etkili iletişim becerileri açısından eğitimciler

The Journal of Academic Social Science Studies
International Journal of Social Science
Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3130
Number: 41 , p. 367-381, Winter II 2015
Yayın Süreci
Yayın Geliş Tarihi
12.10.2015
Yayınlanma Tarihi
31.12.2015
ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİ AÇISINDAN EĞİTİMCİLER
EDUCATORS TERMS OF EFFECTIVE COMMUNICATION SKILLS
Yrd. Doç. Dr. Tuğba SELANİK AY
Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği ABD
Öz
Bireyin sosyal yaşama uyum sağlamasına, içinde yaşadığı toplumun etkin bir
üyesi durumuna gelmesine hizmet eden eğitim etkinlikleri iletişim ortamlarında gerçekleşir. Bu bağlamda eğitimde etkili iletişimin sağlanması eğitimin etkili biçimde gerçekleşmesi için önkoşuldur. Bu araştırmanın temel amacı sınıf öğretmeni adaylarının gözlemlerine dayalı olarak eğitimcilerin (sınıf öğretmenlerinin, sınıf öğretmeni adaylarının,
okul yöneticilerinin ve öğretim üyelerinin) etkili iletişim becerilerinin değerlendirilmesidir. Araştırma kapsamında 149 sınıf öğretmeni adayından 4 hafta süre ile eğitimcileri etkili iletişim becerileri açısından gözlemlemeleri ve gözlemlerini günlüklerine kaydetmeleri istenmiştir. Öğretmen adaylarından elde edilen 149 günlüğün tamamı araştırma
kapsamında içerik analizi yoluyla analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular öğretmen adaylarının günlüklerinden yapılan doğrudan alıntılarla desteklenmiştir. Araştırma sonucunda öğretim üyelerinin etkili iletişim becerilerine ilişkin elde edilen sonuçların tüm alt
boyutlar için genellikle olumlu yönde olduğu; sınıf öğretmenlerine ilişkin olarak diksiyon alt boyutu dışında diğer alt boyutlarda olumlu ifadelere yer verildiği görülmüştür.
Sınıf öğretmeni adaylarına ilişkin olarak sözlü iletişimin konuşmanın akıcılığı, ses tonu,
açık ve net ifadeler kullanma, vurgulamalar ve diksiyon alt boyutlarına ilişkin olumsuz
gözlemlere yer verildiği belirlenmiştir. Okul yöneticilerine ilişkin olarak sözlü iletişim
konusunda genellikle olumlu ifadelere yer verildiği; sözsüz iletişimde göz teması, mesafe ve bedensel temas alt boyutları dışında boyutların çoğunda olumlu ifadelerin yer aldığı belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: : İletişim, Etkili İletişim, Gözlem
Abstract
Educational activities which make it possible for individuals to adapt to social
life and to be an effective member of the society take place in communicative environment. Therefore, effective communication in education is a prerequisite for effective
education. The aim of this study is to analyse communicative skills of educators (classroom teachers, student classroom teachers, school administrators and faculty members)
based on the observations of student classroom teachers. The participants of the study
were 149 student classroom teachers. The data of the study were collected through dia-
368
Tuğba SELANİK AY
ries kept by the participants. They were asked to observe educators for four weeks in
terms of communicative skills and to record their observations in diaries. The diaries
were analysed through content analysis. The findings obtained were supported by direct
quotations from the diaries. The findings indicated that faculty members had a good
command of communicative skills. In regard to classroom teachers it was found that
they had also a good command of communicative skills, but they had some problems
about diction. Concerning classroom teacher candidates it was negative aspects that they
employed speech fluently, tone of voice, clear and precise expressions, word accent and
diction. The participants reported that school administrators had also a good command
of communication and in non-verbal communication they used eye contact, distance and
physical contact in a positive manner.
Keywords: Communication, Effective Communication, Observation
GİRİŞ
Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğünde iletişim, duygu ve düşüncelerin, akla
uygun şekilde başkalarına aktarılması, bildirim ve haberleşme olarak tanımlanmaktadır. İletişim sözcüğü dilimizde “communication” sözcüğünün karşılığı olarak kullanılmaktadır. Pearson ve diğerleri (2008,
s.10) iletişim sözcüğünü kökenini oluşturan
latince “communis” yani “paylaşma” ya da
“ortak yapma” sözcüğü ile açıklamışlardır.
