iSTANBUL TicARET
advertisement
iSTANBUL TicARET ODAS ı iSTANBUL TiCARET ODASı LATiN AMERiKA'NIN EKONOMiK FiNANSAL GÜCÜ VE TÜRKiYE YÖNÜNDEN ÖNEMi Prof. Dr. Haşmet Başar Surinam Fahri Konsolosu istanbul, 2004 ITO BILGI HATTı (212) 4556161 www.ito.org.tr iTO yayınları için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi'nden alınabilir. Tel: (212) 455 63 29 Faks: (212) 512 0641 E. Posta: [email protected] Web: www.ito.org.tr BASKı ÇAGOAŞSANAT REKLAMCıLIK VE TANıTıM HizM. LTD. ŞTi Tel: (212) 274 66 56 - Faks: (212) 27467 10 i [email protected] iÇiNDEKiLER 1- Latin Amerika Tarihine Genel Bakış ................................... 5 2- Coğrafi 3- Irklar ve Dinler ...................................................................... 6 4- Tarım 5- Gelir Dağılımı ve İşsizlik ....................................................... 8 6- Nüfus 7- Dış 8- Latin Amerika'da Entegrasyon Hareketleri ........................ lO 9- Latin Amerika)nın Özellikler ................................................................... 6 ve Ulaşım Artışı .................................................................... 7 çevre Sorunları ve Kentleşme ......................... 8 Ticaret ve Finans ............................................................. 9 Değişim Süreçleri ................................. 12 10- Latin Amerika-Abd İlişkileri ............................................... 13 1ı - Latin Amerika-Avrupa Birliği İlişkileri .............................. 15 12 - Latin Amerika-Türkiye tlişkileri.. ....................................... 16 13- Sonuç ve Öneriler ................................................................ 20 14- Ek Tablolar ........................................................................... 22 3 j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j LATiN AMERiKA'NIN EKONOMiK FiNANSAL GÜCÜ VE TÜRKiYE YÖNÜNDEN ÖNEMi 1) LATIN AMERIKA TARiHINE GENEL BIR BAKıŞ Latin Amerika 500 milyonu aşan nüfusu 20 Milyon km2 yi bulan yüzölçümü ile Dünya' nın en genç, en geniş doğal kaynaklarına sahip olan kıtalardan biri olarak tanınmaktadıL Yapılan araştırma­ lar Aztek, İnka ve Maya medeniyetlerini oluşturan yerli halkın 20 bin yıl önce Alaska' dan Kuzey Amerika'ya oradan Güneye doğru yol alan Moğol kabilelerine dayandığını kanıtlamaktadır. Başka bir deyişle sosyal antropologlar Orta Asya' daki kavimlerI e Kuzey Amerika' daki Kızılderililer ve Güney Amerika' daki Amazon yerlileri arasında bağ kurmaya çalışmaktadırlar. Olaylar tarihi perspektiften ele alınırsa Dünya' daki en ilginç medeniyetlerden bir bölürnünün Latin Amerika' da ortaya çıktığı anlaşı­ lır. Nitekim 12'nci ve 16'ncı yüzyıllarda Büyük Okyanus ile And Dağları arasında kendine özgü sosyal, kültürel ve ekonomik yaşama sahip olan İnkalar kıta yaşamında derin izler bırakmıştır. Meksika ve Guatemala topraklarında M.S. 900-1519 yılları arasında hükümranlığını sürdüren Mayalar da kendilerine özgü yazı, mimarİ tarzları ile bir döneme ışık tutmuşlardır. Aztekler ise el sanatlarındaki hünerleri ve sanat değeri yüksek yapıtlarıyla bugün dahi hayranlık uyandırmaktadırlar. Hemen belirtmek gerekir ki Latin Amerika tarihi İspanya Kraliçesi İsabel'in teşvik ve desteği ile 1492' de denize açılan KristofKolomb ve 1500 li yıllarda bölgeye gelen Amerika Vespuci ile yeni bir çehre kazanmıştır. Kıta 400 yılı aşkın bir süre İspanyol ve Portekizlilerin egemenliği altında kalmış, Merkantalist ve Klasik İktisat görüşleri 5 doğrultusunda Avrupa sermayesinin köşe taşlarından biri haline gelmiştir. Dönemin güçlü ülkelerinden İspanya, Portekiz, İngiltere ve Hollanda bölgeyi ekonomik politikaların ötesinde sosyo-kültürel ve dinsel yaşamlarıyla da etkilemişlerdir. 2) COGRAFi ÖZEıliKLER Günümüzde Latin Amerika Ülkelerini üç ana bölümde toplamak mümkündür. Bunlardan Güney Amerika'yı oluşturan 13 ülke Arjantin,Bolivya,Brezilya,Şili,Kolombiya, Ekvator,Fransız Guyanası,Guyana,Paraguay,Peru,Surinam, U ruguay ve VenezueHa' dır. Orta Amerika'da Belize,Kosta Rika,El Salvador,Guatemala,Honduras,Meksika, Nikaragua,Panama,Porto Riko olmak üzere 9 ülke yer almaktadır. Karayipler Bölgesinde ise irili ufaklı 21 ada bulunmaktadır. Bunlar alfabetik sıraya göre Ankilla,Antigua,Aruba, Bahama, Barbados, Bermuda,Britanya Virgin Adaları,Kayman Adaları,Küba, Dominika, Dominik Cumhuriyeti, Grenada,Guadeloupe,Haiti,Jamaika,Martinik,Hollanda Antilleri, St. Kitts, St.Lucia, St.Vincent, Trinidad ve Tobago'dur. Latin Amerika'daki siyasi Sosyo Kültürel ve dinsel yaşamında etkin olan İspanya,Portekiz,Fransa,İngiltere ve Hollanda günümüzde Avrupa Birliği çatısı altında ekonomik siyasİ ve ticari çıkarlarını korumaktadır. İstatistiklerde yer alan ülkeler ek listede gösterilmiştir. 