Book 1.indb
advertisement
Erken Çocukluk Döneminde Gelişim Ed�tör: Prof. Dr. M. Eng�n DENİZ 8. Baskı Editör: Prof. Dr. M. Engin DENİZ ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE GELİŞİM ISBN 978-605-241-054-7 DOI 10.14527/9786052410547 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: 2008, Ankara 8. Baskı: Eylül 2017, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu Kapak Tasarım: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: [email protected] ÖN SÖZ Doğum öncesi dönemle başlayan yaşam serüveni, doğumla birlikte hızlı bir biçimde devam etmektedir. Bu anlamda erken çocukluk döneminin ne kadar önemli olduğu açıktır. Tıpkı “Ağaç yaş iken eğilir” atasözünde verilmek istenen mesaj gibi. Eğitsel açısından erken çocukluk döneminde hem anne babalar hem de okulöncesi öğretmenlerinin olumlu tutum ve davranışları, çocuğun geleceğini şekillendirmesi açısından çok önemlidir. Sosyolojik anlamda toplumların sağlıklı gelişmesi, geleceğin şekillenmesi ve toplumsal değerlerin taşıyıcısı olmaları açısından da erken çocukluk dönemi önemlidir. Gelişimde ilk yıllar birey açısından gelişim alanlarının en kritik dönemlerinin yoğunluklu yaşandığı ve bireyin sağlıklı gelişiminin temellerini şekillendirdiği bir dönemdir. Birçok bilim insanı ve gelişim-kişilik kuramcısı erken çocukluk dönemine vurgu yapmaktadırlar. Bu dönemde yaşananların yetişkinlikte bireyin birçok gelişim alanını etkilediğini ortaya koymuşlardır. Erken dönemde anne baba ya da çocuğa bakmakla yükümlü kişilerin tutum ve çocuğa yönelik davranışlarının onun yetişkinliğinin belirleyicisi olmaktadır. Çocuk ilk eğitimini en yakın çevresi olan ailesinden almaktadır. Yine erken çocukluk döneminde ailenin yanı sıra örgün eğitim olarak okulöncesi kurumlarda eğitim verilmektedir. Hangi meslek dalı olursa olsun her meslekte o mesleğin gerektirdiği işe yönelik malzemeyi tanımak zorundadır. Bir inşaat mühendisi yapacağı binanın zeminini, kullanacağı malzemeyi vs. tanımak zorundadır, bir marangoz yapacağı sandalyede hangi tür ağacı nasıl kullanacağını bilmelidir. Örnekler akla gelebilecek bütün meslekler için uzatılabilir. Bir davranış değişikliği meydana getirme işi olan öğretmenlik mesleğinde ise en önemli unsur öğrenciyi tanımaktır. Öğretmen sınıftaki öğrencilerini tek tek ve bütün gelişim alanlarıyla tanımak zorundadır. Onları bilişsel, dil, fiziksel, devinsel, duygusal, ahlak, kişilik, cinsel ve sosyal gelişim yönleriyle tanıdığında sınıfta etkin, verimli ve yararlı bir öğretmen olabilir. Özellikle erken çocukluk döneminde öğrenciyi gelişim alanlarıyla tanıyan, ilgi ve yeteneklerini keşfeden ve çocuğun bu yönde gelişmesi için ortam hazırlayan öğretmen hem bireyin, hem toplumun hem de insanlığın ilerlemesine katkı sağlamış olacaktır. Bu kitap kendi alanında bir ilk olarak ortaya çıkmıştır. Erken Çocukluk Döneminde Gelişim Kitabı Eğitim fakültelerinin Okulöncesi öğretmenliği programları, gelişim psikolojisi dersleri, Meslek yüksekokullarının Çocuk gelişimi bölümlerinin yararlanabileceği bir ders kitabı olmasının yanı sıra bütün meslek yaşamları boyunca öğretmenlerin yararlanacakları bir başvuru kaynak kitabı niteliğindedir. iv Erken Çocukluk Döneminde Gelişim Kitabın dili ve özgün anlatımıyla aynı zamanda tüm anne-babaların yararlanabileceği bir kaynaktır. Kitapta erken çocukluk döneminin tüm gelişim alanları alanında uzman akademisyenler tarafından detaylı olarak ele alınmıştır. Görüş, öneri ve eleştirileriniz için şimdiden teşekkür ederiz. Kitabın hazırlanması sürecinde, tüm bölüm yazarı meslektaşlarıma, gösterdikleri özverili ve yoğun çalışmalarından dolayı çok teşekkür ediyorum. Bu ürün, onların hem birikimlerinin hem emeklerinin hem de titiz çalışmalarının sonucunda ortaya çıkmıştır. Kitabımızın bu son baskısının yayımlanmasında titiz çalışmalarından ve emeklerinden dolayı PEGEM AKADEMİ Yayıncılık sahibi Servet SARIKAYA’ya ve çalışanlarına çok teşekkür ediyorum. Sevgi ve Saygılarımla. Editör Prof. Dr. M. Engin DENİZ Ağustos, 2017, İstanbul 2017 Bölümler ve Yazarları Editör: Prof. Dr. M. Engin Deniz 1. Bölüm: Erken Çocuklukta Bilişsel Gelişim Doç. Dr. Emel ARSLAN Necmettin Erbakan Üniversitesi 2. Bölüm: Dil Gelişimi Prof. Dr. Songül TÜMKAYA Çukurova Üniversitesi 3. Bölüm: Fiziksel Gelişim Doç. Dr. Kezban TEPELİ Selçuk Üniversitesi 4. Bölüm: Motor (Hareket) Gelişim Doç. Dr. Kezban TEPELİ Selçuk Üniversitesi 5. Bölüm: Sosyal Gelişim Doç. Dr. Maide ORÇAN Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi 6. Bölüm: Duygusal Gelişim Dr. Şule ERDEN Çukurova Üniversitesi 7. Bölüm: Kişilik Gelişimi Öğr. Gör. Emine İNCİ Adnan Menderes Üniversitesi 8. Bölüm: Ahlak Gelişimi Doç. Dr. Özkan ÖZGÜN Çukurova Üniversitesi vi Erken Çocukluk Döneminde Gelişim 9. Bölüm: Cinsel Gelişim Öğr. Gör. Mehmet Taki YILMAZ Sinop Üniversitesi 10. Bölüm: Erken Çocuklukta Özel Eğitim Prof. Dr. S. Sunay YILDIRIM DOĞRU Dokuz Eylül Üniversitesi 11. Bölüm: Çocukta Oyun Gelişimi ve Yaratıcılık Doç. Dr. Şafak ÖZTÜRK AYNAL Celal Bayar Üniversitesi İÇİNDEKİLER Ön Söz .................................................................................................................................... iii Bölümler ve Yazarları .............................................................................................................v 1. BÖLÜM ERKEN ÇOCUKLUKTA BİLİŞSEL GELİŞİM Bilişsel Gelişim Kuram ve Kavramları .................................................................................2 Bilgiyi İşleme Kuramı ......................................................................................................2 Duyum.........................................................................................................................2 Algı ...............................................................................................................................3 Bir Bilgiyi Kısa Süreli Bellekten Uzun Süreli Belleğe Aktarma Yöntemleri ....................5 Tekrar .................................................................................................................................5 Anlamlandırma - Kodlama .............................................................................................5 Örgütleme .........................................................................................................................5 Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı .......................................................................................6 Piaget’ye Göre Bilişsel Gelişim Dönemleri .................................................................10 Duyu-Motor Dönemi (0-2 Yaş)..............................................................................10 İşlem-Öncesi Dönem (2-7 Yaş) ..............................................................................11 Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş) .......................................................................14 Soyut İşlemler Dönemi (11 Yaş ve Üzeri) .............................................................16 Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı .....................................................................................18 Vygotsky’nin Bilişsel Gelişime İlişkin Görüşleri ..............................................................19 DEĞERLENDİRME SORULARI .......................................................................................22 ÖZET .....................................................................................................................................22 KAYNAKÇA .........................................................................................................................24 2. BÖLÜM DİL GELİŞİMİ Giriş ........................................................................................................................................28 Dil ve Dil Gelişimi Nedir? ...................................................................................................30 Dilin Önemi ve Fonksiyonu ................................................................................................30 Dil ve Düşünce......................................................................................................................31 Dil ve İletişim ........................................................................................................................32 viii Erken Çocukluk Döneminde Gelişim Dil Gelişimindeki İlkeler .....................................................................................................32 Dilin Temel Bileşenleri ve Kuralları ...................................................................................33 Dil Gelişim Kuramları .........................................................................................................33 Davranışçı Kuram ..........................................................................................................34 Sosyal Öğrenme Kuramı ...............................................................................................34 Bilişsel Kuram .................................................................................................................34 Biyolojik (Psiko-Linguistik) Kuram.............................................................................35 Dil Gelişiminin Dönemleri .................................................................................................36 Dil Gelişiminin Dönemleri ...........................................................................................36 Agulama Evresi (0-12 ay) ........................................................................................36 Tek Sözcük Evresi (12-18 ay) ..................................................................................37 Telgrafik Konuşma, (İki Kelime / Kelimelerin Birleştirilmesi Dönemi 18-24 ay) ..............................38 İlk Gramer Süreci (24-60 ay/ 2-5 yaş) ...................................................................38 Piaget ve Çocuk Dili.............................................................................................................41 Çocuğun Benmerkezli Dili ve Özellikleri ...................................................................41 Toplumsallaşan Dilin Kullanılması ve Özellikleri .....................................................42 Vygotsky’nin Dil Gelişim Kuramı ................................................................................44 Dil Gelişimini Etkileyen Faktörler ...............................................................................45 Öğrenme ve Olgunlaşma ........................................................................................45 Sosyo-Ekonomik Durum ........................................................................................45 Konuşmaya Teşvik ...................................................................................................45 Cinsiyet ......................................................................................................................45 Aile İlişkileri .............................................................................................................45 İki Dillilik ..................................................................................................................46 İkiz Olma...................................................................................................................46 Sağlık..........................................................................................................................46 Zeka ...........................................................................................................................47 Oyun ..........................................................................................................................47 Dil ve Konuşma Problemleri ........................................................................................48 Dil ve Konuşmada Gecikme Nedenleri.................................................................48 Dil Gelişiminde Uyulması Gereken Temel Esaslar ....................................................49 DEĞERLENDİRME SORULARI .......................................................................................50 ÖZET .....................................................................................................................................50 KAYNAKÇA .........................................................................................................................52 İçindekiler ix 3. BÖLÜM FİZİKSEL GELİŞİM Fiziksel Gelişimin Önemi ve Niteliği .................................................................................54 Fiziksel Gelişimle İlgili Temel Kavramlar .........................................................................55 Fiziksel Gelişimi Etkileyen Etmenler .................................................................................56 Doğum Öncesi Etmenler ..............................................................................................56 Doğum Sırası Etmenler .................................................................................................63 Doğum Sonrası Etmenler..............................................................................................64 Fiziksel Gelişim Dönemleri ................................................................................................67 Doğum Öncesi Dönemde Fiziksel Büyüme ...............................................................67 Yenidoğan Dönemi ve Yenidoğanın Fiziksel Özellikleri .................................................71 Yeni Doğanı Değerlendirme (Apgar) ..........................................................................76 Bebeklik Döneminde Fiziksel Büyüme ve Gelişme (0-2 Yaş) ..................................77 Son Çocukluk Döneminde Fiziksel Büyüme ve Gelişme (6-12 Yaş).......................81 DEĞERLENDİRME SORULARI .......................................................................................85 ÖZET .....................................................................................................................................85 KAYNAKÇA .........................................................................................................................87 4. BÖLÜM MOTOR (HAREKET) GELİŞİM Motor Gelişim .......................................................................................................................90 Motor Gelişimle İlgili Tanımlar ve Kavramlar ...........................................................90 Motor Gelişimi Etkileyen Etmenler .............................................................................94 Motor Gelişim Dönemleri ............................................................................................97 Refleks Hareketler Dönemi (Doğum Öncesi Dönem de 4. Aydan 1 Yaşa Kadar) .................................................98 İlkel Hareketler Dönemi (0-2 Yaş) ............................................................................ 101 İlkel Hareketler Döneminin En Önemli Özellikleri ............................................... 103 İlkel Hareketler Döneminde Kazanılan Motor Yetenekler .................................... 104 Temel Hareketler Dönemi (2-7 Yaş) ......................................................................... 106 Temel Hareketler Döneminin En Önemli Özellikleri ...................................... 106 x Erken Çocukluk Döneminde Gelişim Temel Hareket Becerilerinin Gelişimi ................................................................ 107 Özelleşmiş-Spor Hareketler Dönemi (7 Yaş ve Üzeri) ........................................... 118 Çocuklarda Hareket Eğitiminin Önemi ................................................................... 119 DEĞERLENDİRME SORULARI .................................................................................... 120 ÖZET .................................................................................................................................. 120 KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 121 5. BÖLÜM SOSYAL GELİŞİM Kavramlar, Özellikler ve Kuramlar ................................................................................. 126 Sosyalleşme .................................................................................................................. 126 Toplumsallaşma Kültürlenme Kavramları ..................................................................... 127 Kültür ve Sosyalleşme ................................................................................................. 127 Sosyal Gelişim Kuramları........................................................................................... 128 Sosyal Öğrenme Teorisi .............................................................................................. 128 Psiko-Sosyal Gelişim Teorisi...................................................................................... 130 1. Evre: Güvene Karşı Güvensizlik ...................................................................... 135 2. Evre: Bağımsızlığa Karşı Utanma ve Şüphecilik ........................................... 135 3. Evre: Girişkenliğe Karşı Suçluluk Duyma ..................................................... 137 Okul Öncesi Dönemde Sosyal Gelişim .......................................................................... 137 Cinsiyet Rollerinin Kazanılması................................................................................ 141 Cinsel Kimlik ve Cinsiyet Rolleri ........................................................................ 141 Cinsiyet Rollerinin Kazanılmasına İlişkin Kuramsal Görüşler....................... 143 Ülkemizde Bu Konu ile İlgili Yapılan Araştırma Sonuçları ............................. 146 Çocuğu Desteklemek İçin Neler Yapılabilir ...................................................... 147 Ailenin Toplumsallaşmadaki Rolü .................................................................................. 148 Okul Öncesi Kurumların Toplumsallaşmadaki Rolü ................................................... 155 Oyun ve Akran Çevresi .................................................................................................... 160 Okul Öncesi Dönemde Oyun .................................................................................... 160 Okul Öncesi Dönemde Arkadaşlığın Gelişim Aşamaları ...................................... 164 Arkadaşlık İlişkisinin Çocuk Üzerine Etkileri ........................................................ 167 Çocuklara Akran İlişkilerinde Rehberlik Ederken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar ........................................................................................................ 168 İçindekiler xi Toplumsallaşmanın Sosyo-Ekonomik Boyutları........................................................... 169 ÖZET .................................................................................................................................. 172 KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 174 6. BÖLÜM DUYGUSAL GELİŞİM Duygu Nedir? ..................................................................................................................... 180 Bebeklerin Duygu Tepkileri ............................................................................................. 182 Çocuklarda Duygu Kavramı ............................................................................................ 184 Duygu Türleri..................................................................................................................... 185 Gülümseme .................................................................................................................. 185 Gülme ........................................................................................................................... 186 Bebeklikteki Korku ve Kaygılar ................................................................................. 187 Okulöncesinde Korku ................................................................................................. 188 Öfke ............................................................................................................................... 190 Öfke ve Saldırganlık .................................................................................................... 190 Duygusal Gelişimin Yaşlara Göre Aşamaları ................................................................. 191 Duygusal Gelişim Kuramları ........................................................................................... 193 Freud’un Psikoanalitik Kuramı ................................................................................. 193 Erikson’un Psiko-Sosyal Kuramı ............................................................................... 193 Etoloji Kuramı ............................................................................................................. 195 Duygusal Gelişimin Temelleri ......................................................................................... 196 Bağlanma ...................................................................................................................... 196 Bağlanma Kuramı ................................................................................................. 197 Bağlanmanın Aşamaları ....................................................................................... 200 Yabancı Durum ..................................................................................................... 202 Çocukta ve Yetişkinde İşleyen Modeller .................................................................. 204 Mizaç............................................................................................................................. 