ilk islam

MağiOp oiaı:ıian:ı
Prof. Dr.
MUHAMMED
HAMiDULLAH ·
Terceme:
Dr.
IHSAN SÜREYYA
SIRMA
.vicdan hürriyeti, tüzel
kişilik ve· ayr:ıı
. toplumun fertleri
arasında çıkacak olan
bütün davalar için
muhtariyet. tanındı.
islam kanunu
yalnız müslümanlara
tatbik edildiği için, her
toplumun hukuki
idaresi, o toplumun
·dini reisine tevdi
edildi. Zalimane bir
birleştirmeye hayır
ilk
islam
diyerek, mağiOpların
kalbi kazanıldı ve. D~ Goeje'nin dediği
gibi, bu mağiOplar,
müslüman ları,
kurtarıcı olarak
karşıladılar.
imparatorluğu
HZ. PEYGAı"\iBER VE İ{K
üÇ HALİFESİ DEVRtı:
İslamiyetin
DiYANET
•. DERGISI
ClLT: XV
SAYI: ·2
MART
NISAN
1976
100
siyAsi birlik ola-.
rak mevcfıdiyeti, pek yak;mda ondört aarı bnluyor•. Ç~k erken bir
devirde müsJiimanlar · dünyanın ·
dört· bir tarafına yayılm.ışlar, fakat iktidar birliğini ·ll;ZWl zaman
muluı.faza edemeınişlerdir. Onlar
gerçekten hatırı sayılacak derece~
de imparatoriuklar kurmtişlardıi:
ki· her birinin doğuİnundan · ölümüne kadar 'özel tmihleri vardır. · .·
~1)
Ben burada, bunlardan ilkini
iktifa ediyorunı.
· iırmakl;ı
araş-
.
MENŞE:
B~ 622 ·tmihinde, Medine'de .
her parçasının Hz. Peygamber ,ta-·
rıi.fmdaİı kurnlduğu devlet'e dıiir. dir. ıo .zamandan beri, ·gerek kuruçusu Hz. Peygamber ve gerekse· ilk Üç halifesi zaıiıainıııda hudutlar, iıer gün biraz ~ geniŞ­
lemesine devam etmi~tir. Bu,· kırk
beş senelik bir devredir. Bu çalışmada,· döl'düncü halife Hz. All
Bu meseleyi, "D'ocuments sur la diplomatie-musulınane ii. l'epoque dti ProhMte et des Khalifes Orthodoxes (Paris, 1935, 2, c!lt)" ve "Le Prophete .. de
· l'İslam, sa. vie et son. oeuvre. (Paris; 1959, iki cnt) adlı. eserlerimde· ve bu
çalışmamda atıf yaptiltım makalelerimda incelediğim için, 'bıirada konu ile
ilgili teferruatlı bir blbllyografya vernılyeceg'lm. Adı ._geçen eserlerimda ge-.
ılekıt bütün mal'luinat . mevcuttur.
·
(r.a.)'yi ·bari~ tutuyoruın, zira · '
onun iktidarı biçbir zaman için
bütün·· bölgeler tarafından kabül
edilmedi ve O, aynı zamanda devlet merkezini de değiştirdi. ·
Müslümanlar, bu devlete imparatorlnk demeZler, fakat biz
onu gerçek bir imparatorlnk olarak· alabilir~ zira o;: üç ·Int•aya·
yayılmış ve makamı
Meqine'de
olaıı tek bir başkan
tarafındau
idare· edilmiştir.
1
1·
'ı~ .
<
.GELiŞME:
'.
Hz. Muhauııned (s.a.s.), .571
·yılında büy-ük şehir-devleti, .Mekke'de doğdu. Orada bir saçldıPer
hükümeti, verasetle kıiınu hizıne~
lerini görme~ üzere görevlendiril:mişti-2. 610 tariliinde Hz. ·Muhimı­
med (s.a.s.) hem dini ve hem de
' dünyevi hayatı hedef alan .İslilın'ı
tebliğ etınek için ilahi ris!Ueti aldığını ilan etti. O halde Hz. Muhauııned (s.a.s.), sadece bir. dini
kurmak ·değil, aynı zamanda vasıtaları ve Imuunlaiıyla bir devlet kurmakla "yiiküm.lüydü. Fakat
bu, tedricen gerçekleşti; zira onun
tebliğlerini vatandaşian kabül etmelı: şöyle dursun, ona karşı giriştikleri muhalefet her gün bİİ'az
dalıa büyüdü, Mekke'de geçen ilk
oniki sene 7.arfı:nda ağır bk "dtne davet"ten başka bir şey olmadı, çoğu genç ve menılekete ha- ·
kim olan şartlardan kendini kurtarabilen her tabakadan birkaç
yüç insan müslüman ·oldli · Aileler parçalandı ve babalar oğıılla­
rını. ·tazyik ettiler. Fakat İslam
keıidini, kat'i ·ve açık bir şekilde·
ortaya koydu. Ondan ·konuşmak
mz.ınıdır, zira mütealtiben İsliim
Devleti'ni idare edect>k olan dindir. Çünİ{ü o, komşu devletler olan
Zerdüştiler, _Iİıristiyanlar,· Yahti(2)
dil er ve Budistler arasındaki· bey-·
nelınilel careyanların sebebi olacaktır.
1LK
1SL.!:M:
1:MP.ARA.TORLUG:l
. Mahalli muhalefet İsliim'ı 615
tarilıipde; dışarıda bir melce aramaya zorla~ ve müslüman ·olan
· Mekkelilerin 50-60 kadarı, lııristi­
yau olan Habeşistan'a iltica etti.
Orada karşıbıştıkları hüsn:-ü kabtil ve adaletin ıcıkisleri, Hz. Peygaınber'iıı · Habeşilere yaptığı öv-.
gülerde mevcuttur3. Hz. Muhauı­
med (s.a.s.) şahrini terk etınedi, ·
fakat _faiiliyetlerini geni§letınek ·
içiıı, Arap Yarınıadasının her ta- ·
rafından Arapları Mekke'yi ziyarete ç8ken senelik hl!JC'dan istifade· etti, Hikınet-i İliihiye, "ne za- ·
man ki onun müşrik hemşehrileri
kendisini öldürmeye karar verdilerse, Hz. Mubauııned (s.a.s.) keiı­
c:lisine _bir melce ve emin müd§...
filer bulına;ra muvaffak oldu: ıu:e­
dine hiı.lkı müslüman oldu; Hz.
Peyganiber'i. ve bütün müslümanMedine'de yerl~meye davet
etti.
Ian
DEVLETiN KURULUSU:
Mekkeli müslümanların ekseriyeti ve Hz. Peygıi.ınber'iıı ~en.:.
disi Medine'ye va,tdıklarında, orada bir boşlnk, bfr kiırışıklıkliı. .karşılaştılar. Bu bölge, hiçbir zaman
bir "devlet tannnaınış ve orada
birbiflerini • öldüren kardeş kabilelerden başka bir şey yoktu. Daha ·:fenası, · halkın tümü heniiz
müslüman değildi:
Birkaç bin
Arap, bir o kadar Yahtidi, ·elli
kadar Hıristiyan ve· Araplar ara. smda belirsiz bir sayıda putperest;
''Herkesiıı ·herkese
karşı savaş­
ması'' onların hicret'ten · evvelki
dururnlarını çok güzel . izah· eder.
Muhakkak· ki ·bu devauılı emniyetsiziikten tisanç duyulınuştu.
İsla.mic Cnlture, X!Ij3, Temmuz 1938, (Hyderabad-Deccan)'daki "Cnty-State
of Mecciı." adli makalem, s. 255~276; Docnments adlı kitabım; I, 11-12 v.s.;
ve Le Prophete de l'Islani, adli kitabım, I, 120-137, n, 518-77 v.s. Bu son
eserim, M. Sait Mutul ,tarafından Türkçeye tercüme edilmiııtir.
-(3) İbn Hiııani, Sir.a. s. 208; kitabım Le Prophtıte; I, ·194; Suyiıtl, Raf' şa'n nlhnbı>an'ın müteaddid yerlerinde.
DiYANET
DERGiSi
ciLT: xv
SAYI: 2
MART
NiSAN
.1976
101
· Her şeyden ·evvel .· yerlerini
terk etmiş olan şahısların iskiln
meselesi vardı: 1\lekkeli mnlıllcir­
lerin· hemen hemen. hepsi parasız
ve hayatiarım kazanma .imldlnın­
dan mahrum · idiler, ve bnnların
saYISı yüzlerce idi. Hz. Mnhammed (s.a.s.). Medineli müslüınanlardan, maddi dnrunılan iyi olanlan davet etti ve bnnlar büyük
bir arzuyla "kardeşlik" teklifini
:kabtU · ettiler: Medineli allelerden /
herbiri bir Mekkeli alleyi misafiri . o]arak kabtil etti .:ve bn . ane- .
lerdQD her· çiftin reisi birer Jıa..
kiki sırda§· oldular;··herbiri servetini ortaya koy{!.n ve beraber Çiftliklerde veya pazarda çalıştılar.
Dalıli sonra .:Qz. Mnha.mlned
(s.a.s.) yerli halkın .bütün gruplarrom reisierini ve temsilcilerini
bir toplantıya davet ederek, onIıi.rı, müşterek blf belediye teşki-
. :üttmın
,
DiYANET
. DERGISI
CILr:·xv
SAYI: 21
MART
NISAN
1976
102
knr1ihiıaiımın
fa.yda~da,
hatta liiz1i:ıi:ıUnda ikna etti. Bu şe~
kllde, zormihı olarak blr birleşik
hükUmet tipi, y8.ni bir Şe­
hir-Devletinin temeli atıldı. Bunu da, dünyada Uk. sayilabUe.,.
cek, y~zilı bir anayasa ileAechiz
ettil. Bo anayasanın metni. tam
ve ~oksausız olarak ·, günümüze
kadar gelmi§ ve hüiAsa olarak
aşağıdaki mevzularda şo maddelerini görüyoruz: .
a) Bütün dünyaya ~şı yeni. ve müstakll bir devletin lmruluşu;
.
.
b) Bu devlet, l.\'Iekkeli . ve
Medineli . müslümaularla, müı;;te­
rek müdafaa için birleşip .. üye
olanların hepsin(len teşekkül edi-.
yordu;
c) . Dini hürriyet; bilhassa
müslümanlar için .olduğ!ı ~adar,
yahudiler için; .
d) Hz. Muhammed (s.a.s.),
se teşrü olsun, ~n büyük Başkan .
gerek idari ve adli o~on, gerekve en büyük HRkim olıirak seçildi (teşrü ve adli muhtariyetierini muhafaza eden gayr-i ~üslim..:
ler içi,n müstesna) ;
e) Her. grubun masr-aflan
kendine ait olmak üzere, müı;;te­
rek askeri müdMaa. Fakat bir
harbe Çikışta; kendisine kimin
re~t edeceğini, Hz. 1\-Iuhaİnmed
(s.a.s.) kararlaştıracaktır.
f) Kan diyetleri için olsun, · ·
fidye mnkabili serbest bırakılacak
olan harp esirleri için olsun ko. nılan piramit şeklindeki . sosyal
sigortalar teşkilatı vs;·
Bu anayasada, vergilerden söz
"ld~~miyo:r, ihtiyaca göre· verilen
vorgilerden bahisle :iktifa ediliyor.
Ve devamlı bir ordu yeriıie, gönüllülerden bahsediliyor. Mamafih
ilave edilen bir mukavele, Şehir .,.
Devletiinn smı:rlanm ve sınır taş­
larımiı dört istik.~ette · dikildiğini belirtiyor:
·
Bütün bunlar 622 tariliini taşır. Ve öyle _bir ·devletin temeli
atılıyor
ki, bo Devlet~ Reisi ibRdeti yönetti~· gibi ordulan yönetiyor, kanun va'z ediyor, davaları
lıallediyor ve. devleti idare ediyor;
fakat bo Reis, Kaufuıdau üstün
değildir, o Kanfuı ki Hz. Muhammed (s.a:s.)'i Allah'm Elçisi olarak A1lah adııla. i.1An ediyor.
