Kooperatif Yönetim Kurulu Faaliyet Raporları Şekil Đbra ve Cezai

Kooperatif Yönetim Kurulu Faaliyet Raporları Şekil Đbra ve Cezai Yaptırım
Merdan Çalışkan
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Kontrolörü
I. Giriş
Kooperatiflerde temsil yetkisi, yönetim kurullarına aittir. 1 Yönetim Kurulu, kooperatif adına,
kooperatifin amaçları ve faaliyet konularının belirlediği sınırlar içerisinde kalmak koşuluyla,
işlem ve faaliyetlerde bulunur.
Ancak bu yetki, sınırsız veya hesap sorulmaksızın verilen bir yetki değildir. Yöneticiler,
kooperatiflerin en yetkili organı olan genel kurula karşı sorumludur. Bu sorumluluk, hem
hukuki anlamda hem de cezai anlamda düzenlenmiştir. Yöneticiler, kendi kusurlarından
kaynaklanan zararlardan hukuken sorumlu olmakla birlikte, işledikleri fiillerin suç tanımına
girmesi halinde hürriyeti bağlayıcı ve maddi yaptırımlarla da karşılaşmaktadırlar.
Diğer taraftan, yöneticilerin cezai sorumlulukları diğer vatandaşlara göre daha da
ağırlaştırılmıştır; "Kamu Görevlisi" gibi cezalandırılmaktadırlar.2 Ağır sorumluluklar
verilmesine, yükümlülükleri çeşitli mevzuat hükümleriyle 3 fazlalaştırılmasına rağmen,
görevlerini gereği gibi yapmayan, kooperatifi zarara uğratan ve hatta suç işleyen kooperatif
yöneticileri, kooperatif genel kurullarında kolayca ibra edilebilmektedir. Đbra, cezai
sorumlulukları ortadan kaldırmamakla birlikte, suçun ortaya çıkartılamaması nedeniyle kötü
niyetli yöneticiler yargı sürecine dahil edilememektedir.
Bunun en önemli sebepleri arasında denetimsizlik ve denetimlerin yeterli derecede bilgi ve
deneyime sahip ve ehil olmayan kişilerce yapılması gelmektedir. Diğer taraftan yöneticilerin
genel kurullara sundukları raporların belirli bir standardı içermemesi ve eksik, yanlış,
yanıltıcı ifadelere yer verilmesi de başlıca bir etkendir. Bu suretle ortakların, yöneticilerin
raporları ile yeterince bilgi edinememesi veya yanlış bilgi edinmesi, verdikleri kararları
olumsuz etkilemekte, kendilerinin ve kooperatiflerinin menfaatlerini zedelemektedir.
Bu soruna çözüm üretmek amacıyla, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nca kooperatif yönetim
kurulu üyelerinin 4 ve denetçilerin5 genel kurula sunacakları raporların usul ve esaslarını
belirleyen tebliğler yayımlanmıştır.
II. Kooperatif Yönetim Kurulunun Hazırlayacağı Yıllık Çalışma Raporu
1163 sayılı Kanuna ve Tebliğ'e göre, "yıllık çalışma raporu" yönetim kurulu tarafından, genel
kurul toplantısından en az on beş gün önce hazırlanır.6 Raporun hangi döneme ait olduğu ve
düzenlediği tarih, kooperatifin unvanı ile birlikte raporun başlığına yazılır.
1
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu md. 55.
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu md. 62/3 (örneğin zimmet, görevi kötüye kullanma suçu gibi).
3
Başlıcaları 1163, 6762 ve 5237 sayılı Kanun hükümleri
4
11.06.2008 tarih ve 26903 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Kooperatifler ve Üst Kuruluşları Yönetim
Kurulu Üyelerinin Genel Kurul Toplantılarına Sunacakları Yönetim Kurulu Yıllık Çalışma Raporunun Usul ve
Esaslarına Đlişkin Tebliğ”.
2
5
11.06.2008 tarih ve 26903 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Kooperatifler ve Üst Kuruluşları Yönetim
Kurulu Üyelerinin Genel Kurul Toplantılarına Sunacakları Yönetim Kurulu Yıllık Çalışma Raporunun Usul ve
Esaslarına Đlişkin Tebliğ”.
Raporun bir nüshası kooperatif için, diğer bir nüshası ise Sanayi ve Ticaret II Müdürlüğü için
düzenlenecektir. Ayrıca genel kurul toplantısının tescili için bir nüsha da Ticaret Sicil
Memurluğuna verileceğinden, raporun üç nüsha düzenlenmesi gerekmektedir.