206 Aileler Çocukların Duygularını Nasıl Etkiler? .............................................................. 208 Sınıflarda Duygusal Yeteneğin Desteklenmesi .............................................................. 209 ÖZET .................................................................................................................................. 210 KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 212 xii Erken Çocukluk Döneminde Gelişim 7. BÖLÜM KİŞİLİK GELİŞİMİ Kavramlar ........................................................................................................................... 216 Kişilik ............................................................................................................................ 216 Karakter ........................................................................................................................ 218 Mizaç............................................................................................................................. 218 Kişilik Kavramına Altı Yaklaşım ..................................................................................... 221 Psikanalitik Yaklaşım (Sigmund Freud 1856-1939) ............................................... 221 Topografik Kuram................................................................................................. 222 Yapısal Kişilik Kuramı .......................................................................................... 224 Psikoseksüel Gelişim Dönemleri ........................................................................ 225 Ayırıcı Özellik Yaklaşımı ............................................................................................ 230 Biyolojik Yaklaşım (Hans Eysenck 1916-1997) ....................................................... 232 İnsancıl Yaklaşım......................................................................................................... 236 Carl Rogers’ın Benlik Kuramı (Carl Rogers 1902-1987).................................. 238 Abraham Maslow ve Kendini Gerçekleştiren Kişilik (1908–1970) ................ 240 Davranışsal / Sosyal Öğrenme Yaklaşımı ................................................................. 242 Pavlov (Klasik Koşullanma) ................................................................................ 243 Skinner (Edimsel Koşullanma) ........................................................................... 245 Sosyal Öğrenme Kuramı ...................................................................................... 246 Julian Rotter’in Sosyal Öğrenme Kuramı (1916…).......................................... 246 Sosyal-Bilişsel Kuram (Albert Bandura 1925-…)............................................. 248 Bilişsel Yaklaşım .......................................................................................................... 250 Bilişsel Kişilik Yaklaşımı....................................................................................... 251 George Kelly’nin Kişisel Yapılar Kuramı (1905 – 1967)................................... 252 Eric Erikson'un Psikososyal Gelişim Kuramı (1902–1994) ............................ 256 ÖZET .................................................................................................................................. 260 KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 262 İçindekiler xiii 8. BÖLÜM AHLAK GELİŞİMİ Giriş ..................................................................................................................................... 266 Ahlak Gelişimine Farklı Yaklaşımlar .............................................................................. 266 Piaget’nin Ahlak Gelişimi Kuramı ............................................................................ 268 Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Kuramı ......................................................................... 271 Heinz’in İkilemi..................................................................................................... 272 Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Kuramının Aşamaları .......................................... 273 Ahlak Gelişimi Konusunda “Farklı Bir Ses”: Carol Gilligan’ın Görüşleri ............ 278 Kirpi İkilemi................................................................................................................. 280 ÖZET .................................................................................................................................. 281 KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 282 9. BÖLÜM CİNSEL GELİŞİM Cinsel Gelişim ile İlgili Temel Kavramlar ...................................................................... 285 Cinsellik ........................................................................................................................ 285 Cinsiyet ......................................................................................................................... 285 Cinsel Kimlik ............................................................................................................... 285 Cinsel Rol ..................................................................................................................... 285 Cinsel Olgunluk........................................................................................................... 286 Cinsel Gelişim.............................................................................................................. 286 Cinsel Gelişimin Biyolojik Boyutu............................................................................ 286 Cinsiyetin Belirlenmesi ........................................................................................ 286 Cinsel Gelişimin Kültürel Boyutu ............................................................................. 287 Cinsel Gelişim ile İlgili Kuramsal Görüşler ............................................................. 289 Psikanalitik Kuram ............................................................................................... 289 Freud’un Psikoseksüel Gelişim Kuramı .......................................................................... 289 Oral Dönem ................................................................................................................. 289 Anal Dönem................................................................................................................. 291 Fallik Dönem ............................................................................................................... 293 xiv Erken Çocukluk Döneminde Gelişim Gizil (Latent) Dönem.................................................................................................. 295 Genital Dönem ............................................................................................................ 296 Edimsel Koşullanma Kuramına Göre Cinsel Gelişim .................................................. 298 Bilişsel Gelişim Kuramına Göre Cinsel Gelişim............................................................ 298 Sosyal Bilişsel Öğrenme Kuramına Göre Cinsel Gelişim............................................. 299 Cinsel Gelişime Yeni Bir Yaklaşım: Cinsiyet Şemalar Yaklaşımı................................. 299 Cinsel Gelişim Dönemleri ................................................................................................ 300 Doğum Öncesi Dönem .............................................................................................. 300 Bebeklik Dönemi......................................................................................................... 301 0 – 1 Yaş Dönemi .................................................................................................. 301 1 – 3 Yaş Dönemi .................................................................................................. 301 Çocukluk Dönemi....................................................................................................... 302 3 – 6 Yaş Dönemi .................................................................................................. 302 6 – 8 Yaş Dönemi .................................................................................................. 303 Cinsel Eğitim ...................................................................................................................... 304 Cinsel Eğitim Nedir? ................................................................................................... 304 Cinsel Eğitimin Amacı ............................................................................................... 304 Cinsel Eğitimin Konusu ............................................................................................. 305 Cinsel Eğitimin Önemi............................................................................................... 305 Okulöncesinde Cinsel Eğitim .................................................................................... 306 Anne – Babaların Cinsellikle İlgili Tutumları ............................................................... 307 Baskılayıcı Yasaklayıcı Tutumlar ............................................................................... 308 Cezalandırıcı Tutumlar............................................................................................... 308 Hoşgörülü Bilgilendirici Tutum ................................................................................ 309 Pekiştirici Tutumlar .................................................................................................... 309 Cinsel Eğitimin İlkeleri ..................................................................................................... 309 Çocukla Cinsel Konular Paylaşılırken Anne-Baba ve Öğretmenlerin İletişim Biçimleri Nasıl Olmalıdır? ......................................................................................... 311 ÖZET .................................................................................................................................. 311 KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 314 İçindekiler xv 10. BÖLÜM ERKEN ÇOCUKLUKTA ÖZEL EĞİTİM Kavramlar ve Özellikler .................................................................................................... 316 Özel Eğitimin Amaçları .............................................................................................. 317 Özel Eğitimin İlkeleri.................................................................................................. 317 Özel Eğitim Gerektiren Gruplar................................................................................ 318 Engelli Çocuk ve Aile ........................................................................................................ 