, Uluda¤ Üniversitesi, Bursa, Türkiye Psikoloji Bölümü, Fatih Üniversitesi, ‹stanbul, Türkiye, [email protected] 63 Aynur YILMAZ Bu çal›flmada, çocuk ihmal ve istismar› kavramlar›, risk faktörleri ve çocuk üzerindeki psiko-sosyal etkileri aç›klanacakt›r. Çocuklar ile iliflki içerisinde olan aile bireyleri, ö¤retmenler ve uzmanlar›n bu konu ile ilgili fark›ndal›klar›n› artt›rmak amaçlanmaktad›r. Bu amaçla; çocuk istismar› ve ihmali üzerine son y›llarda yap›lm›fl olan çal›flmalar incelenmifl, önleme programlar› önerilmifl ve multidisipliner yaklafl›m tart›fl›lm›flt›r. Anahtar Kelimeler: Çocuk istismar›, s›kl›¤›, risk faktörleri ve psikososyal etkiler mahkemelerinde ve aile mahkemelerinde ço- Girifl cuk ile çal›flan uzmanlar ve di¤er kifliler de bi- Çocuk istismar› ve ihmali s›k karfl›lafl›- lerek ya da bilmeyerek istismara sebep olabil- lan bir sorundur. Gerek ülkemizde gerekse di- mektedirler. Çocuklarla çal›flan ve yak›n ilifl- ¤er ülkelerde çocuk istismar› ve ihmali konu- ki içinde olan aile, ö¤retmen, uzman ve di¤er sunda son y›llarda birçok çal›flma yap›lm›fl ol- kiflilerin bu konuda fark›ndal›klar›n›n artmas› mas›na ra¤men yaflanan istismar vakalar›nda- sa¤lanmal›d›r. Böylelikle istismar ve ihmal ki art›fl dikkat çekicidir. vakalar›n›n azalaca¤› düflünülmektedir. Bu Çocuk istismar› ve ihmali, ilk olarak ver (1962) taraf›ndan ortaya at›lan “H›rpalanm›fl Bebek Sendromu” ile dikkat çekmifltir. H›rpalanm›fl bebek sendromu çocuk istisma- makale, anne baba, okul psikolojik dan›flman- civilacademy Kempe, Silverman, Steele, Droegemuller, Sil- lar›, ö¤retmenler, çocuklarla çal›flan uzmanlar ve di¤er meslek gruplar›n›n, çocuk istismar› ve ihmali konusunda fark›ndal›klar›n› artt›rmak amac› ile haz›rlanm›flt›r. r›n›n en a¤›r formlar›ndand›r. K›zg›n anne-baban›n ya da bebe¤e bakmakla yükümlü olan birinin bebe¤i fliddetli bir flekilde sallamas› ile Çocuk ‹stismar› Tan›m› ve Çeflitleri beyin kanamas› geçirmesi ya da t›bbi bak›m Çocuk istismar› farkl› kaynaklarda farkl› gerektirecek derecede zarar vermesi olarak flekillerde tan›mlanm›flt›r. Çocuk istismar›; ifade edilen h›rpalanm›fl bebek sendromu ile çocuklar›n kendilerinden en az 6 yafl büyük ilgili yap›lan ilk çal›flmalarda, duygusal ve fi- bir yetiflkin taraf›ndan, beden ve ruh sa¤l›kla- ziksel istismar ele al›nm›flt›r. Çocuk istismar› r›na zarar veren ya da fiziksel, zihinsel, du- konusunda ço¤unlukla t›p, adli t›p, sosyal hiz- yuflsal, sosyal ve ahlaki geliflimlerini engelle- metler gibi bilim alanlar› taraf›ndan çal›flma- yen ve kaza sonucu olmayan, toplumsal ku- lar yap›lm›fl olsa da, çocuk istismar ve ihma- rallar ve profesyonel kiflilerce uygunsuz ya da line multidisipliner bir yaklafl›m sergilenmesi hasar verici olarak nitelendirilen eylemlere gerekmektedir. Çünkü evde anne-babas› ile maruz kalmalar› olarak ifade edilmektedir vakit geçiren çocuk d›flar›daki zaman›n›n ço- (Gürkaynak ve Gözütok, 1998; Lynch, 1991; ¤unu okulda geçirmekte ve istenmeyen davra- Kozcu, 1991; Taner ve Gökler, 2004; Polat, n›fllara maruz kalabilmektedir. Yine, çocuk 2007; fiahin, 2001). Çocu¤un, bir yetiflkin ta- 64 civilacademy raf›ndan ona fiziksel, duygusal, cinsel yönden ve/veya duygusal kötü davran›fl, ticari ç›kar zarar vermeyi amaçlayan davran›fllara maruz için çocu¤un kullan›lmas› olarak tan›mlamak- b›rak›lmas› “çocuk istismar›” olarak adland›- tad›r (World Health Organization-WHO, r›l›r. Çocukluk ça¤› travmalar› içerisinde tek- 2006). “‹stismar davran›fl›n›n mutlaka çocuk rarlanabilirli¤i ve çocu¤a en yak›nlar› taraf›n- taraf›ndan alg›lanmas› veya yetiflkin taraf›n- dan yap›lmas› nedeniyle tan›mlanmas› ve te- dan bilinçli olarak yap›lmas› koflul de¤ildir” davi edilmesi en zor olan travma flekli istis- (Polat, 2007:27). mard›r (Y›lmaz, ‹fliten, Ertan, ve Öner, 2003). Çocuk istismar› ve ihmalinin hukuksal Son y›llarda çocuk istismar› vakalar›n›n art›fl boyutunu oluflturan Türk Ceza Kanunu’nda da göstermesi literatürde de bu yönde çal›flmalar çocuk istismar› ve ihmali birlikte ele al›nm›flt›r. yap›lmas›na neden olmufltur. Çocu¤un kendisine karfl› suç ifllenerek istismar ve ihmal edildi¤i (bir suçun ma¤duru duru- al›nd›¤› gibi baz› kaynaklarda çocuk ihmali munda oldu¤u) olaylar, kifli hürriyetini, yafla- ile birlikte ele al›nm›fl ve çocu¤a karfl› kötü m›n› ve bedensel bütünlü¤ünü ihlal eden suç- muamelenin kapsam›nda tan›mlanm›flt›r. Ço- lar, kaç›rma ve ›rza geçme, ›rza tasaddi, fuhufla cuk istismar› ve ihmali kavramlar› birbiri ile yöneltme, terk etme, terbiye ve disiplin araçla- ayn› de¤ildir, aktif ve pasif olma durumlar›na r›n› kötüye kullanma, fena muamele etme gibi göre farkl›l›k göstermektedirler. ‹stismar aktif, ihmal ise pasif bir olgudur (Aral, 1997). Helfner (1991), çocuk istismar ve ihmalini; civilacademy Çocuk istismar› konusu tek bafl›na ele konularla ilgili çeflitli kanun maddeleri düzenlenmifltir (Akyüz, 2000; Konanç, 1989). Çocuk istismar› k›sa ve uzun vadede ço- çocukla bak›c›s› aras›nda çocu¤un fiziksel ve- cukta derin psikolojik etkiler b›rakan bir du- ya geliflimsel durumuna yans›yan ve bir kaza rumdur ve günümüzde görülme s›kl›¤› art- sonucu ortaya ç›kmayan etkileflim veya etki- maktad›r. Amerika Birleflik Devletleri’nde leflim eksikli¤i, çocuklar›n beslenme, bak›m, yap›lan çal›flmalarda 1986 y›l›ndan 1993 y›l›- e¤itim gibi temel ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmad›- na kadar çocuk istismar›n›n tüm formlar›nda ¤› durumlar olarak tan›mlam›flt›r. %67 