Raporda yanlış, abartılı ve yanıltıcı bilgilere yer verilemez. Rapor genel kurula sunulmak
amacıyla hazırlanmaktadır. Tebliğe uygun olarak düzenlenmeyen yıllık çalışma raporları
görüşülemez ve genel kurulca kabul edilemez.
Tebliğde raporda bulunması gereken hususlar 6 başlık altında toplanmıştır.
Bunlar, kooperatif ve organlar hakkında genel bilgiler, mali durum ve muhasebe işlemleri,
ortaklık işlemleri arsa ve inşaat işlemleri ve ferdileşme çabaları ve hukuki faaliyetlerdir.
"Genel bilgiler" bölümünde kooperatifle ilgili bilgilere yer verilmektedir. Bunlar kooperatifin
unvanı, kuruluş tarihi, adres ve iletişim bilgilerini kapsamaktadır.
"Yönetim ve denetim kurulu ile personel işlemleri" bölümünde, yönetici, denetçi, müdür,
personel ve muhasebecileri ad ve soyadları ile görev dönemleri ve bu kişilere yapılan
ödemelere, bütçe ile gerçekleşen rakamlara yöneticilerin faaliyet dönemine ve geleceğe
ilişkin görüş ve beklentilerine yer verilir.
"Mali durum ve muhasebe işlemleri" bölümünde bilânço ve gelir tablosu, tutulan defterlerin
türleri ve noter tasdikleri, arsa, proje ve inşaat giderleri vergi, harç, sigorta, kullanılan banka
kredileri, kredi şartları, ödeme planları, demirbaşlar ve araçlar hakkında açıklama yapılır.
"Ortaklık işlemleri" bölümünde genel kurulca belirlenen ve mevcut ortak sayıları, faaliyet
dönemi içerisinde ortaklık giriş çıkış ve devirlerine ilişkin bilgiler, aidat yükümlülükleri,
borçlu ortaklar ve bunların durumları, gecikme faizi usul ve esasları, tahsil edilen gecikme
faizleri, çıkarılan ortaklar yerine yeni ortak alınıp alınmadığı, ortaklığı sona erenlere yapılan
ödemelerle ilgili bilgileri yer alır.
"Arsa, inşaat ve ferdileşme çalışmaları" bölümü daha çok yapı (konut, işyeri, sosyal tesis vb
gibi) kooperatifleri düşünülerek kaleme alınmıştır. Bu bölümde gayrimenkul alım ve
satımlarına ilişkin bilgiler, inşaatların seviyesi ve durumu hakkında bilgiler, yapılan
ihalelerin, imzalanan sözleşmelerin tarihleri ve açıklamaları, sözleşmelerin tarafları, konuları
ve bedelleri, sahip olunan arsa ve arazilerin durumu, inşaat giderleri, müteahhit ve taşeronlara
yapılan ödemeler, hak edişler, inşaatların tahmini tamamlanma süreleri ve maliyetleri, tamamlanmış yapıların ferdileştirilmesi, kura, şerefiye, yapı kullanma izni ve tasfiyeye ilişkin
bilgilere yer verilmelidir.
"Hukuki faaliyetler" bölümünde ise, kooperatifin taraf olduğu (lehe ve aleyhe) davalar
hakkında bilgiler, genel kurul kararlan aleyhine açılan davalar hakkında bilgiler, kooperatifle
ilgili olarak Cumhuriyet Başsavcılıklarına yapılan suç duyurulan ve ihbarlar, devam eden
veya sonuçlanan ceza davaları hakkında bilgilere yer verilir.
Tebliğle, kooperatif hakkında ortakların öğrenmek isteyebileceği ve karar vermelerinde etken
olacak birçok önemli bilginin sunulması zorunlu hale getirilmiş.
6
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu md. 24/1 ve “… Yıllık Çalışma Raporunun Usul ve Esaslarına Đlişkin
Tebliğ” md. 3/2
Kooperatifin türüne, faaliyet konusuna ve önemli hususlara göre bu başlıklar çoğaltılabilir.
Đstenilen husus ve konularda bilgi verilebileceği gibi, başlıklarda belirtilen konular hakkında
daha fazla bilgiye ve ayrıntıya da yer verilebilir. Tebliğin 1. maddesinde de vurgulandığı
üzere, amaç ortakları ve diğer kişileri bilgilendirmektir.
Tebliğin, ülkemizde ilk defa Sermaye Piyasası Kurulu'nca çıkarılan, 7 Türk Ticaret Kanunu
Tasarısı'nda da yer bulan8 ve hukukumuza yavaş yavaş ve sağlam adımlarla yerleşen 9
"Kurumsal Yönetim Đlkeleri" anlayışla hazırlandığı göze çarpmaktadır.
