besinler - EgitimNerede.com

BESİNLER
Yaşam için gerekli besin öğelerini sağlayan bitkisel ve
hayvansal gıdalar “BESİN” olarak tanımlanır.
Besinler, elde edildikleri kaynaklara göre iki gruba ayrılır:
Süt, yumurta, peynir, et, tavuk, balık gibi hayvansal kaynaklı besinler
Sebzeler, meyveler, ekmek, mercimek, kuru fasulye,
makarna, bulgur gibi bitkisel kaynaklı besinler
BESİNLER
Besinlerin içinde bulunan karbonhidrat, protein, yağ,
vitamin, mineraller ve su ise “BESİN ÖĞELERİ” olarak
adlandırılır.
Organlarımızın düzenli olarak çalışabilmesi ve günlük
işlerimizi sağlıklı sürdürebilmek için bu öğelerin her birinden
her gün almamız gereklidir. Aldığımız miktarların yetersiz
veya fazla olması sağlığımızı etkiler.
BU NEDENLE GÜN BOYU, ÇEŞİTLİ BESİNLERDEN
YETERLİ MİKTARLARDA TÜKETİLMELİDİR.
BESİNLER
Besinler, sağlık için gerekli olan farklı maddeler
içerir. Bunlar; besin öğeleri, su ve liftir.
Tüm besinler besin öğeleri içerir.
Farklı türde besinler farklı miktarda besin
öğeleri içerir. Besinler, insanlar için enerji
kaynağıdır.
Aşağıdaki besin öğeleri enerji sağlar:
• karbonhidrat
• protein
• yağ
BESİNLER
Diğer besin öğeleri ise şunlardır:
Vitaminler-örneğin; A vitamini, C vitamini
Mineraller-örneğin; demir, kalsiyum.
SAĞLIKLI OLMAK İÇİN VÜCUDUN VİTAMİN VE MİNERALLERE İHTIYACI VARDIR.
SIVI TÜKETİMİ
Vücudun düzenli çalışabilmesi için gerekli olan sıvının çoğunluğu su
ile karşılanmalıdır (yaklaşık 1,5-2 litre). Geriye kalan miktar, diğer
içeceklerden ve yiyeceklerin bileşiminde bulunan sıvıyla sağlanır.
Günlük olarak alınan sıvı; idrar, ter ve dışkıyla atılır.
Az bir miktarı da solunum yoluyla kaybedilir.
Sıcak havalarda ve fazla fiziksel aktivite sırasında terleme nedeniyle su
kaybı artar.
Günlük olarak kaybedilen sıvı miktarı karşılanmadığında, vücut hücrelerinin
çalışması aksar.
LİF (POSA)
Bazı besinler lif (posa) içerirler.
Lif (posa) vücut tarafından sindirilmez ancak bağırsakların sağlıklı olması için gereklidir.
LİF (POSA)
Lif (posa); sindirim sisteminin sağlıklı çalışması için gereklidir. Ayrıca,
posadan zengin besinlerin yeterli miktarda tüketilmesi pek çok hastalığa
karşı koruyucu etki göstermektedir.
Tam buğday ekmeği
Başka hangi besinler lif içerir?
Elma
LİF (POSA)
Lif (posa); nohut, kuru fasulye, mercimek gibi kurubaklagil, kepeği ayrılmamış
tahıllar, sebze ve meyvelerin yapısında daha fazla miktarda bulunur.
LİF (POSA)
Günlük diyetle yeterli lif (posa) alabilmek için lif(posa) bakımından zengin olan
sebze, meyve ve kuru baklagil gibi besinler her gün yeterli miktarda tüketilmelidir.
Kabuklu yenebilen salatalık, elma, armut gibi sebze ve meyveler, iyice yıkandıktan
sonra kabuklu olarak tüketilmelidir.
KARBONHİDRATLAR
Karbonhidratlar, vücut için gerekli olan ana enerji kaynağıdır.
Bulgur
Makarna
Patates
Başka hangi besinler karbonhidrat içerir?
Ekmek
ŞEKER
İyi bir enerji kaynağı kabul edilen ve besinlere tatlılık sağlayan şeker
karbonhidrat grubundadır.
Bütün karbonhidratlar gibi bir gram şeker 4 kalori enerji verir.
Vücudun fonksiyonlarında önemli bir rol oynar ve beynin tek enerji
kaynağıdır.
Dokular, ana işlevlerini yerine getirmek için karaciğer ve kaslarda
depolanan şekeri kullanır.
KARBONHİDRATLAR
Vücut çalışması ve günlük faaliyetler için gerekli olan enerjinin büyük
çoğunluğu karbonhidratlardan sağlanır.
Bazı karbonhidratlar, basit yapıdadır. Bunlar, tatlı tadı olan
karbonhidratlardır. Örneğin çay şekeri bu grupta yer alır.
Tadı tatlı olmayan diğer karbonhidratlar, nişasta ve posadır.