oran›nda art›fl oldu¤u, istismara maruz kalan Garborina’ya (1994) göre ise çocuk is- çocuk say›s›n›n 931.000’den tismar›, çocu¤a kötü muamele probleminin 1.553.800’e yükseldi¤i bildirilmifltir (U.S. büyük k›sm›n› kapsamakta olup fiziksel, ruh- Department of Health and Human Services, sal ve cinsel aç›dan çocu¤un kötü davran›flla- 1996). Türkiye’de Devlet ‹statistik Enstitü- ra maruz kalmas›n› içermektedir (Akt: Aral, sünce, 2000 y›l›nda, sadece 27 ilde yap›lan 1997). Dünya Sa¤l›k Örgütü, çocuk istismar›- çal›flmada 6758 çocu¤un farkl› nedenlerden n› ve çocu¤a karfl› kötü muameleyi birlikte ele dolay› ma¤dur ya da terk edilen durumunda alm›fl ve sorumluluk, güven, yetenek ile ilgili oldu¤u belirlenmifltir (T.C. Baflbakanl›k Dev- genel durumunda çocu¤un sa¤l›¤›na, yaflam›- let ‹statistik Enstitüsü., 2000). Ancak, elde na, geliflimine ve de¤erine zarar veren fiziksel edilen bu veriler kadar sosyo-kültürel neden- 65 Aynur YILMAZ lerle gizli tutulan olgular›n da küçümsenme- dan sorumlu baflka bir kifli taraf›ndan sa¤l›¤›- yecek düzeyde oldu¤u tahmin edilmektedir. na zarar verecek biçimde sürekli ve sistemli Yap›lan baflka bir çal›flmada, bat› toplumlar› olarak fiziksel hasara u¤ramas› (Kulaks›zo¤- ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, ülkemizde en az›ndan lu, 1998), çocu¤un kaza d›fl› yaralanmas› (Po- 250.000-300.000 çocu¤un istismara maruz lat, 2007; Hanc›, 2002:263) veya fiziksel ola- kald›¤›ndan flüphelenildi¤i belirtilmektedir rak cezaland›r›lmas› (Ünal, 2008:11) olarak (Bilir, Ar›, Atik ve San, 1987). Dünyada %1- tan›mlanmaktad›r. Fiziksel istismar; itaati 10 s›kl›¤›nda görülen çocuk istismar› vakala- sa¤lama, cezaland›rma ya da öfke boflaltma r›n›n, ülkemizde %10-53 aras›nda oldu¤u amac›yla elle ve/veya aletle vurularak, itile- (Konanç, Gürkaynak ve Egemen, 1991:37), rek, sars›larak yak›larak, bo¤ularak, zehirle- Baflbakanl›k Aile Araflt›rma Kurumunun yap- nerek ya da ›s›r›larak (WHO, 2006; Kaplan, t›¤› bir çal›flmada ise çocuklar›n %46’s›n›n is- Pelcovitz ve Labruna, 1999:38) çocu¤un vü- tismar ve ihmale u¤rad›klar› belirtilmifltir cudunun herhangi bir yerinde iz b›rakacak fle- (B.A.A.K, 1995). kilde ya da iz b›rakmasa da fliddet uygulayarak çocu¤a zarar verilmesidir (SHÇEK, 2006; Çocuk istismar›, ihmali ve çocu¤a karfl› Hanc›, 2002:263, Ayd›n, 1997). m›fl olsa da hepsinde ortak olan nokta çocu¤un maruz kald›¤› davran›fllar sonucunda fiziksel, duygusal, cinsel ve sosyal aç›dan zarar görmesidir. Bu çal›flmada, çocuk istismar› civilacademy kötü muamele gibi farkl› tan›mlamalar yap›l- Fiziksel istismar, en s›k rastlanan ve belirlenmesi en kolay olan istismar türüdür. Amerika Birleflik Devletleri (ABD)’nde Çocuk Koruma Servisine 2003 y›l›nda çocuk is- üzerinde durulmakta ve ihmal de çocuk istis- tismar› ve ihmali ile ilgili yap›lan 2.9 milyon mar› kapsam›nda ele al›nmaktad›r. baflvurunun %68’i (1.933.000) çocuk ihmal ve istismar› olarak de¤erlendirilmifltir. Bu çocuk- Dünya Sa¤l›k Örgütü çocu¤a karfl› kötü lardan %25’i ‹ngiltere’de dört yafl alt›nda her muameleyi 4 gruba ay›rm›flt›r (WHO, 2006): bin çocuktan biri, ülkemizde k›zlar›n %62.4’ü, 1. Fiziksel ‹stismar erkeklerin ise %62.9’u fiziksel istismara ma- 2. Duygusal ve Psikolojik ‹stismar ruz kalmakta (Vandevan ve Newberger: 1994:362) ve bu çocuklar›n % 65.72’sinin an- 3. Cinsel ‹stismar ne ve babas› taraf›ndan istismar edildikleri bi- 4. ‹hmal linmektedir (Aral, 1997). Anne babalar kimi zaman bilerek kimi zaman bilmeyerek çocu¤un psiko-sosyal geliflimini engelleyecek tu- 1. Fiziksel ‹stismar: tum ve davran›fllar sergileyebilirler. Çocuk Çocu¤un fiziksel olarak zarar görmesi- üzerinde otoriteyi sa¤lama, öfke boflaltma, ce- dir. En genifl anlamda 18 yafl›ndan küçük ço- za verme amac› ile aileler, ö¤retmeler ve di¤er cuk ya da gencin, ana babas› ya da bak›m›n- uzmanlar fiziksel fliddete baflvurabilmektedir. 66 civilacademy Duygusal istismar; reddetme, afla¤›lama, disiplin sa¤lamada, çocu¤un uygun davran›fl› küfretme, yaln›z b›rakma, ay›rma, korkutma, göstermesi için bir yöntem olarak kullan›l- önemsememe, küçük düflürme, alayl› konufl- maktad›r. Ancak, yap›lan araflt›rmalar san›ld›- ma, lakap takma, aile içi fliddete tan›k etme, ¤› gibi fiziksel cezan›n disiplini sa¤lamad›¤›- otorite kurma, ba¤›ml› k›lma gibi çocu¤un n› göstermifltir. Kültürel olarak bunun normal kimli¤ini zedeleyen davran›fllar› (WHO: görülmesi bir dezavantajd›r. Yine anne-baba- 2006; Polat, 2007; Paavilainen ve Taka, 2003; n›n boflanm›fl olmas›, madde kullanmas›, eko- Beyazova ve fiahin, 2001), fiziksel olmayan nomik s›k›nt›lar da çocu¤a karfl› fliddet uygu- ancak çok a¤›r olan cezalar› ya da tehditleri lamas›na neden olmaktad›r. Çocu¤a uygula- içermektedir (Taner ve Gökler, 2004). Bu tür nan ceza, fiziksel fliddet, çocu¤un psiko-sos- davran›fllar çocu¤un davran›flsal, biliflsel, duy- yal geliflimini, benlik sayg›s›n› olumsuz yön- gusal veya fiziksel geliflimine o anda ya da ge- de etkilemekte ve çocu¤un fliddeti kan›ksama- lecekte hasar verir. Duygusal istismar fiziksel s›na yol açabilmektedir. Çocu¤un fiziksel ola- istismar ile birlikte veya ayr› olarak görülebi- rak istismar edilmesi onun duygusal bak›m- lir. Ancak, genellikle birlikte görülmektedir. dan da hasara u¤ramas›na neden olmaktad›r Duygusal istismara ba¤l› hasarlar da fiziksel (Kulaks›zo¤lu, 1998). istismar kadar zedeleyicidir. Buna karfl›n bul- 2. Duygusal ve Psikolojik ‹stismar: civilacademy Fiziksel