Kurumsal yönetim anlayışında, eşitlik ve tarafsızlık ilkeleri ile disiplin, adalet, şeffaflık,
bağımsızlık, hesap verebilirlik, sorumluluk ve sosyal sorumluluk unsurları egemendir.
Tebliğ bu kapsamda değerlendirildiğinde, kooperatifçilik alanında kurumsal yönetim ilkeleri
açısından atılmış önemli bir adımdır.
III. Gerçeğe Aykırı Raporların Đbraya Etkisi
Düzenlenen raporlarda yanlış, yanıltıcı, abartılı ve gerçeğe aykırı bilgiler verilemez. Öte
yandan, Tebliğ hükümlerine aykırı olarak düzenlenen raporların genel kurulda
görüşülemeyeceği ve kabul edilemeyeceği de Tebliğde belirtilmiştir.
Ancak yönetim kurullarınca düzenlenecek raporların gerçeğe aykırı düzenlenmesi
durumunda, raporun geçersizliği nasıl ispatlanacaktır? Geçersizliği ortaya koyulan rapor
ibraya engel teşkil eder mi?
Yönetim kurulu raporları öncelikle denetim kurulu üyeleri tarafından incelenmeli ve
raporların doğru olup olmadığı, denetçi raporlarında belirtilmelidir. 10
Buna karşın, yönetim kurulu, raporunu genel kuruldan 15 gün önce tamamlamış ise, denetim
kurulu da aynı sürede raporunu (yönetim kuruluna) teslim edeceğinden, denetim kurulunca
hazırlanan raporda yönetim raporunun doğru olup olmadığı hususuna yer verilemeyecektir.
Bu durumda, genel kurula kadar olan 15 günlük sure içerisinde, denetçiler, yönetim
kurulunun hazırladığı raporun doğru olup olmadığını araştırarak genel kurula bu yönde bilgi
vermelidir.
Ayrıca, ortakların da bilânço ve gelir-gider tablosu ile yıllık çalışma raporunun bir nüshasını
isteme hakları bulunduğundan, ortaklar da en azından, rapordaki hususların mali tablolara
uygun olup olmadığını araştırabilirler.
Bu bakımdan, düzenlenen raporların gerçeği yansıtmadığı ve geçersiz olduğu iddiası,
denetçiler ve ortaklar tarafından, gerek toplantı öncesinde, gerekse toplantı sırasında ve
sonrasında ileri sürülebilir.
7
4/7/2003 tarihli SPK Kurumsal Yönetim Đlkeleri
Adalet Komisyonunca 3/5/2007 tarihinde kabul edilerek TBMM’ye sevk edilen Türk Ticaret Kanunun Tasarısı
md. 1529, 361, 375, 1524…
9
www.sanayi.gov.tr, 5/6/2008 tarihinde görüşe açılan “01/06/2000 tarih ve 4572 sayılı TARIM satış Kooperatif
ve Birlikleri Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarı TASLAĞI”
m.d.1.
10
“…Denetim Kurulu Raporunun Usul ve Esaslarına Đlişkin Tebliğ” md.5.
8
Đbra konusuna gelince; ibranın tanımına ve şartlarına mevzuatımızda yer verilmemiştir.
Dolayısıyla ibra, belirli bir şarta bağlanmış bir işlem değildir.
Đbranın kelime anlamı, borcu affetme, temize çıkma, aklanma, kurtulmadır. Yönetim
kurulunun ibrası ise; "yönetim kurulun görev aldığı döneme ilişkin iş ve işlemlerinin usul ve
hukuka uygun olduğunun, kooperatifin ve ortakların menfaatine bulunduğunun ve hukuken
sorumlu tutulmayacağının" genel kurulca kabul ve beyanıdır. 11
Đbra konusu, Türk Ticaret Kanunu'nda 12, bilânçonun kabul edilmesinin, aksine hüküm
bulunmadığı takdirde, yöneticilerin ibrasını da kapsadığı, ancak bilânçoda bazı hususların
gösterilmemesi veya yanlış gösterilmesi durumunda ibranın geçersiz sayılacağı şeklinde
düzenlenmiştir.
Buna göre, genel kurulda yönetim kurulunun ayrıca ibrasına ilişkin bir gündem maddesi
olmadığı durumda; bilânçonun kabulü, ibra anlamına gelmektedir. Bu durumda yıllık çalışma
raporunun gerçeği yansıtmaması, yönetim kurulunun ibra edilemeyeceği anlamına gelmemektedir.