Bunlar, bitkisel kaynaklı besinlerin yapısında bulunur ve kompleks yapıdadır
Nişasta; buğday, pirinç gibi tahıllarda ve bunlardan hazırlanan
yiyeceklerde daha fazla bulunur. Nişasta yapısındaki karbonhidratlar kana
daha yavaş karıştıkları için kan şekerinin daha düzenli olmasını sağlar.
Karbonhidratlar enerji vericidir.
PROTEİN
Proteinler, büyüme, onarım ve bağışıklık sistemi gibi vücudumuzun
önemli fonksiyonları için gereklidir.
Süt
Yumurta
Balık
Başka hangi besinler protein içerir?
Tavuk
PROTEİN
Özellikle büyüme ve gelişme sırasında gerçekleşen yeni hücrelerin
yapılanması, ayrıca yıpranan dokuların onarılması gibi aşamalarda
protein gereklidir.
Vücudu hastalıklara karşı koruyan savunma sistemi için de proteinler
çok önemlidir. Bu nedenle her gün yeterli miktarda tüketilmeleri
önemlidir.
Hayvansal kaynaklı besinlerin hepsi (süt, yoğurt, et, yumurta gibi),
bitkisel kaynaklı besinlerden ise kuru baklagiller (kuru fasulye,
nohut, mercimek gibi), proteinden zengindir.
Hayvansal kaynaklı proteinler, daha kolaylıkla vücut proteinlerine
dönüşebilirler. Kuru baklagiller, bulgur ve pirinç gibi tahıllarla birlikte
tüketildiğinde, içerdikleri proteinler vücutta daha iyi kullanılabilirler.
Proteinler vücut içindeki yapım ve onarım işlerinden sorumludur.
PROTEİN
•
•
•
•
•
Yeterince protein alınmadığında;
Büyüme ve gelişme yavaşlar
Hastalanma sıklığı artar
Hastalıklar daha uzun sürer
Organların çalışması aksar
Saç, deri, tırnak gibi hızlı gelişen
dokuların yapılanması aksar
YAĞLAR
Yağlar, en fazla enerji sağlayan besin öğesidir. Yetişkin insan
vücudunun en az %15’ i yağdır. İnsan, harcadığından daha fazla
enerji aldığında, vücudun yağ oranı artar, harcadığından daha az
enerji aldığında ise azalır.
Bu nedenle, vücut yağı insanın başlıca enerji deposudur.
Yağların az miktarda tüketimi sağlık açısından gereklidir.
Yemekler pişirilirken içine konulan az miktardaki yağ ve
besinlerin bileşiminde bulunan görmeden yediğimiz yağlar bizim
için yeterlidir. yağlar en fazla enerji sağlayan besin ögesidir.
YAĞLAR
Yağlar, sıvı ve katı yağlar olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Sıvı yağ
Margarin
Katı ve sıvı yağlar nelerdir?
KATI VE SIVI YAĞLAR
Sıvı yağlar, zeytinyağı, ayçiçek yağı, mısırözü yağı, fındık yağı,
soya yağı gibi bitkisel besinlerden elde edilmektedir.
Katı yağlar ise oda sıcaklığında katı halde bulunan yağlardır.
Yağların fazla miktarda tüketilmesi, başta kalp ve damar sağlığımız
için sakıncalıdır.
YAĞLARIN İŞLEVLERİ
Deri alt yağı vücut ısısının hızlı kaybını önler.
Yağın yapı taşlarının bazıları, vücudun düzenli çalışmasında etkinliği olan bazı
hormonların yapımı için elzemdir
Günlük alınan enerjinin ortalama %25-30’nun yağlardan temin edinmesi
uygundur.
Vitaminlerin bir bölümü vücuda yağla alınır. Yağ mideyi yavaş terk ettiğinden
doygunluk hissi verir.
Ekmeğin üzerine yağ sürmek veya yağa ekmek bandırmak, yağ içeriği çok olan
besinlerden fazla miktarda yemek, yağ tüketiminin artmasına neden olabilir.
Bu nedenle dikkatli olunmalıdır.
VİTAMİNLER
Vitaminler, hastalıklardan korunabilmek, vücudun düzenli çalışabilmesi
ve diğer besin öğelerinin vücutta iyi kullanılabilmesi için çok önemlidir.
Her besinin bileşiminde farklı vitaminler bulunmaktadır. En çok vitamin
sağlayan besinler, taze sebze ve meyvelerdir. Özellikle, marul, ıspanak,
pazı, maydanoz gibi yeşil yapraklı sebzeler, havuç, domates, portakal
ve mandalina gibi turunçgiller, elma, erik gibi sebze ve meyveler A ve C
vitaminleri bakımından zengindir.
Vitaminler vücutta düzenleyici role sahiptir.
A VİTAMİNİ
A Vitamini daha iyi görmemizi sağlar, büyüme ve gelişme için çok gereklidir.
Brokoli
Lahana
Havuç
Başka hangi besinler A Vitamini içerir?