ceza ve fliddet baz› kültürlerde gular› daha gizlidir (Kara ve ark., 2004). Duygusal istismar çok kolay fark edilen bir sorun olmad›¤›ndan görülme oran› da kesin olarak Duygusal istismar; çocu¤un duygusal, bilinmemektedir. K›z ve erkek oranlar› eflit ol- sosyal ve kiflilik geliflimini engelleyici tüm makla birlikte, en çok 6-8 yafl aras› çocuklara davran›fllar› içeren, çocu¤un fiziksel ve psiko- yöneltilmekte ve ergenli¤e kadar benzer dü- lojik gelifliminin bozulmas› ile sonuçlanan zeylerde kalmaktad›r (Kaplan, Pelcovitz ve kötü muamelenin bir çeflididir (Ünal, 2008; Labruna, 1999). Duygusal istismar›n uygula- Garbarino ve Garbarino, 1994). Çocu¤un ni- y›c›s› genellikle çocukla birebir iliflki içinde telik, kapasite ve arzular›n›n devaml› olarak oldu¤u yetiflkinlerdir. Ebeveynler, ö¤retmen- kötülenmesi, sosyal iliflkiden yoksun b›rak›l- ler, akrabalar, komflular, hukukçular çocu¤u mas›, sosyal aç›dan a¤›r zararlar verme veya duygusal aç›dan istismar eden kifliler olabil- terk etme ile tehdit edilmesi, çocu¤un toplu- mektedir (Garbarino ve Garbarino, 1994). ma ayk›r› düflen çocuk bak›m ve yöntemleri ile yetifltirilmesi, çocuktan yafl›na veya gücü3. Cinsel ‹stismar: ne uygun olmayan taleplerde bulunulmas› (Topbafl, 2004), toplumsal ve bilimsel stan- Cinsel istismar; nedenleri karmafl›k, k›sa dartlara göre psikolojik hasara u¤rat›lmalar› ve uzun vadede psikolojik yönden a¤›r olum- (Kara, Biçer ve Gökalp, 2004:140) duygusal suz sonuçlar›n yaflanmas›na, bireyin yaflam istismar olarak tan›mlanmaktad›r. kalitesini ve yaflam doyumunu olumsuz etki- 67 Aynur YILMAZ lemeye neden olan ciddi bir t›bbi, hukuki ve bu oran›n %9.1 oldu¤u saptanm›flt›r (Runyan, sosyal problemdir (Çeçen, 2007). Cinsel istis- Corrine ve Ikeda, 2002). Amerika Birleflik mar; geliflimsel olarak olgunlaflmam›fl çocuk Devletleri’nde çocuk cinsel istismar vakalar›- ya da ergenin bir eriflkinin cinsel gereksinim n›n %12 oran›nda (U.S. Departmant of Health ve isteklerini karfl›lamak amac›yla (Polat, and Human Services, 2006) oldu¤u ve yine 2007; Topbafl, 2004), yafl ve geliflim basma¤› Amerikan Adalet Birimi 2004 raporlar›na gö- nedeni ile tam olarak anlayamad›¤›, bilgilen- re 12-15 yafl aras› çocuklarda cinsel istismar dirilerek r›za gösterme yetisine sahip olmad›- oran›n›n 1.2/1000 oldu¤u bilinmektedir (Ka- ¤›, sosyal tabu ve aile rollerini çi¤neyen bir ufman and Comittee on Adolescent, 2008). Bu cinsel aktivitede yer almas› olarak tan›mlan- oranlar›n kad›nlarda %12-17, erkeklerde ise maktad›r (Glaser, 1991; Kepme ve Kepme; %5-8 oldu¤u düflünülmektedir (Gorey ve Les- akt., Haugaard, 2000; Kaufman and the Co- lie, 1997). Ülkemizde çocuk cinsel istismar mittee on Adolescent, 2008). Aile içinde ya- oran› ise %9-18’dir (Polat, 2007). Cinsel istismar›n herhangi bir sosyo-de- cu¤un aile içinde anne, baba ya da akrabalar mografik grupla ba¤lant›s› saptanmamakta ve taraf›ndan istismara u¤ramas› en a¤›r cinsel her sosyo-demografik düzeyde görülebilece¤i istismar türüdür. Çocu¤un bak›m›ndan, sa¤l›- belirtilmektedir (Taner ve Gökler, 2004). Cin- ¤›ndan birinci derecede sorumlu olan annebaba ve akrabalar› taraf›ndan istismara u¤ramas› çocu¤un güveninin y›k›lmas›na ve bütün civilacademy flanan cinsel istismara “ensest” ad› verilir. Ço- sel istismar›n genellikle aile içi, aileye yak›n kifliler ya da çocu¤un tan›d›¤› bir kifli taraf›ndan yap›ld›¤› bildirilmektedir (Topbafl, 2004). yaflam› boyunca psikolojik yaralar tafl›mas›na Çocuklar›n maruz kald›¤› cinsel istis- neden olan uzun vadeli zararlara yol açmakta- mar; temas içermeyen istismar (cinsel öneri, d›r (Polat, 2007). seksi konuflma ve yorumlarda bulunma, por- Cinsel istismar s›k rastlanan ve genelde nografik film seyrettirme, teflhircilik), rönt- y›llarca süren bir durum olmakla birlikte s›k- gencilik, cinsel organlara dokunma, oral seks, l›kla gizli kalmaktad›r. Vakalar›n yaln›zca cinsel sömürü, cinsel iliflkiye tan›k edilme/ol- %15’inin bildirildi¤i düflünülmektedir (Yates, ma, ensest gibi davran›fllar› içermektedir (Fal- 1997). Gerek Türkiye’de gerek yurtd›fl›nda ler, 1989; Haugaard, 2000; Nurcombe, 2000; yap›lan araflt›rmalar, cinsel istismar›n boyutla- Topbafl, 2004; Polat, 2007; Karakaya, Üneri r›n›n belirlenmesinin zor oldu¤unu ve eldeki ve Coflkun, 2005; Çeçen, 2007). Çocuklar›n verilerin gerçek de¤erlerin alt›nda oldu¤unu bu istismar türlerinden en s›k olarak oral ve göstermektedir (Topbafl, 2004; Kaufman and genital temas, dokunma ve okflama gibi cinsel the Committeee on Adolescent, 2008). Ro- edimlere maruz kald›klar› aç›klanm›flt›r (Polat, 2007). manya’da yap›lan bir çal›flmada, aileler ile görüflüldü¤ünde cinsel istismar ma¤duru çocuk Fiziksel, duygusal ve cinsel istismar ço- oran› %0.1 iken, çocuklar ile görüflüldü¤ünde cukta derin izler b›rakan durumlard›r. Bu du- 68 civilacademy rumlar kadar önemli olan ve çocu¤un psikolo- ruyucu ailede çocu¤un istenilen sa¤l›kl› geli- jik geliflimini olumsuz etkileyen di¤er faktör flimini engelleyece¤inden duygusal ihmale de ihmaldir. Çocuk anne-babas›, ö¤retmeni ya neden olabilmektedir (Öztürk, 2007b). da sa¤l›¤›ndan ve iyilik halinden sorumlu Cinsel ihmal, çocuklar›n cinsel sömürü- olan baflka biri taraf›ndan ihmal edilebilmek- ye karfl› korunmamas› ve ilgisiz kal›nmas›, tedir. Çocuk ihmali de istismar kadar olumsuz cinsel geliflimine gerekli önemin verilmemesi bir durumdur. olarak tan›mlanmaktad›r (Aral, 1997). ‹hmal, özellikle büyüme gerili¤i olan, psiko-sosyal