3) IRKLAR VE DiNLER Latin Amerika nüfusunun çoğunluğunu yerli halkın yanı sıra İspan­ yol ve Portekiz kökenli insanlar teşkil etmektedir. Bununla beraber ı 9'uncu ve 20'İnci yüzyıllarda İngilizler,1rlandalılar ve İskandinav­ lara ilaveten Avrupa Asya ve Afrika'nın çeşitli bölgelerinden göç edenler ve Osmanlı pasaportu taşıyarak "Turco" olarak tanınan 6 Hristiyan azınlıkların da toplumsal yapıyı önemli ölçüde etkiledikleri vurgulanmalıdır. Ayrıca sömürge döneminde Afrika'dan getirilen zencilerle diğer ırkların karışımından ortaya çıkan melezIerin kıtanın önemli mozaik taşlarını oluşturdukları da belirtilmelidir. Latin Amerika'nın ücra köşelerinde eski inançlarını sürdüren yerlilerin yanı sıra tarımsal alanda ihtiyaç duyulan iş gücünü karşıla­ mak için getirtilen Müslüman Hintliler, ticari ve mali konularda gücünü gösteren Museviler ve diğer dinlere mensup şahıslar toplam nüfusun %lO'unu oluşturmaktadır. Geri kalan 0/090'lık kısmın dörtte üçünü Katolikler, dörtte birini de çeşitli kiliselere bağlı Protestan gruplar teşkil etmektedir. Başka bir deyimle Latin Amerika' da Katolikler birçok ülkenin sosyo- ekonomik ve siyasi yaşamına damgalarını vurmuşlar, toplumsal yapıyı şe­ killendirmişlerdir. 4) TARIM VE ULAŞıM Dünya' nın en verimli topraklarından biri olarak görülen Latin Amerika'da tarımsal ürünler kırsal kesimin temel gelir kaynağıdır. Kahve,kakao,şeker kamışı,tahıIlar adeta milli ürünler haline gelmiş­ tir. Bölge ülkeleri, hayvancılık ve hayvan ürünlerinde sebze ve meyvecilikte Dünya' nın önde gelen üreticileri arasında yer almaktadır­ lar .Yeraltı kaynaklarından petrol,kurşun,çinko demİr ,altın,alümin­ yum dış ticaretin ana maddeleri olmalarına karşın imalat sanayinde gerektiği gibi kullanılamamışlardır. Batının büyük şirketlerine bağımlı kalınmıştır. 19 ve 20'inci yüzyıllarda kıtanın doğU kesimlerinde demiryolu işletmeciliğine önem verilmiş projeler hazırlan­ mışsa da son 50 yılda karayollarında büyük ilerlemeler kaydedilmiştir.Karayolları yağmur ormanıarı dahil bölgenin en ücra köşele-: 7 rine kadar yayılmıştır. Nehir ulaşımında teknolojik yeniliklerin uygulanması maliyetlerde düşüş sağlamaktadır. Ayrıca hava taşımacı­ lığı 1990' dan bu yana yolcu ve yük kapasitesini ikiye katlamıştır. 5) GELIR DAGILlMI VE IŞSiZliK İhtiyaç duyulan sermaye birikimİni iç tasarruflarla gerçekleştireme­ yen bazı Latin Amerika ülkeleri, örneğin Brezilya,Şili,Arjantin Meksika, dış kaynaklara baş vurarak BOO Milyar dolar borcun altına girmiş ve IMFnin yanı sıra uluslararası Finans Kuruluşlarına bağımlı­ !ıklarını artırmışlardır. Latin Amerika ülkelerinin çoğu iddialı projeler hazırlanmışlarsa da gelir dağılımındaki bozuk düzen düzeltememişlerdir. İstatistiklere göre 500 milyonluk nüfusun 0/010'u günde ı dolarlık gelir diliminİn altında yaşamını sürdürmekte, %2S'lik bölümü ise fakirlik sınırını aşamamaktadır.Bir yandan iş­ sizlik oranının %15' e yaklaşması, öte yandan emek piyasasına yenİ giren gençler ücretlerİn daha da düşmesine neden olmaktadır. Bütün olumsuz koşullara karşın Latin Amerika Ülkeleri'nin büyük bir bölümü orta gelir grubunda yer almakta, İnsani Gelişme İndek­ sinde (HDl) lBO ülke arasındaki sıralamada ilk 60'a girmektedir. 6) NÜFUS ARTIŞI ÇEVRE SORUNLARI VE KENTlEŞME Günümüzde Birleşmiş Milletler' in ve tüm medeni toplumların üstünde durduğu önemli konulardan biri de çevre sorunlarıdır. Bu doğrultuda öncelikli alanları ve koruma koşullarını belirleyen yeni plan ve projeler geliştirilmiştir. Çeşitli bitkileri,hayvanları,deniz,göl ve nehirlerdeki canlıları kapsayan araştırmalar sonucunda ,Dünya'da öncelikle korunma altına alınması gereken 17 bölgenin 7'si- 8 nin Latin Amerika' dan seçilmiş olması bölgenin ne denli önemli olduğunu kanıtlamaktadır. Çevre sorunlarının bu denli büyük boyutlara ulaşmasının temel nedeni hızla artan nüfusa ve kent1eşmeye bağlanmaktadır. Nitekim Latin Amerika' da kentlerde yaşayanların oranı 1960 yılında %32 iken bu rakam 2000 yılında %75'e çıkmış­ tır. Tahminlere göre sözü edilen oran 2025 yılında %90'a ulaşacak­ tır.Nüfus artışında da benzer gelişmeler ortaya çıkmıştır. Halen 500 milyon insanın yaşadığı Latin Amerika' da nüfusun 2025 yılında 650 milyonu aşacağı tahmin edilmektedir. Bu doğrultuda Brezilya'nın 170 milyondan 220 milyona, Meksika'nın 100 milyondan 130 milyona, Kolombiya'nın 40 milyondan 60 milyona çıkacağı varsayımından hareket edilmektedir. Sözü edilen gelişmeye paralel olarak, gelecek 25 yıl içerisinde fert başına düşen su miktarının %30, ormanıarın da %50 azalacağı varsayımının üzerinde durulmaktadır. Bütün bunlara ilaveten Latin Amerika' da her yıl yaklaşık 25 milyon insan doğal felaketlerle karşılaşmakta, milyonlarca insan evsİz kalmakta, temel geçim kaynaklarını kaybetmektedir. 7) DIŞ TICARET VE FINANS Uluslararası ticarette etkinliğini son 20 yılda hızla artıran Latin Amerika ülkeleri 2003 yılında ihracatlarını 350 milyar, ithalatlarını 450 milyar dolara çıkarmışlardır. Esas patlama ise turizmde gerçekleşmiştir. Bölgenin bu sektörden elde ettiği gelir 1990' da 20 milyar dolar iken 2003'de 100 milyar dolara yaklaşmıştır. Belirtilen doğrul­ tuda alt yapı yatırımlarına önem verilmekte, yeni projeler geliştiril­ mektedir. Uluslar arası rekabete açık ihalelerde Amerika ve Avrupa şirketleri yerlerini Çin,Iaponya,Kore,Singapur ve Malezya şirketle­ rine bırakmaya başlamıştır. 