318 Erken Teşhis ve Tedavi ...................................................................................................... 321 Okulöncesi Dönemi Engelli Çocukların Özellikleri ..................................................... 324 Erken Çocukluk Eğitimi Programları............................................................................. 326 Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı .................................................................. 329 Kurum Merkezli Erken Çocukluk Eğitimi............................................................... 330 Ev Merkezli Erken Çocukluk Eğitimi ....................................................................... 331 Okul Öncesi Eğitiminde Entegrasyon ...................................................................... 332 Özel Gereksinimli Çocuklar İçin Okulöncesi Eğitim Ortamlarının Düzenlenmesi .................................................................................................................... 335 ÖZET .................................................................................................................................. 336 KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 337 11. BÖLÜM ÇOCUKTA OYUN GELİŞİMİ VE YARATICILIK Oyunun Tanımı ve Oyun Kuramları .............................................................................. 340 Oyun ve Gelişim ................................................................................................................ 346 Oyun Gelişimi.................................................................................................................... 350 Sosyal Oyun Gelişimi ................................................................................................. 352 Nesneyle Oyun Gelişimi ............................................................................................ 353 Piaget ve Duyu Motor Oyun...................................................................................... 353 Sembolik Oyun Gelişimi ............................................................................................ 356 Motor Oyun Gelişimi ................................................................................................. 357 Oyun ve Oyuncak.............................................................................................................. 358 Oyun Ortamları ve Yaratıcı Bir Oyun Ortamı Tasarlanması ...................................... 361 Sınıfın ve Okul Bahçesinin Düzenlenmesi .............................................................. 361 xvi Erken Çocukluk Döneminde Gelişim İç Mekan (Sınıf İçi) Düzenlemesi.............................................................................. 364 Sınıfa Kurulabilecek Oyun Köşeleri ve Düzenlenmesi .......................................... 365 Dış Mekan (Bahçe) Düzenlemesi .............................................................................. 371 Oyun Gelişimini Etkileyen Etmenler ............................................................................. 376 Aile Etkisi ..................................................................................................................... 376 Kültür Etkisi ................................................................................................................. 377 Gelişim Düzeyi ............................................................................................................ 377 Akran Etkisi ................................................................................................................. 377 Okulöncesi Eğitim Kurumlarının Etkisi .................................................................. 379 KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 380 1. BÖLÜM ERKEN ÇOCUKLUKTA BİLİŞSEL GELİŞİM ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu bölümü çalıştıktan sonra; 1. Bilişsel gelişim ve bilişsel gelişimle ilgili temel kavramları tanıma 2. Bilişsel gelişim kuramlarını ve özelliklerini tanıma 3. Piaget’nin bilişsel gelişimle ilgili kavramları bilme 4. Piaget’nin bilişsel gelişim dönemlerini ve dönemlerin özelliklerini kavrama 5. Bruner’in bilişsel gelişim ile ilgili görüşlerini kavrayabilme 6. Vygotsky’nin bilişsel gelişim ile ilgili görüşlerini kavrayabilme 24 Erken Çocukluk Döneminde Gelişim KAYNAKÇA 1. Senemoğlu, N.(2007). Gelişim Öğrenme ve Öğretim (Kuramdan Uygulamaya). Ankara: Gönül yayıncılık. 2. Cüceloğlu, D. (2007). İnsan ve Davranışı. Onaltıncı Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi. 3. Arı, R. (2006). Gelişim ve Öğrenme, Testlerle Desteklenmiş 3. Baskı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 4. Atay, M.(2007). Çocukluk Döneminde Gelişim, İkinci Baskı. Ankara: . Kök Yayıncılık. 5. Ömeroğlu, E., Kandır, A.(2005). Bilişsel Gelişim. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları Ltd. Şti. 6. İnanç, B.Y., Bilgin, M. Atıcı, M.K. (2007). Gelişim Psikolojisi Çocuk ve Ergen Gelişimi. Üçüncü Baskı. Ankara: PegemA Yayıncılık. 7. Aydın, B.(2005). Çocuk ve Ergen Psikolojisi. İkinci Baskı. İstanbul: Atlas Yayın Dağıtım. 8. Koçak, R. (2007). Bilgiyi işleme Kuramı ve Modeli (Editör: M. Engin Deniz) Eğitim Psikolojisi. Ankara: Maya Akademi Yayın Dağıtım. 9. Yavuzer, H. (1993). Çocuk Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi. 10. Çeçen, R. (2007). Bilişsel gelişim ve Dil Gelişimi. (Editör: M. Engin Deniz) Eğitim Psikolojisi. Ankara: Maya Akademi Yayın Dağıtım. 11. Bacanlı, H. (2002). Gelişim ve Öğrenme. Altıncı basım. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 12. Akyol, A.K.(2004). Bilişsel Gelişim. (Editör: Ayten Ulusoy) Gelişim ve Öğrenme. Üçüncü Baskı. Ankara: Anı yayıcılık. 13. Arı, R., Üre Ö., Yılmaz H. (1999). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi (Eğitimin Psikolojik Temelleri). Konya: Mikro Yayınları. 14. Gitmez, A. Sadi. (1989). 0-5 Yaşlarında Zihinsel Gelişme. Ankara: V yayınları. 15. Morgan, C.T. (2000). Psikolojiye Giriş, Çev: H. Arıcı, O. Aydın ve Ark. Ondördüncü Baskı, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yayınları. 16. Günçe, G.(1977). Çocukta Zihin Gelişimi, Piaget Kuramına Toplu Bakış. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları. 17. Aral, N., Baran, G.(2000). Bulut, Ş., Çimen S. Çocuk Gelişimi -I. İstanbul:Ya-Pa yayın Pazarlama San ve Tic. 18. Topses, G. (1992). Eğitim Sürecinde İnsan ve Psikolojisi. Ankara . 19. Bybee, R.W. and Sund, R.B. (1982.). Piaget for Educators, Second Edition, Waveland Press, Inc, 20. Onur, B.(1993). Çocuk ve Ergen Gelişimi. Ankara: İmge Kitabevi. 21. Vasta, R., Haith, M.M., Miller, S.A. (1995.). Child Psychology The Modern Science. Second Edition, Newyork: John Wiley&Sons,Inc, 22. Sevinç, M.(2003). Erken Çocuklukta Gelişim ve Eğitimde Yeni Yaklaşımlar, Yay. Haz. Müzeyyen Sevinç, Morpa Kültür Yayınları, İstanbul. Erken Çocuklukta Bilişsel Gelişim 25 23. Bayhan, P.S. ve Artan, İ. (2004). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları Ltd. Şti. 24. Yavuzer, H.(2000). Eğitim ve Gelişim Özellikleriyle Okul Çağı Çocuğu. Dördüncü Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi. 25. Kulaksızoğlu, A.(2001). Ergenlik Psikolojisi. Genişletilmiş Dördüncü Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi. 26. Gander, M.J. ve Gardiner, H.W. (1993.). Yay. Haz. Bekir Onur. Çocuk ve Ergen Gelişimi. Ankara: İmge Kitabevi. 27. Baron, R.A., Byrne, D., Kantowitz, B.H. (1980). Psychology: Understanding Behavior. Second Edition, New York: Holt, Rinehart and Winston Press,. 28. Mitchell, P. (1992). The Psychology of Childhood. The Palmer Press, London. 29. Kartal, H. (2005). Erken Çocukluk Eğitim Programlarından Anne-Çocuk Eğitim Programı’nın 6 Yaş Grubundaki Çocukların Bilişsel Gelişimlerine Etkisi. Bursa: Ulu- dağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi. 30. Koçak, R. (2007). Bilgiyi İşleme Kuramı. (Editör: M. Engin Deniz) Eğitim Psikolojisi. Ankara: Maya Akademi Yayın Dağıtım. 2. BÖLÜM DİL GELİŞİMİ ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu bölümü çalıştıktan sonra; 1. Dil gelişimiyle ilgili temel kavramları anlayabilecek, 2. Dil gelişiminin önemini ve fonksiyonunu kavrayabilecek, 3. Dil gelişimi kuramlarını açıklayabilecek, 4. Dil gelişimi dönemleri hakkında bilgi sahibi olabilecek, 5. Piaget ve Vygotsky’nin dil gelişimiyle ilgili görüşlerini ayırt edebilecek, 6. Dil gelişimini etkileyen faktörleri değerlendirebilecek, 7. Dil ve konuşma problemlerini sınıflandırabilecek 8. Dil ve konuşmada gecikme nedenlerini açıklayabileceksiniz. 52 Erken Çocukluk Döneminde Gelişim KAYNAKÇA 1. Berko G, J. (1993). The Development of Language. New York: Macmillan. 2. Collier, V. P. (1992). The Canadian bilingual immersion debate: A synthesis of research findings. Studies in Second Language Acquisition, 14, 87-97. 3. Collier, V. P. (1995). Acquiring a second language for school. Directions in Language and Education. National Clearinghouse for Bilingual Education. 1,(4), 4. Alpöğe, G. (1991). Çocuk ve Dil. Altan Matbaacılık Ltd. Şti. İstanbul. 5. Mangır, M. ve Erkan, S. (1987). 0-4 Yaş Arasındaki Çocuklarda Dil Gelişimi. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları:1006, Ankara. 6. Baştürk, M. (2004). Dil Edinim Kuramları, Pegema Yayıncılık, Ankara. 7. İnanç, Yazgan, B., Bilgin, M. ve Atıcı, Kılıç, M. (2004). Gelişim Psikolojisi. Nobel Kitapevi, Adana. 8. Bilir, Ş. (1978). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi El Kitabı I ve II. Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara. 9. Ülgen, G. (1995). Eğitim Psikolojisi: Birey ve Öğrenme. Bilim Yayınları, Ankara. 10. Cüceloğlu, D. (1991). İnsan ve Davranışı. Remzi Kitabevi, İstanbul. 11. Owens, R..E. (1984). Language Development An Introdvetion. Charles E. Merril Publishing Company, U.S.A. 12. Koptagel, G. (1984). Tıpsal Psikoloji Tıpta Davranış Bilim. Beta Basım Yayım, İstanbul. 13. Küçükkaragöz, H. (2002). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. (Ed. Binnur Yeşilyaprak), Pegema Yayıncılık, Ankara. 14. Erden, M. ve Akman, Y. (2003). Gelişim ve Öğrenme. Arkadaş Yayınevi, Ankara. 15. Selçuk, Z. (1999). Gelişim ve Öğrenme. Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. 16. Bacanlı, H. (1999). Gelişim ve Öğrenme: Eğitim Psikolojisi. Nobel yayın Dağıtım, Ankara. 17. Akay, A. (1992). Eğitim Psikolojisi. Turhan Kitabevi, Ankara. 18. Başaran, İ.E. (1998). Eğitim Psikolojisi. Gül Yayınevi, Ankara. 19. Baykoç, Dönmez, N., Dinçer, Ç.A., Dereobalı, N., Gümüşçü, Ş. ve Pişkin, Ü. (1993). Dil Gelişimi Etkinlikleri. Özel Uyum Özel Eğitim Okulu, Ankara. 20. Vygotsky, L. S. (1998). Düşünce ve Dil. (Çev. S. Koray), Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul. 21. Yavuzer, H. (1992). Çocuk Psikolojisi. Remzi Kitabevi, İstanbul. 22. Çiyiltepe, M. (2005). Dil ve konuşma gelişiminde sorunlara yol açan nedenler, Dil ve Kavram Gelişimi (Ed. S.S. Topbaş), 158-189. Kök Yayıncılık, Ankara. 23. Ülgen, Gn. ve Fidan, E. (1983). Çocuk Gelişimi. Milli Eğitim Basım, İstanbul. 