uyum güçlü¤ü çeken, e¤itim ge- 4. ‹hmal: reksinimleri karfl›lanmayan çocuklarda akla Çocu¤a bakmakla yükümlü kiflinin bu getirilmelidir (Topbafl, 2004). yükümlülü¤ünü yerine getirmemesi, beslenme, giyim, t›bbi, sa¤l›k, e¤itim, sosyal ve duygusal gereksinimler ya da yaflam koflulla- Çocuk ‹stismar›nda Risk Faktörleri r› için gerekli ilgiyi göstermemesi, çocu¤u fiÇocuk istismar›nda farkl› risk faktörleri fleklinde tan›mlanmaktad›r (Polat, 2007; vard›r. Bu faktörler aileden aileye de¤iflti¤i WHO, 2006). ‹stismar ve ihmali birbirinden ay›ran civilacademy ziksel ya da duygusal yönden ihmal etmesi özellikler; istismar›n aktif, ihmalin ise pasif gibi kültürden kültüre de de¤iflebilmektedir. Sosyal izolasyon (Mulryan, Cathers, Fagin, 2000), demografik etmenler ve sapk›n davran›fllar (Ünal, 2008), fiziksel cezay› kabul olmas› ve istismar›n daha çok psikolojik stre- (Ateah ve Durrant, 2005), fiziksel istismara se ba¤l› olarak ortaya ç›kmas›d›r. ‹hmalin de maruz kalm›fl ebeveynler, ebeveynlerin sal- istismar gibi fiziksel, duygusal ve cinsel bo- d›rganl›k gibi olumsuz etkileri (Mommen, yutlar› vard›r (Ünal, 2008; fienol, 2000). Kolko ve Pilkonis, 2002), ebeveynlerin e¤i- Fiziksel ihmal, 18 yafl›ndan küçük çocuk tim düzeyi, parçalanm›fl aile yap›s›, efller ara- ya da gencin yetersiz beslenme, giydirme, hij- s› uyumsuzluk, madde ba¤›ml›l›¤›, çocu¤un yen ya da bak›m verme sonucunda zarara u¤- yafl›, cinsiyeti, bedensel ya da zihinsel engeli- ramas›d›r (Kaplan, Pelcovitz ve Labruna, nin bulunmas› gibi faktörler çocuk ihmal ve 1999). Fiziksel ihmal de fiziksel istismar gibi istismar›nda riski artt›rmaktad›r.(Aral, 1997; kolay belirlenebilmektedir (Aral, 1997; Bilir Hibbard ve Desch, 2007; Polat, 2007; Nur- ve ark. 1991; Lynch, 1991). combe, 2000; Öztürk, 2007a). Duygusal ihmal, çocu¤a duygusal destek Tablo-1’de gösterildi¤i gibi Dünya Sa¤- ve bak›m›n tam olarak verilmemesi, çocu¤un l›k Örgütü bu risk faktörlerini “kiflisel, ailesel sa¤l›kl› geliflimi için uygun uyar›lar›n olufltu- ve toplumsal” olmak üzere üç ana bafll›k al- rulmamas› olarak tan›mlanmaktad›r. Afl›r› ko- t›nda toplam›flt›r (WHO, 2006). 69 Aynur YILMAZ Tabloda belirtildi¤i gibi, genç anne-ba- ve Fuertes, 1995). Baz› araflt›rmac›lar (Wat- ba olma, ebeveynlerden birinin ya da her iki- son, 1984; Sobsey, 1994; Lumley ve Milten- sinin de yoklu¤u, istenmeyen gebelik, erken berger, 1997) zihinsel engelli bireyin istisma- yaflta fliddete maruz kalma, kültürel normlar, ra maruz kalmas›nda etkili olan çeflitli faktör- engelli olma gibi faktörler istismar ve ihmal ler belirtmifllerdir. Bunlar; için önemli risk faktörleridir. Çocuk istismar› a) Uygun olmayan sosyal beceriler ve ihmali ulusal merkezi raporlar›na göre en- (Inappropriate social skills) gelli bireylerin istismara maruz kalma oranla- b) Yetersiz yarg›lama (Poor judgement) r› normal bireylere göre 1,7 kat daha fazlad›r c) ‹letiflim becerilerindeki yetersizlikler (Vig ve Kaminer, 2002). Hafif düzeyde zihin- (Lack of communication skills) sel engele sahip bireyler toplum içerisinde yaflamaya çal›fl›rlar ve toplumla bütünleflme ça- d) Yüksek oranda fiziksel ba¤›ml›l›k bas› bireylerin istismara daha aç›k hale gel- (Higher degrees of physical depen- mesine neden olmaktad›r (Verdugo, Bermejo, dence) 70 civilacademy e) Uygun cinsel davran›fl ile ilgili e¤itim 1. ‹stismarc›ya Ait Risk Faktörleri: yetersizli¤i (Lack of education regar- Çocuk istismar› ile ilgili yap›lan araflt›r- ding appropriate sexual behaviour) malar, konuyu derinli¤ine araflt›rmak, neden- f) ‹stismara karfl› kendini koruma bilgi- sonuç iliflkisini ortaya koymak, daha da sinden yoksunluk (Lack of knowled- önemlisi çocuk istismar›n› engellemek amac› ge on how to defend against abuse). ile gerçeklefltirilmektedir. Bu amaç do¤rultusunda ortaya konmas› gereken en önemli konulardan biri, istismarc›n›n özellikleridir. Cinsiyet, yafl ve sosyal s›n›f istismarda etkili- ken de cinsiyettir. Araflt›rmalara göre k›zlar dir. Yap›lan araflt›rmalar anne ve babalar›n erkeklere oranla 2-3 kat daha fazla cinsel is- kendi cinsiyetlerinden olana daha çok istis- tismara u¤rama riski tafl›maktad›rlar (Finkel- mar uygulad›klar›n› göstermifltir (Evans, hor, 1993; U.S. Department of Health and 1980). Yine genç anne babalar planlanmam›fl Human Services, 1996). Düflük sosyo-ekono- istenmeyen çocuklara sahip olduklar›nda is- mik düzey ihmal ve fiziksel istismar için tismar riski artmaktad›r. ‹stismarda etkili olan önemli bir risk faktörü olmas›na ra¤men, cin- risk faktörlerini Polat (2007), afla¤›da belirt- sel istismar için daha düflük bir risk olufltur- mifltir. maktad›r (Putnam, 2003). Ebeveynlerden birinin ya da her ikisinin de olmamas› istismar ve ihmalde önemli bir risk faktörüdür (Finkel- civilacademy ‹stismarda risk faktörü olan bir baflka et- hor, 1993). Özellikle cinsel istismarda k›z ço- a. Ebeveynlerin sorunlarla bafla ç›kma becerilerinin yeterince geliflmemifl olmas›, b. Aile bireylerinde psikolojik, psikiyat- cuklar›n›n üvey baba ile birlikte yaflamas› ris- rik bozukluklar, ki artt›rmaktad›r. Bu risk sadece üvey baba ta- c. Annenin d›flar›da bir ifli olmas›, çal›fl- raf›ndan istismar edilmenin yan›nda di¤er ki- mas›, fliler taraf›ndan istismara maruz kalma riskini de artt›rmaktad›r (Mullen, Martin, Anderson, d. Annenin gece çal›flmak zorunda olma- Romans, Herbison, 1993). s› çocuklara akflam baba ya da üvey baban›n bakmas›, Dünya Sa¤l›k Örgütü taraf›ndan ifade