9 Latin Amerika ekonomisinde son çeyrek yüzyılda atılan önemli adımlardan biri de özelleştirme alanında olmuştur. Sosyo-ekonomik ve siyasi sorunların kaynağı'haline dönüşen devlet şirketlerinin büyük bir bölümünün özelleştirilmesi kamu maliyesine rahatlık sağlamış, devletin vergi gelirlerini arttırmıştır.İş ve finans kesimi de hızla büyümüş, Dünya' nın büyük şirketleri ve bankaları arasına giren Latin Amerika kuruluşlarının sayıları da yükseliş göstermiş­ tir.2003 verilerine göre 60'a yakın Latin Amerika bankası Dünya' nın 1000 büyük finans kuruluşu arasında, 40'ı aşkın işletme de gelişen ekonomilerdeki 200 lider firma arasında yer almaktadır. 8) lATiN AMERiKA ıDA ENTEGRASYON HAREKETLERI Latin Amerika ülkeleri arasında sosyal ve ekonomik ilişkilerin artı­ rımına yönelik projelere 1890 'lı yıllarda başlamışsa da ilk resmi girişim 1948 <de Latin Amerika Ülkeleri Örgütü'nün (Organisation of Latin American States'in) kurulması ile gerçekleştirilmiştir. Birleş­ miş Milletler konuya yoğun ilgi göstermiş, Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu'nu (Economic Commİssion for Latin America and Caribean'ı) 1955'te kurmuştur. 1960'da ilişkileri arttırmak için başlatılan Latin Amerika Serbest Ticaret Bölgesi- Latin American Free Trade Area (LAFTA) 1980' de Latin Amerika Entegrasyon Birliği' ne (Latin American Integration Assodation'a) (LAIA) dönüşmüştür. 1962'de Latin Amerika' daki tüm ülkelerin kaynak dağılımını ve üretkenliğini ele almak isteyen Amerika Ekonomik Planlama Enstitüsü'nün (American Institute for Economİc Planning' in) temeli atıldı. 1969'da ANDEAN grup olarak adlandı­ rılan Bolivya,Şili,Kolombiya, Ekvatof,Peru,Venezuela arasındaki ticari ilişkiler bağı, 1996'dan sonra daha da arttırıldı. 1978'de Karayip ülkelerinin oluşturduğu Ortak Pazar CARrCOM, 1995'te etkin bir konuma geldi. Bölge ülkeleri adına Avrupa Birliği ve ABD ile ticari ve finansal konularda antlaşmalar sağlandı. Brezilya,Arjantin,Uru- 10 guay ve Paraguay' ın 1991'de kurdukları Mercado Comunde} Conosuril lv1ERCOSUR, 1995' ten sonra bölgenin en etkin teşkilatı haline geldi. 1991'de ABD ve Kanada arasında imzalanan ekonomik işbirliği antlaşması, daha sonra Meksika' nın da katılımı ile Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi (North American Free Trade Association) NAFTA'ya dönüşmüştür. Çok kısa sürede etkinlik kazanan NAFTA 2003 yılı sonunda sadece Kuzey ülkelerini değil aynı zamanda Orta ve Güney Amerika ülkelerini bünyesinde toplamayı amaçlayan bir kuruluş haline geldi. Belirtilen doğrultuda atılan adımlardan biri de 1994 yılında 34 ülke Devlet Başkanı'nın imzasıyla Amerika Kıtası Devletleri Serbest Ticaret Bölgesi(Free Trade Area of America) FTAA' nın kurulmasıdır.1995'de Kuzey ve Güney Amerika'daki tüm devletler Asya Pasifik ülkeleri arasındaki ticari ilişkilerin geliş­ tirilmesini hedefleyen Asia Pasific Economİc Cooperation' ın (APEC) devreye girmesi de bölge ülkeleri açısından büyük önem taşımaktadır. Son 10 yılda enflasyon oranlarının aşağı çekilmesi sonucu yabancı yatırımcıların ilgi odağı haline gelen Latin Amerika ülkeleri ortalama büyüme oranlarını 0/05'in üstüne çıkartmışlar ve geleceğin büyük ekonomik güçlerinden biri haline dönüşebileceklerini kanıtla­ mışlardır. Latin Amerika ülkeleri makro entegrasyon planlar hazırlamanın ötesinde sektörel kuruluşların da iş birliğine gitmesi içinçaba göstermişlerdir. Örneğin Latin Amerika Kalkınma Bankası (Inter American Development Bank),Latin Amerika Finansal Kurumlar Kalkınma Teşkilatı,Latin Amerika Petrol Şirketleri Karşılıklı Yardım Birliği,Latin Amerika İhracat Bankası,Latin Amerika Rezerv Fonu ıı bunlardan sadece bir kaçıdır. 9) LATiN AMERiKANıN DEGiŞiM SÜREÇLERi son yarım yüzyıldaki ekonomik ticari ve siyasi gelişimi 4 temel süreçte ele alınabilir. Bunlar; Latin ı Amerika'nın - 1950 - 1960 arasında altyapı yatırımlarının önemi anlaşılmış, sanayileşmeye yönelik ilk projelerin uygulanmaya başlanmış, dış rekabete karşı yüksek gümrük vergileri gündeme gelmiştir. 2- 1960 - 1980 döneminde hammaddeye dayanan endüstriler ülke ekonomilerinde lider roloynamaya başlamıştır.Örneğin Meksİ­ ka' da petrol, Şili' de bakır, Bolivya' da kalay dış ticaretin temel maddeleri haline gelmiştir. 3- 1980 - 1990 arasında bir çok Latin Amerika ülkesi siyasi yönden istikrarsız bir süreç geçirmiş, içsel problemlerle uğraşmak zorunda kalmıştır. Bunun neticesinde bölgedeki üretim %20 dolayında düşüş göstermiş, hayat standardı olumsuz yönde etkilenmiştir. Sorunları çözebilmek için bazı hükümetler karşılıksız para basımına yönelmiş, ekonomik, finansal ve sosyal sorunların daha da artmasına neden olmuşlardır. Enflasyonun %600'lere tırmandığı bu dönem kayıp yıllar olarak nitelendirilmektedir.1980 - 1990 arasında askeri ihtilaller birbirini kovalamıştır. 