Hz. Muhammed (s.a.s.) son
nefesini .632'de verdi ve bo arada, kendi ~Iıir-Devletinin .. sınır­
lannı A.J::abistau · Yanmadasrom
her tarafına ve. Filistin'le lrak~m
güney . bölgelerinden bazilarına
kadar genişletti; Araplarm -tümü
veya tümüne yakın bii" kısmı· ile,
Araplıırro dışmda oralarda yaşa­
yanlardau bir kısmı da İslami~
y~t•e bağlaumışlardı. Hz. Muhammed (s.a.s.) gelecek nesil için sadece mükemmel bir Devlet ve bir
(4) ''The FirSt 'Vrltten-Constitution of the World" adlı ve Islamic Review,
WokingJİhgiltere;Ağustostan, Kasım 1941'e kadar" da çıkan makalem: Kitabım, Docnments,-I, 20-22, IT, No: 1; Kitabım, Docnments, I, 20-22, II, No: 1;
Le Frophiite, I, 120-147.
··
Din .değil, · aynı zamanda, hayatın
bütlin saiıalan ~ için, kanflni · bir
metin olan Mnkaddes Kurıan-ı
. Kerim'i bırakmıştır. Bundan başka, Hz. Muhammed (s.a.s.)'in
özel hayat ·tarzının hAtıraları
(Sümıeti), Kur'an-ı Kerim'in tefsirini teşkil etti ve Kur'An-ı Ke. rim'in izahat vermediği hnsnsl~i'­
da ilk kaynak oldu. Kur'an-ı Kerim -bizzat Hz. Peyganiber'iiı emriyle yazılınışs ve Hz. Peygamber'in davranışıııı.ı:l. (Sünııetinin)
da sahAbeleri tarafından dikkatle
tedvini de daha Hz. ·Muhammed.
(s.a.s.) hayatta iken başlan:iıştıs.
YILDIRIM. HlZlYLA YAYI LMA:
Hz. Muhammed (s.a.s.) kendinden sonra erkek evlat bırak­
madı; bir nevi' .cnmhuriyetçi ·monarşinin lmrulınasma karar veril.di ki, göriinüşte arap kabileleri
teşkilAtı taklid
edilerek devlet
reisi !llüııceye kadar seç.il:miştir.
Hayatınin soıi zamanlaruida,
Hz. Muhammed (s.a.s.) Bizanslı­
lar, Sasanile:r ·Ve Rabeşiler ·vs.
gibi. dış ülkeler arasmda ihtida hareketlerine büyük · bir
canlılık
vermiştir. · Hz.
Peygamber'in. elçilerinden biri· Bizal;ıs
hudutları içinde katledildi. Bu şe­
kilde düşmanlık bıi.şladı ve Hz.
Peygamber Ma'aıi'm ötelerine. kadar olan .smırlardan. bir :kısmını
işgal etti. Aynı şekilde . -İran'la ·
. olan ilişkiler de gerilmişti, · çünkü
Semava (Iriılı:) bölgesine kadar
olan Arabistan topraklarmdaki
İran hinıayesindeki koloniler İs-
lam'a
bağlaıınıaya başlaıııışlardı.
· İlk Haliie
Hz.· Ebft Bekir
(r.a;) vaziyete hilkim. oldu. Hiçbir zaman layık olduğu şekilde
haytan olunamayacak bir'cesaretle, devrin iki büyügti olan Bizanı;ı
ve SasAni imparatOrlnklarma kiır­
. Şl kendini aynı anda inüdafaa etti İlk askeri · muvaffaltiyetlerden
sonra Bizans'la · arayı yapinaya
!}alışti ve Kostantiniye'ye (tstıin­
bnl'a) bir· elçi ··gönderdi;· fılkat
· bu hareket· boşunay4ı."•. ·Hz: ·Ebft
. Bekir (r.a.) son nefesiili verdiğin­
de (635), ôrdnlıtr:ı. Şam'ı'mnhasara ediyorlardı,
·
Barışsever bir .yaratılışa sahip olan ildnci halife _Iİz. Ömer
(r.a.) ·sık sık !/Öyle diyordua:
''Keşke, bizi Bizanslıfurdan ayıl-an;
lı.levlerden
bir duvar olsaydı."
Fakat Hz. ömer (r.a.); kendisine kalan. mücadeleye devam etmemezlik yapıiınaidı, Onun emirjisi ve teşkiiatçıı dehası altında
iki dev komşu (Bizans ve ·SasAniIer), kum heykclleri gibi ~ktüler
ve onun adırun, Lİbyı;ı'dan tran•a;
· Ermenistan'dan Batı ·Hindistil.n•a
kadar olan canıilerde, cUın•a hut- .
belerinde okundnğunu ·.görüyoruz.
Onun
senelik halifeliği, İs­
lam Tarihinde. takibeiınniesi' lazmı n;ıeşhur bir. örnek olarak kalacaktır.·· ·
tJ;çüıicü ·.halife H~. Os.man .
(r.a;), kara kuvvetleri.kninandanIarına ·olduğu gibi,. deniz ·kuvvetIeri knmandıi'nlarııia · da daha ·faz- ·
la bir hürriyet verd(. 64'7'de ordnları bir yandan Endülüs'e9; di~
. tt.K
iSLAM
İMPARATORLuQu
oniki
.
BakLe C~rari · (Paris, s; ba.Skı 1974) tereuroe-mın glriş'i. ·BU giriş, M: Sait
Mutlu tarafından Türkçeye tercüme edilmiştir."
· · .
..
{6) . Hadlıi"irt tedvini ve muhıifaza:iııiıın. ta.i-lhi Için bak, İ!lgilizce yazdığım Sıı.hüıı
'· Hıımıniim ibn JIIunabblh adlı .makalem, BU makale de Kemal Kuşcu tarafın-
(5)
dan Türkçeye tercüriıe edilmiştir:
. . . .. .
.
1
Bak., Foliıı Orientıi.lia, Krokovi (!,.ehlstan), ID, _29-42 (1961)'de "Une ambas- '
sade bu ealtle 'AJ:ift ·Bakr aupre.s d~ l'empereıir Heradius .et Je.Jivre byzııntın
de la prediction de~ destiriee" iı.dlı .makalem.
·
·
·
(8) Taberi ve· dil'teİ'leri, meVzıı ile ilgili. yerler.
.
(9) Taberl, Tarih; I, 2817; Bela.zurl,. Futfth, s. 408; Gibbon, · Decline .and Fall of
the Roman Empire, · V, 555 (O:ıi:ford Univ. Press baskısı); diğer kaynaklar
arasında balr, "!llunahnie der. :M:nsliıiıe in Ettropıı" adiı. ·makalem (Bak., . R..
Ttallaander tarafından yçızılan Die ilerıi~sforderung. des· lslı.n - Göttingen,
(7)
1965).
..
.
DiYANET
.. :DERGISI
CiLT: XV
SAY.I: 2
·.M.ART
.NIMN
. J97.6
.103
ğer
yandan da. Çin'e kadar olan
Mltverft.ünnebir;eıo girdiler. İspan­
ya seferinin iki kumiındanma ve:.
rilıniş olan talimat, onun plil.nlannı ortaya çıkarttı: "Konstantiniye ancak Endülüs yoluyla fethedllebilir; §Ayet siz EndWüs•üıi
fethine nlaşırsanız, Konstantiniye'nin fethine iştirak etmiş olacaksınız."n Şayet İbn Sebeı~, Hz.
Osman (r.a.)'m §elıAdetiyle ,neticelenen ve müslümanlar arasmdaki iç harbin ve düzensizliğin tohİııniarını ekerek, gayr-i müsliın- ·
!erin imdadma koıımamış olsaydı,
"eski. dünya" (Asya - Avrupa Afrika) sayılan coğrafi birliğin
siyasi birleııtirilmesi Plil.uı o de·vir için· gerçekleştirileıniyecek bir
pian olmaya.Cal!:tı.
Hz. Osman (r.a.)'m vefatın­
da, İslil.m İmparatorluğu, İslil.m'ın
beşiği ·olan
Arabistan bir ·yana,
Güney İspanya, Fas, Libya ve Mı­
sır dahil bütün Kuzey Afrika, Sudan, Nübya, Filistin, Sfuiye, ErIrak, Iran,
. menistan, Gürcistan,
.
·Türkistan, Mıtverai\DIJehir, Afganistan, Hindistan ve· Pakistan'ın
batı kıyıiannı· içine alıyordu.
Halife, Medine'den, Avnipa'mn iki misli büyüklÜğünde· olan
bir sahayı idare ediyordu. Milyonlarca tebaa, yirıniye yakıiı dille
konU§uyor ve' onbeıı-yirmi kadar
.dine inanıyordu ve eski ida,reciler
müatesna, ·bu toplnluklar,_ meyda. na gelen bu el değişikliğinden, eskisine nazaran daha bedbaht değillerdi. Gerçekten, seri ve taraf-
DIYANET
DERGISI
CiLT: XV
SAYI: 2 ·
MART
NiSAN
1976
.104
sız bir adalet, içte mükemmel bir
huzur,· vicdan ve iktisadi yatırım
hüqiyeti, bu devletin önemli husüsiyetleri idi.
OLUŞUMUNUN SEBEBi
İKTiSADi MESELE Mi?
Kanaatima göre ekonomik
meselelerin -yam Arabistan'daki sefalet ve hayat şartlannın
yokluğunun- İslil.miyet'in bu ı;ı­
kışına sebep olduğunu dli§üumek .
gülünçtür. Yeryüzünde kara bir
sefalel< içinde. yaııayan çok sayı­
da bölgeler ve halklar, mesela sah~
mlarda
yaşayanlar oİmuş ve
. '
halil.. vardır ki, t!!-biattan hiçbir
iiasibini alama.ınışlardır. Bunlar,
kendi· mes'ut komşnlarına nazaran ne bir din ve ne de bir devlet kurabilınişlerdir.. Kültürsöz ve.
gelirsiz olan ·bu aç insanlar tarihte hiçbir zaman Hz. Muhammed ( s.a.s.) 'in gerÇekleştirdiğinin
bir parselini dalıi yapamanııi;lar­
dır.
Ganimete olan t~mahın, ihtirasm bu yükselişe sebep olduğunu düşünmek de ayYu derecede
gülünçtür. Hz. Muhammed (s.a.s.)
ve halifeleri, muhalifJerinin malı­
m değil, kalbierini istiyorlardı:
Allah'ın birliğine iman ve liük~
. münün her Şeyden evvel olduğunu
ikrar. Bir defa müslüman oldu
mu, "mağlüp'', hihakkın ırk, sımf
ve kast tanunayan bir cemiyetin
kardeşi
oluyordu; Hz. J.>eygamber'in vefatından daha yirmi sene
geçmeden, Üçüncü Halife'nin şe-
(10) Belazurt, Fntfth, s. · 408; Qin kaynaklanna atıf yapan Bartold, Turkestan,
'{Gİbb 1\Iemoriıil series), s. 6. ·
(ll) Bak., el vesaiıı: ns-Siyasiye adlı eserim (üçüncü baskı), vesika ıio: 371, Taberi, v:s.'ye gtlre.
·
·
,
· ·. . 1 .
(12) Abdull!lh ibn Sebe, İslll.m ~leminde ilk fitne tohumlannı eken bir münafıktır.