Diğer taraftan, bilânçonun kabulü ile yönetim kurulunun ibrası ayrı gündem maddelerinde
görüşülmüş ise -ki uygulama da bu yöndedir- bilânçonun kabulü veya bilânçonun gerçeği
yansıtıp yansıtmamasının ibrayı etkilemeyeceği de ortadadır.
Mali tablolar, düz yazı gibi okunması halinde hızlı bir şekilde ve kolayca anlam çıkarılacak
bir doküman değildir. Bunların ilgililerce ayrıntılı olarak incelenmesi, anlaşılması ve
yorumlanması gerekmektedir. Yönetim kurulunca hazırlanan ve bu tabloları özetleyen yıllık
çalışma raporları ise genel kurulda okunmakta ve bu raporlar mali tabloların bir yansıması ve
yorumu olarak kabul edilerek ibra işlemi yapılmaktadır.
Böylece mali tablolar gerçeği yansıtsa bile, yönetim kurulunca hazırlanan raporun gerçeği
yansıtmaması, eksik ve yanıltıcı düzenlenmesi ya da yönetim kurulunun bazı faaliyetlerinin
uygun bulunmaması durumunda, genel kurul tarafından yönetim kurulunun ibra edilmemesi
mümkündür.
IV. Yıllık Çalışma Raporlarının Geçersizliğinin Diğer Bir Sonucu: Cezai Yaptırım
Yönetim kurullarınca hazırlanan yıllık çalışma raporları, yapılan iş ve işlemler hakkında
genel kurula bilgi veren dokümanlardır. Bu bilgiler geleceğe yönelik de olabilir. Raporlarda
verilen bilgilerin doğruluğu, ibra kararında büyük bir önem taşır. Rapordaki bilgilerin
doğruluğunun daha da önemli olmasını sağlayan diğer bir etken ise, 01.06.2005 tarihinde
yürürlüğe giren 5237 sayılı Türk Ceza Kanunudur.
Kanunun 164. maddesinde, kooperatifin yönetim kurulu üyelerinin, genel kurula sundukları
raporlarda veya önerilerde ilgililerin zarara uğramasına neden olabilecek nitelikte gerçeğe
aykırı önemli bilgiler vermesi veya verdirtmesi durumunda, altı aydan üç yıla kadar hapis
veya bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacakları ifade edilmektedir.
11
12
Ahmet KURTULAN, Kooperatifler Kanunu ve Açıklaması, Gözlem Yayıncılık, Eylül 2000, s.441.
6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu md. 380.
Bu suçun işlenebilmesi için kasıt aranmaktadır. Diğer bir deyişle, bu suçun işlenebilmesi için,
genel kurula sunulan raporlardaki yanlış ve yanıltıcı önemli bilgilerin bilerek ve isteyerek
rapora dahil edilmesi gerekmektedir.
Yöneticilerin, yapmış oldukları önemli bir işlemi gizlemesi, bu konuda raporda bilgi
vermemesi de, "gerçeğe aykırı önemli bilgi verme" kapsamında değerlendirilebilir. Nitekim
önemli olduğu ve ilgili Tebliğ gereğince bilgi verilmesi gerektiği halde, raporda bilgi
verilmemesi de, var olan bir işlemi yokmuş gibi göstermektir.
Bu suçun işlenmesinde zarar şart koşulmamış, zarara sebep olabilecek nitelikte yanlış bilgi
verilmesi yeterli görülmüştür. Olası zarar kavramı, gerçekleşen zarar kavramına göre daha
geniş olup suçun kanun karşısında işlenmiş sayılmasını daha da kolaylaştırır.
V. Sonuç
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın ilgili tebliği nedeniyle, kooperatif yöneticilerinin
sorumlulukları artmıştır. Uygulamada bir iki paragraflık yönetim kurulu raporu ile ibra edilen
yöneticiler bundan sonra raporlarında, tebliğde belirtilen asgari hususlarda bilgi vermek
zorundadır.
Raporlarının doğruluğu denetçilerce araştırılacak, raporlarında gerçeğe aykırı bilgi verilmesi
veya eksik bilgi verilmesi durumunda raporları kabul edilmeyecek ve görüşülemeyecektir.
Buna bağlı olarak uygulamada da, raporların doğruluğu ibrada en önemli etken konumuna
gelecektir. Nitekim sadece bilânçonun kabul edilmesi, ibra için, yeterli ve anlamlı bir faktör
değildir.
* Bu makale Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, Mayıs 2009 sayısında yayımlanmıştır.