4- 1990 - 2004 arasında liberal ekonomik politikalar uygulamaya konmuş, dış ticarette engellemeler kaldırılmış, yasalarda gerekli değişiklikler yapılmış, seçimle iş başına gelen hükümetler istikrar gös- 12 tergesi olarak nitelendirilmişlerdir. Ortaya bancı sermayeye güven vermeye başlamış, çıkan yeni koşullar ya- dış kaynakların akışını kolaylaştırmıştır. Son 10 yılda birçok Latin Amerika ülkesinde para birimi Dolar' a bağlanmış, konvertibilite gerçekleştirilmiştir. Ayrıca rekabet politikalarına özen gösterilmiş, üretkenlik artırılmış, yenİ bankacılık yasaları çıkartılmıştır. Tasarruf sahiplerinin mağdur edilmemesi için zayıf kuruluşların birleşmeleri teşvik edilmiş, bu yöne gitmeyenler piyasadan çekilmeye zorlanmıştır. Para politikalarında güven verici önlemlerin alınması sonucu Güney Amerika Borsaları'ndaki değer­ ler de hızla artmış, yabancı sermaye akışı hızlanmıştır. 10) LATiN AMERiKA -ABD ILiŞKILERI Latin Amerika ülkeleri, Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkilerini 19. yüzyılda ikili anlaşmalar çerçevesinde sürdürmüş, ekonomik ticari ve siyasi "çıkarlarını korumaya çalışmışlardır. Bölgedeki gücünü gerektiğinde askeri operasyonlarla kanıtlamaya çalışan ABD ise 1961'de Dominik Cumhuriyeti, 1983'de Granada, 1989'da Panama ve ı 994'te Haiti'ye askeri müdahalede bulunmaktan çekinmemiştir. 1990'dan itibaren ise bölgedeki ilişkilerde ikili anlaşmaların yanı sı­ ra etkin ekonomik ve siyasi teşkilatların kurulmasına büyük önem verilmiştir. Taraflar 1992'de Amerika Devletleri Örgütü(ADÖ), 1996'da Amerikalar Serbest Ticaret Bölgesi(PTAA), 1998'de Orta Amerika Ülkeleri Ortak Pazarı(CACM) çerçevesinde özel anlaşma­ lar yapmışlardır. Sözü edilen çalışmalara ilaveten Meksika, Brezilya,Arjantin, Şili ve Venezuela'nın sorunları ayn ayrı ele alınmış ve sorunların çözümüne yönelik farklı politikalar geliştirilmiştir. Örneğin Meksika'nın finansal sosyal ve ticari sorunları NAFTA bünyesinde ele alınmaya başlanmıştır. Arjantin ile ilişkiler (PTAA) kural- 13 ları doğrultusunda analiz edilmekte yapısal problemlerin çözümü için yeni politikalar geliştirilmektedir. Brezilya ile ilişkilerde (MERCOSUR) teşkilatının kuralları ön planda tutulmakta, yeni bir Gümrük Birliği anlaşması için ilkeler belirlenmektedir. Uyuşturucu ile mücadele için Kolombiya'ya 2 milyar dolarlık kaynak sağlayan ABD, ülkenin siyasi bir istikrara kavuşma­ sı için etkin çalışmalar yapmaktadır. Günümüzde komünist sistemin ender örneklerden birini sürdüren Küba ile ilişkilerine de ayrı bir önem veren ABD bu ülkenin problemlerin çözümüne doğrudan el atmak yerine gerekli yardımların IMF ve Dünya Bankası yoluyla gerçekleştirilmesine özen göstermektedir. Ayrıca doğal felaketlerden kasırga ve aşırı yağışlardan etkilenen Küba halkına yardımlar sİ­ viI toplum kuruluşları yoluyla gönderilmekte, böylece görünüşte bu ülkeye uygulanan ambargonun da delinmediği İzlenimi verilmek istenmektedir. Başka bir deyimle ABD soğuk savaş döneminden kalan sertlik politikalarını bir kenara bırakmış, Castro rejiınine dolaylı yollardan finansal destek sağlayacak projeleri desteklemeye yönelmiştir. Avrupa Birliği'nin Latin Amerika ülkeleri ve onların kurduğu örgütlerle ilişkilerini geliştirmesi ve bölgedeki etkinliğini artırması ABD'yi farklı politikalar izlemeye itmiştir. Bu nedenle ABD hükümetleri Devlet Başkanları düzeyindeki toplantılara daha fazla önem vermeye başlamışlardır. Baba Bush döneminde başlayan zirve toplantılarına Bill Clinton ve George Bush dönemlerinde de devam edilmiştir. 14 11) LATiN AMERiKA - AVRUPA BiRLiGi iLiŞKiLERi Latin Amerika'da etkinliğini sürdürebilmek için 400 yılı aşkın bir süre mücadele veren İspanya, Portekiz, İngiltere ve Hollanda geçmişteki politikalarını bir kenara bırakmış ve günümüzde stratejilerini Avrupa Birliği çerçevesinde ele almaya başlamışlardır. 2004 yı­ lında üye sayısını 25'e, pazar payını 450 milyon kişiye çıkartan Avrupa Birliği Latin Amerika'ya karşı siyasi ve etik sorumlulukları olduğunu kabul etmekte, bu doğrultuda ilişkileri geliştirilmek içİn etkin adımlar atmaktadır.Ortaya atılan görüşlerden birine göre üye sayısının artması, Güney Amerika'ya yapılacak finansal desteğin miktarında ve kapsamında düşüşlere neden olacaktır. Diğer bir görüşe göre ise Avrupa Birliği'ndeki nüfusun ve alım gücünün yükselmesi, Latin Amerikan mallarına olan talebi arttıracak böylece bölge ülkelerinin ihracat potansiyellerini olumlu yönde etkileyecektir. Geleceğe yönelik tahminlerde bulunabilmek için geçmişteki uygulamalara göz atmak yararlı olacaktır. Unutulmamalıdır ki 1980'li yıl­ larda Avrupa Birliği'nin Lome Anlaşması doğrultusunda Afrika Kı­ tası'ndan ve Karayipler Bölgesi'nden tercihli olarak almaya yöneldiği muz, şeker ve çeşitli yağlı tohumlar Latin Amerika ülkelerindeki üretici gelirlerini %25 dolayında azaltmıştır. Bu nedenle, Latin Amerika ülkeleri Avrupa Birliği'nin geçmişte almış olduğu bazı olumsuz kararlarla yeniden karşılaşmamak ve dış ticarette problem yaşamamak için bir dizi strateji geliştirmektedir. Bu bağlamda Kuzey Amerika ülkeleriyle daha sıkı ekonomik ilişkiler kurulmakta; Ortadoğu, Orta Asya ve Uzak Doğu ülkelerine yönelik projeler hazırlanmakta; ABD, Türkiye, Japonya ve Çin gibi ülkelerle iş birliği­ ne özel bir önem verilmektedir. 