Hz. Osman (r.a..)'ın şehadetlnde ve sonra1ti fitne hareketlerinde perde arkasından kışkırtıcı rolünü oynamıştır. İbn Sebe, Hz. Osman (r.a.) zamanında
müslUman ·oıan bir yahudidir, Müslümaniari dalalete sevk etmek iGin ıınce
Hicaz'a, oradan Basra'ya, Kilfe'ye. §am"a geçerek faaliyetlerine devam ··etmişti>:. Fakat her gittiği yerden kobulan İbn Sebe, ancak Mısır'da tutunabilmiş ve orada "vasllik" fikrini ort!lya koymuştur. Mısır halkına Hz. Ali'nin. Hz. Peygamber'in vasisi olduğunu ve· dolayısiyle Hz. Osman'ın haksız
yere bu makaam geldiğini stlyleıniş ve bazı kimseleri de kendine inandırmıı;­
tır. B;o.k. İbn ni-Esir, el-Ktlınil fi t-tarih, Beyrutı, 1965, III, 154. (Müterciınin
~~.
.
Iıii.detinden
sonra patlak veren ve.
sene kaillır aevam ed~n is.tihJB.f kavgalan ve· iç harpler es~
nasında, bu imparatorluktın gayr-i
ınüsllnı ''ınağlfiplar"ı· hiçbir zaman
deprenıneınişlerdir.
Şayet onlar
müslümaniann ihtirasını:ıllriirliiin­
ları idiysele~, şimdiye kadar neyi
bekliyorlarm '! Bo gayr-i ınüsllın­
İeri müslüman "hükümdarlar" a~
leyhine isyana teşvik eden Bizans
İmparatoru, , bo teşebbüslerincle
daima kaybetmiştir. ·Müslüman
idarecilerin .sahip olduğU kılıçlar,
oklar ve nıızraidar, idare edilen
gayr-i müslimler için yok değildi.
Unotmayalıin ki
"mağlfiplar"ın ·
büyiik 90ğunluğu gayr-i niüslimdi ve 100 1mı2 de bir tek müslü!lJan askeri bile yoktu; Hz. Muhammed (s.a.s.) dinle başladı ve
alet olarak bo dine .destek. olan
devlet çok daha sonra kuruldu:
inbeş
KOMŞULARlN
.
ZAYIFLIGI Ml?
· Bizaiıs ve Medain. ara5ıridaki
biri sene harpleri bo Çıkışı daha
da az a~ıklar; ~ilyet İkinci Dünya
Sava~ınıızın sononda Yemen veya
. Etiyopya ayn,ı ıinda harpten çok
yorgun olan Amerika ve Rusya•.:.
ya harp ilan ·etmiş olsalardı, onIan yenınekte ne kadar şanslı olnrlardı '! 7. asrın bedeviıeri, · Bizans ve Sasanilere karşı, bonlar<!an daha iyi bir dUİ'UDlda değil~
lerdi. Hatta tarih bize tasrih ediyor ki Bizans ve İranlılar, müş­
terek düşınanlan olan müslümiın­
larla sava~mak için ittifak ediyor~
Iarmıs, Muhakkak ki, BizanSlılar
ve iranlılar, İslam'ın doğuşonıla,
yapılan harpler neticesinde askeri
yönden zaYıf düşınüşlerdi, fakat
bir atasözünün dediği gibi: Fil,
çökmüş olsa. dahi, ayakta duran·
koyondan daha yüksektir. Arapların, dünyamn' iki büyük devletinin sahip olduğu
siiAhliırı · el,
(13)
(14)
de etmek için ne maddi imkltDları
ve ne de bunları imal edecek tabii kaynaklıın vardı, Bu devirdeki sav~Iarda })ir müslüman askerinin, her zaman dört veya daha f.;zla ha-.ımla çarpıştığı görüldü.
:tLK
İSLAM
İMPARATORLl
MAGLÜPLARIN
MEDENIYET! Mi?
Müslüman mağlftplarının, bilhassa .Biziıns ve İranlılann medeni oldukları ve bu yüzden sert
barbariara karşı gevşedikıeri ·şek­
lindeki izah bazan ortaya atılmış­
tır; Dünya, birçok defa görmüştür
ki barbarlai:', hatta en vahşileri
m edenilere. karşı muzaffer olmuş­
·. lardır. Fiıkat bu olayların takdirinde WalkerN; VII. ıi&ır Arabistan'ındaki bedeviler kaillır~ hiçbir
zaman barbarların' medeni olmadıklarını ve bu bedevilerin medeni
olarak . gösterilen hasımlanukin­
den çok daha yüksek bir medeniyet ve Jtiiltür sahibi olduklarını
söylüyor. Zira onlar, verilen sözü
şeref sayıyor, harp halindeki düs- .
' .
manlarma bile adaletle muamele
.ediyorl~dı.
Görevinden dönen
bir İranlı elÇinin. Hüsrev'e dediği
gibi; onlar geceleri . zahid, gündüzleri · arslandılar. Hasımiarına
Irarşı, kendilerine. üçlü bir· formill
ve~şlerdi: "İslAm veya cizye ~e­
yahut da kılıç". Zinımilik, yani
İslitın Devletinin gayr-ı müslim
tebaası olmak, sistematik· bir şe­
ld!de fakirleşrnek ~nasİna gelmiyordn, bilakis o, tüm bir vicdan
· ve din hürriyetini garanti!iyor, askerliği kaldırıyor, · menkliı ve
gayr-i menkul. bütün eski mallannı elinde tutuyor, adaleti garantiliyar ve hatta çeşitli gayr-i müs.
Jim tebaaya, ke~di . öz. kanonlanın tatbik etıne imiram veriyordu. ÖZel teşebbüs hürriyeti vardı;·
dahası var: fiUzle yapılan muame- ·
leler ·müslümanlara .haramdır ve
Taberi, Tarih, I, 2074; Docuınents· adlı kitabım, I, 52.
Walker, A History ·of the law of Nations, I, 73: De Goeje, l\Iemoil'e sur la
conqnete de la Syrie, (2. baskı), s. ~04.
DiYANET
DERGiSi
CiLT: XV
SAYI: 2
MART
NiSAN
1976
· ~ 105
ğer
yandan da Çin'e kadar olan
Mll.veril.ünnehir;eıo girdiler. İspan­
ya seferinin iki kumiındanma ve'rilmiş olan t,!Ubnat, onun p:uınıa­
nnı ortaya çıkarttı: ''Konstantiniye ancak Endillüs yoluyla fethedllebilir; şAyet siz Endillüs•üı:i.
fethine ulaşırsanız, Konstantiniye'nin fethine iştirak etmiş olacaksınız."ıı Şayet İbn Sebeı4, Hz.
Osman (r.a.)'m- şehiidetiyle .neticelenen ve müslümanlar aras'ınd~
ki iç harbin ve düzensizliğin · tohiunıarını ekerek, gayr-i· müslim- ·
lerin imdadına koşmamış olsaydı,
"eski. dünya" (Asya - Avrupa Afrika) sayılan coğrafi birliğin
siyAsi birleştirilmesi pliiJıı o de·vir için· gerçekleştirilemiyecek bir
plan oimayaeaJı;tı.
Hz. Osman (r.a.)'m vefatın­
da, İslam İmparatorluğu, İslam'ın
beşiği olan
Arabistan bir ·yana,
Güney İspanya, Fas, Libya ve Mı­
sır dll.hiJ. bütün Kuzey Afrika, Sndan, Nübya, Filistin, Sfıriye, ErmenJstan,
Gürcistan,
Irak, İran,
. .
.
-Türkistan, Mll.veril,iinnehir, AfganJstan, Hindistan ve· Pakistan'ın
batı kıyıiarını· içine alıyordu.
Halife, Medine'den, Av:nipa'nın iki misli büyüklÜğünde olan
bir sahayı idare ediyordu. Milyonlarca tebaa, yirmiye · yakıfi. dille
konuşuyor ve· onbeş.yirmi kadar
_dine inanıyordu ve eski i~ciler
mii.Stesna, ·bu topluluklar,_ meyda- na gelen bu el değişikliğinden, eskisine nazaran daha bedbaht değillerdi. Gerçekten; seri ve taraf- -.
DIYANET
DERGISI
ClLT: XV
SAYI: 2 ·
MART
NISAN
1976
.104
sız.
bir adalet, içte mükemmel bir
huzur, vicdan ve iktisadi yatırun
hüqiyeti, bu devletin önemli husftsiyetleri idi.
OLUŞUMUNUN SEBEBi·
iKTiSADi MESELE Mi?
Kanaatime göre ekonomik
meselelerin -yanı Arabistan'daki sefıllet ve hayat şartlarının
yokluğunnıı- İslamiyet'in bu -çı­
kışına sebep olduğunu düşünmek .
gülünçtür. Yeryüzünde kara bir
sefaJet içinde. yaşa:fan çok saYı­
da bölgeler ve halklar, mesela sah'ralard.a yaşayanlar oimuş ve
bala vardır ki, tıı.biattan hiçbir
iiasibini alamamışlardır. Bunlar,
kendi · mes'ut komşnla:i-ına nazaran ne bir din ve ne de bir devlet kurabiimişlerdir.. Killtürsüz ve
gelirsiz olan ·bu aç insanlar ta- rihte hiçbir zaman Hz. Muhammed ( s.a.s.) 'in gerÇekleştirdiğinin
bir parselini dahi yapamamı§lar­
dır.
Ganimete olan tamahın, ihtirasm bu yükseli§e sebep olduğunu düşünmek de aYiu derecede
gillünçtür. Hz. Muhammed (s.a.s.)
ve halifeleri, muhaliflerinin malı­
nı değil, kalblerinJ istiyorlardı:
Allah'ın birliğine iman ve hük~
· münün her Şeyden evvel olduğun n
ikrar. Bir defa müslüman oldu
mu, "mağlüp", İlihakkın ırk, sınıf
ve kast tanunayan bir cemiyetin
kardeşi
oluyordu.- Hz. Peygamber'in vefatından daha yirmi sene
geçmeden, Üçüncü Halife'nin şe-
(10) Belazurt, Fntüh, s. · 408; Qin kaynaklanna atıf yapan Bartold, Turkestan,
"(Gibb 1\Iemoriıil series), s. -6.· ·
·
(ll) Bak., el vesaiıı: ns-Siyasiye adlı eserlm (üçüncü baskı), vesika no: 371, Taberi, v.s.'ye göre.
.
_·
·
·
,· ·
1_
(12) .Abdull!ili ibn Sebe, İsiilm ~lem!nde ilk fitııe tohumlannı eken bir münafıktır.
Hz. Osman (r.a.)'ın şahadetinde ve sonraKi fitne hareketlerinde perde arkasından kışkırtıcı rolünü oyiıamıııtır. İbn Sebe, Hz. Osmaiı_ (r.a.) zamanında
müslüman olan bir yahudidir. Müslümanları dalalete sevk- etmek iQin önce
Hicaz'a, oradan Basra'ya, Ki\:te'ye, §am'a geçerek faaliyetlerine devam -·etıniııti-:. Fakat her glttl!ti yerden kobulan İbn Sebe, ancak Mısır'da tutunabilmiıı ve orada "vastlik" fikrini ortaya koymuııtur. Mısır halkına Hz. .Ali'nin, Hz. Peygamber'in vasisi olduğunu ve· dolayısiyle Hz. Osman'ın haksız
yere bu makaam geldiğini söyleıniıı ve bazı kimseleri de kendine inandırmış­
tır. B;>.k. İbn nl-Esir, el-Ktlmil fi t-tarih, Beyrulı, 1965, III, 154. (Müterclmin
notu).
hadetinden sonra patlak veren ve
inbeş sene kadar (!evam eden is.tiblaf kavgalan ·ve iç harpler es~sında, bu İınparatorluğmıgayr-i
ınüslinı ''ınağlfıplar"ı hiçbir zaman
deprenıneınişlerdir.