Yumarta
A VİTAMİNİ KAYNAKLARI
A vitamini içeren bitkisel besinler: Havuç, ıspanak, lahana, biber,
brokoli, koyu yeşil sebzeler, portakal, mandalina, kayısı
A vitamini içeren hayvansal besinler: Balık yağı, yumurta, süt,
karaciğer, tereyağı, peynir
C VİTAMİNİ
C vitamini; grip, nezle gibi hastalıklara karşı koruyucudur. Ayrıca diş
etlerinin daha sağlıklı olması sağlıklı bir cilt için de C vitamini gereklidir.
Limon
Domates
Portakal
Başka hangi besinler C Vitamini içerir?
Kivi
C VİTAMİNİ KAYNAKLARI
C vitamini içeren meyveler: limon, portakal, greyfurt, çilek, kivi,
frenküzümü en çok C vitamini içeren meyveler arasındadır.
C vitamini içeren sebzeler: Lahana, domates, yeşil biber, karnabahar,
ıspanak, kuşburnu, maydanoz, turp, patates en çok C vitamini içeren
sebzeler arasındadır.
D VİTAMİNİ
D vitamini besinlerde az miktarda bulunur. Güneş ışınlarından
yeterince yararlanılırsa (genellikle günde 20 dak. yeterlidir)
besinlerle vücuda alınan D vitamini görevlerini daha iyi yapabilir.
Süt, yoğurt, peynir gibi besinlerde bulunan kalsiyum, D vitamini
yardımıyla kemiklerin güçlenmesini sağlar.
E ve K VİTAMİNLERİ
E VİTAMİNİ
• Hücre zarının koruyucusudur.
• Damar içerisinde akışkanlığı sağlar, damar tıkanıklığını önler.
• Erken doğmuş bebeklerde demirin kullanılmasına yardımcı olarak anemi (kansızlık)
oluşumunu engeller.
E VİTAMİNİ KAYNAKLARI
• E vitamini içeren besinler: Bitkisel yağlar, tahıl taneleri , yağlı tohumlar, soya, yeşil yapraklı
sebzeler, baklagillerdir.
K VİTAMİNİ
• K Vitamini, kanın pıhtılaşmasında önemli rol oynar. Kemiklerin güçlü olmasına yardımcı olur.
• K vitamini içeren besinler: En zengin kaynakları, ıspanak ve benzeri koyu yeşil yapraklı
sebzeler, karaciğer, kuru baklagiller ve balıklardır.
B GRUBU VİTAMINLER
B grubu vitaminler; kan yapımı, kas ve sinir sisteminin çalışması
için gereklidirler. Bu vitaminler, bütün besinlerde farklı miktarlarda
bulunmaktadır.
Günlük olarak tüketilmesi önerilen besinler yeterli miktarda
tüketildiğinde, vücut için gerekli bütün vitaminler yeterince alınmış olur.
MİNERALLER-DEMİR
Vücutta az miktarda bulunduğu halde çok önemli görevleri olan diğer mineral
ise demirdir. Demir kanda oksijen taşıyan bir pigment olan hemoglabinin
önemli bir parçasıdır. Demirin, vücuttaki görevlerini daha iyi yapabilmesi için
C vitamini gereklidir.
Kırmızı et
Maydanoz
Başka hangi besinler demir içerir?
Pekmez
DEMİR KAYNAKLARI
Demir; en çok et, yumurta, kuru fasulye, nohut, mercimek, pekmez,
koyu yeşil yapraklı sebzeler gibi besinlerde bulunur.
DEMİR
Günlük demir gereksinimi karşılanamadığında;
•
•
•
•
•
Kan yapımı bozulur, kansızlık gelişir.
Dokulara oksijen taşınması aksar.
Yorgunluk ve halsizlik gelişir.
Dikkat dağınıklığı nedeniyle öğrenme yavaşlar.
Hastalıklara yakalanma kolaylaşır.
MİNERALLER - KALSİYUM
Vücutta en çok bulunan mineral kalsiyumdur.
Kalsiyum; kemiklerin, dişlerin büyümesi ve sağlam olması için gerekli bir mineraldir,
en çok süt ve süt ürünlerinde bulunur.
Günlük olarak süt, yoğurt ve peynirden yeterince tüketilemezse, kalsiyum ihtiyacı
yeterince sağlanamaz. Bu durumda; kemik ve diş gelişimi bozulur, kemiklerin uzaması
yavaşladığı için boy uzaması aksar. Ayrıca kas ve sinir sisteminin çalışması da bozulur.
Peynir
Süt
KALSİYUM KAYNAKLARI
Süt ve süt ürünleri başta olmak üzere fıstık, ceviz, lahana, brokoli,
soya fasulyesi, sardalya, alabalık, yeşil yapraklı sebzeler, kuşkonmaz,
şalgam, kurutulmuş meyveler, tatlı badem ve kuru baklagiller
kalsiyum içeren besinlerdir.
MİNERALLER-İYOT
Vücut çalışmasında çok önemli görevleri olan diğer bir element
olan iyot; tiroid bezinin çalışması, büyüme ve özellikle zihinsel
gelişim için çok gereklidir.
İyot; balık, diğer deniz ürünleri ve iyotlu tuzun bileşiminde
bulunur. Yemekler pişirilirken iyotlu tuz kullanmak gereklidir.
< geri