15 İstatistikliklere göre Latin Amerika'ya yapılan doğrudan yatırımla­ rın % 20'sini, ekonomik ve sosyal yardımların üçte birini Avrupa Birliği gerçekleştirmektedir. Birlik, ilişkilerini son yıllarda ikili anlaşmalar yerine bölgesel teşkilatlarla yürütmeyi tercih etmektedir. MERCOSUR (Arjantin, Brezilya, Paraguay, Uruguay), ANDEAN grubu (Bolivya, Ekvator, Peru, Venezuela ve Panama) ve Orta Amerika Ülkeleri Ortak Pazarı (CACM) ile özel anlaşmalar yapılmıştır. 12) LATiN AMERiKA TÜRKiYE iLIşKILERI Osmanlı döneminde Latin Amerika ile ilişkiler ticari anlamda baş­ lamış İstanbul' dan kalkan gemiler bölgenin çeşitli limanlarına uğra­ mayı ihmal etmemişlerdir. İmparatorluk bünyesindeki, özellikle Ortadoğu' da yaşayan Hıristiyan Arapların Latin Amerika'ya göçü ile ilişkiler yeni bir çehre kazanmıştır. Brezilya, Şili, Arjantin ve Meksika yerleşen bu guruplar, Türk pasaportu taşımaları nedeniyle "LOS TURCOS" olarak tanınmışlardıf. Ekonomİk bağlantıların ötesinde siyasi ilişkilerin artması üzerİne 1910' da Arjantin, 1913'de Şili ile konsolosluk anlaşmaları İmzalan­ mıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında benzer işlemler Brezilya, MekSİ­ ka ve Uruguay ile gerçekleştirilmiştir. Ancak 1930 - 1990 dönemini kapsayan 60 yıllık süre içinde kayda değer bir yakınlaşma görülmemiştir. Büyük ihmalolarak nitelendirdiğimiz bu durumun ortaya çıkma­ sında bölgenin fiziki uzaklığının yanı sıra Türkiye devlet organları­ nın ilgisizliği de büyük roloynamıştır. Ermenilerİn Türkiye'ye karşı başlattıkları harekete karşılık etkin bir Lobi stratejisinin uygulamaya konulmaması aleyhimize esen rüzgarların şiddetini artırmış­ tır. Bunun yanı sıra Emerging Countries olarak tanınan, Türki- 16 ye'nin de dahilolduğu grupta yer alan Brezilya, Meksika, Arjantin firmalarının, Türk kuruluşlarını kendilerine esas rakip görmeleri de bu konuda etkili olmuştur. Özel sektör kuruluşları arasında gerekli iş birliğinin ve özellikle koordinasyonunun eksikliği, her iki taraf da maliyeti ağır bir yük getirmiştir. Osmanlı Dönemi'nde giden daha sonra siyasal, ekonomik ve kültürel etkinliklerİnİ artıran "Turco'lardan" yararlanamayışımız bir çok İırsatın kaçmasına neden olmuştur. Araştırmacılar Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerinde zaman zaman Meksika örneğini ortaya koymakta, Avrupa Birliği'nin Türkiye'ye haksızlık ettiği kanaatini dile getirmektedirler. Bu görüşe göre 40 yı­ lı aşkın bir süre oyalanan, 1995'te Gümrük Birliği'ne girerek büyük maddi kayıplara göğüs geren Türkiye, Avrupa Birliği' nden müzakere tarihi alamazken bir çok alanda Türkiye' den geri olan Meksika kısa bir hazırlık döneminin ardından NAFTA'ya tam üye olmuştur. Bazı araştırmalar NAFTA'nın lideri olan ABD 'nin Meksika'yı ne pahasına olursa olsun destekleyip sahip çıkmasına karşın Avrupa'ya yön veren Almanya, Fransa ve İngiltere gibi ülkelerin Türkiye' ye benzer imkanlarını tanımadıklarını ve aynı samimiyetle hareket etmediklerini ileri sürmektedir. Meksika'nın 1992 de NAFTA'ya tam üye olmasına paralelolarak Kuzey ve Güney Amerika arasındaki bağları pekiştirecek Amerikalar Serbest Ticaret Bölgesi'nin kurulması, Türkiye'nin de bölgeye olan ilgisini artırmıştır. Bu nedenle 1995'te 9'uncu Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, bölgenin 3 önemli ülkesi Brezilya, Şili ve Arjantin'i ziyaret etmiştir. Daha sonra başta Sayın İsmail Cem olmak üzere iş başına gelen Dışişleri Bakanları bölgeye özel ilgi göstermiş, Venezuela, Meksika, Küba ve Peru'ya resmi ziyaretlerde bulunmuşlar17 dır. Yapılan çalışmalar sonucu Türkiye 16 Eylüı 1998'de Amerika Devletleri Örgütü' ne, 7 Aralık 2000 tarihinde Karayip Devletleri Birliği'ne gözlemci üye olarak katılmaya hak kazanmıştır. Son 5 yılda Türkiye Bölgedeki bağlarını çeşitli zeminlerde artırmış­ tır. Bu doğrultuda Meksika, Brezilya, Arjantin, Şili ve Küba ile Ekonomik ve Ticari İşbirliği Anlaşması (ETlA); Meksika, Arjantin, Şili, Küba ve Uruguay ile de Yatırımların Karşılıklı Teşviki Anlaşması (YKTK) imzalanmıştır. Çifte vergilenmeyi önleyici Anlaşma (ÇVO) taslakları ise Meksika, Arjantin, Küba ve Paraguay tarafından benimsenmiştir. Karma Ekonomik Komisyon toplantıları da 1998'den sonra düzenli olarak Türkiye'de, Brezilya'da, Meksika'da, Arjantin ve Küba' da ilgili Bakanların başkanlığında parlamenterlerin ve teknisyenlerin katılımıyla yapılmaktadır. 