Şayet onlar
müslümanların ihtirasın:ııl ·:ırurl)iin:.
ları
idiyseier,
şimdiye
kadar neyi
bekliyorlardı? Bu gayr-i ınüsliın­
İeri müslüman "hiiküındarlar" a-:Ieyhine isyana teşvik eden Bizans
İınparatorn, , bu
teşebbüslerin<le
daima kaybetmiştir. Müslüman
idarecilerin .sahip olduğU kılıçlar,
oklar ve mızraiı:Iıı.i-, idare ednen
gayr-i müslinıler için yok değildi. ·
Unutmayalım ki ''mağlfıplar"~ ·
büyük çoğunluğu gayr-i ınüslim­
di ve 100 km2 de bir tek müslüman askeri bile yoktu; Hz. Muhammed {s.a.s.) dinle başladı ve
alet olarak bu dine .destek olan
devlet çok daha sonra kuruldu:
KOMŞULARlN
ZAYIFLIGI Ml?
ve Medain. arasııidaki
sene harpleri bu çıkışı daha
da az a!)ıklar; ~iiyet İkinci Dünya
Sava.~ımızın sonunda Yemen· veya
. Etiyopya a~ anda harpten çok
yorgun olan Amerika ve Rusya'ya harp ilan ·etmiş olsalardı, onIan yenınekte ne kadar şanslı olurlardı? 7. asrın bedevileri, · Bizans ve Silsanilere karşı, .bmılar­
dan daha iyi bir dni'nmda değil~
lerdi. Hatta tarih bize tasrih ediyor ki Bizans va İranhlar, müş­
terek düşmanlan ~an müslümaiı­
larla savaşmak için ittifak ediyor~
Jardııs. 1\lnhakkak ki, Bizanshlar
ve İranWar, İslam'ın doğnşnnıla,
yapılan harpler neticesinde askeri
yönden zayıf düşmüşlerdi, fakat
bir atasözünün dediği gibi: Fil,
çökmüş .olsa . dahi, ayakta duran
koyundan daha yüksektir. Arapların, dünyanın' iki büyük devletinin sahip olduğu siliı.hlıirı el-
bm
Bizaiıs
de etmek için ne maddi iıııkanlan
ve ne de bnnları imal edecek tabii kaynaklan vardı. Bu devirdeki savaşlarda bir müslüman askerinin, 'her zan1an dört veya daha f.izla hasımla çarpıştığı görüldü.
:!LK
iSLAM
İMPARATORLt
MAGLÜPLARIN
MEDENIYET! Mİ?
Müslüman
mağliiplarının,
bil-
hiıssa Bizans ve lranlılann mede-
ni oldukları
ve bu
yüzden sert
barbariara karşı gevşediideri şek­
lindeki izah baziın ortaya atılmış­
tır; Dünya, birçok defa gönnüştür
ki barbarlai', hatta en valışileri
m edenilere . karşı muzaffer olmnş­
.lardır. Fiıkat iın olayla,rın takdirinde Walkerı~; VII. asır Arabistan'ındaki bedeviler kadar~ hiçbir
zaman barbarJann· medeni olmadıklarını ve bu bedevilerin medeni
olarak . gösterilim hasımlanukin. den çok daha yüksek bir medeniyet ve kültür sahibi olduklarını
söylüyor. Zira. onlar, verilen sözü
şeref ~ayıyor, harp halindeki· düş- ,
ıru;ınlarma bile . adaletle muamele
.ediyorlardı.
Görevinden
dönen
bir İranlı elçinin. Hüsrev'e dediği
gibi; onlar geceleri . zahid, gündüzleri · arslandılar. Hasmılanna
karşı, kendilerine üçlü bir· fonnül
veiınişlerdi: "İslam veya cizye veyahut da kılıç". Zinımilik, yani
İslam Devletinin gayr-ı müslim
t~baası olmak, sistematik bir şe­
l{ilde fakirleşrnek ~nasılıa gelmiyordu, bilakis o, tüın bir -{ı:icdan
· ve din hürriyetini garantiliyor, askerliği
kııldırıyor,. menknl
ve
gayr-i menkul. bütün eski mallanın elinde tutuyor, adaleti garantiliyar ve hatta çeşitli gayr-i müs_
lim tebaaya, keıı.di öz. kanmıla­
nm tatbik etme imkarn veriyordu. ÖZel teşebbüs hürriyeti vardı;
dahası var: faizle yapılan muame- ·
leler ·müslümanlara .haramdır ve
DiYANET
DERGiSi
CiLT: XV
SAYI: 2
MART
NISAN
1976
(13) Taberi, Tarih, T, 2074; Documents· adlı kitabım, I, 52.
(14) Walker, A History ·of the law of Nations, I, 73: De Goeje, l\Iemoil'e sur la
conqni\te de la Syrie, {2. baskı), s.. 104.
1
105
................
ı
'
.
1
---------~-'·1
-:tt.K
tgr.l!M
'ORLU<lU
gayr:.i
kullamp,
açıkça zengiılleşiyoriardı. Muhakluik ki aiıe ~eisleri üZerinde cizy.e .
vardi ve Hz. Osmaiı'ıiı lıilil1eti ·sonunda, bu cizy~ bir Mleniri se~ede
bir günlük ihtiyacını teşkil ediyordu. F~at buna karşılık, bu ·cizye
mükellefler i, mü.Slümıimıı · tasarruflardan vermesi ıazun gelen ve
senede %2,5 olan zekatıve.rmekten
muaftılar. Zamanlı,ı. gayr-i . ınüs~
!imin mlUi durumu müslümanm:_~den daha- iyi -olmuştnrıs~- ·
müsllınler
faizi
HASTALIK ·VEYA..
DELiLiK Mİ?
· Büt:ün
....
~
görünüşlerine_'g9re ak-
lı başında ôlan · profesörler, _:Qatı
üniversitelerinin eıı. nüfuzlu_ körsillerinden iki .hipotez daha ortaya sürı:iıüşlerdir; Sprenger'e __ göre, Hz. Muhammed· (s.a.s.) sai"ahydı ve Kur'an ve ·dolayİsiyle İs­
lam, Hz. Muhaıİımed (s.a.s.)'in
bu akU rabatsızlık anında sayiklaiiıh şeyierin bir koiE~~iyo~u
idi. l\largoliôuth gtiya bunu .{iislah" etmiş ve "sıir'a" kelimesi yeriiıe "delilik" ke~esiııi koYıüuş­
tnr. Bir başka profesör ·de ıiu yakındaParis radyosundap.'Hz._Mu. hammed (s.a.s~)'in bii aşağılık
duygusundan ve · halkının ne.· b iX
din ve ne de bir dini kitaba sahip oım~anıı{ verdiği eri-dişeden
rabatsız
olduğunu ilan
etti;' o
'halde her şeyi o· uydurdu. Faımt
lıiçin di~er s<ır'alılar, diğer sapık­
)İYANET
DERGISI
:ILT: XV
SAYI: 2
'MART
NiSAN
1976
106
lar, di~er deliler, hatta alı:ılİi in--sanlar artik ileri · gitİııiyo~lın. ?
Halbuki bugün içill d~yamn; ·ııu­
n~ büyük i~tfy3:cı var. ':Fiıkat
Alphouse _de Laniartineı6 güzel
söylüyor: "Sabt;(ıkarıik, inancın
müna:fıklığı(Iır.
Münafıklığın,
i-
naıicınki kadar· kuweti 'yoktur,
biçbir zaman ha.tipkı yalanİn,
.
..
-
.
ldkatınki kadar· kuvVeti. ôJniaması gibL MekaiJ.ikte itme gücünün
tam ölÇüsü projeksiyon kuvveti
ise, aYnı şekilde tarihte hareket; · ilham
gücünün ölçüsüdür•. Bu kadar yülı:selen, bu. ka{İar
tİimi zaman' devam eden. bir düşünce, Çok· kuvvetli bii düşünce­
dir; bıİ kadar kuvvetli olabilniesi
için. de bu düşüıiceııin çok ııamirni
.ve kavi olması icabeder..."
Hz. Muhammed. (s.a.s.) ve
()nun öğretimi ne bir efsane ve
n~ de arkeologlartn uydurmasıdır.
Hayatı çok iY.i biÜniyor. Işİğı altında.- öğretimini yaptığı Kur'an-ı
Ke:ı;im, en iyi şe:ıplde muhafaza
edilen djni kitaptıİ-. .
. .
Bu menfi- ve nisbeten .kolay
olan araş~adan sonra, bizzat
kendimin ilk o.laı:ak daba geçerli
b4"kaç a.çıklamada bulunmam,
vazifemi son derece pekleştiriyor
ve zorlaştıiıyor:Hz. lUuhariııned (s.a.s.)'in öğ­
retiııiinin türiı olduğunu ve insan
hayatıniıi hiçbir yönünü iliınal etmediğim dalıa evvel söyledik. ' o
hiçbir' zaman "Allah'a .. iiit' ohinı .
·Allah'a;· ·Se_zar'a iiit olanı Sezar'a
.verili" demiyecektir; bilftkis Kıir'­
-an-ı Keriıhı7 inüslüınanlıı:ı'a düstnr olarak şunu verecektjr: "Ey
Rabbimiz, bize dünyada da iyi· hal ·
ver, ·ahirette de iyi· hal ver." ·0miıi içiri; din, siyaset ve aJiıak
hepsi aynı derecede eudiş~ konusu olacaktır: Böyle geniş bir terkibin sebebi de aynı Şekilde mürekkep oluyor. ··
1 --- Önce · geçılıişin · tarihi.
· Daha uzak 'oİaıi komşu memleketlerdeİı:i
ve Bu,
.. Brabmani2:m
(]jzm'i s'aymazsak, Hz. l\fuhii.nınied
(s.a.s:)'in etrafındıi., Arabist~'ın
uc bö(geleriİıde' Bizııns Hıristİyiın- ·
Bak. Le monde mnsnlmaıi d~vant l'economie inoderne 'adlı makalem, "Cahiers
de I'Institnt de science econômique appliqiıt'iefiİumanite" nin' 'içinde sıipp.
120, serie V f3. serie, V f3. ·1961, s. 23-41, Paris. Bu makale Türkçeye tercüme
edilmiııtir.
.
_ _
(16} A. De Laınartine, Hist~ire de -la. TJ!l'quie, :ı:, 276-280..
(17) Kur'an-ı Kerhn, IIJ20L
(15)
..
i
1
Iığı
ile tran Zerdüştiliği -w:ardı.
Hiçbir tarafta dinin ve siy§.setin
reisliği müşterek olarak aynı şa;
hısta değildi ve netic.e olarak hükümdarlann dini işlere .karışnııi­
sı ve ayİıı şekilde ~~ş papaiın
siyasi kararlara karışıııası, kanlı
zulümler ve iç hıırplerde.n l)a,<jka
hiçbir netic.e vermiyordu. H~ Mnhıımmed (s.a.s.)
Filistin'i, Umman'ı, Yemen'i gezmiş ve Daba
fnarınıi. iştiriık eden Çinli; ~dli
ve diğer halklada karş~~şmış-
\
niyet d.hibi. herkesin rifyAsı olduğundan, . Hz. _lWnbammed · (s.a.
s.), etrafında mevc.ut olandan daha baŞka·bir !:!eY araması Iazıındı.
5 - Bütün "dini" kitaplardan· Kur'an~ı .Kerim; madıli mal- ·
ların, insanlığın
(19)
fsLAM:
. fM.:l?Aru.~ORLUG
deVamını teşkil
ettiğini' kabfil etmekle bir istisna
benziyorıs.
Şu
halde,·
zenginler ve fakirler arasındairi
· gelirlerin ;ık1i ve insan · tabiatına
uygun bir şekilde belirlenmesi lazım$; ütopik, · ideal . ve aldatıc.ı
bir şekilde değil.
tırıa.