24. Jersild, T. A. (1976). Çocuk Psikolojisi. (Çev. G. Günce), A.Ü. Eğitim Fakültesi Yayınları. Ankara. 25. Saban, A. (2001). Çoklu Zeka Teorisi ve Eğitim. Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. 26. Özdoğan, B. (2000). Çocuk ve Oyun. Anı Yayıncılık, Ankara. 27. Turan, F. (2001). 0-6 yaş döneminde dil gelişimi, Çoluk Çocuk Dergisi, 1, 16. 3. BÖLÜM FİZİKSEL GELİŞİM ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu bölümü çalıştıktan sonra; 1. Fiziksel gelişimin önemini açıklayabilme. 2. Fiziksel gelişimle ilgili temel kavramları öğrenme. 3. Doğum öncesi ve doğum sonrasında fiziksel gelişimi etkileyen faktörleri, fiziksel gelişimi sınırlandırma ya da fiziksel gelişimi hızlandırma bakımından değerlendirebilme. 4. Doğum öncesi, yenidoğan, 0-2 yaş, 2-6 yaş ve 6-12 yaştaki fiziksel gelişim özelliklerini kavrayabilme. 5. Öğretme-öğrenme durumlarını düzenlerken çocukların gelişim özelliklerini dikkate alabilme. 6. Doğum öncesi ve sonrasındaki fiziksel gelişime yardımcı olabilme. Fiziksel Gelişim 87 KAYNAKÇA 1. Aral, N., G. Baran, Ş. Bulut, S. Çimen (2000). Çocuk Gelişimi. İstanbul: Yapa Yayın Pazarlama. 2. Arısan, K.(1983). Doğum Bilgisi. İstanbul. 3. Ataman, A. (2004). “Doğum Öncesi Gelişim.” Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Gündüz Yayıncılık. 4. Atay, M. (2007). Çocukluk Döneminde Gelişim. 2. Baskı. 5. Başaran, İbrahim Ethem (1979). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Ayyıldız Matbaası A.Ş. 6. Bayhan, P.S., İ. Artan (2004). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. Ankara: MORPA Kültür Yayınları. 7. Bilir, Ş. (1994). Anne ve Çocuk Sağlığı. 4. Baskı. Ankara: Alkim Yayıncılık. 8. Cantekinler, S., A. Çağdaş, H. Albayrak, S. Şen, T. Akyürek (1996). Çocuk Gelişimi. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları. Yayın No: 16. 9. Fişek, G.O. ve S. M. Yıldırım (1993). Çocuk Gelişimi. 2. Basım. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 10. Hetherrington, E. M., R. D. Parke (1993). Child Psychology: A Contemporary Viewpoint. 4th. Edition. America: McGraw-Hill. 11. Gander, M. ve H. W. Gardiner (1998). Çocuk ve Ergen Gelişimi. Yayıma Hazırlayan: Bekir Onur. 3. Baskı. Ankara: İmge Kitabevi. 12. Jersild, A. (1974). Çocuk Psikolojisi. Çev: Gülseren Günce 3. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları. 13. Slavın, R. E.(1997). Educational Psychology: Theory and Practice. 5th Edition. United States of America: Allyn&Bacon. 14. Santrock, J. W. (1998). Child Development. 8th Edition. North America: McGrawHill. 15. Senemoğlu, N. (1997). Gelişim Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya. Ankara. 16. Ülgen, G. ve E. Fidan (1991). Çocuk Gelişimi. 7. Basım İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 17. Wechselberg, K. ve U. Puyn (1993). Anne ve Çocuk. Çev: Erdoğan Kınalıboy. 2. Basım İstanbul: Remzi Kitapevi 18. Yalbır, İ. (1986). Çocuk Gelişimi ve Bakımı. Ankara: Yalbır Yayınevi. 19. Yavuzer, H. (1994). Çocuk Psikolojisi. 11. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi. 4. BÖLÜM MOTOR (HAREKET) GELİŞİM ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu bölümü çalıştıktan sonra; 1. Motor gelişimle ilgili temel kavramları yorumlayabilme. 2. Motor gelişimi etkileyen etmenleri kavrayabilme. 3. Motor gelişim dönemleri ve özelliklerini kavrayabilme. 4. Öğretme-öğrenme durumlarını düzenlerken öğrencilerin motor gelişim özelliklerini dikkate alabilme. 5. Motor gelişimin önemini açıklayabilme. Motor (Hareket) Gelişim 121 KAYNAKÇA 1. Atay, M. (2007). Çocukluk Döneminde Gelişim. 2. Baskı. Ankara: Kök Yayıncılık. 2. Barr, M. Helen; B. L. Darby (1990). “Prenatal Exposure to Alcohol, Caffeine, Tobacco and Aspirin: Effect on Fine and Gross Motor Performance in 4 Year old Children,” Developmental Psychology.Vol: 26, No: 3. 3. Cantekinler, S., A. Çağdaş, H. Albayrak, S. Şen, T. Akyürek (1996). Çocuk Gelişimi. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları. Yayın No: 16. 4. Gabbard, C.P. (1996). Lifelong Motor Development. 2 th Ed. Dubuque, IA: Brown and Benchmark. 5. Gallahue, D.L. (1982). Understanding Motor Development in Children. NewYork: John Wiley and Sons. 6. Gallahue, D.L. (1996.). Developmental Physical Education for Today’s Children. 3th. Edition. Madison: Brown and Benchmark Publishers. 7. Gallahue, D.L. (1989). Understanding Motor Development: Infants, Children, Adolescents. 2th Ed.. Carmel, IN: Benchmark Press, Inc., 8. Gallahue, D.L. ve D.H. Luedke (1975). G.C.: A Concept-al Approach To Moving and Learning. New York: John Wiles and Sons. 9. Gallahue, D. L,and Omzun, J. C. (1998). Understanding Motor Development: Infants, Children, Adolescents, Adults. 4th Ed. Boston: McGraw-Hill. 10. Gander, M. ve H. W. Gardiner (1998). Çocuk ve Ergen Gelişimi. Yayıma Hazırlayan: Bekir Onur. 3. Baskı. Ankara: İmge Kitabevi. 11. Gesell A (1940) The First Five Years of Life. Harper, London: Brothers Publıshers. 12. Gesell A (1954) Ontogenessis of Infant Behavior in Manual of Child Psychology. New York: Wiley. 13. Gutteridge, M. (1939) “A Study Of Motor Achievements Of Young Children,” Archives of Psychology. 44, 1-178. 14. Gürses, Arif Engin (1993). “Farklı Sosyo-Ekonomik Düzey Çocukların Motorik Özelliklerinin İncelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. 15. Güven N., S. Bal (1993) Portage Erken Çocukluk Dönemi Eğitim Programı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü. 16. Davis, W.E., and A.W. Burton (1991). “Ecological Task Analysis: Translating Movement Behavior Theory Into Practice,” Adapted Physical Activity Quarterly. V. 8, 154-177. 17. Espenchade, S.A., V. Eckert (1980). Motor Development. U.S.A.: A BelI. Havel Campany. 18. Fişek, G.O. ve S. M. Yıldırım (1993). Çocuk Gelişimi. 2. Basım. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 19. Haywood, K. M. (1993). Life Span Motor Development. Champaign, IL: Human Kenetics Publishers. 122 Erken Çocukluk Döneminde Gelişim 20. Hottinger, W. (1980). Early Childhood. A Textbook Of Motor Development. Ed.: C. B. Corbin (pp. 26-30). Dubuque, IA: Wm. C. Brown Company. 21. İnan, M. (1996). “6-12 Yaş Grubu Normal Çocukların “Lincoln Oseretky Motor Gelişim Testine Göre Psikomotor Yeteneklerin Araştırılması”. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. 22. Jersild, A. (1974). Çocuk Psikolojisi. Çev: Gülseren Günce 3. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları. 23. Joos, Sandra K. (1983). “The Bacon Chow Study; Maternal Nutritional Supplementation and Infant Behavioral Development,” Child-Development. V: 55, N: 3. 24. Magill, R.A. (1998) Motor Learning Concepts and Aplications. 5th Edition. Boston: McGraw-Hill Companies. 25. Mengütay, S. (1991) Okul Öncesi ve İlkokullarda Beden Eğitimi ve Spor. İstanbul: Tekel Ambalaj Fab. 26. Morgan, C. (1998). Psikolojiye Giriş. Çev: Hüsnü Arıcı ve diğerleri. 12. Baskı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yayınları No: 1, 1998. 27. Muratlı, S. (1997) Çocuk ve Spor. Ankara: Bağıran Yayımevi. 28. Nash, Barbara. (1994) Çocuk Bakımı. Çev: Faika Artan ve diğerleri. İstanbul: İnkılap Yayınevi. 29. Özer Sevimay, D. ve K. Özer (2001). Çocuklarda Motor Gelişim. 2. Baskı. Ankara: Nobel Yayınevi. 30. Payne, V.P., and Isaacs, L.D. (1999) Human Motor Development: A Lifespan Approach. 4th ed. Mountain View, CA: Mayfield. 31. Payne, V. V. and S. L. Isaacs (2002). Human Motor Development: A Lifespan Approach. 5. Ed. Mountain View, CA: Mayfield. 32. Pinter, Rudolf ve diğerleri (1991). Eğitim Psikolojisi. Çev: Sabri Akdeniz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, Yayın No: 15. 33. Plagenhoef, S. (1971). Patterns of Human Motion. . New Jersey: Prentice Hall. Inc. 34. Roberton, M. A., and L. E. Halverson (1984). Developing Children-Their Changing Movement. Philadelphia: Lea and Febiger. 35. Sale, D.G. ve R.W. Norman (1993). “Physiological Testing of the Elite Athlete,” Testing Stregth and Power. Ed.: J.D. Mac Daugall, 7. Canada. 36. Santrock, J. W. (1998). Child Development. 8th Edition. North America: McGrawHill. 37. Santrock, J. W. (1995). Life-Span Development. Wmc. Brown Communications, Inc. 38. Seefeldt, V. and J. Haubenstricker (1976). “Developmental Sequence of Fundamental Motor Skills Inventory.” Unpublished Manuscript, Michigan State University, Department of Health and physical Education, East Lansing. 39. Ulrich, Dale A. (2000). Test of Gross Motor Development. Texas:Pro.ed. Motor (Hareket) Gelişim 123 40. Wechselberg, Klaus ve Ulrike Puyn (1993). Anne ve Çocuk. Çev: Erdoğan Kınalıbay. 2. Basım İstanbul: Remzi Kitapevi. 41. Wellman, B. L. (1937). “Motor Achievements of Preschool Children,” Childhood Education. 13: 311-316. 42. Williams, H. G. (1983). Perceptual and Motor Skill Development. Englewood Cliff, NJ: Prentice-Hall. 43. Yalbır, İ. (1986). Çocuk Gelişimi ve Bakımı. Ankara: Yalbır Yayınevi. 44. Zaichawsky,B.L.; T. Martinek (1980). Growth and Development; The Child and Physical Activity. Saint Louis: The C.U. Mosby Company. 5. BÖLÜM SOSYAL GELİŞİM ÖĞRENME HEDEFLERİ 1. Sosyalleşmeyi açıklayabilir, 2. Cinsel kimliği tanımlayabilir, 3. Cinsiyet rolünü açıklayabilir, 4. Cinsiyet rollerinin kazanılmasına ilişkin kuramsal görüşleri bilir, 5. Ailenin çocuğun toplumsallaşması üzerindeki etkilerini açıklar, 6. Anne baba tutumlarının çocuğun toplumsallaşmasına etkilerini açıklar, 7. Okul Öncesi Eğitim Kurumlarının çocuğun toplumsallaşmasındaki önemini açıklar, 8. Okul öncesi eğitim kurumlarındaki öğretmenlerin nelere dikkat etmesi gerektiğini bilir, 9. Okul öncesi dönemde oyunun önemini açıklar, 10. Oyunun çocukların sosyal gelişimine katkılarını açıklar, 11. Arkadaşlığın çocuğun toplumsallaşmadaki etkisini açıklar, 12. Çocuğun toplumsallaşmasında sosyo-ekonomik statünün önemini açıklar. 174 Erken Çocukluk Döneminde Gelişim KAYNAKÇA 1. Çimen, S. (2000). Ankara’da Üniversite Anaokullarına Devam Eden Beş Altı Yaş Çocuklarının Psiko-Sosyal Gelişimlerinin İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksel Lisans Tezi. Ankara. 2. Baymur, F. (1961). Lise ve Dengi Okullara Devam Eden Öğrencilerin Problemleri. Eğitim Araştırmaları Serisi 15, İstanbul. 3. Ülgen, G ve E. Fidan. (1984). Çocuk Gelişimi. İkinci Baskı. Milli Eğitim Basımevi. İstanbul. 4. Yavuzer, H. (1998). Ana Baba Okulu, Yedinci Baskı. Remzi Kitabevi, İstanbul. 5. Güngör, A. (2002). Gelişim ve Öğrenme. Toplumsal ve Duygusal Gelişim. Anı Yayıncılık, Ankara. 6. Gander, M.J ve H.W. Gardiner. (2001). Çocuk ve Ergen Gelişimi. Dördüncü Baskı. Çevirenler: Ali Dönmez, Nermin Çelen, Bekir Onur. İmge Kitabevi. Ankara. 7. Çağdaş, A. (1997). İletişim Dilinin 4-5 Yaş Çocuklarının Sosyal Gelişimlerine Etkileri, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. 8. Binbaşıoğlu, C. (1995). Eğitim Psikolojisi. Dokuzuncu Baskı. Ankara. 9. Özbay, Y. (2003). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, 4. Baskı, Trabzon. 