1990 - 2003 yılları arasında Türkiye' den bölgeye yapılan resmi ziyaretlerin sayısı 60'1 geçmiş, Türkiye'ye gelen resmi heyet sayısı da 40'ı bulmuştur. Türkiye ile bölge ülkeleri arasında yapılan iş birliği projelerine en iyi örneklerden biri olarak Sabancı Gurubunun Arjantin ve Meksika'da gerçekleştirdiği 100 milyon doları bulan yatırımları gösterilebilir. Bölgede faaliyet gösteren orta ölçekli müteahhit firmaların yanı sıra İstanbul Tuzla' da Latin Amerika ülkeleri için yapılan gemi ve deniz araçları başarılı girişimler olarak değerlendirilmektedir. Brezilya ve Arjantin ile imzalanan askeri araç gereç ve eğitim anlaş­ maları ile Arjantin Nükleer Enerji Kurumu ve Arjantin Uzay Ajansı' nın, Türkiye' deki benzer kuruluşlarla ortak yatırım girişimleri de önemli faaliyetlerden birkaçıdır. Türkiye Avrupa Gümrük Birliği' ne girmenin avantajlarını, Birliğin Latin Amerika ülkeleri ile yaptığı özel anlaşmalardan yararlanarak kullanmalıdır. AB'nin özellikle Meksika, Brezilya ve Arjantin ile 18 yaptığı anlaşmalar çerçevesinde otomobit iletişim, ulaşım sektörlerinde özel avantajlar sağlaması, Türk müteşebbisleri için de yararlı olabilir. Avrupa Birliği'nin özel anlaşmalar yaptığı Meksika'nın NAFTA üyesi, Brezilya'nın MERCOSUR üyesi olması, Türk işa­ damlarına çok geniş bir alana yayılma ve yeni pazarlara girme fırsa­ tı verecektir. Hemen belirtmemiz gerekir ki Türk işadamları yüzlerini sadece Avrupa Birliği'ne ya da İslam Ülkeleri ile yapılacak bölgesel anlaşma­ lara değil, alım gücü hızla artan geniş olanaklara sahip 500 milyonluk Latin Amerikan pazarına da çevirmelidirler. Bu doğrultuda TOBB, TUSİAD, TUGİAD, MusİAD ve İŞHAD gibi kuruluşlara önemli görevler düşmektedir. Özel sektörün yanı sıra kamu kuruluşlarındaki yetkililerin de Latin Amerika ülkelerinin Ankara ve İs­ tanbul' daki temsilcilerİni sık sık ziyaret etmeleri, Türkiye' deki geliş­ meleri ve iş birliği olanaklarını onlara anlatmaları, kısa sürede olumlu sonuçlar verecektir. Latin Amerika ülkelerinde ve Türkiye' de büyük gelişme gösteren Turizm sektöründe de iş birliği taraflara zannedildiğinden daha fazla kazanç sağlayacaktır. Ayrıca, ünİ­ versitelilerimiz bölgedeki diğer bilimsel kuruluşlarla temaslarını geliştirmeli, ortak araştırma projeleri hazırlamalıdırlar. Yukarıda belirtilen bilgilerin ışığı altında sözü edilen çalışmaları koordine edecek Türkiye - Latin Amerika iş merkezinin kurulması, TürkiyeKarayipler ve Latin Amerika Ticaret Derneği' nin güçlendirilmesi taraflara büyük yararlar sağlayacaktır. 19 13) SONUÇ VE ÖNERILER Latin Amerika 500 Milyonu aşkın nüfusu ve hızla yükselen satınal­ ma gücü ile ekonomik,finansal ve ticari açıdan başta ABD ve Avrupa olmak üzere tüm Dünya' nın dikkatini çekmektedir. Bölgedeki ekonomik entegrasyon hareketleri ilgi ile izlenmekte, gelişmiş ülkeler ise olayları kendi çıkarları yönünden değerlendirmekte ve ilişki­ lerini güçlendirmektedirler.Türkiye, bir çok alanda olduğu gibi, Latin Amerika ülkeleri ile etkin işbirliği projeleri geliştirme yönünde de geç kalmıştır. Daha fazla zarara uğramamak için, Avrupa Birliği Gümrük Antlaşması' ndan doğan avantajlar vakit geçirmeden gündeme getirilmeli, bölge ülkeleri ile ticari ilişkilerin artırılmasına özen gösterilmelidir. İstatistiklere göre Türkiye'nin, Latin Amerika' nın 800 Milyar dolarlık dış ticaret hacminden aldığı pay, 1 Milyar doları bulmamaktadır. Bu rakam etkin bir politika ile gelecek yıl 23 misline çıkarılabilir. Amaca ulaşmada Devlet organları kadar ve belki onlardan da fazla özel sektöre görev düşmektedir. Bilinçli ve iyi koordine edilmiş bir politika ile kısa sürede çok olumlu neticeler alınabilir. LATiN AMERiKA VE KARAVjpLER BÖLGESiNDEKi ÜLKELER LATiN AMERiKA ı. ARJANTİN 2. BOLİVYA 3. BREZiLYA 4. ŞiLi 5. KOLOMBiYA 6. KOSTA RlKA 20 7. KÜBA 8. EKVATOR 9. EL SALVADOR 10. GUETAMALA ll. HAİTİ 12. HONDURAS 13. MEKSİKA 14. NİKARAGUA 15. PANAMA 16. PARAGUAY ı7. PERU 18. DOMİNİK CUMHURİYETİ 19. URUGUAY 20. VENEZUELA KARAVipLER BÖLGESI ı. ANTIGUA/BARBUDA 2. BARBAROS 3. BELİZE 4. DOMİNİK 5. GRENADA 6. GUYANA 7. JAMAİKA 8. SAINT KITTS 9. SAINT VINCENT 10. SAINT LU CIA ll. SURINAM 12. TRINIDAD/TOBAGO 21 DÜNYA'DA, LATiN AMERiKA'DA VE ÖNEMli NÜFUS MiLYON ORTALAMA MiLli GEliR MIL$ ARTıŞ % 6130 5180 1825 475 525 300 1375 670 14 38180 12 0.2 38139 37988 38231 38140 YÜKSEK GEliRli 950 0.7 TÜRKiYE 70 40 175 15 43 100 38108 38047 38078 38108 38231 38139 180 261 530 70 82 500 2800 7000 3100 4500 200 5600 85 60 60 58 127 145 285 1275 0.3 0.4 0.4 0.2 0.3 0.2 38018 1 2000 1400 1500 1200 4600 260 10000 1131 24000 23000 2400 19500 36000 1750 35000 9000 DÜNYA AZ VE ORTA GEliR ÜLKELERi UZAKDOGU/PASiFiK AVRUPA/ORTA ASYA LATiN AMERiKA! KARAYip ORTADOGU/K.AFRiKA GÜNEY ASYA SAHRA! AFRiKA ARJANTiN BREZILYA şili KOLOMBIYA MEKSiKA ALMANYA FRANSA iNGiLTERE ıTALYA JAPONYA RUSYA ABD ÇiN 22 31500 6000 1650 900 1900 600 650 300 FERT BA~INA M. $ 5140 1160 900 1960 3560 2000 450 470 25500 26700 LKELERDE TEMEL EKONOMiK VERiLER (2001) -IN v1A CU ~~~R (YIL) 7570 3930 4000 7000 7100 5230 2300 1620 66 64 69 69 70 68 62 47 ~7680 78 700 12000 7500 9500 6000 9000 70 74 68 76. 72 73 ~6000 77 79 77 79 81 65 77 70 ~5000 ~5000 ~4500 :7500 8600 ;5000 4300 z ««~ ~~W ::>N~ ::'::«-' 0>-00 ~z uO <C::::; ı:ı::_ .