2 Bizzat doğd:ı,ığu 'mem6 .......; Bir yangın ve dalıa sonlekette, çılgınca bir_ putpere.stlik
raki sel gibi yağmurlaı:'la ytlnlan
vardı ki bu, vatandaşlar 'arasın~
· Tek Allah'ın evi Ka!be, bütün
da biraz düşünce sahibi olanlıır-.
tanrıların putbiinesi şekline sodan hiçbirini tatmin etmiy~rdu;
kularak yeniden- in!i!&sına başlan­
yab~c.ılaıi saymayac.ak olursak
dığında, · o zaman 35 YJiıiiında ol!ın
Mekkeli Haniller açıkça buna itiHz. 1\lnhanımed .- (s.a.s.) .düşüıınie­
raz· ediyorlardı.
ye başladı: . Her sene,. bütün bir
ay müddetince banliyöde olaiı bir
3 "'- Psikoloji kabUl . ediyor
ılıağaraya
çekilirdi. Bu, takibeden
ki, ne kadar mütevazi ve aiaka~
beş sene içinde tekrar edildi. Hz.
·sız olunursa mulıatap:tar ~ip o
Muhıi.mmed (s.a:.s.) bu yıllık dinkadar dah~ fazla hürmet ve em.
darane inziVanıİı ~ci ı;eferinin
niyet vesilesi ·olunur. Gerçekten
son gUııleriıide, insanlığı ıslah·va­
_ kaydedelim ki islam im.iiLıiının forzifesiyle Allah tarafııidan görevmülü şöyle diyor:·, ''MulıaıniiıecJ
leiıdirildiğini · kendisine
bildiren
AlliUı'ın kulu ve ·elçisidii.'' ve Hz.
1\-lelek
Cebraiİ
(a.s.)'m
kendisine
Mulıa_ınnıed (s.a.s.) dni'ıı'ıS.daıi şu~
bir ziyaret yaptığı~· ilan etti. Bo
nu tekrar ediyordu: Ben ka~'iYieıı
üahi ziyaretçi, zaman ziunaıi teksizden bir karşılık istemiyorum, ·rar·geliyor ·ve insanlığİn iStilade. benim miikliiı1tım yalıuz Allah'si için· kendisiıie ilahi haberleri
tandır.
·
vahyediyorau:. Bu · haberietin ko4 · - Arabistan, fi!U manada,
leksiyonu, bug~ Kuio'an ·adı· aldünyii.nın · bir mihyatürii idi: Her ·
tiıida tiuııdığimız Kitabı- t6ıiikil etkabile · kendini bir millet > gibi
mektedir: İnsanın rUhi yönleri,
harp, sulh, antlllŞDla_ ·ve ıstırap
ilim tarafınd<m ·hii.Ia çOk az bilinmeseleleriyle, müstakil ve ıiıağrnr
mektedir. Buna rağmen birçok
sayıyordu.
Irk aynlığı, kabile,
dine mensup, sayısız ·kantitede inana-dili, doğunf yeriıİi ·: seçmek,
sanlar, dünyanın uörtbir ucunda,
hiçbir zaman şahsın değil, fakat
senelerden -beri buna inanmışlar­
tabiatın
tesadüflerine bağlıdır.
dır~ Daha fazla :goo~eden, psi- ·
Birleştiiic.i unsur; ola~; milİiy~ti .
. koiojik !Jir oi:ıyı göstermemiz lafalanca tesadüfün üstüne bina etzımdır. Ne kadar büyük olursa Ölmek, ne adAleti ve netic.e olarak -·
:· sun;·" hiçbir -kriıl, "Allii.h'ın Rasfilne de ultıSlıirarası slıiiıü emıiiyet
. l~ri":ıiden biri kadar .hürmet göraltına alır. Dünya barıŞı, hüsnü- . ·
(18)
!LK
yapmışa
Bak, Le Prnphete de l'I~laİn' adlı kitabım, II, 601, .607, bak, aynr kitap, I,
247. Bu kitap· Said Mutlu.til.rafın·dan Tilrkceye çevrilmiştir. 1
"Allalı'in, ııizi onlarla kaim bıraktl~ı: mıillannız.,." (Kur'il.n, 4j5).
ıı
il
·oiYANET
. DERGiSI
ÇiLT: XV
SAYI: 2
MART
:NiSAN
1976
107
.. ·--.---- _._..
,.:(
.
!LK
ı:iıemiştir, velev ki bu '~sftl•' fa-
isLAM:
kir ve her türlü maddi gelirden
mahrwn olsun. ·
TOB,Lua.tr
HZ. MUHAMMED
(s.a.s.) 'IN ÖGRETiM
VE METODU:
Hz. Muhammed. (s.a.s.)- kendisini sacıece Peygamber dağil,
peygamberlerin sonuncusu_ olarak
ilan ediyor. Ayını darbeyle, geçıtı.işi - geleceğe, müslimahayı -yeni~ ·
dliimi gelişmeye
bağlıyor. ö Tevrat ve İıic~;de ge-
liğe,
deva:ınlılığı
çen bütün p-eygamberleri tasdik
ediyor ve devam ediyor:·- IDçbir
ümmet niÜ.stesna ·olmıiınak · üzere
mut~aka içinde azabı:lıın bir korkutucu, peygainber _ gelip _geçmiştiJ:;.ıo. Ve Kur'lin-ı Kerim; daha birçok_ pe-ygiımberlerin olduğunu, onun bunlardan sadece· bir
losmını işaret
ettiğini · buyuruyor-ı~. Hz. Muhammed (s.a.s.), Hz.
İdris, Hz. Nuh, Hz. İbrahim, Hz.
1\Iüsa ve Hz. lsA vs.'yi tasdik ·ediyor, aynı şekilde "Suhuf-u .İbril.­
him"in, Tevrat'm,. Zebur'un ve İn­
cil'in ilahi menşeini. de. kabfil edi~
yor;- Fakat bizzat kendi~i, Allli.h'ı,n
en son elçisi ve -. Kur'lin-ı · Kerim
de eski kitapları tasdik eden ve
on:lan günışığına Qlk~n. en son
valiyedilmiş kitaptır. Her· hıikuk­
çu bilir ki. bir teşrii kuvvet :ıynı
mevzuda. biribiri arkasma birçok
kanun va'z ederse, _tarih olara-k en
son Qikıinı geçerli olup eski alıka­
mın bil.zılarmı muhafaza, Mzılıi­
rmı değiştirip, baştan itibaren bir
yenileştirme yapabilir. Eski ilahi
kitaplara olan. hürmet ihlal edil--
DiYANET
.DERGISI
CiLT: ·XV
SAYI: 2 ·
MART
NiSAN
.1976
108
memiş,
fakat hiç kimseyi · incitmeden . yerlerine .başkalari konmuş olur.
Hz. lUnhammed (s~a.s.) inançları, Iüzlmıln olan en ·aza indir~
miştir:c Tek olan Allah'a, vaııyo­
Iunan kitaplara ve haşra iman ki
komünistler müstes:y.a, hiçbir din-
dar,
bıılıu manasız bn:lmayacaktır.
Hz. Muiıamme.d (s.a.s.) hem
dini ve Jiem d~ siyaseti
elinde blr.
~
.
.
leştiriyoı;o
ki, bun:Iardan hiçbiri diğerinin zaranna olarak inkişaf
etmesin: İnsanın _iki yönü olan
vücut ve · fulıtan hiçbiri kendiniImrhan e~ez, bilakis, on:lar aynı
lUuıun:lara ve . ayını başkana muti
kılınat~ ahenwi bir düzen gerçekleştirilmiştiı;'.
-. ;Hz. Muhammed (s.iı.s.)-'in metoduna gelince: O tebliğ ediyor
ve ıslahatları ancak tedrici olarak istiyor. o tevhid ve kıylimet
akideleİ'iyle başlıyor ve· · putperestliğin terkini talep ediyor.
, -Hz. Muhammed (s.a.s.) bir
din tebli~cisidir, fakat insan gücüne müracaattan vazgeçmiyor.
Dini müdafaa _etmek için bir devlet kurmak ve bu devletin· aynı
bu dinle işba -ve .idare edilmesi liizımdır. Düşman -tecavüze kalkışacak olursa, . Hz. Mubammed (s.a.s.) ve Asbabı kendiletiPi müdafaa_ edeceklerdir. O bir
harbe başlamayacak · ve fakat
müdafaa -harbi de yasaklaninıya­
caktır-2, Ve sonradan, .Ashli.İnnın
yardunıyla zafer kazaıiııınca, o
kendiiii necip gösterecek ve mnh§.liflerini
mahvetmek
yerine
Kerim, 35f24.
_
_
"Öyle peygamberler gönderdik ki kıssalarını hakıylmt önceden sana· bil- _
dirdik. Yine öyle peygamberler yolladık ki, sana oriıarın kıss.ıi.larını haber
vermedik, Allah· Muiıil.'ya ,da; hitaab ole konuşdıi"; ·(4f164},_ ·''Andolsun ki
senden· evvel· ·de .peygamberlE)lr gönderdik. Onların içinden sana kışsolarını
ana:ttığımız kimseler .de_ var, sana bidirmediğinıfz kimseler de va!-"... " (40 f78).
(22) ''Kendileriyle mukaatele edilen yani düşmanların hücumuna uğrayan mü'minlere, uğradıkları
zulümd-en dolayı, bilmukaabele· harbe izin verdi.
Şüphesiz ki Allah onlara yardım etmeye eİbette kemiiliyle ·kaadirdir" ·(Kur'ii.n-ı Kerim,_ 22f39), "Size harp açanlarla, Allah yolunda, siz de döğüşün
müdMaa harbi· yapın. Ancak . ıi§ın gitmeyin.· Şüphesiz ·1u . Allah aşırı gidenleri ııel'lllez'-' '(Kur'il.n-ı Kerim, 2f190) ..
/
(20)
_Knr'an-ı
(21)
o.
~i
'
i'
1·
oniai':tn kendisine. ittihak ~tmesini .·
tercih edecektir. Meseleyi daha
jyi -açıklamak iı.ıin, tipik l>ir. ola~
yı .kaydedelim: Hz•. Muhammed
(s.a.s.), ·kendisini ölqürmek Için
hazırlanan . komplo . neticesinde,
doğduğu şehri terketti. Uznn seneler boyunca orada şiddetli bir
mücadele mevcuttur: Onun esl;ti
Mekkeli hemşehrileri,_ . onun ve
hicret eden diğer müslümanlıı.rm
mallarını müsa,dere .ettiler; Ilirçok
müslümana ölünceye kadar işkence yaptılar ve Medine'deki. sığınaldarmda olan müslüma,nlara
karşı tecavüzkara:Q.e harpler. düzenlediler. Onsekiz senelik bir mü..,
cadeleden sonra,_Mekke'de başgös_
teren korkunç bir kıtlık zamanında ve Mekkeli müşriklerin yorgun
düştükleri bir anda, ora,daki açlarm imdadıua, koşmak için Hz.
İ)Iuhammed (s.a.s.),. onlara külli.:
yetli miktarda para ve yiyecek
gönderdi. Sonra da . :rullbe'ye
hacca ~itti. Hudutta mola vere,..ek,
Mekke'ye bir elçi gönderdi ye
_düşmana tercih hakkını. bırakarak, bÜtün görunüşleriyle djişmanı avantajlı kılan bir barıŞ
yaptı. Böyl~ce
~. Peygamber,
hac yapmak için Meldte'ye girme,. di; İslamiyet• i kabiii ederek kendisine sığmacak olan Mekkelileri
Medine'den ~fu..ece~- tek taraflı
olarakkabıiletti ve bütün bunlar,
müslümanlarm başkalariyle y~pacakları · savaşlarda.. Mekkellierin
tarafsızlıklarını muhafaza etmeleri şartİ içindi. Hangi Mekkeli b.una
itiraz eder?· Hz. M:uiıammed (!!·
ş..s.)'in _bir d~ .sene Mekke'yi
ziyaret etme h~ vardı,. Hz.
M,ulıammed (s.a.s.), 1\:Iekkçliler
i1iı:t
nin ~li.nlilı döktüler. Iiz. 1\Iuham~
mııd (s.a.s.), b4' cezalandırma ha-
iSLAM.