e. Annenin pasif, ba¤›ml›, olgunlaflma- edilen risk faktörlerine ek olarak Polat (2007), m›fl, cinsel engellemeleri olan ve ço- çocuk istismar› ve ihmalindeki risk faktörleri- cuklar›n› korumaktan aciz biri olmas›, ni iki grupta incelemifltir. Bunlar: f. Çocu¤un babadan sevgi alamamas›, 1. ‹stismarc›ya Ait Risk Faktörleri, g. Anne ve baban›n iyi ve yeterli bir cinsel hayatlar›n›n olmamas›, 2. Ma¤dura (Kurbana) Ait Risk Faktörleri h. Yetiflkinlerin çocukla ayn› oda ya da 71 Aynur YILMAZ yata¤› paylaflmalar›, hareketli, davran›fl sorunlar› olan çocuklar›n yüksek risk grubunda olduklar›n› göstermek- i. fiizofrenik karakter ya da depresyon tedir (Taner ve Gökler, 2004). durumunun ebeveyne hakim olmas›, Belirtilen bu risk faktörlerinin bulundu- j. Ebeveynin geçmiflinde suç ya da inti- ¤u tüm ailelerde istismar olay› yaflanmayabi- har giriflimlerinin olmas›, lir. Ancak, çocu¤un istismara maruz kalma k. Anneden genç üvey baban›n oldu¤u riski di¤er ailelere oranla daha fazlad›r. durumlarda, ergenlik ça¤›ndaki genç k›z ile anne aras›nda gizli ya da aç›k bir rekabetin olmas›, ‹stismar Ve ‹hmalin Çocu¤un PsikoSosyal Geliflimi Üzerindeki Etkileri l. Baban›n y›llar sonra eve dönmesi ve anneyi yafllanm›fl, k›z› ise büyümüfl Çocuk istismar› ve ihmalinin çocuk üze- bulmas›, rinde davran›flsal, sosyal ve psikolojik birçok olumsuz etkisi vard›r. Gerek fiziksel gerekse m. Üvey anne ya da baba bulunmas›. psikolojik olarak çocuk büyük hasara u¤ra2. Ma¤dura (Kurbana) Ait Risk Faktörleri: Çocuk istismar›nda istismarc›ya ait risk faktörleri oldu¤u gibi istismara u¤rayan çocu- civilacademy maktad›r. Yaflanan istismar ve ihmal durumu çocukluk y›llar›n› etkiledi¤i kadar yetiflkinlik dönemini de etkilemektedir. Çocukluk dönemi travmalar› yetiflkinlikte madde kullan›m› ve psikolojik problemler gibi bir çok negatif ¤a ait risk faktörleri de mevcuttur. Do¤umsal sonuç ile ba¤lant›l›d›r (Bryer, Nelson, Miller problemler, baflar›s›zl›k, fliddet, suç ve hatal› ve Krol, 1987; Putman, 2003). Covington ve davran›fllar, bebekteki anormallikler gibi fak- Kohen (1984), alkol ve madde ba¤›ml›s› ye- törler çocu¤un istismara u¤rama riskini artt›r- tiflkin kad›nlar ile yapt›klar› çal›flmada, mad- maktad›r. Yine sald›rgan davran›fl, yanl›fl dav- de ba¤›ml›s› olan kad›nlar›n olmayanlara ran›fl, yalan söyleme, çalma, evden kaçma, eve oranla çocukluk y›llar›nda yüksek oranlarda geç gelme gibi davran›fllar istismara maruz fiziksel, cinsel ve duygusal istismara maruz kalma oran›n› artt›rmaktad›r (Polat, 2007). kald›klar›n› bildirmifllerdir. Sevgiden yoksun ebeveyn tutumlar›, bireyin eriflkinlik döne- Araflt›rmalar, fiziksel, zihinsel veya geli- minde çocu¤uyla, efliyle ve arkadafllar›yla flimsel bir engeli bulunan, sosyal olarak yal- olan iliflkilerinde stres yaflad›¤›nda tek bafl- n›z, kolay itaat eden, erken yaflta cinsel olgun- vurdu¤u problem çözme arac› ‘fliddet’ olmak- lu¤a eriflmifl olan, üvey babalar› ile yaflayan tad›r (Polat, 2007). k›z çocuklar› (Y›lmaz, 2002), pasif, ba¤›ml›, içedönük, kayg›l›, korkulu, güçsüz, endiflele- Çocu¤un istismardan etkilenme oran› rini dile getiremeyen, tehlike içeren davran›fl› baz› faktörlere göre de¤iflmektedir. Bu faktör- tan›mayan ve ifade edemeyen, özellikle afl›r› leri Polat (2007) dört madde de toplam›flt›r. 72 civilacademy Duygusal istismara maruz kalan çocuk- Bunlar: larda, sosyal iliflkilerde bozukluk, kendine gü- a. Çocukla istismarc› aras›ndaki iliflki- vende azalma, intihar davran›fl›, kiflilik bo- nin içerdi¤i cinsellik, zukluklar› (Mullen, Martin, Anderson ve ark., b. ‹stismarc›n›n çocu¤un ona duydu¤u 1996) gibi sonuçlar görülmesinin yan›nda bu güvene ihanet etmesi, istismar türü uzun dönem psikolojik ifllevsellik üzerinde di¤er istismar türlerinden daha c. Çocu¤un kendini korumadaki güç- fazla olumsuz etkiye sahiptir (Kaplan, Pelco- süzlü¤ünü fark etmesi vitz ve Labruna, 1999). d. Çocu¤un aile ve akran grubundan ay›ran istismarc›n›n ona s›r saklama Cinsel istismara u¤rayan çocuklar›n hem ve kusur kavramlar›n› benimsetmesi. travmay› izleyen k›sa dönemde, hem de travma sonras›ndaki uzun dönemde a¤›r ruhsal Bu faktörler çocu¤un kendine ve çevre- sorunlar yaflama riskine sahip olduklar› belir- sindekilere olan güvenini sarsar ve ileriki y›l- tilmifltir. ‹stismar ma¤duru çocuklarda s›kl›k- larda farkl› problemlerle karfl› karfl›ya kalma- la depresyon, intihar düflüncesi, benlik sayg›- s›na neden olabilir. Afla¤›da, çocukluk y›llamar ve ihmal sonucunda kiflide görülebilecek baz› belirtiler, psikolojik rahats›zl›klar ifade edilmifltir. s›nda azalma, öfke tepkileri görülebilmekte- civilacademy r›nda yaflanan fiziksel, cinsel, duygusal istis- dir (Pelcovitz, Kaplan ve Goldenberg, 1994). Cinsel istismara u¤rayan çocuklar›n afla¤›daki gibi duygusal ve davran›flsal ipuçlar›n› sergiledikleri bilinmektedir ( Sgroi, 1982; Gold, Elhai, Lucenko, Swingle ve Hughes, 1998). Çocukta fiziksel istismar›n belirtileri genellikle d›flar›dan fark edilecek düzeydedir. a. Rastgele cinsel iliflkide bulunma Ancak daha hafif olgular›n fark edilmesi güçb. Yetiflkinlere güven eksikli¤i tür (Topbafl, 2004). Hafif ya da fliddetli fizik- c. Yeme ve uyku al›flkanl›klar›nda de¤i- sel istismara maruz kalma çocukta kendini flim afl›r› kontrol veya agresiflik, fiziksel temas ve insanlardan korku, konuflma ve geliflimde ge- d. Akademik baflar›da düflüfl rilik, beceri ile iliflkili olmayan okul zorluklae. Okul aktivitelerine ilginin azalmas› r›, biliflsel yetilerde bozukluk ve akademik ba- f. Üzerini giyinip ç›kar›rken sorun ç›- flar›s›zl›k (Kaplan, Pelcovitz ve Labruna, karma 1999; Taner ve Gökler, 2004), sald›rganl›k ve suça yönelme (Page, 2004), madde kötüye g. Kâbuslar görme, anneye daha fazla kullan›m›, dikkat eksikli¤i, kayg› bozuklukla- yap›fl›k olma r› (Kaplan, Pelcovitz ve Labruna, 1999) gibi h. Durduk yerde a¤lama, huzursuzluk davran›flsal ve psikolojik sonuçlar ile kendini i. Tekrarlayan el ve beden y›kamalar› gösterir. 