10. Mağden, D. (1986). “Sosyal Öğrenmeye Dayalı Okulöncesi Eğitimi”. Ya-Pa 4. Okulöncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri, Ya-Pa Yayınları, Ankara. 11. Zembat, R. ve Ö. Unutkan, (1981). “Okulöncesinde Çocuğun Sosyal Gelişiminde Aile Katılımının Önemi”. Marmara Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı Öğretmeni El Kitabı, YaPa, İstanbul. 12. Aydın, B. (1997). Çocuk ve Ergen Psikolojisi. Marmara Üniversitesi Yayınları Vakfı No: 1, İstanbul. 13. Bilal, G. (1984). “Demokratik” ve “ Otoriter” Olarak Algılanan Ana-Baba Tutumlarının Çocukların Uyum Düzeylarine Etkisi. Haccettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikolojik Danışma ve Rehberlik Bilim Dalı. Doktora tezi. Ankara. 14. Arı, R. (1998). Gelişim ve Öğrenme. Mikro Yayınevi, Konya. 15. Senemoğlu, N. (2001). Gelişim Öğrenme ve Öğretim. Gazi Kitabevi. 16. Geçtan, E. (1995). Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar. Remzi Kitabevi, İstanbul. 17. Selçuk, Z. (1992). Eğitim Psikolojisi. Atlas Kitabevi, Ankara. 18. Erden, M. ve Y. Akman. (1995). Eğitim Psikolojisi, Arkadaş Yayınları, Ankara. 19. Cüceloğlu, D. (1997). İnsan ve Davranışı. Yedinci Baskı. Remzi Kitabevi. İstanbul. 20. Zembat, R. ve Ö. Polat Unutkan. (2001). Okul Öncesi Dönemde Çocuğun Sosyalleşmesinde Ailenin Yeri, Ya-Pa Yayınları, İstanbul. 21. Arı, R. (2002). İlk Sosyal İlişkiler ve Çocukta Yaramazlığın Hedefleri. Eğitime Yeni Bakışlar I, Mikro Yayınları, Ankara. Sosyal Gelişim 175 22. Aydın, O, H. ve B. Aydın. (1981). Okulöncesi Çocuğun Gelişim Özellikleri. Marmara Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı Öğretmeni El Kitabı, Ya-Pa Yayınları, İstanbul. 23. Kandır, A. (2004). Çocuğum Büyüyor. Morpa Kültür Yayınları. 2. Baskı, İstanbul. 24. Bayhan, P. S. ve Artan, İ. (2005). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. Morpa Yayınları. İstanbul 25. Özgüven, İ. E. (2001). Ailede İletişim ve Yaşam. PDREM Yayınları. Ankara. 26. Ersoy, Ö. (1993). Kurum Anaokuluna Devam Eden Beş ve Altı Yaş Grubu Çocuklarının Cinsel Kimlik Kazanmalarının İncelenmesi. 9. Ya-pa Yayınları. 27. http://sociology.missouristate.edu/Reading%20Gender.PDF 28. Witt, D. S. (1997). Parental Influence on Children’s Socialization to Gender Roles. Health Care Industry. 29. http://findarticles.com/p/articles/mi_m2248/is_n126_v32/ai_19619406/pg_5 30. Cirhinlioğlui F. G. (2001). Çocuk Ruh Sağlığı ve Gelişimi. Nobel Yayın ve Dağıtım. Ankara. 31. Yavuzer, H. (1986). Aile ve Çocuk Konferans ve Panelleri. İstanbul. 32. Oruç, Ç. Aybike, Haktanır, G. ve Dinçer, H. (2004). 0–6 Yaşındaki Türk Çocukları İle İlgili Olarak Yapılmış Olan Araştırmaların Değerlendirilmesi. OMEP Dünya Konsey Toplantısı ve Konferansı. Bildiri Kitabı 1. Kuşadası. 33. Atabek, E. (1998). Çocuklar, Büyükler ve Tavşanlar. Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul. 34. Bulut, A. (2005). Erken Çocukluk Döneminde Cinsel Eğitim. Erken Çocuklukta Gelişim ve Eğitimde Yeni Yaklaşımlar. Editör: Müzeyyen Sevinç. Morpa Kültür Yayınları. 2. Cilt. İstanbul. 35. Neriman, A., Gürsoy, F. ve Köksal, A. (2001). Okulöncesi Eğitiminde Oyun. Ya-Pa Yayınları. İstanbuL. 36. Hatipoğlu, Z. T. (1996). Ergenlik Çağındaki Öğrencilerin Benlik Tasarım Düzeyleri İle Algılanan Anne Davranışları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitimde Psikolojik Hizmetler Bilim Dalı, İstanbul. 37. Razon, N. (1987). “Okulöncesi Çocukta Sık Rastlanan Uyum ve Davranış Sorunlarından Bazıları ve Anaokulunda Çözüm Önerileri”, Ya-Pa 5. Okul Öncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri, Antalya. 38. İnanç, A., B. Y., Bilgin, M. ve Atıcı, M. K. (2005). Gelişim Psikolojisi: Çocuk ve Ergen Gelişimi. 2. Baskı. Nobel Kitabevi. Adana. 39. Başaran, İ. E. (1982). Eğitim Psikolojisi. Ankara. 40. Yavuzer, H. (2000). Ana Baba ve Çocuk. 13. Basım. Remzi Kitabevi. İstanbul. 41. Yeşilyaprak, B. (1989). “Anne-Baba Tutumlarının Kişilik Gelişimi Üzerindeki Etkisine İlişkin Bir Araştırma”, Ya-Pa 6. Okulöncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri, YAPA Yayınları, İstanbul. 176 Erken Çocukluk Döneminde Gelişim 42. Öğretir, A.D. (1999). “Alt ve Üst Sosyo-Ekenomik Düzeydeki 6 Yaş Çocuklarının Sosyal Oyun Davranışlarıyla Anne-Baba Tutumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çocuk Gelişimi ve Ev Ekonomisi Eğitimi Anabilim Dalı. Ankara. 43. Gürün, O. A. (1984). Çocuğumuz Tanıyalım. İnkılap Yayınevi, İstanbul, 44. Yavuzer, H. (1996). Çocuk ve Suç. Sekizinci Baskı. Remzi Kitabevi, İstanbul. 45. Aydın, B., A. Şirin, M. Yaycı, M. Otrar ve L. Yaycı. (2002). Gelişim Psikolojisi. Emniyet Genel Müdürlüğü Polis Akademisi Başkanlığı. 46. Morgan, C.T. (2000). Psikolojiye Giriş. Ondördüncü Baskı. Çeviren: Hüsnü Arıcı ve diğerleri. H.Ü. Psikoloji Bölümü Yayınları, No: 1, Ankara. 47. Sucuoğlu, H. (2006). Anne Baba İlgisi Çocuğun Başarısını Arttırıyor. Çoluk Çocuk Dergisi, sayı: 56. 48. Ersoy, A. F. (1997). Aile İçi Etkileşim ve Ailede Meydana Gelen Bazı Sorunlar Üzerine Bir Araştırma. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, cilt: 1, sayı: 1, Ankara. 49. Kandır, A. (2001). Çocuk Gelişiminde Okul Öncesi Eğitim Kurumlarının Yeri ve Önemi. Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 151. 50. Yavuzer, H. (1998). Çocuk Psikolojisi. 15. Basım. Remzi Kitabevi. İstanbul. 51. Tuğrul, B. (2005). Çocuk Gelişiminde Anaokulu Eğitiminin Önemi. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi. Sayı: 62. 52. Işık, M. (2007). Anasınıfına Devam Eden Beş-Altı Yaş Çocuklarına Sosyal Uyum ve Beceri Ölçeğinin Uyarlanması ve Uygulanması. Yüksek Lisans Tezi. vGazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Anabilim Dalı, Ankara. 53. Çağlı, O. (1993). Çocukların ve Gençlerin Eğitimi. 5. Baskı. Bilgi Yayınevi. İstanbul. 54. Özgülük, G. (2006). Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Uygulanan Tam ve Yarım Günlük Eğitim Programlarına Göre 5–6 Yaş Grubu Çocukların Sosyal ve Duygusal Gelişiminin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İlköğretim Ana Bilim Dalı, Okul Öncesi Öğretmenliği Bilim Dalı, İstanbul. 55. Wicklund, W. (2004). Children and Play. 56. http://www.rcpcfairbanks.org/documents/ChildrenandPlay.pdf 57. Aydın, N. H. B. (2004). Çocuk Ruh Sağlığı. Morpa Kültür Yayınları. İstanbul. 58. Sevinç, M. (2004). Erken Çocukluk Gelişiminde Oyun. Morpa yayınları. İstanbul, 59. Önder, Alev. Okul Öncesi Eğitimde Güncel Konular. “Okul Öncesi Dönemde Akran İlişkileri”. Yayıma hazırlayan: Ayla Oktay ve Özgül Polat Unakıtan. Morpa Kültür Yayınları, İstanbul. 60. Palut, B. (2005). Sosyal Gelişim ve Arkadaşlık İlişkileri. Gelişim ve Eğitimde Yeni Yaklaşımar 2. Yayıma Hazırlayan: Müzeyyen Sevinç. Morpa Kültür Yayınları. İstanbul. 61. Hortaçsu, N. (2003). Çocuklukta İlişkiler. Ana Baba, Kardeş ve Akranlar. İmge Kitabevi. Ankara. Sosyal Gelişim 177 62. Beyazkürk, D., Anlıak, Ş. ve Dinçer, Ç. (2007). Çocuklukta Akran İlişkileri ve Arkadaşlık. Eurasian Journal of Educational Research, 26. 63. Kaur, H. ve Kalaramna, A. (2004). Study of Interrelationship Between Home Environment, Social Intelligence and Socio-economic Status Among Males and Females. 16(2): 137-140. Department of Human Development College of Home Science, Punjab Agricultural University, Ludhiana 141 004, Punjab, India. 64. http://www.ncrel.org/sdrs/areas/issues/students/earlycld/ea7lk5.htm 65. http://www.kidsdevelopment.co.uk/ExternalFactorsSocialDevelopment.html 66. http://eric.uoregon.edu/publications/digests/digest083.html 67. http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3809/is_200201/ai_n9067708/pg_1 68. Kızıltan, G. (1984). Üniversite Öğrencilerinin Kişisel ve Sosyal Uyum Düzeylerini Etkileyen Etmenler. Yayınlanmamış Doktora Tezi. H.Ü. Ankara. 69. Hatunoğlu, A. (1994). Ana-Baba Tutumları ile Saldırganlık arasındaki İlişkiler. Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eğitim Bilimleri. Anabilim Dalı. Erzurum. 70. Dizman, H. ve Gürsoy, F. (2005). İlköğretim Dördüncü ve Beşinci Sınıfa Devam Eden Anne Yoksunu Olan ve Olmayan Çocukların Saldırganlık Eğilimleri. Ekim 2005 Cilt:13 No:2 Kastamonu Eğitim Dergisi. 6. BÖLÜM DUYGUSAL GELİŞİM ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu bölüme çalıştıktan sonra; 1. Duygu ilgili temel kavramları anlayabilecek, 2. Duygu türlerinin ne olduğunu kavrayabilecek, 3. Duygusal gelişim dönemleri hakkında bilgi sahibi olabilecek, 4. Duygusal gelişim kuramlarını ayırt edebilecek, 5. Duygusal gelişimin temellerini açıklayabilecek, 6. Duygusal gelişimini etkileyen faktörleri değerlendirebilecek, 7. Duygusal gelişimin nasıl desteklenebileceğini açıklayabileceksiniz. 212 Erken Çocukluk Döneminde Gelişim KAYNAKÇA 1. Brooks J. B (1991). The Process of Parenting, 3th Ed., Mayfield Publishing Company, USA. 2. Sroufe A.L. (1997). Emotional Development; The Organization of Emotional Life in the Early Years, Cambridge Universty Press, USA. 3. Budak S.(2005). Psikoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara. 4. Cook J.L. and Cook G. (2005). Child Development Principles and Perspectives, Pearson Education Inc., USA. 5. LaBarbera J.D, Izard C.E., Vietze P., Parisi S.A (1976). Four-and Six-Month-Old Infants’ Visual Responses to Joy, Anger and Neutral Expression, Child Development, vol:47, 535538. 6. Losonczy-Marshall (2008). Gender Differences in Latency and Duration of Emotional Expression in 7-through 13 Month-old Infants, Social Behavior and Personality, 36(2), 267-274 p. 7. Camras L.A., Oster H., Bakeman R., Meng Z., Ujie T. And Campos J.J. (2007). Do Infants Show Distinct Negative Facial Expression for Fear and Anger? Emotional Expression in 11-Month-Old Europen American, Chinese and Japanese Infants. Infancy, 11, 131-155 8. Nelson C.A. and Horowitz F.D. (1983). The Perception of Facial Expression and Stimulus Motion by Two-and-Five-Month-Old Infants Using Holographic Stimuli, Child Development, 5(4), 868-877. 9. Montague and Walker-Andrews (2001). Peekaboo: A New Look at Infants’ Perception of Emotion Expressions; Development Psychology, November 2001, 37(6);826838. 10. Krantz M. (1982). Child Development; Risk and Opportunity, Brown Company Published, USA. 11. Schaffer, H. R. (2005). Child Psychology, 2 nd ed., Blackwell Publishing Ltd., 384 p.,UK, 12. Haris A.C. (1986). Child Development, West Publishing Company, USA. 13. Bayer, J.K., Senson A.V. and Hemphill S.A. (2006). Children’s Moods, Fears and Worries; Development of an Early Childhood Parent Questionnaires, Journal of Emotional and Behavioral Disorder, Spring 2006, 16(1);41-49. 14. Greenspan, S.I. (1997). The Growth of the Mind and the Endargered Origins of Intelligence, Perseus Boks Inc., USA. 15. Zanden J.W.V. (2000). Human Development, Revise; T.C. Crandell and C.H. Crandell, 7th ed., McGraw-Hill Company Inc, USA. 16. Senemoğlu N. (2004). Gelişim Öğrenme ve Öğretim; Kuramdan Uygulamaya, 9. Baskı, Gazi Kitapevi, Ankara. 17. Cüceloğlu D (1993). İnsan ve Davranışı; Psikolojinin Temel Kavramları, 4. Basım, Remzi Kitapevi, İstanbul. 