_İMPARATORLU
reltii.tına. girişmeden,
Mekke)ileri
l!lüküt..u hayaıe uğrattı ve v:ıiruş- ·
ri,ıadan şehri teslim aldı. Ve sonra
bütün. halkı toplayarak, onlar1,11
yirmi ..seneden Ileri lsliinı'a karş~
girj.ştikleri kötülükleri hatı,Iattı
ve emiara sor(lu: Şu, anda benden
ne bekliyoı;sunuz?. Herkes utancmdan. başını önüne. eğince, Hz.
],\'Iuliamriıed (s.a.s.) umiı.mı bir ıtffı i.)An etti: "Çekilin gidin, hepimz ~d edildin~" Bu_ psikolojik
şok, zihmyeti derhal değişti,rdi ve
şehir hemen ve sa.ıiıimi olarak is-
Iamlaştırıldı. uıiıi:uni ~ iJi!nı
sı,rasmda, düşman reislerinaeıi biri, kÇn~ hinıtınıı.k :ve .n:ıüslüman oluşunu bildirmek iç~ 'H.z.
Peygamber'e yaklaştı. Hz. Peygamber ona şu cevabı verdi: '"Bana gelince,
seni· Mekke'nin
valisi tayin ediyorriıiı.'' · Buiıu ·müteakip, ·Hz. 1\luhaİnined (s.a.s.),
. "fethedileiı" şehirde, müıllifi kuvvet 'için bir tek asker bırakıiıa- .
dalı Medine'ye ·döndü ve bu yaptiğma. hiçbir zaman pişıiıan olmadiııa.
Hz. Muhammed (s.a.s.), hiç
kinısanin ıilışık olınadığı bir yerde, ·tepeden tlrn:i.ğa müoo~ez bir
·devlet knrdıL Başlangıçta iyiliksever olmak için ve sadiı.ka vermek·
içfu teşvikler vardı: Fakat hemen
soiıra. bu sadılkalar ııiecbnrL vergiler· oldu ve· düzenlendi: · Devlet
blmları topluyor ve harciyordu..
Sadaka tabiri değişmedi, .~akat
devlet vergisi mBnft:sma geldi ve.
üstelik,
".sadakB,~vergUer"
ze,wı.t; naınaz, .f?ruç ve .~ııec'm yanmda, çatıSı ·ievhid olan isıarn biŞehri bo~?alttıktan ~nra ziy~tiım.sıliın. J;eş _rtiknün~eU: ~frisi olm yapti. Şehirde kalmaya, dev~m
du. Kur'an~ı Kerim! birçok_ defa,
etme yerine, şartlı olan üç gün. aynı ayette, aynı nefeste ~krar
lük ik:pnette~ ,sonra Medine'y~.
ed~ce~tir: . "Namazı. JaJni ve zed_öndii. İki sene sonra.Mekkeii,ler. · - . katı .verin." O, hfllii. Batı'nın maantlaşıiıaya tecavüz ederek, müsliye· bakanlarınin · dikka~ çekIümanlarm müif:efiklerinıien b~imemiş ·oiıin bk mali reform yap(23)
Haınidullah, Le Prııpıiete, de ri~~:
ben
+•
:·
175.
İbn, Hişam'd!UL ...
DiYANET
DERGiSi
ClLT:· XV.
SAYI: 2
MART
:NISAN
1976
109
"_ ..... - .. -··---- ··-·
·---·-- .---
tı: Hz. Peygamber, ·menimlere.
mü teailik • vergileri, zıraı. - ge.
lirleri, alelade vergilerden ayır­
dı · ve bu aleıade vergiler için
tamamen kameri.olan bir-sene ilidas etti, Bu demektir ki her . SS ·
senede bir, devlet hazinesi, mü.,.
kelleflerden hiç kimse • farkına·
varmadan veya. bımu · bir kWfet
saymadan, -fazladan. olarak bir senenin vergilerini kasasma · koyu- ·
yordu. Kur'an-ı Kerim de~.., devlet .
bütçesinin prensiplerini va'z eder.
Hayret ~dilecek -bir hustıs: Hz.
Peygamber, devlet gelirleri için
hürriyet veriyor ve fakat -sti-l istimiilln önüne. geçmek için, har~ ·
c~alar ve bunlardan· faydalananlar için çok kesi~ kaideler koyuyor.
. 'ıdare eden. ve idare. edile:ôİe~
rin her zamalı biribirleriyle mü.::
naSebette oldukları yerlerde, "'inü~
esseseleri yerleıştitdl: .Gilıi.de . be§
defa ceılliiatle .namaz kılınmalı :V~
bu nanıa.Zı, cemaat Içinde en bi- .
!,'Are olana vwcaşa kad~ her_-,
kes i· günde be§ defa huztiİ'a kabtil ·
ve ışiltil.yetıerini' dinlemek ~re,
en büyük mülki idare ·amirinin
kıldırmasıni ~ ko§tu. Vergilei:i
hük'fiıİıete ödemek 'Iazımdır~ fakat ·
bu. Allftİı'm iıakındır; neiıce olarak, hüktiıii.et · bu vergiyi _isteineyi uiıutsa . bile, mü'ıiıinin bunu
ödemesi gerekmektedir:
mec,.
buridir;. cırui.nşümru. biİ' c$niyeti
sağlamlaştırmak içfu bundan . da~
ha faydalı ne ,ola_bilir?
iiac:
DIYANET
DERGISI
ClLT: XV
SAYI:· 2
Hz. Muhammed (s.a.s.), tüm
abli'Unn bir müeyyidesi olarak ölümden sonra dirilmeyi yerleııtiri­
yor, fakat bu düıiya için lüzumlu
olan emniyet _kuvvetlerini de- u- .:
nutmuyor. Böylece nıüeyyide, da-
.
MART
NISA~1976
110
(24)
ha müessir hale gelmekten ba~­
şey olmuyor.
Hz. Muhammed (s.a.s.),. nienşei ilahi olan bir kanun bırakı­
yor: Kur•an~ı Kerim.· İlga edilemeyen bu aynı Kanun, çeşitli durumlara uyması için kıyas yapıl­
masına. müsaade ve hatta teı;ıvik
ediyor.
O, öyle bir şekilde yapıyor ki,_
yalnız adalet değil, kanun da infaz kuvvetinin ' emniyetinde, sebatsız krallardan ve niaceraperest
muhterislerden direktif almayan
gayr-i resmi iilimlere veriliyor.·
· Netice ·_olarak, Hz. Muhammed (s.a.s.), peygamberlerin so•
nuncusu, ıiıührü olduğunu tasrili
ettiği halde, yerine kimin geçe.
ceği hakkında hiçbir emir vermemiştir. O, muhtemelen, ümmetin,
zaman ve mekana göre kendisi
için en uygun olan hükUmet şek­
lini kendi kendisine seçmesini istiyordu: Saltanat, cumhuriyet,
oligar§i veyahut daha başka bir ·
hükUmet §ekli; yeter ki Kur'an-ı
Kerim· .ve Sünnet müslümanlara
ve müslüınaıılarla i1glli itılere tatbik edilsin.
· Hüla,sa psikolojik bir badiseyi unutmayalım: Hz. Mnbammed
( s.a.s,) bir ideal yerle§tiriyor · ve·
bı:lnun gerçekleşeceğini önceden
haber. veriyor. İdeal, bütün dün~
yayı kendi, ırk tammayan, müsjl.vat-çı · ve tek Allah inancı olan
dinine bağlamaktır ve bu vazife,
durum· ve kapasitelerine göre her
müslümana terettüp etmektedir.
Bu önceden- haber verilen şey, son
· raundu kendileri için· olan Roma
ve Siisani lmparatorluklarınııi ve
bu:ııllırı takip edecek o!ıııi hadsiz
hesapsız diğer fetihlerdi. ·Gaybı
bildiren bu haber, dinin tebliğcika bir
-
'Sadalj:alar yil.ni hükümet gelirleri, Allah'dan bir farz olarak, ancak fakirlere, miskinlere, sadakalarm üzerine me'mur. olanlara, kalbieri müslümanlığa alııı4rılıİıak istenenıeriı; kô!elere; esirlere, borCundau fazla nisabı -olmayan borçlulara, Allah yolunda harcamaya ve yol oğluna .... ınahııustur.
-·-Allah hiılı:kıyle bllendtr; tam hüküm ve hikmet asaııjbtdir" (K.K. 9J60),
Journıı. lof Paldstıı.n Historical Soo.le~, Ke.raşt, 1966, IDjl, s; 1-11 de çıkan
"Budgeting and- Tıı:i:afion In• the' Time·- of''the' Holy Prophet" adlı malı:alem.
slıuieıi
geidigi iı;in, · . mü1ınlıı1eı:>
bunu, herhangi bir hayalperestin;
gaiptt:n verdiği ha'!Mır ,gi~i görı;ı,..
mezl~rdi; hele bunun. _başlangıcı.
geldiyse ve devamının· .garal).tisi
tebarüz etmi§se ki bunun iı;in.sab.~
retmek .Iazundır. Gerı;ekten. de.Hz.
Peygamber'iıi vefatından · ·onbe§
sene sonra müsliim.anlar, üç kıt'a,
üzerinde saltanat. sürüyorl!P..'dı.
L
'
.
i
i
;>:.;.
ı
1
HilAFET: ·
Hz. 1\lubamıned. ( s.a.s.) !e . ne• ·
bir devlet ve ·ne de bir idare, mi.,. .
ras olarak kalmı§tı, siyasi yönden
de kenc:Usine .intikal eden an' aneler daha da azdı:. ~er §eyi·.yeniden yapması gerekiyordu. Onun
idareşi dört kısma ayrılabilir: İc•·
rai, teşrü, · adli ve kültürel ki,· bu
sonuncusu bilhassa · dinin .tebliği­
ni .te§kil ediyordu- ve .·risaletinin
sebeb-i vüctldu da bu idi; 'blıcesas
o.lınaJı: üze~e, . diğer artakalanlar .
da l:iuna hizmet edecek birer· vası..:
· . taydılar.
. Birinci Haijfe Hz. Ebft Bekir
(r.a,.)!e biri iç ve bir diğeri de dı§
olmak. üzere iki harp miras-kaldı.
Gerı;ekten, Hz. Muhammed (s.a.
s.)'in lıayatımn son aylarm:da iki
maceraperest peygamberlik. iddia- ·
smda bulunmtı§lar ve Hz. Muhammed (s.a.s.)'in vefatında; aralarmda bir de kadın bulunan <}aba ba§kaları da aynı iddiayı gütmܧlerdir. ~. Ebft Bekir (r.a.) · büyük
(25)
Bak. Journal. ~f
bir enerji lle duriuna hıi.kim ol(,l.u
ve _generalleri birkaç ay J9inde nizariıı sağlamaya muvaffak · oldular. Aynı_ zamanda · Bizansis ve
İran ~udutlarında da })ir :iJış~ harp
vardı, Hiçbir zaman ,.layık olduğu .
veçhile hayran olunmayacak bir
cesaretle, her iki , cephede a;ym
and.Sı düny~
iki
:t:Llt
!SI..,.&.M .
İMPARAT()~~u
büyüğüne kar§ı
ki _bunlar ,da mi,islüman~
Iarla. savaşmak için. kendi arala,
.. rmila anla§mı§lardı ve hudut b.öl·
gel_erini i§gal etmeye n_ıu\'affak oldu.. Kendisinden sonra hillifete gelen Hz. ömer (r.a.) ve- Hz. Osman
(r.a.), ·mücadeleye devam etmekten başka.. bir. şey yapamadılar.
Aynı zaml!Dda h~et mekanizmasını tedricen ~sis·.ettiler ki kanaat .ve saminıiyet temel pren. siplerini te§ki,! e(liyordu. .Memle- ·
ketin sabık e~endileri olan inıpa­
ratorla,rın' "nüfuz masrafları''.-.a­
zaldığı iı;iıı, , . I,arbin neticesinde
başgösteren gelir azalması hiı;bir
sftrette -menfi bir tesir yapmadı.