73 Aynur YILMAZ j. Psikosomatik belirtilerde art›fl örn; kar›n a¤r›lar›, bafl a¤r›lar› mastürbasyon görülebilmektedir (Ekfli, 1999). Erkek çocuklar›nda daha çok sald›rgan davran›fllar olarak kendini gösteren istismar sonras› tepkiler, k›z çocuklar›nda kendine zarar verme davran›fl› olarak kendini gösterir (Polat, 2007). Cinsel istismar olaylar›nda çocuklar›n anlatt›klar› hikayelerin dikkatle dinlenmesi büyük önem tafl›maktad›r. Çünkü çocuklar, böyle bir hikaye uydurmak için gerekli olan entelektüel ve cinsel deneyime sahip de¤ildirler (Karan, 2001). k. Evden kaçma. tünlü¤üne de sald›r› oldu¤undan kiflide travmaya neden olabilmektedir. Çocuk, travma sonras› stres bozuklu¤u tepkileri gösterebilir. Yaflanan bu travmatik olaya karfl› çocuk durumu yok sayabilir ve ruhsal travmaya karfl› bir savunma mekanizmas› olan disosiasyon yaflayabilir. Öztürk (2007a), çocukluk ça¤› travmalar› sonucu, “davran›fl sorunlar›, kiflilik bozukluklar›, duygu durum bozukluklar›, dikkat eksikli¤i hiperaktivite, korkular, disosiyatif bozukluk, saplant›lar, uyku sorunlar›, panik bozuklu¤u, intihar giriflimi, alkol ve uyuflturucu madde kullan›m›” gibi çeflitli sorunlar›n yaflanabilece¤ini belirtmifltir. ‹stismar›n k›sa süre içinde görülen en önemli belirtisi kayg› bozukluklar›d›r (Taner ve Bahar, 2004). Çocuk günlük yaflam› içerisinde normalden farkl› olarak kayg› yaflar ve bunu d›flar›ya baz› davran›flsal belirtiler ile yans›t›r. 0-3 yafl aras› çocuklarda yeme ve uyku bozukluklar›, yabanc›lardan korkma, yafl›na uygun olmayan cinsel oyun gibi davran›flsal belirtiler görülebilir. 3-6 yafl aras› çocuklarda ise, bebek gibi konuflma, içe çekilme, enürezis, enkoprezis, yeme ve uyku bozukluklar›, agresyon, boyun e¤me davran›fl›, s›k ve devaml› cinsel oyun ve civilacademy Çocukluk y›llar›nda yaflanan istismar ve ihmalin unutulmas› mümkün de¤ildir. Çocuk bu duruma bilinçli ya da bilinçsiz tepkiler gösterir. ‹stismar türleri aras›nda unutulmas›, haf›zadan silinmesi en zor olan› ise cinsel istismard›r. Cinsel istismar, çocu¤un vücut bü- ‹stismar ve ihmal sonras›nda çocuk travma yaflayabilmektedir. Travma sonras›nda çocu¤un benlik alg›s›nda de¤iflmeler, duygulan›m sürecinde bozulmalar yaflan›r (Davis ve Petretic-jackson, 2000). Bu çocuklar olay› hat›rlatan nesnelere karfl› yo¤un psikolojik s›k›nt› ya da olay› hat›rlatan kifliler, görüntüler ve konuflmalardan kaç›nma davran›fl› sergileyebilirler (K›l›ç, 2004). Erikson eriflkinli¤in ilk y›llar›n›n en önemli tehditinin yak›n ve derin iliflki kuramay›p yaln›z kalmak oldu¤unu belirtir. Yak›n iliflki kurabilmek için gerekli yetileri gelifltiren ergen baflka bir eriflkine ba¤lan›p karfl›l›kl› doyum sa¤layan bir iliflki kurabilir. Bu derin iliflkiyi bulamamak yaln›zl›k, uzakl›k ve farkl›l›k duygular› yaratabilir (Orwin, 1997, s.154). Çocukluk döneminde örseleyici yaflant› geçirmenin, bireyin kendilik alg›s› üzerinde olumsuz etkileri vard›r (Loos ve Alexander, 1997). Kendilik alg›s›ndaki olumsuzluklar eriflkinlik y›llar›nda bireyin olumlu iliflkiler gelifltirmesini engelleyebilmektedir. ‹stismara u¤rayan çocuklar yukar›da belirtilen tüm semptomlar› yaflamayabilir. An- 74 civilacademy cak burada önemli olan bu semptomlar›n gö- Çocuklar›n yaflamlar›n›n büyük bir k›s- rülmesi durumunda anne-baba, ö¤retmen ve m› okulda geçti¤inden okullarda yap›lacak çocukla çal›flan di¤er uzmanlar›n fark›nda önleme çal›flmalar› en etkili çal›flmalar ola- olufl durumlar›d›r. Fark›ndal›k düzeyi artt›kça cakt›r. Çocuklar erken yafllardan itibaren hak- kiflilerin duruma karfl› gösterecekleri tepki ve lar› ve vücut bütünlü¤ü konusunda e¤itilmeli- çocuklara yaklafl›mlar› olumlu yönde de¤ifle- dirler. Buna yönelik programlar haz›rlanmal› cektir. ve çocu¤un istismar ve ihmale maruz kalmas› engellenmeli, ancak maruz kalmas› durumunda da bunu güvendi¤i bir yetiflkine anlatmala- Sonuç ve Öneriler r› sa¤lanmal›d›r. Gerek evde gerekse okul ortam›nda veya d›fl›nda istismara u¤ram›fl olan Çocuk istismar› ve ihmali k›sa ve uzun çocuk, bunu okul psikolojik dan›flman› ile gö- vadede çocu¤un psiko-sosyal geliflimini rüflebilece¤ini bilmelidir. Okul psikolojik da- olumsuz etkileyen bir durumdur. Aileler, ö¤- n›flmanlar› istismar ve ihmal konusunda ö¤- retmenler, uzmanlar ve çocukla çal›flan tüm retmenleri ve ö¤rencileri bilgilendirmeli, ge- meslek gruplar› zaman zaman bilerek ya da rekli güveni sa¤lamal› ve çocukla iletiflim bilmeyerek istismar ve ihmalin uygulay›c›s› kimi zaman öfkelerini kontrol edemediklerinden kimi zaman ise, çocu¤un istenen davran›fl› göstermesi için kullanmaktad›rlar. Kültürel içinde olmal›d›r. civilacademy durumunda olabilmektedirler. Kifliler bunu Çocuklara okul ortam›nda okul psikolojik dan›flman› taraf›ndan baz› e¤itimler verilebilir. Bu e¤itimler; yaflam becerileri, kendini olarak da baz› davran›fllar›n “normal” karfl›- koruma, stresle bafla ç›kma, karar verme, sos- lanmas› nedeniyle çocu¤un yaflad›¤› istismar yalleflmeyi ö¤renme, olumlu