~:2~ iTHALAT DOGRUDAN MiLYON$ YAB.YAT. MiLYON$ TOPLAM BORÇLAR ı .... . . Yl)ZOL~UMU MILYO KM2 25 15 3 12 35 45 40 6200 1600 550 325 350 200 75 100 6500 1500 520 325 450 150 75 80 1200 160 45 30 75 1 3 6 2400 2400 500 500 800 200 160 240 134 102 16 24 20 11 5 25 O 4600 5000 1040 O 32 15 35000 2 2700 15 60000 4 18000 23 12000 9 160000 40000 21000 60000 17500 13000 176000 1000 12000 33000 3700 120 150 240 40 35 150 0.8 580 320 280 250 410 110 750 270 500 325 340 240 350 55 1180 245 200 45 133 13 8 3 280 40 O O O O O O O O O 23 O 14000 O O O O O 160 O 150 O 38201 0.8 O 2 0.4 0.5 0.3 0.3 0.4 17.0 9 10.0 AMERiKA KıTASı' NDAKi isiM (TÜRKÇE) isi M(i NG iliZCE) KURULl Amerika Devletleri Örgütü Organisation of American States (OAS) Amerikan Zirvesi Summit of American States (SAS) 1956 Central American Common Market (CACM) 1960'da kuruld 1996'dan itibar Orta Amerika Ülkeleri Ortak Pazarı Latin Amerika Serbest Ticaret Anlaşması 1948 1951faaliyete gE 1990 sonrası aktif hale geldi etkinleşti Latin American Free Trade Area (LAFTA) Latin American Integration Association (LAILA) Andean Group Andean Gurubu 1960 1973 1995 sonras aktivitelerini ve etkinliğini arttırdı Karayip Ülkeleri Ekonomik Birliği Amerika ve 1978 1990'dan sonra aktif hale geldi Enterprises for the American Initiative (EAI) 1990. Kıtasındaki Şirketler arasında iş birliği CARICOM yatırımları teşvik kuruluşu EKONOMiK VE TicARi BiRLiKLER LI AMAÇLARı ÜYELERi 35 Latin Amerikan Siyasi ve Iktisadi stratejiler belirlemek Türkiye 1998' de örgüte gözlemci üye oldu. Ülkesi Kuzey Güney Amerika arasındaki ekonomik ve siyasi ilişkilere ve politikasındaki gelişmelere göre vön vermek 20 ülke EIsalvador, Guatemala, Hondurası Orta Amerika ülkeleri arasında ekonomik ve ticari iş birliğini Kosta Rika, Nikaragua, Panama gerçekleştirmek Orta ve Güney Amerika Latin Amerika Ülkeleri arasında ekonomik ve ticari iş birliğini ülkelerini kapsamaktadır. sağlamak LAFTA'nın çalışmalarını Bölgesel işbirliğini geliştirmek ekonomik ve sosyal konularda ortak kararlar almak. yeterli bulmayan Bolivya, Kolombiya, Şili, Ekvator, Peru, Venezuela Geçmiş dönemde Ingiltere ve Hollanda'nın yönetiminde kalmış ülkelerle aralarındaki bağı güçlendirmek Avrupa Birliği politikalarına uyum gösteren ticari politikalar izlemek ingilizce konuşan Karayip Bölgesindeki Devletler Kıtası' Kuzey Amerika ve Amerika Karayip Bölgesindeki şirketler arasında iş birliğini ndaki güçlü geliştirmek, ortak yatırım projeleri hazırlamak, bu doğrultuda bölgesel entegrasyonu teşvik etmek Devletler 25 AMERiKA KıTASı' NDAKi isiM (TÜRKÇE) Güney Ortak i Pazarı Kuzey Amerika Serbest Ticaret Serbest Ticaret Bölgesi Birliği Asya Pasifik Ülkeleri Ekonomik işbirliği Kuruluşu Mercado Comundel Canasur Sothern Cone Comman Market (MERCOSUR) North American Free Trade Association (NAFTA) Amerikalılar Karayip Devletleri iSiM(iNGiıiZCE) Free Trade Area of the American (FTAA) Association of Caribbean States (ACS) Asia Pacific Econom ic Cooperation (APEC) 26 :KONOMiK VE TicARi BiRLiKLER .URULUŞ YILI 1991 'de kuruldu1995'de aktif hale geldi. 1991'de kuruldu 1994'de Aktif hale geldi. AMAÇLARı ÜYELERi Brezilya, Arjantin, Uruguay, Paraguay ABD, Kanada, Meksika Kuzey, Güney Amerika'daki 35 ülke 1994 1994 Avrupa Birliği' ne ve NAFTA' ya karşı ortak politikalar izlemek ve Latin Amerika ülkelerinin ortak yararlarını korumak Kuzey Amerika Ülkeleri ekonomik, ticari bağları geliştirmek, gümrük duvarlarını kaldırmak dış ticaret hacmini arttırmak, refah düzeyini yükseltmek arasında 800 milyonluk nüfus ve 10 trilyon doları aşkın ticaret hacmi ile Dünya' nın en büyük serbest ticaret alanını oluşturmak Orta Amerika, Karayipler bölgesi, ABD, ingiltere, Fransa ve Hollanda'ya bağlı adalar Kuzey Güney Amerika ve Uzak Doğu Ülkeleri 1995 27 CORICOM, SELA, ECLAR gözlemci üyedir. Türkiye Aralık 2001'de gözlemci üye oldu. Özellikle NAFTA, MERCOSURıASEAN grubuna dahif olan ülkelerde ticaret hacmini artırmakırefah düzeyini yükseltmek. TÜRKiYE' NiN ORTA VE GÜNEY AMERiKA iLE OLAN TicARETi 1995 1997 1996 ÜLKE ihracat ithalat ihracat ithalat ihracat ithalat Arjantin Bahamalar Barbados Belize Bermuda BoBvya Brezilya DominikCum. Dominika Ekvator Guatemala Guyana Haiti Honduras Jamaika 5.250 7.424 174 O 25 171 28.466 4.422 1.630 3.935 1.315 76 215 311 22.724 208.617 884 O O 63 1.020 267.874 84 81 28.466 817 189 O 130 23 5.129 2.630 264 O 37 168 43.156 4.305 O 3.509 2.011 380 980 531 12.372 6.240 7.924 214 3.499 379 15.408 493 41 7.815 22 84.506 56 42.768 160 13.354 176 O 19.240 18.958 18.958 308 17.860 539 1.442 182 357 7.009 152.600 1.150 O 1.442 444 157 291.705 98 84 30.102 6.777 909 O 95 65 18.095 4.493 182 130.674 1.220 60.833 474 17.397 645 O 10.137 21.410 26.590 382 O O 293 47.873 474 87 9101 3.649 455 974 3.212 13.381 7.524 5.065 199 22.378 208 21.918 710 5.003 1.275 111 12.564 247.971 1.460 120 1.176 11.835 22 330.111 51 O 38972 26 390 O 10.104 107 5.044 2.774 1.313 48.496 915 4.043 15.856 613 135.981 1.136 12.303 14.213 58 621.822 1.809 7.598 10.940 9.345 159.325 98 6.648 6.014 5.917 757.710 1.897 12.512 6.632 1.819 227.679 148 14.326 9.311 3.308 812.074 757.803 57.343.990 917.035 66.8S1.160 1.039.753 74.819.793 35.707.516 23.224.470 43.626.690 >6.261.072 48.558.721 Korta Rika Küba Meksika Nikaragua Panama Paraguay Peru Ei Salvador Surinam Şili TrinidadTobago Uruguay Venezuella Diğerleri Toplam Ticaret Hacmi Toplam Türkiye .., 21.636.474 28 644 27.366 2.153 28.096 679 O 26.185 (1000 ABD 1998 Doları 2000 1999 olarak) 2001 Toplam ihracat ithalat 226.199 41.679 302.506 7.4 281 41.451 12.060 1.253 47.553 3.601 173 4.574 11.734 35.752 827.000 83.000.000 911.000 74.250.000 828.000 53.000.000 30.000.000 46.000.000 28.250.000 85.000.000 ihracat ithalat ihracat ithalat 17.879 3.371 301 1.176 29 456 43.912 23.258 1.391 4.797 10.307 1.612 6.018 11.111 13.947 6.150 4.716 130 35.331 400 22.890 1.586 5.913 2.066 873 27.246 158.227 1.102 191 172 879 14 407.351 65 28.578 99.245 33.658 4.232 5.774 5.760 5.357 269.262 1.742 9.956 2.733 6.028 786.173 .055.435 72.788.541 •. 