ı;arpl§tı
1\Iağliı.p olanlara Vicdan hür~
riyeti, ·tüzel ki§ilik ve aynı· toplu~
rutin fertleri arasmda çıkacak
olan bütün davalar ' için mubtariyet tanındi. tsıa,in kanunu yal~
mz İnüsJiirriaiıla~a· ·tatbik edildiği ·
iı;m, ·her toplumun ht'ılriııri idaresi,
o toplumun dini reısme tevdi'
edildi, Zalimane bir birleştirmeye
,. c hayır· diyerek, mağlüplarm kalbi
kazlımldı ve ·ne Goeje'nin!B.. dedi-
FııJüstiı.n .Hist~~ic~l:.Sociiiiy, -Kılraşl, 1~~3, Ifi .. s.
·41-45 de
Christianity. and. ho:W they
Deteriorated. adlı niakale;ıri
· ·
.
. ·
(26) ne Goeje, :ıuilmoire sur la c'o~n~te de ıli !'yrie/ (2, baskı), s. 104.~106 da a~en
şöyle· diyor: ''Halı:ikaten, Suriye'deki insanlarm. duiiımu Araplar için çok
_elverişliydi, ve ,Araplar buna lll.yild:ı~ zira onların mağluplara karşı olan
muamelelerdeki .tatlılık, bundan· evvelki reisierin . miskin zulmüyle tamamen
zıt düştıyo_rdu. ·~adikoy.-(K?Jkedon). ruıiant ·meclis!İıİn, fermanıarına boyun
eğmeyen hrlstlyanlarıri; Herakıius'im:emriyle. burunlan ve kulakları kesilmiı;ı, ve bariıia.kliı.rı yerle bir .edılniışti: .• lı~ ·istllll.sını kolaylaııtırmalı:l'a suçlanan yahudiler, Hera.klius''l!ri .umuıni af çıkaraÔa.ğma dair sözüne .rağmen,
hunbarca iııkenceiere hedef Çıımuı;ılardı.,. ·'Buıiıin aksine Ar~plar, Ebu Bekir'in
yerle~tiği prensipierin reh~ıirll~nde, yerli. halkı kendilerine .. bağlamaya ça.. liı;ıınıiılar, . ve evvel emirde, verdikl~İ1 ·aöze· sadık kalını§Iardır.,: TaJı:i:iben on
beŞ sene ·sonra, bir nesturi papaz. (Bak. Asseınımi, BibJ., Orient•. İli,. 2. s.
XCVI) onların mevzuunda söyle. )razıyordu: · '!A.llah'in,· ..bugün· kendilerina
hftkimiyef verdiği İııi Tayiılıir (Araplar), ıi.Yııı za:nsnliıi i:ıiZım .efendıierimiz
oldular: fakat oıilar, hiç .bir sUrette ıurıstıyan «fi.nl ıie iıaviı§ınıyorlar, "ust~lik
çıkan, The i'rıendly ~lations. of Islam with
i
1
i
~·
DiYANET
DERGiSi
ClLT: XV.
SAYI: 2
MART
NISAN
1976
111:
ği gibi, bu mağlfipiar, mÜslÜmaıi­
. ları,
lar.
kurtarıcı
olarak
l\lüslümanlarıu,
karşıladı­
fethadilen
.ıueuıleketlerde ziraatıa nğra§ma­
ları yasaklandı. Böylece bütün
müslüman halk, malı§ alan ve devamlı olarak hareket halinde olan
asker dlırumıuıa sokuldu, Arap
devesi, İslAm ordusuna, düşman-·
larmda .olıuayan bir hareket kazaiıdıriyordu.
Müslüman
hakiuılerinin
büOnlar,
yalıuz Kur'an-ı Kerim ve Sünnet'le işlerini hallettiler;· birçok örnek
ı;ııkardılar ve tedrici olarak öyle
bir İslam Hukuku Nizaııu geli§. tirdiler Id, ilahi bir tecelli olıırak
bunda, yabancı testi-e ait· hiı;ıbİr
ize rastlaıuuamaktadır27,
Çeşitlilik iı;ıinde birlik, bir 'istisnadan ziyii.de ·bir Met oldu: İs•
panya•dan Çin'e kadar fetbedilen
her bölge, parasını, ıuaii idare
iı;ıin lisanını, gayr-i müsiimler ayük bir hürriyeti
va~dı.
rasındaki iı;ıthuai dayalıışma iı;ıin
olduğu gibi, arazi
vergileri ve
gümrükler vs. iı;ıin; kanunlarını
muhafaza etti Belaznriea, bizim
için ı;ıok beliğ bir vesika bıi'iıkı:nış­
tır: Halife Hz. Ömer (~~a.), Sftriye'deki viilisine şöyle y~: "Bana, gelirlerimizin, hesabını. ·yapa..,
ımanımızı
· biiecek bir Ri'iini gönder.'; Şüphe­
siz o, Merkezde Yunanİılarla ilgili
maliye §Ubesinin müdürü oldu.. tsli\m toprağına katılan eski Bizans
İmparatorluğunda vergilerin ı;ıok
hafiflettirlldiğini, halbuki İslam .
toprağına katılan eski ·tran böl~
gelerinde mali mekanizma adil
olduğu iı;ıin · bunların hemen hemen hepsinin aynen muhafaza·
edildiğini kaynaklar
tasdik etmektedir29, -Halife, vergi tahsildarlarııun,
halka hiı;ıbir zulüm
yapyapmadıklarından emin olıuak
için, her sene, her bölgenin köylü
temsilcilerini Medine'ye davet e- ·
derdiso,
Namuslu olıuak §artıyla, .bütün·,değerlerden ·istifade. edildi.
Halife, tarafsız, kanaa,twı.r ve seri intikal sahibi olduğu iı;ıin, ahlaksızlık kök salamazdı. Harun
· nr-Reşid'in hukuk mtışaviri ve
Şarlıuan'ın muasırı olan İmam
Ebü Yüsuf,. K1TABU'L-HARAC3!
adlı eserinde· ·bize şunları anlatı­
yor: Bir gün. Hz. Ömer (r.a.) Ka'-·
be mascidinde Cum'a hutbesini·
okurken, önüne bir hıristiyan gellp, müslüman gümrükı;ıülerinin,
hem gelirken ve hem de giderken
bir ı;naldan iki defa vergi aldık­
larmı şikayet etti Hz. ömer (r.
a.) "OnJann buna hakkı yoktur"
koruyorlar, papaz ye azizierimize hürmet ediyorlal', kilise ve ma-
nastırlarımıza bağ-ışta bulunuyorlar..• " İslil.m siyasetini aydınlatmak icin ll'U
olayı nakledeceğ"im; Hiımus iııgal edildi; fakat Heraklius'un son. çabalarından
IJIYANET
DJ;RGiSI
CiLT: XV
SAYI: 2
MART
NiSAN
.1976
sonra: Müslümanlar şehri boııaltmak :;ıorunda kaldılar. Sehri boşltınaya kac
rar verilir verilmez, müslüman· kumandan, boşaltılaciı!ı: olan şehir halkından
toplanmış olan bütün vergilerin· tekrar geri iade edilmesini emdettı. Zira !slam kanuniarına gllre vergiler muhafazaya karşılıktır. (Bıi.k. De Goeje, a.g.e.,
s. 103-104 ve Docunıents adlı eser!m, :ı:; ·53) ..
Revue ıi.lgerienue, tuniıiienue et marocaine de jurisprudence et de liigislation,
Temmuz, Ağustos ve Eylül 1947 de ı;:ıkan, G, H. Housquet'nin "Le ıriystere
de formatıon et deiı origlnes du Fiqh" adlı makalesi. Bu makaleile aynı tezi savıllıan Nallino ve· benim makalem Kemal Kuşçu tarafından İslAm Fıkliı
ve Roma hukuku adı altında. tercüıİı.~ .edilmli;ıqr. Bak. FITZGERALD, Law
Quarterly Review, Londori, 1951, s. 81-102,
. (28). Bela·~uri, E~sab ui-esraf (İstanbuL e(yazması), II, 285 .
(29) D. Dennetı, Conversioll and ·Poii Tııx in Early Islam' da, eski Bizans bölgelerinde yapıian ·mali vergi indiriminden bahsetmektedir. Taberi, Mes'udi v.s.
de eskiden SasaiıUerde olan blllgelerdeki· mali nizamın muhafaza edildlğ"inderi
sllz etmektedirler:
·
(30) Bak. Şibl~ tarafından Hz. ömer (r.a.)'in biyografisi (al-Flirüq, Urduca), ve
İngilizce tercüm~si.
112
(31)
Ebü Yüsuf, Kıtab ui Hıı.rac, s. 72; Tabert, Tefsir, X, 110.
dün nda dağıttın ve kendine de
herkesinki gibi bir tane aldın, fakat bugün giydiğin, bir ndadan
daha fazla ediyor." Hz. ömer (r.
a.) cevap verdi: "Doğrudur, fakat ben uzun boylu olduğum için,
oğlum payını bana bıraktı ve senin gördüğün, oğlummikine ilAve
edilmiş olan OOnim ndamdır."
"Şimdi seni · dinieyecek ve itaat
edeceğiz.'' diye, bedevi sözünü bitirdi.
İslB.nı hukukunun gelişmesi, ·
bu ilk zama:ıılann akl-ı selimiıie
çok şey borçlndlır. Kur'an-ı Kerims3, gauimet taksiminin kaid~
lerini B.nıirdir, fakat toprakları
fetbedilen
imparatorlııkla:n
ne ·
yapmalı 'l Bir!)oıdarı .ısrarla bunlara da herhangi bir gauimet gibi muamele yapılmasını söylediler. Hz. ömer (r.a.}, · meseleyi
herkesin önünde günlerce. m~
kere etti. GauimeQe ilgili aye~i
kerimeyi herkes biliyor ve fakat
hudatları .bunun içinden nasıl çı­
karacaklarını hiç kimse bilmiyor. da. Bir gün Hz. ömer (r.a.} atı­
larak: Buldum, Kur'an-ı Kerim'e
göre nasıl yapılacağını biliyorum.
Hz. ömer (r.it.) Kur'an-ı Kerim'den birkaç ayet okudu ki, orada
şöyle deniyor: ·
dedikten sonra hatbesine devam
etti. Birkaç gün sonra bu hıristi­
yan, hatırlatmak üzere geldiğin­
de, Hz.. Ömer (r.a.) sAdece şunu
dedi: "Bu yeter." Tamamen u.:
mitsizliğe düşen hıristiyan tüccar,
vergileri ödemek ve lnymetli malIarını geri almak niyetiyle huduttaki gümrük dairesine· gitti.
Fakat oraya vardığında, Halif~­
niİı, gümrükı;illere, bir tek sefer
güırı.rük almalarını emreden mektubu ı;oktan gümrük memurlarına
ula.şmıştı.
İslami
her şeyin ·temeli olan
Kerim öğretildL Yeni
mühtediler, eşitlik esasına göre
karşılandılar.
Her
müslüman
Kur•an-ı
Kerim dilini öğrendi.
1\'lalıkfunlarnı fidyeleri ve kazaen
olan ölümlerdeki kan bedeli, ilgili
şalısa değil, bağlı· bulunduğu kabileye terettüp ettiği için ve -sosyal sigortalar teşkilatın& olan
büyük ihtiya!)tan dolayı, arap olmayan mühtedilerden her biri
arap Ailesine bağlandısıı.
Merkez ve taşra hükOnıetle­
ri, istişare meclisleriyle çevrildi
ki, buraya gayr-i müslimler de
kabUl ediliyordu.
Halife çok kudretliydi, fakat
diğer müsiUmanlar gibi .o da aynı Imnuniı boyun eğiyordu; ayrı~
· ca, · kendi reayasmdan her bir şahıs önünde mes'ul
durumdaydı.
. Tarilite muhafaza edilmiş olaıi
binlerce misAlden, şunu ·zikredeIim: Bir gün Hz. Ömer (r:a.) din-.