benlik imaj› gelifltirme gibi konularda yap›land›r›labilir. Yi- olay› ve etkileri üzerinde durulmamaktad›r. ne çocuklara e¤itim vermenin yan›nda aileler Gelece¤imiz dedi¤imiz çocuklar›m›z›n de ebeveynli¤e haz›rlanmal›d›rlar. Anne ve sa¤l›kl› bir ortamda geliflmesi için anne-baba, baba çocuk geliflimi ve ebeveynlik becerileri psikolojik dan›flman, ö¤retmen ve di¤er mes- konusunda e¤itilebilir. ‹stismar riski bulunan lek gruplar›na bir çok görev düflmektedir. ailelere yard›m sa¤lanabilir. E¤itimciler, çocuk bak›m kurum çal›flanlar›, çocuk ve aile mahkemesi uzmanlar›, hukukçular, emniyet mensuplar›, psikologlar, sosyal hizmet uzmanlar›, okul psikolojik dan›flman- Kaynakça lar›, çocuk istismar› ve ihmali konusunda e¤iAhio¤lu N. (2004). Yay›nlara ve Yarg› tilmelidirler. Çocukla çal›flan tüm meslek Kararlar›na Göre Türkiye’de Çocuk ‹stismar›, gruplar› istismar ve ihmale dikkat etmeli, E¤itim Bilimleri ve Uygulama, 3,(6), 277-286. ma¤dur olan çocu¤a karfl› uygun yaklafl›m› Akyüz, E. (2000). Çocu¤un Haklar›n›n sergilemelidirler. 75 Aynur YILMAZ hol and Substance Abuse, 4(1), 41-56. ve Güvenli¤inin Korunmas›. Ankara: Milli E¤itim Bakanl›¤› Yay›nlar›. Çeçen, A.R. (2007). Çocuk Cinsel ‹stismar›: S›kl›¤›, Etkileri ve Okul Temelli Önleme Aral N. (1997). Fiziksel ‹stismar ve Ço- Yollar›. Uluslararas› ‹nsan Bilimleri Dergisi, cuk. Ankara: Tek Ifl›k Veb Ofset Tesisleri. 4, 1-17. Ateah, C. and Durrant, J.E. (2005). Maternal Use of Physical Punishment in Respon- Davis, J.L. ve Petretic-Jackson, P.A. se to Child Misbehavior: Implications for (2000). The Impact of Child Sexual Abuse on Child Abuse Prevention. Child Abuse and Adult Interpersonal Functioning: A Review Neglect, 29, 177-193. and Synthesis of the Empirical Literature. Aggres Violent Behav, 5:291-328. Ayd›n, B. (1997). Çocuk ve Ergen Psiko- Ekfli, A. (1999). Ben Hasta De¤ilim. ‹s- lojisi. ‹stanbul: Marmara Üniversitesi Vakf› tanbul: Nobel T›p Kitapevi. Yay›nlar›. Evans, A.L. (1980). Personality Charac- (1995). Aile ‹çi fiiddetin Sebep ve Sonuçlar›: teristics and Disciplinary Attitudes of Child- Tart›flma ve Öneriler. Aral›k. Ankara: abusing Mothers. Child Abuse & Neglect, 4, B.A.A.K. Beyazova U. ve fiahin, F. (2001). Çocu¤un fiiddetten Korunma Hakk›. Milli E¤itim civilacademy Baflbakanl›k Aile Araflt›rma Kurumu. 179–187 Faller, K.C. (1989). Child Sexual Abuse: An Interdiciplinary Manual for Diagnosis, Case Management and Treatment. London: Mac Dergisi, Say›:151. Ankara. Millan Edu. Bilir, fi, Ar›, M, Atik, B, San, N. P. (1987). Konya, Kayseri, Denizli ‹l Merkezle- Finkelhor D. (1993). Epidemiological rinde 4-12 Yafl Grubu 4003 Çocuk Üzerinde Factors in the Clinical Identification of Child Dövülme S›kl›¤› ve Bununla ‹lgili Baz› Duy- Sexual Abuse. Child Abuse & Neglect, gusal Sorunlar›n Taranmas›. Çocuk Geliflimi ve 17:67–70. E¤itimi Dergisi, 2, 3-9. Garbarino, J. ve Garbarino, A. (1994). Bryer, J. B., Nelson, B. A.,Miller, J. B., & Emotional Maltreatment of Children. Chicago: Krol, P. A. (1987). Childhood Sexual and National Committee to Prevent Child Abuse, Physical 2nd Ed. Glaser, D. (1991). Treatment Issues in Child Abuse as Factors in Adult Psychiatry. Sexual Abuse. Br J Psychiatry, 159:769-782. Psychological Bulletin, 99, 66–77. Covington, S. ve Kohen, J. (1984). Wo- Gorey, K. ve Leslie, D. (1997). The Pre- men, Alcohol and Sexuality. Advances in Alco- valence of Child Sexual Abuse: Integrative Re- 76 civilacademy view Adjustment for Potential Response and Karakaya, I, Üneri, fi.Ö, Coflkun, A. Measurement Bias. Child Abuse & Neglect, (2005). Çocukluk Cinsel ‹stismar›: Bir Olgu 21:391–398. Nedeniyle Tan› Güçlükleri. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa¤l›¤› Dergisi, (3) 12, 141-144. Gold, S.N, Elhai, J.D, Lucenko, B.A., Swingle, J.M., ve Hughes, D.M. (1998). Abuse Karan, A. (2001). Acil T›p El Kitab›. An- Characteristics Among Childhood Sexual Abu- kara: Günefl Kitap Evi. se Survivors in Therapy: A Gender Compari- Kaufman, M. The Committee on Adoles- son. Child Abuse & Neglect, 22, 1005-1012. cence. Care of the Adolescent Sexual Assault Gürkaynak, ‹, Gözütok, D. (1998), Yurt- Victim. tafl Olmak ‹çin. ‹stanbul: Umut Vakf›. Pediatrics, 122;462470. http://www.pediatrics.org/cgi/content/full/122/2/462 adresinden 23 Eylül 2008 Hanc›, H. (2002). Adli T›p ve Adli T›p tarihinde al›nm›flt›r. Bilimler. Ankara: Seçkin Yay›nc›l›k. Kempe CH, Silverman FN, Steele, BF, Defining Child Sexual Abuse. American Droegmueller W, Silver HK. (1962). The Bat- Psychologist, 55, 1036-1039. tered Child Syndrome. JAMA, 181:17-24. Helfner, E.R. (1991). Child Abuse and Neglect Assesment, Treatment and Prevention. Child Abuse & Neglect, 15, 1. civilacademy Haugaard, J. (2000). The Challenge of Hibbard, A.R, Desch, W.L. (2007). The Kempe, RS., Kempe, CH. (1984). Common Secret-sexual Abuse of Children and Adolescents. United States: W. H. Freeman. Konanç, E. (1989). Türk Hukukunda Ço- Committee on Child Abuse and Neglect and cu¤un Korunmas›. Ankara: M.E.B. Yay›nlar› Council on Children with Disabilities. Pediat- Konanç, E., Gürkaynak, ‹., ve Egemen, rics, e-dergi, 119;1018-1025. http://www.pedi- A. (1991). Çocuk ‹stismar› ve ‹hmali. Ankara: atrics.org/cgi/content/full/119/5/1018 adresin- Günefl Kitabevi. den 23 Eylül 2008 tarihinde al›nm›flt›r. Kozcu, fi. (1991). Çocuk ‹stismar› ve ‹h- Kaplan, S, Pelcovitz, D, Labruna, V. mali Aile Yaz›lar› 3. Baflbakanl›k Aile Araflt›r- (1999). Child and Adolescent Abuse and Neg- ma Kurumu Bilim Serisi, 5/3, 379-390. lect Research: A Review of the Past 10 Years. Kuaks›zo¤lu, A. (1998). Ergenlik Psiko- Part I: Physical and Emotional Abuse and Neg- lojisi. ‹stanbul: Remzi Yay›nlar›. lect. J Am Acad Child & Adolescent Psychiatry, 38:1214-22. Loos, M. E. ve Alexander, P. C. (1997). Kara, B, Biçer, Ü, Gökalp, A. (2004). Ço- Differantial Effects Associated with Self Re- cuk ‹stismar›. Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› ported Histories of Abuse and Neglect in a Co- Dergisi, 47(2):140-151. oleege Sample. Journal Of Interpersonal Vio- 77 Aynur YILMAZ lence, 12, 340-360. r›: Cinsel ‹stismara Neden Olan Etkenler ve Cinsel ‹stismar›n Çocuklar Üzerindeki Etkileri. Lumley V. ve Miltenberger R. (1997). Türk Psikoloji Yaz›lar› 7, 13, 103-113. Sexual Abuse Prevention for Persons with Mental Retardation. American Journal on Paavilainen, E. and Tarkka, M.T. (2003). Mental Retardatin, 1001 (5) 459-472. Definition and Identification of Child Abuse by Finnish Public Health Nurses. Public He- Lynch, M. (1991). Çocuk ‹stismar› ve ‹h- alth Nurses, 2003; 20(1), 49-55. mali. Çocuklar›n Kötü Muameleden Korunmas› 1. Ulusal Kongresi. Gözde Repro Ofset, 37-44. Pelcovitz, D, Kaplan, S, Goldenberg, B. Mommen, D.K, Kolko, D.J, Pilkonis, (1994). Post-traumatic Stress Disorder in P.A. (2002). Negative Effect and Parental Ag- Physically Abused Adolescents. J Am Acad gression in Child Physical Abuse. Child Abuse Child Adolescent Psychiatry, 33:305-12 & Neglect, 26 (4), 407-427. Polat, O. (2007). Tüm Boyutlar› ile Çocuk ‹stismar›. ‹stanbul: Seçkin Yay›nlar›. Mullen, P.E, Martin, J.L, Anderson, J.C., Putnam, F. (2003). Ten-year Research Long-term Impact of the Psycial, Emotional Update Review: Child Sexual Abuse. Journal and Sexual Abuse of Children. A Community Study. Child Abuse & Neglect, 20,1. Mulryan, K, Cathers, P. and Fagin, A. civilacademy Romans, S.E., Herbison, G.P. (1996). The of The American Academy of Child Adolescent Psychiatry, 42, 269–278. Runyan, D, Corrine, W, Ikeda, R. (2002). (2000). Protecting the Child. Nursing, 30, 39-43. Child Abuse and Neglect by Parents and Other Nurcombe B. (2000). Child Sexual Abu- Caregivers. In: World Report on Violence and se I: Psychopathology. Aust NZ J Psychiatry, Health. Krug E.G, Dahlberg, L.L, Mercy, J.A. 34(1), 85-91. World Health Organization, Geneva, 57-86. Orwin, H. G. (1997). Ergenlik Ça¤›ndaki Sgroi, S. (1982). Handbook of Clinical Çocu¤unuzu Anlaman›n Yollar› (Çev: Ayfle Intervention in Child Sexual Abuse. Lexington, Güren), Ankara: HYB Yay›nc›l›k. M.A: D.C. Sobsey, D. (1994). Violence and Abuse in Öztürk, M. (2007a). Çocuk Psikiyatrisi. the Lives of People with Disabilities: The End ‹stanbul: Uçurtma Yay›nlar›. of Silent Acceptance. Baltimore, MD: Brooks. Öztürk, S. (2007b). Çocuklarda Duygusal ‹stismar. Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans fiahin, F. (2001). Çocuk ‹stismar› ve ‹h- Tezi, F›rat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti- malinin Önlenmesinde Hekimin Rolü. Sürekli tüsü, Elaz›¤. T›p E¤itim Dergisi, 10(7), 246-249. fienol fi. (2000). Aile ‹çi fiiddetin Farkl› Page, Z.A. (2004). Çocuk Cinsel ‹stisma- 78 civilacademy Görünümleri. Çocuk ve Aile dren. Developmental and Physical Disabilities, Dergisi, 14,4, 371-386. 3(24):302. Taner, Y. ve Gökler, B. (2004). Çocuk ‹s- Yates, A. (1997). Sexual Abuse of Chil- tismar› ve ‹hmali: Psikiyatrik Yönleri. Hacette- dren, in: Wiener JM, ed. Textbook of Child pe T›p Dergisi, 35, 82-86. Adolescent Psychiatry. 2nd ed. Washington: American Psychiatric Press, 699-709. T.C. Baflbakanl›k Devlet ‹statistik Ensti- Y›lmaz, B. (2002). Çocuklukta Cinsel ‹stis- tüsü. (2000). Güvenlik Birimine Gelen veya mar. Türk Psikoloji Bülteni, 8, 74-77, Ankara. Getirilen Çocuk ‹statistikleri (Seçilmifl 27 il). Ankara: D.‹.E. Y›lmaz, G, ‹fliten, N, Ertan, Ü. ve Öner, A., (2003). Bir Çocuk ‹stismar› Vakas›. Çocuk Sa¤- Topbafl, M. (2004). ‹nsanl›¤›n Büyük Bir l›¤› ve Hastal›klar› Dergisi, 46, (4): 295-298. Ay›b›: Çocuk ‹stismar›. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 3(4). http://www.shcek.gov.tr. (2006). Çocuk ‹hmal ve ‹stismar›na Multidisipliner Yaklafl›m Services. (1996). Third National ‹ncidence ve Çocuk ve Gençlik Merkezi (Çocuk Koruma Study of Child Abuse and Neglect: Final Re- Merkezi) port (NIS-3). Washington, DC: US Government Printing Office. U.S. Department of Health and Human civilacademy U.S. Department of Health and Human Services, Administration for Children and Fa- Watson J. (1984). Talking About the Best Kept Secret: Sexual Abuse and Children with Disabilities. The Exceptional Parent, 14, 15-20. World Health Organization. (2006). Pre- milies. (2006). Child Maltreatment. Washing- venting Child Maltreatment: A Guide to Ta- ton, DC: US Government Printing Office. king Action and Generating Evidence. Ünal, F. (2008). Ailede Çocuk ‹stismar› http://whqlibdoc.who.int/publicati- ve ‹hmali. Türkiye Sosyal Araflt›rmalar Dergi- ons/2006/9241594365_eng.pdf adresinden 23 si, 1: 9-18. Eylül 2008 tarihinde al›nm›flt›r. Vandeven, A.M. ve Newberger, E.H. (1994). Child Abuse. Public Health, 15: 362-379. Verdugo, M.A, Bermejo, B.G. and Fuertes, J. (1995). The Maltreatment of Intellectually Handicapped Children and Adolescents. Child Abuse & Necglect. 19:205-215. Vig, S. and Kaminer R. (2002). Maltreatment and Developmental Disabilities in Chil- 79