18. Erikson E.H. (1950). Childhood and Society, W.W. Norton, New York. 19. Caulfield R. A. (2001). Infants and Toddlers, Prentice Hall Inc., New Jersey. Duygusal Gelişim 213 20. Crain, W. (2000). Etholojigal Theories: Darwin, Lorenz and Tinbergen, and Bowly and Ainsworth, Theories of Development Concepts and Applications, 4th. Ed, Prentetice Hall, 33-64 New Jersey. 21. Lorenz, K. (2006). Hz. Süleyman’ın Yüzüğü, Çev: E.T Güney, Birinci Baskı, Cumhuriyet Kitapları, 274s.,İstanbul. 22. Bowly, J. (1969). Attachment and Loss; Vol 1: Attachment, Basic Books Inc.Publisher, 428p. New York. 23. Durmuşoğlu, N. Hamarta, E., Deniz, M.E., ve Öztürk, A. (2006). Üniversite Öğrencilerinin Bağlanma Stilleri ve Bağımlı Kişilik Özelliklerinin İncelenmesi, XV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, Muğla. 24. Ainsworth, M.D.S., Bell, S.M. and Stayton, D.J. (….). Infant-Mother Attachment and Social Development:“Socialisation’as a Product of Reciprocal Responsiveness to Signals.99-135. 25. Feeney, J.A., Hohaus, L., Noller, P., and Alexander R.P.(2001). Becaming Parents, 1st ed. Cambridge University Press, 248 p. U.K. 26. http://www.lsbu.ac.uk/psycho/teaching/ppfiles/devpsy-4-05-06.ppt#283,11,Slayt 11 30.06.08 tarihinde ulaşılmıştır. 27. Seven, S. (2008). Çocuk Ruh Sağlığı, 1. Baskı, Pegem Akademi Yayınları, 192 s., Ankara. 28. Smith, P.K, Cowie, H., and Blades, M. (2005) . Understanding Children’s Development. 4th ed., Blackwell Publishing, 663p .USA. 29. Meece, J.L. (2000). Child and Adolescent Development for Educators, 2. ed., Blackwell Publishing Ltd., p.,New York. 30. Davies, D. (2004). Child Development; A Practitioner’s Guide, 2nd Ed., The Guilford Press, USA. 31. Worthom S.C (2006). Early Childhood Curriculum; Development Bases for Learning and Teaching, 4th. Ed., Pearson Education Inc., USA. 32. Lerner R.M. (1997). Concepts and Theories of Human Development, 2nd. Ed., Lawrence Erlbaw Associates Inc., USA. 33. Catron C.E. and Allan J. (2003). Early Childhood Curriculum; A Creative Play Model, 3th. Ed., Pearson Education Inc., USA: 34. Brewer J.A. (2004). Introduction to Early Childhood Education; Preschool through Primary Grades, 5th. Ed., Pearson Education Inc., USA. 7. BÖLÜM KİŞİLİK GELİŞİMİ ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu bölüme çalıştıktan sonra; 1. Kişilik, karakter ve mizaç kavramları arasındaki ilişkileri ve farklılığı açıklayabilecek. 2. Kişilik gelişimini açıklayan farklı yaklaşımları kavrayarak, öğrencilerinin kişilik gelişimlerini değerlendirebilecek, 3. Kişilik gelişimi yaklaşımları ile ilgili kuramsal bilgileri eğitim ortamında uygulamaya koyabilecek, 4. Kişilik gelişimi yaklaşımları göre, değişik yaş gruplarındaki kişilerin davranış nedenlerini anlamlandırabilecek, 5. Kişilik gelişim yaklaşımları çerçevesinde, karşılaşılan davranış sorunlarına çözüm önerileri geliştirebilecek, 262 Erken Çocukluk Döneminde Gelişim KAYNAKÇA 1. Açıkgöz, Ü, K. (2008). Aktif Öğrenme. 10. Baskı. İstanbul: Biliş Yayıncılık 2. Akyol, K. A. (2007). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.(Ed: Ayten Ulusoy) 3. Arı, R. (2005). Gelişim ve Öğrenme. 2. Baskı. Ankara: Nobel Yayınclılık 4. Atkinson, R ve R.C. 4, E.E. Smith, D.J. Bem ve S.N. Hoeksema. (2006). Psikolojiye Giriş. (Çeviren: Yavuz Alagon). 3. Basım. Ankara: Arkadaş Yayınevi. Çeviren: Yavuz Alagon. 5. Aytar, G, A. (2007). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Anı yayıncılık. Editör:Ayten Ulusoy 6. Bacanlı, H. (2001). Gelişim ve Öğrenme. 5. Baskı. Ankara: Nobel Yayınları. 7. Bakırcıoğlu, R. (2007). Çocuk Ruh Sağlığı ve Uyum bozuklukları. 2. Basım. Ankara: Anı Yayıncılık 8. Bayhan, S. P. Artan, İ. (2004). Çocuk Gelişim ve Eğitimi. İstanbul: Morpa Yayınları 9. Baymur, F.(1994). Genel Psikoloji. 11. Basım. İstanbul: İnkılap yayınları 10. Burger, J, M. (2006). Kişilik. (Çeviren: İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu),1. Basım. İstanbul: Kaknüs Yayıncılık. 11. Can, G. (2002). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. (Ed: Binnur Yeşilyaprak).1. Baskı. Ankara: Pegem Yayıncılık 12. Charles, C. M. (1999). Öğretmenler için Piaget İlkeleri. (Çeviren: Gülten Ülgen). 2. Baskı. Ankara: Anı Yayıncılık 13. Cüceloğlu, D. (1994). İnsan ve Davranışı. 5. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi 14. Enç, M. (1980). Ruh Bilim Terimleri Sözlüğü. T.D.K. Ankara 15. Erden, M. Akman, Y. (2004). Gelişim ve Öğrenme. 13. Basım. Ankara: Arkadaş Yayınevi 16. Ersanlı, K. (2007). Eğitim Psikolojisi. 3. Basım. Ankara: Pegem A yayıncılık. Editör: Binnur Yeşilyaprak 17. Freud, S. (1911). The Interpretation of Dreams. 3. Baskı. Plain Label 18Books. 18. Gander, M. J ve Gardiner, H. W. (2004). Çocuk ve Ergen Gelişimi. (Çeviren: Bekir Onur, Nermin Çelen ve Ali Dönmez) . 5. Baskı. Ankara: İmge Kitabevi 19. Gençtan, E. (2002). Psikanaliz ve Sonrası. 10. Basım. İstanbul: Metis yayınları. 20. Hançerlioğlu,O. (1998). Ruhbilim Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi 21. Köknel, Ö.(1983). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. IV. Basım. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi 22. Küçükkaragöz, H. (2007). Eğitim Psikolojisi GelişimÖğrenme-Öğretim. (Ed: Binnur Yeşilyaprak). 3. Baskı. Ankara: Pegem Yayıncılık 23. Selçuk, Z. (2005). Gelişim ve Öğrenme. 13. Basım. İstanbul: Nobel Yayıncılık 24. Senemoğlu, N. (2005). Gelişim Öğrenme ve Öğretim Kuramdan Uygulamaya. 12. Baskı. Ankara: Gazi Kitabevi. 25. Seven, S. (2008). Çocuk Ruh Sağlığı. 1. Baskı. Ankara:Pegem Akademi Kişilik Gelişimi 263 26. Yapıcı, Ş. Yapıcı, M. (2005). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık 27. Yavuzer, Y. Demir, Z. ve Çalışkan, M. (2006). Eğitim Psikolojisi Gelişim Ve Öğrenme. 2. Basım. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım 28. YörükoğluA. (1997). Çocuk Ruh Sağlığı. 21. Basım. Ankara: Özgür Yayınları 8. BÖLÜM AHLAK GELİŞİMİ ÖĞRENME HEDEFLERİ Öğrenme hedefleri; 1. Ahlak kavramını ve ahlak gelişiminin tanımı. 2. Ahlak gelişimine farklı yaklaşımlar. 3. Piaget’nin ahlak gelişim kuramı. 4. Kohlberg’in ahlak gelişim kuramı. 5. Ahlaki ikilemin tanımı ve ahlak gelişimi araştırmalarında kullanılması. 6. Gilligan’ın Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramına eleştirileri. 7. Adalet ve haklar yönelimi ile bakım ve şefkat yönelimli ahlak anlayışı 282 Erken Çocukluk Döneminde Gelişim KAYNAKÇA 1. McDevitt, T. M. ve Ormrod, J. E. (2002). Child development: Educating and working with children and adolescents. Upper Saddle River, NJ: Pearson Merrill Prentice Hall. 2. Slavin, R. E. (1997). Educational psychology: Theory and practice. Boston, MA: Allyn and Bacon. 3. Ginsburg, H. ve Opper, S. (1979). Piaget’s theory of intellectual development. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. 4. Crain, W. (2000). Theories of development: Concepts and applications. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. 5. Ormrod, J. E. (2006). Educational psychology: Developing learners. Upper Saddle River, NJ: Pearson Merrill Prentice Hall. 6. Piaget, J. (1932). The moral judgment of the child. NY: Free Pres. 7. Nisan, M. ve Kohlberg, L. (1989). Universality and variation in moral judgment: Alongitudinal and cross-sectional study in Turkey. Child Development, 52, 865-876. 8. Kohlberg, L. (1963). The development of children’s orientations toward a moral order: I. sequence in the development of moral thought. Human Development, 6, 11-33. 9. Erden, M. ve Akman, Y. (2007). Eğitim psikolojisi: Gelişim – öğrenme – öğretme. Ankara: Arkadaş Yayınevi 10. Gilligan, C. (2003). In a different voice: Psychological theory and women’s development. Cambridge, MA: Harvard University Pres. 9. BÖLÜM CİNSEL GELİŞİM Öğrenme hedefleri; 1. Cinsel gelişimin biyolojik, psikolojik ve toplumsal işlev ve önemini kavrayabilmek, 2. Cinsel gelişim ile ilgili temel kavramları tanımlayabilmek, 3. Cinsel gelişimin biyolojik ve kültürel boyutunu açıklayabilmek, 4. Cinsel gelişim ile ilgili kuramları açıklayabilmek, 5. Cinsel gelişim dönemlerini ve bu dönemlerin özelliklerini açıklayabilmek, 6. Cinsel eğitimin tanımını yaparak, cinsel eğitimin konusunu, önemini ve ilkelerini açıklayabilmek, 7. Cinselliğe ilişkin anne – baba tutumlarını bilmek ve bu tutumları açıklayabilmektir. 314 Erken Çocukluk Döneminde Gelişim KAYNAKÇA 1. Özgüven, İ.E.(2000). Çocuk Gelişimi ve Psikolojisi. Eskişehir: Açık Öğretim Yayınları. 2. Freud, S.(1997). Cinsellik Üzerine. İstanbul: Öteki Yayınları 3. Başaran, İ.E. (1998). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Aydan Web. 4. Bayhan, P.S. ve Artan, İ. (2004). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. İstanbul: Morpa. 5. Yılmaz, M.T. (2008). Ed:Yıldırım, İ. Eğitim Psikolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık. 6. www.gata.edu.tr/dahilibilimler/cocukruh/cinsel1.htm 7. Geçtan, E. (2000). Psikanaliz ve Sonrası. İstanbul: Remzi Kitabevi. 8. Schultz, D. ve Schultz, S. (2002). Modern Psikoloji Tarihi. İstanbul:Kaknüs Yayınları 9. Senemoğlu, N. (2002). Gelişim Öğrenme ve Öğretme. Ankara: Gazi Kitabevi. 10. Arı, R.(2005). Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Yayıncılık 11. www.mcaturk.com/mca_icerik_detay.php?icerikid=153&konu=Cocuklarda_Cinsel_Gelisim 12. www.cocukgelisim.com/cinselgelisim.htm 13. Yavuzer, H.(1993). Çocuk Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi. 14. Perusse, F.C. Çev: Dirim.A. (1993). Çocuklara Cinsel Konuda Ne Söylemeli Nasıl Söylemeli. İstanbul: Esin Yayınevi. 15. http://eski.annecocuk.com/cocuk/psikoloji/cinsellik.htm#baski 16. Yörükoğlu, A. (1993). Çocuk Ruh Sağlığı. İstanbul: Özgür Yayınları. 10. BÖLÜM ERKEN ÇOCUKLUKTA ÖZEL EĞİTİM ÖĞRENME HEDEFLERİ Öğrenme hedefleri; 1. Özel eğitim ve özel eğitimin özellikleri 2. Engelli çocuğa sahip aileler ve tepkileri 3. Okulöncesi dönemde engelli çocuklar ve özellikleri 4. Erken çocukluk ve okul öncesi dönemlerinde özel eğitimin önemini, 5. Erken çocukluk dönemine yönelik özel eğitim hizmetlerinin özelliklerini, 6. Okul öncesi döneme yönelik özel eğitim hizmetlerinin çeşitlerini ve özelliklerini, öğrenmeleri hedeflenmektedir. Erken Çocuklukta Özel Eği m 337 KAYNAKÇA 1. Ataman, A. (2005). “Özel Gereksinimli Çocuklar ve Özel Eğitim”, Özel Gereksinimli Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş. Editör: Ayşegül Ataman. 2. Baskı. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. 2. Cavkaytar A., Diken İ.H. (2005). Özel Eğitime Giriş. Kök yayıncılık 3. Özsoy, Y., M. Özyürek ve S. Eripek. Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar: Özel Eğitime Giriş (8. Baskı). Ankara: Karatepe Yayınları, 1997. 4. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 2000. 5. 5378 sayılı 01.07.2005 tarihli Özürlüler Kanunu. 6. Akkök, F. “Özürlü Çocuk ve Aileleri ile Bir Küçük Grup Çalışması,” Özel Eğitimde Aile Eğitimi Sempozyumu. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2000, 41-56 s. 7. Fırat S. (2000). Zihinsel ve otistik özürlü çocukların annelerinde kaygı, depresyon, aleksi timi ve genel psikolojik değerlendirme. Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı. Adana. 8. Duygun, T. (2001). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik üzerine olan etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. 9. Işıl Ö. (1994). Zeka özürlü çocukların günlük yaşam aktivitelerine uyumda anneler verilen eğitimin etkililiği. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Hemşirelik A.B.D.İstanbul. 10. Johnson B.S. (2000). Mothers’ perceptions of parenting children with disabilities. Am.J. Matern. Child Nurs.25 (3): 127-132. 11. Çavuşoğlu, H. (2004) Çocuk Sağlığı Hemşireliği, Ofset Yayınevi, Ankara. 12. Eripek, S,(1996). Zihinsel Engelli Çocuklar, 2. Baskı, Anadolu Üniversitesi yayınları, Eskişehir. 13. Yıldırım Doğru, S.S.(2007) Otistik Çocuklarda Aile Katılımlı Eğitimin Ailelerin Kaygı Düzeyine Etkisi (Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Konya 2007. S: 24, Sayfa:207-221). 14. Özbey, Ç.(2007) Özel Çocuklar ve Terapi Yöntemleri, İnkılap Kitabevi, İstanbul. 15. İftar, G.K.(1998) “Özel Gereksinimli Bireyler ve Özel Eğitim”, Özel Eğitim. Editör: S.Eripek. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programı. 16. Koçak, N. (2001). Erken Çocukluk Döneminde Eğitim ve Türkiye’de Erken Çocukluk Eğitiminin Durumu. Milli Eğitim Dergisi. S:151. 17. Spiker, D, Early Intervention From A Developmental Perspective, Cicchetti, D, Beegly, M (ed). Children With Down Syndrome A Developmental Perpective, Cambridge University Press, (1990) pp:424-448. 18. Kırk, S.A., Gallagher, J.J., Anastasiow, N. (2000) Educating Exceptional Children.Houghton Mifflin Company. 338 Erken Çocukluk Döneminde Gelişim 19. Birkan, B. (2002) Küçük Adımlar Kursu’nun Gelişim Geriliği Olan Çocuğa Sahip Annelerin Küçük Adımlar’ı Uygulama Becerilerini Kazandırmalarına Etkisi. Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir. 20. Blackman, JA, (2002) Early Intervention: A Global Perspective, Infant and Young Children, Volume:15, Number:2, pp:11-19. 21. Hanson, MJ & Bruder, MB, (2001) Early Intervention Training For The New Millenium, Early Intervention: Promises To Keep, Infant and Young Children, Vol:13, Number:3, pp:47-58. 22. Güven, Y, (2003) Özel Eğitime Giriş, Kulaksızoğlu, A. (Ed), Farklı Gelişen Çocuklar, 2. Baskı, Epsilon Yayınevi, İstanbul, ss: 57-80. 23. Collin,RM, (1995) Nurses In Early Intervention, Pediatric Nursing, November-December, Vol:21, No:6, pp:529-532. 24. Whaley, LF & Wong, DL, (1995) Nursing Care of Infants and Children, Fifth Edition, Mosby Company, Missouri, pp:66-70, 1017-1022. 25. Climent G, Rosa V, Marta G, Dié G & Teresa M, Early Intervention in Spain: Some Directions for Future Development, Infants & Young Children, Volume 17(3) July/August/ September (2004) p 247–257 26. Bryan,AAM & Wirth DL, Birth To Three Early Intervention: Nursing Role On The Interdisciplinary Team, Journal Of Community Health Nursing, Volume:12, Number:2, (1995) pp:73-88. 27. Bruder, M. B., (2000). The Effectiveness of Special Educational/Developmental Curricula for Children with Established Disabilities. M. J. Guralnick (edition). The Effectiveness of Early Intervention. Baltimore: Paul H. Brookes Publishing Company. 28. Sucuoğlu, B.; Yıldırım Erişkin A. Özel, Özel Eğitim Kurumlarında Gelişimsel Geriliği Olan 0–6 Yaş Arası Çocuklarla Çalışan Personelin Özelliklerinin İncelenmesi. http://cygm. meb.gov.tr/sempozyum/%C3% B6zet%20 kitap%C3%A7%C4%B1%C4%9F%C4%B1/bildiriler/bildiriler_pdf/Bulbin%20Sucuoglu.pdf 29. Kırcaali-İftar, G. 1996 (Dizi Uyarlama Editörü) Küçük Adımları (1. Kitap-8. Kitap). İstanbul: Zihinsel Özürlülere Destek Derneği Yayını. 30. MEB. (2005) Özürlü Çocuklara Yönelik Rehabilitasyon ve Özel Eğitim Hizmetleri Çalışması Raporu. T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi. 31. Myers, Robert. 1990 Erken Çocukluk Gelişimi ve Eğitimde Farklı Modeller, 10-14 Eylül 1990. Seminer Bildirileri, UNICEF yayını. 32. Oktay,A.(1999). Yaşamın Sihirli Yılları Okulöncesi Dönem. Yeni Çizgi Yayınları, İstanbul. 33. Sucuoğlu B., Kargın T. (2006). Kaynaştırma Uygulamaları İlköğretimde/ Yaklaşımlar Yöntemler Teknikler. Morpa Kültür Yayınları. 34. Batu,S.; Kırcaali-iftar, G.(2005). Kaynaştırma. Kök yayıncılık. 35. G.S. Morrison, Early Childhood Education Today, Prentice Hall, New Jersey, 1998, s.2139. 36. A.J. Shickedanz, “Early Childhood Education And School Reform: Consideration Of Some Philosopical Barriers”. Journal Of Education, 1994, 176 (1) s. 29-47. 11. BÖLÜM ÇOCUKTA OYUN GELİŞİMİ VE YARATICILIK ÖĞRENME HEDEFLERİ Öğrenme hedefleri; 1. Oyun ve oyuncak ile ilgili tanımları ve oyun gelişimiyle ilgili temel bazı kavramları tanıma. 2. Oyun ile ilgili kuramları ve özelliklerini bilme. 3. Çocukta oyun ve gelişim arasındaki bağlantıyı kurabilme. 4. Çocukta oyun gelişim aşamalarını kavrayabilme. 5. Oyuncağın çocuk eğitimindeki önemi ve oyuncağın insanlık tarihindeki eski geçmişini tanıma ve kavrayabilme. 6. Okul öncesi eğitimde oyunun ve oyuncağın eğitim programında ve sınıf ortamında nasıl yer verileceğini bilme ve kavrayabilme. 380 Erken Çocukluk Döneminde Gelişim KAYNAKÇA 1. Pehlivan, H. (2005). Oyun ve öğrenme. Ankara: Anı. 2. Uluğ, M.O., (2007). Niçin oyun?: Çocuğun gelişiminde ve çocuğu tanımada oyunun önemi (3. Basım). İstanbul: Anfora. 3. Huizinga, J. (1995). Homo ludens. Oyunun toplumsal işlevi üzerine bir deneme. (çev. M.A. Kılıçbay), İstanbul: Ayrıntı. 4. Nutku, Ö. (1998). Çocuk, oyun, tiyatro. İstanbul: Özgür 5. Özdemir, N. (2006). Türk çocuk oyunları. Ankara:Akçağ. 6. Yalçınkaya, T. (1996). Eğitici oyun ve oyuncak yapımı. İstanbul:Esin. 7. Johnson,J.E., Christie J.F., Yawkey, T.D. (1999). Play and early childhood development (2nd ed.). NY: Longman. 8. Poyraz, H. (1999). Okul öncesi döneminde oyun ve oyuncak. Ankara: Anı. 9. Sevinç,M. (2004). Erken çocukluk gelişimi ve eğitiminde oyun. İstanbul:Morpa. 10. Freud, S. (1961). Beyond the pleasure principle. New York: Norton. 11. Erikson, E. ( 1963/1950). Childhood and society. New York: Norton. 12. Piaget, J. (1962). Play,dreams and imitation in childhood. New York: Norton. 13. Vygotsky, L. S. (1976). Play ans its role in the mental of the child. In J.S. 14. Bruner, A.Jolly & K. Sylva (Eds.), Play: its role in development and evaluation (pp. 537554). New York: Basic Books. 15. Bruner,J. (1972). The nature and uses of immaturity. American Psychologist, 27, 687-708. 16. Sutton-Smith, S. (1967). The role of play in cognitive development. Young Children, 22, 361-370. 17. Sutton-Smith, S. (1998). The ambiguity of play. Cambridge, MA: Harvard University Press. 18. Singer, J.L. (1973). The child’s world of make-believe: Experimental studies of imaginative play. New York: Academic Press. 19. Singer, J.L. & Singer, D. (1990). The house of make-believe: Children’s play and the developing imagination. Cambridge, MA: Harvard University Press. 20. Hughes, F. P. (1995). Children play & development (2nd ed.). Boston: Allyn & Bacon. 21. Sun, M. & Seyrek, H. (1998). Okulöncesi eğitimde oyun ( 5. Baskı). İzmir: Mey. 22. Martin, P. & Caro, T. (1985). On the functions of play and its role in behavioral development. In J. Rosenblatt, C. Beer, M. Busnel, & P. Slater (Eds.), Advances in the study of behavior (Vol. 15, 59-103). New York: Academic 23. Smilansky, S. (1968). The effects of sociodramatic play on disadvantaged preschool children. New York: Wiley. 24. Bruner, J. (1983). Play, thought and language. Peabody Jounal of Education, 60(3), 60-69. Çocukta Oyun Gelişimi ve Yara cılık 381 25. Guerney L.(1984). Play therapy in counceling settings. In T. Yawkey & A. Pelligrini (Eds.), Child’s play: Developmetal and applied (p.291-321). New Jersey: Erlbaum. 26. Barnett, L. & Storm, B.(1981). Play, pleasure and pain: A reduction of anxiety through play. Leisure Sciences, 4, 161-175. 27. Erikson, E. (1940). Studies and interpretation of play. Part I:Clinical observation of play disruption in young children. Genetic Psychology Monography, 22,557-671. 28. Özdoğan, B. (2004). Çocuk ve oyun. Çocuğa oyunla yardım. Ankara: Anı. 29. Parten, M.B. (1932). Social participation among preschool children. Journal of Abnormal and Social Psychology, 28, 136-147. 30. Smith, P. ( 1978). A longitudinal study of social participation in preschool children: Solitary and parallel play reexamined. Developmental Psychology, 14, 512-516. 31. Fenson, L., Kagan, J., Kearsley, R., & Zelazo, P., (1976). The developmental progression of manipulative playin the first two years. Child Development 47, 232-239. 32. Belsky, J., & Most, R. (1981). From exploration to play: A cross-sectional studyof infant free play behavior. Developmental Psychology, 17, 630-639. 33. Tamis-LeMonda, C., & Bornstein M. (1991). Individual variation, correspondence, stability, and change in mother and toddler play. Infant Behavior and Development, 14, 143-162. 34. Hutt, S., Tyler, S., Hutt, C., & Christopherson, H. (1989). Play, exploration and learning: a natural history of the preschool. London: Routledge 35. Gandini, L., Edwards,C., Forman,G. (1998). The Hundred Languages of Children (2nd ed.). USA: Ablex. 36. Isenberg, J.P. & Jalongo, M.R. (2001). Creative expression and play in early childhood (3rd ed.). New Jersey: Merill Prentice Hall. 37. Curtis, D. & Carter, M. (2003). Designs for living and learning. Yorkton Court: Redleaf. 38. Highscope Educational Research Foundation (2009). The indoor and outdoor learning environment. Highscope curriculum series dvd videos. MI: Ypsilanti 39. Smith, P.K. &Connoly, K.J. (1980). The ecology of preschool behavior. Cambridge: Cambridge University. 40. Crook, S. & Farmer, B. (2002). Just imagine! Creative play experiences for children under six (2nd ed.). Victoria: Tertiary. 41. Christofis, L. (1999). Inviting play. Victoria: Free Kindergarten Association. 42. Greenman, J. (2007). Just wondering: building wonder into the environment. In B. Neugebauer (Ed.) (pp. 12-16) Play, a beginnings workshop book. WA: Exchange. 43. Christie, T. & Christie, R. (2007). Child spaces 2. Another design sourcebook for early childhood environments. Wellington: Lithoprint. 44. Crook, S. (2004). Just improvise. Innovative play experiences for children under eight. Victoria: Tertiary. 382 Erken Çocukluk Döneminde Gelişim 45. Elliot, S. (2008). The outdoor playspace naturally for children birth to five years. NewSouth Wales: Pademelon. 46. Yörükoğlu, A. (1989). Çocuk ruh sağlığı (15.basım). İstanbul: Özgür. 47. Yavuzer, H. ( 1992). Çocuk psikolojisi (7. basım). İstanbul: Remzi. 48. Razon, N. (1990). Yaratıcılığı geliştirici oyunla eğitim, Yaratıcı toplum yolunda çağdaş eğitim. İstanbul: Cem. 49. Dönmez B. N. (1992). Üniversite çocuk gelişimi ve eğitimi bölümü ve kız meslek lisesi öğrencileri İçin oyun kitabı.”. İstanbul: Esin 50. Mangır, M. & Silleli, N. (1987). Çocuk ve oyun. Ankara: A.Ü. Ziraat F. Yayını, No: 1014.