.leyicileriıie hitab ederken şöyle
devam etti: ''Dinleyiniz ve itaat
ediİıiz." Bir bedevi ayağa kalkarak şöyle dedi: ''Ne dinlemek ve
~ de itaat," Halife, ''Niçin 'l" diye sordu. Çlliıkü~ dedi bedevi "Sen
Kur'an-ı
1
j-
1
'
.i
i
1
i
+
1
1
1
,.'
ı!
ı
1
1
·-r
'
1.i
1
ı
1 ·,
~
' "Alliilı'm · fetbedilen diğer
küffar memleketleri
alı1illsin­
den· peygauıoorine verdiği "feyi' "
A.Iıah'a, peygamberine, bısunlara,
yetimlere, yoksullara, yolda kalaıılara ruddir. Ta ki bu mallar
i!)inizden · yalnız zenginler · arasmd!l' dolaşan bir devlet olmasın •••
Bilhassa o feyi' hicret eden ·fakirlere aiddir ki onlar Allah'tan
fazl-a hidB.yet . ve hoşıındlnk
ararlar... Onlardau evvel Medi-
!LK
tsr. XM
İMPARATORLU•
DiYANET
DE~GISI
ClLT: XV
SAYI: 2
(32)
_l,
7~
1
1
1
Hz, Peygamber .tarafından va'z edilen Sehir-Devletl Medine anayasası, bundan ba.bııetmektedlr. Madde: S-12. Umumt olarak bak. Serahst, Mebs1lt, XXVll,
~142. {ma'Aldl). .
.
.
.1.
. (33) · "E~er AllAha 1maıi etmiı;ı, hak ile baatılın ayrıldıltı gün, iki ordıinun birbirine kavuı;ıtuıtu Bedir günÜ kulumuz Muhaınnied'e indirdiltimiz Ayetler'e tnanmıı;ısanız billn ki, ganimet olarak aldııtınız her hangi bir ı;ıeyİn
mutlakaa beste biri. Allah'm, Resulünün, hısımlarm.. yetlmlerin, yoksullıırın.
yolcunundur. Allah her ııeye halı:klyle kaiı.dlrdlr~'. (KK. 8J41). ·
MART
NISAN
1976
1:13
~·
·-····- -··· -----·--·-···
iLK
.
:tsı'...AM
TOJİLı:iG'U
ne'yi yurt ve -iJnan · evi ·edin~
olan kimseler, kendilerme
hitıret edenler~ sevgi
beslerler...
Bunlann arkasııldan gelenler..."
_ Hz~· Ömer (r:~·), billıaşsa son
ayet fu;erinde durdu, ''bunlann
arkasınılan _geleıiler...": dW,yanın
sonu gelinceye _kadar fethedUen
topraklar, Jıalen - yaşayanlarl_a,
sonr~<Jan geleceklere
aittir., Şu
halde bu ·durumu eınniyete a.ın:;,ak
için yapılacak _te~ şey, bugünün
v~ yarının :tfun halkı için,_ toprakIan hiik:iiınet elinde bir emanet gibi bulundurmaktirs~. _
DIYANET
DEORGISI
CilT:
XV
SAYI: 2
MART
NlSA,N
1976
iNKiRAZ:
miş
.
Gerçeği söylemek Iazımsa, bin
sene zarfmda idamesini süren bu
İınparatorltiğun inkirazı olınamı§ _
tır.- Fağat biribiriniri yerine geçmek içiıi yapılan bir harp ve iktidara gelenin yaptığı kanun değişikliği, aynı millet içlııde, aynı
topraklarda yeni bir imparatorluk Iuırdrr. Hadiseler -şöyle cereyan etmiştir:
Kur'an-ı Kerim, sadece iyi ve_
ya kötü krallardan bahsetmekte~
dir. Bir hükümdar hanedilmının
doğması için, Hz. Peygamber,. erİslam büyük bir aizuyla neş­
kek evlat bırakmadı. Hz. Peygamredildi, fakat nümune olarak yaber'iıı _ölümünü takip eden saatyıldİ, korkıiyla değil. Her müslü- lerde, merkezde yaşayıı.n halk,
man için, bÜtün kanunlarm teme:..
müebbed
bir başkan s_eçmeye kali - olaıi Kur'an-ı Kerim ve Hz:
rar verdi. Bu, Hz. Mnhanmıed
Peygamber'in · Sünneti İsıarn top(s.a.s.)'iıı en samimi arkadaşı olan
Iumulıun ~inde öyle · bir - teHz. Ebu Bekir (r.a,) oldu. Hz.
cii.nüs yarattı - ki, · bu, - dünyaEbu
.Bekir (r.a.) ölüm döşeğinde,
nııi · en· Çok gaYı--i - mütecAnis
kendinden sonra gelecek olanm
olanlarmdan biri idi. i:ıilil.ni: inan!,ı­
tayinine dair bir -tezkere yazarak
lai'ının sMellği, :iıikah, boşıi.nına,
mühürledi ve kapadı. Katibi de
mir~s vs. gibi sosyal kanunlarm
oraya toplanmış olanlardan, seda basit oluşu, kanunları daha az
çilıniş
olan meçhUl şahsa biat etInillanışlı ve
daha az menmun
melerini istedi. Hz. Ebu Bekir
edici diğer dinlerin sllliklerini
(r.a.)'e olan itimaddan dolayı
cezbetti.- Sadece bir misal: Kızın
biat _edildi _ve isim açıJı.:Ianınca,
mutlaka erginlik çağııidan evvel
hiç
kimse sükftt-u hayale uğranıa.,
evleumesiıii ısrar- eden Hindistan'dı. Hz. öm~r (r.a.) seçilınݧti. Hz.
daki -Brahman- kanunlarını düŞü­
Ebft
· Bekir (r.a.)'fu vefatından
nelim ki, b n -din, seksen yaşmda­
sonra, Hz. ömer (r.a.), kendisinin
ki bir ihtiyann, iki yaşındaki bir
veya bir başkaamın iktidara gekızla .evleumesine müsaade edi..
tirilmesi . i~>in
bütün
h""urrıye
• · ti hal-:s
.
yor ve bilhassa dnl kadının teklı:a verdi Fakat daha iyi bir terrar evlenri:ıesine -izin vermiyor!
cih yoktu; zaten başka aday da
yoktu. Hz. Ömer (r.a.), ölüm döGerçekten, _meydan mulıa.re­
şeğinde, kendi .halefini seçmeleri
be,erindeki- -zafer~erde tabii tesaiçlıı altı kişilik bir heyet seçti
düfler '\'ardır, fakat kazanılmış
. bir zaferin devamı,-daha az--tesaki haddizatmda, bunlar Hz; Peydüfi olan bir şeydir; hele bu zagamber'in en samimi. olan arfer, ~ağlftplarm- rıza ve· memnu, kadaşları ve Cennetle .·müjdeleıi­
ıiiyetleriıii ihtiva ediyorsa.- İŞte/ . · · niiŞ olan oıi kişiden ·ııayatta kabu ilk İslam İmparatoı:Iuğunda, _ . Ianlar(lı. .Fazla: karı§Iklığa. meyeıi. ·çok dikkate ş·ayan hAdise bu-_
, dalı vermeden' bu ݧ' yapıldı ve
dur.
Hz..Osman (r.a.) . iktidara geldi.
-
Belli bir şekillde isiam dinine
girmiş ve Hz. Ali (r.a.)'m, Allil.h'm, insan olarak görüntüsü olduğunu ilan edip, onun
adaylığını
destekliyer ek kraldan ziyAde kralcı olan İbn Sebe'ninSS uzun zamandan beri tertip edip, hazırla­
dığı bir ko~plo, Hz. Osman (r.
a.)'m şehid edilınesiyle muvaffak
oldu. Karmakarışık ve ~ahrik edil_
miş olan siyasi durum, iktidıria
geçme meselesini soğuk bir hiır­
bin değil, sıcak bir harbin karar
vermesini istedi. Dört senelik iç
harpten ve birçok kanuı dökülmesinden sonra, Hz. Ali (r.a.)
anarşistler tarafından şehid edildi
ve rakibi Hz. Muaviye, idaresini
sağlamlaştırdı: Hz. Ali (r.a.) taraftarlarma göre, Hz. Ali (r.a.),
yerine geçmesi için oğlu Hasan'ı
ta.yin etmişti. Fakat Hz. Muaviye, · Hz. Hasan'ı, · rakip halife olmaktan vazgeçmesine, kendi haklarını ona· .bağışlaması­
na ve veliabd sıfatını kabfil etmemeye iknaya · muvaffak oldu. Bu,
bir zaman için, isianı imparatorluğunu yeniden birleştirdi Fakat Hz.. Hasan, Hz.· Muaviye'den
daha evvel öldü. Hz. Muaviye de ·
kendi öz oğlunu veliabd tayin etti ve bunda, Hz. Ali (r.a.) tarafından tatbik edilmiş bir hlisftsu takibetmekten başka bir şey
yapmadı. işte, müslüman vak'anüvislerine göre, Emevi Hanedll.mıun başlangıcı ve Hulefll.-i IDişidin'in sonu buradadır•.
Denilecek ki, iktidara kimin
geleceğini bir düzene bağlayacak
bir kanunun yokluğu, bu üzücü
Mdisel.erin başlıca sebebidir. Fakat aslında, Hz. Peygamber, baş­
ka bir şekilde yapamazdı. Onun
en ufak bir hareketı, üıiımeti için
bir· kanun teşkil ediyordu. Şayet
o, babadan oğula geçen istihlltfı
yerleştirmiş olsaydı, müslümanlar
ono değiştiremiyeceklerdi. Daha
sonraki devirlerde, toplum, bir
kaideye karar verirse, şartların
değişmesiyle
bo leğiştirilebİlli',
fakat. Hz. Peygamber'in eınri değiştirilemez. Şu halde, Hz. Peygamber, yaptığından daha başka
bir şekilde yapamazdı.
Haddizatında,
linden hiç kimse
hükftme.t
1LK
İSLAM
1MPARATORLUGU
şek­
giı.yr-:i meıunun
değildi, yalnız §ahıslar meselesi,
· halkın bir kısmını kışkırtıyordo.
Gayr-i müslimlerin -belki nüfusun %90'ı idi- bo inkılab ve
"Mnedan" değişikliğinde tarafsız
leri olmadığı, onların •'keenlemyekfin" oldukları husftsuna· · tekrar
işaret. etmek Iazımdır. İmparator
n. Constantin, Sftriye'deki hıristi­
yan halkı isyana teşvik ve onları
bir istillt ile tehdit etti, Sfi.riye
vli.lisi ve istihlltf harbinde hilii.fet
adaylarmdan biri· olan Hz. Muaviye'nin bo tehdide cevabı· meyhordor: "Şayet senin bo tehdidio
tatbikata konacak olOl'Sa, seninle
savaşınak için, beni .Ai.i.•nin hilltfetteki rakibi orduSunun başm­
da bolacaksm."s6 Constantin oıia
inandı ve bo lfadelerin samimi.
'
yetinden şüphe etmemize mahal
yoktur. Aslında, tsıa.m İmparator_ ·
Ioğundaid gayr-i müslimlerde, ne
hıristiyanlarda, ne zerdiiştilerde
ve ne de diğerlerinde bir galeyan
yoktu.
Ben, kendi kanıtatima göre
şunu iddia ediyorum ki, bu ilk İs­
Iam İmparatorluğunun inkirazının
sebebi, basit bir tesadiiftor. Ne
meşroti nizarn ve ne de şiı.hıslarm
ihtirasları bunda esas yeri teşkil
eder.
DIYANET
DERGiSI
/-clLT: XV
SAYI: 2
MART
NISAN
1976
Bak. s. 6, not. 2.
(36) Mes'ud!, Muruc uz-Zeheb, (Avrupa
(35)
baskısı),
IV, 350:
Zamaiıııı:rı,
Fa'i<L I, 20.
115
-······ -··--·--· ıl