881.410 45.907.131 O 33.483 85 392 31 82 2.160 9.476 7.382 1.645 61.783 33 35.092 242 21.594 452 178 25.118 29 ihracat ('Yo) 5.402 12,96 4.819 11,56 Poljesterden Tek Kat 'plik 3.812 Fındık Elektrik Iletkenleri Kuru Uzum Kimyon Tohumu Kara Taşıtları Parcalan Kuru Kayısı UJ o Sert Kabuklu Yemis Anason Tohumu Incir Ithalat BREZil'lA 2000 Madde Madde 2000 ('Yol 59.794 19,77 56.427 18,65 9,15 Demir Cevherleri DemirÇelik Ürünleri Soya Küspesi 31.872 10,54 2.679 6,43 Soğutucula r 16.156 5,34 2.13 5,11 Kahve 14.649 4,84 1.963 4,71 11.332 3,75 1.639 3,93 9.842 3,25 1.259 3,02 Soya Fasülvesi Kara Taşıtları Parcalan Tutun 9.138 3,02 1.203 2,89 Greyderler 5.85 1,93 915 ! ! 2,20 Fren 3.966 1,31 816 1,96 Naylon 3.932 1.30 Mobilyalar 738 1,77 Vites Kutular 3.606 1,19 Tutün 719 1,73 2.599 0,86 Defne 612 1,47 Süspansiyon Amortisörleri Rektifiye Tesisler Polipropilen 2.266 0,75 2.171 0.72 Pamuk 2.047 0.68 66.859 22,10 302.506 100,00 Balataları Canlı Mayalar i Yamakları Diğer 12.973 31,13 Toplam 41.679 100,00 Diğer Toplam i J. RJANTIN ihra<at Madde Demirve elik Tekstil elyafı ve mamulleri VJ i-" 1998 ('Yo) 256 1,43 7.378 25,82 Bitkisel 944 5,28 4.908 17,17 1999 (%) Madde 1998 Ithalat (%) 63.03 39,84 38.867 39,16 16.359 10,34 20.585 20,74 5.266 3,33 10.668 10,75 1999 ('lo) 1'I,;ığJa r Yağlı tohumlar ve mewalar 12,10 Hububat sapları ve Metal dışı mineral mamuller 3.589 Sebzeler, meyvalar ve mamulleri Anorganik kimyasallar, radyoaktif, nadir elementler Plastikten mamuller 2.718 15,20 1.719 6,02 Hububat ve mamulleri 33.416 21,12 4.104 4,14 O 0,00 1.308 4,58 Vitaminier, hormonlar vb. 2.758 1,74 3.81 3,84 58 0,32 1.298 3.151 1,99 3.168 3,19 Kauçuk ve mamulleri 264 1,48 1.147 10.483 6,65 1.149 1,16 Elektrikli makine ve cihazlar 4.082 22,83 958 4,54 Organik kimyasal ürünler 4,01 Sebzeler, meyvalar ve mamulleri 3,35 Kara ulaşım 9.652 6,10 1.541 1,55 Haberleşme. kayıt cihazları Diğer 1.088 6,09 14.112 8,92 15.353 15,47 4.88 27,29 158.227 100,00 99.245 100,00 17.879 100,00 Genel Toolam 20,07 3.457 kavuzları, gıda sanayii kalıntıları araçları ° &.405 0,00 22,41 28.578 100,00 Diğer Genel Toplam ŞIU Ihracat Madde Tütün ve mamulleri Kauçuk ve mamulleri 1998 1.911 ('Yo) 1999 ('Yo) 7.01 1.087 9.26 885 3.25 908 7.74 i Madde Sebzeler. meyvalar ve mamulleri Hububat sapları ve Ithalat ('Yol 1998 1999 ('Yol 1.378 5.64 830 2.32 8.188 33,51 1.716 4.80 4.445 18.19 2.439 6,82. 852 3,49 919 2.57 1.729 7,08 1.98 5,54 87 0.36 187 0.52 385 1.58 572 1,60 76 0,31 334 0,93 6.788 27.78 26.444 73,97 0.93 100,00 kavuzları. gıda sanayii kalıntıları Tekstil elyafı ve mamulleri Metal dışı mineraller 2.066 7.58 1.05 8.95 1.71 6.28 722 6.15 Yakmaya mahsus a!laçlar, tabii mantar Odun hamuru ve • • ka~ıt W N Demir-çelik 12.218 44.84 3.119 26,58 döküntüleri Metal çevherleri, kırıntı, Metallerden nihai ürünler 3.911 Haberleşme. 395 1,45 700 5,97 429 1,57 706 6,02 14,35 408 3,48 hayal-ses dökünıü, hurdaları Orgıınik kimyasal ürünler Anorganik kimyasallar kayıt cihazları Elektrikli makine ve cihazlar Giyim eşyası ve aksesua rları Mantar ve ağaç 778 2,86 1.151 9,81 Di~er 2.947 10.81 1.883 16,05 Genel Toplam 27.25 100,00 11.734 100,00 mam Ileri Demir dışı metaller Di~er Genel Toplam 510 2.09 331 24.438 100,00 35.752 MEKSIKA Madde Tütün ve mamulleri Kara ulaşım Ithalat 1998 Ihracat (%) 1999 (%) 3.724 10,54 7.971 19.23 7.47B 21,16 6.B 16,40 764 2.16 6.709 16.19 4.622 13.08 6.279 15.15 5.162 14.61 2.43 5,86 araçları Elektrikli makine ve dhazlar Tekstil elyafı ve mamuller Demir-çelik Madde Vitaminier. hormonlar Organik kimyasal ürünler Tekstillifleri Plastikler ve mamulleri Değişik (%) 1998 (%) 1999 8.443 13,67 14.602 30.72 15.024 24,32 10.673 22,45 5.373 8,70 5.316 11.18 190 0,31 3.046 5.41 1.328 2,15 1.888 3,97 409 0,66 141 2,97 1.072 1,74 1.108 2,33 1.02 1.65 973 2,05 272 0,44 799 1.68 sanayi kollarında kullanılan v.ı v.ı Demir dışı metaller 82 Belirli sanayi 644 0.23 1.82 1.85 1.787 4,46 4,31 kollarında kullanılan makine ve :.techizat Debagat ve boyacılıkta kullanılan haıasalar Tekstil elyafı ve mamuller makine ve teçhizat Metallerden nihai ürünler Değişik 5.532 15,66 1.649 3,98 347 0.98 1.521 3.67 sanayi Elektrikli makine ve cihazlar Mesleki. ilmi cihazlar kollarında kullanılan makine ve techizat Diğer Genel ToQlam - 6.924 19,59 4.636 11.18 Diğer 28.97 46,89 7.75 16,30 35.336 100,00 41.451 100.00 Genel 61.783 100,00 47.532 100,00 T9pJ.,m -_._.- ._------------~._-" :" Kuzev Amerika. Sivalli 34 35 36