Tanımdan da anlaşılacağı gibi iletişim tek
taraflı gerçekleşen bir süreç değildir. Karşılıklı etkileşim sağlanması zorunludur.
Eroğlu (2013, s. 7) ise iletişimi tarafların
bilgi/sembol üreterek birbirlerine iletme ve
bu iletileri anlama, yorumlama süreci olarak tanımlamaktadır. Bu süreçte, iki sistem
arasında duygu, düşünce ve bilgi alışverişinin gerçekleştiğini belirterek iki tarafın da
bu süreçte aktif olması gerektiğinin altını
çizmiştir.
İnsan ilişkilerinin niteliği insanın
hayattan aldığı doyumu etkileyen en önemli, en vazgeçilmez unsurlardan biridir. O
zaman, iletişim çatışmalarını çözümlemeden yaşamdan doyum almak olanaksızdır.
Yaşanan iletişim çatışmalarının nedenlerinden biri de iletişim kurmadaki bilgi eksikliğidir. İletişim sürecinde kurulması gereken
bağı nasıl kurmaları ve devam ettirmeleri
gerektiği konusunda insanlara bilgi verilirse, iletişim çatışmalarının boyutları ve şiddeti azaltılabilir. Bu konuda çeşitli meslek
gruplarına (öğretmen, polis, doktor, memur
vs.) verilebilecek iletişim eğitimi günlük
hayatta yaşanan birçok sorunun çözümünde faydalı olabilir (Yiğiter ve diğerleri,
2007). Bireyin yaşamının büyük bir bölümünün sosyal ortamlarda geçtiği düşünüldüğünde iletişimin de bireyin yaşamında
ne denli önemli bir yeri olduğu anlaşılabilir. Bireyin sosyal yaşama uyum sağlamasına, içinde yaşadığı toplumun etkin bir üyesi olmasına hizmet eden eğitim etkinlikleri
iletişim ortamlarında gerçekleşir. Gerek
bireyin içinde doğduğu aile ve yakın çevrede başlayan informal eğitim gerekse eğitim kurumlarında planlı ve programlı biçimde yürütülen formal eğitim çalışmaları
iletişimden bağımsız düşünülemez (Çengelci, 2011, s. 251).
Kurtz ve diğerlerine (2005) göre
eğitim ortamlarında etkili iletişimi sağlayabilmek için deneyimsel iletişim becerileri
programı işe koşulabilir. Bu programın
temel bileşenlerini ise: temel becerilerin
tanımlanması, öğrenenlerin gözlemlenmesi,
iyi niyetli ve betimsel dönütler verilmesi,
video ya da ses kayıtlarıyla görüşmeler
yapılması, uygulamalı çalışmalara sıklıkla
yer verilmesi, aktif küçük gruplarla ya da
bire bir çalışmaya olanak sağlayacak biçimde öğrenme sürecinin düzenlenmesi olarak
sıralamıştır.
Milli Eğitim Bakanlığı 2008 sınıf öğretmenlerinin sahip olması gereken özel
alan yeterliklerini belirlemiştir. Öğretmen
yetiştiren kurumlarda sağlanan eğitimin de
belirlenen yeterliklerle uyumlu olması bek-
Etkili İletişim Becerileri Açısından Eğitimciler
lenir. Sınıf öğretmenlerinin sahip olması
gereken özel alan yeterlilik alanlarından
biri de “Bireysel sorumluluklar ve sosyalleşme” yeterlik alanıdır. “Öğrencilerin etkili
iletişim kurmalarını sağlayabilme” de bir
alt yeterlik olarak bu yeterlik alanı içinde
yerini almaktadır. Öğrenme, iletişim işlemleri sonucunda bireyde kalıcı izli davranış
değişikliğinin oluşması anlamına gelmektedir. Bu nedenle öğrenmenin iyi bir iletişim ürünü olduğu söylenebilir. Yeni öğrenmeler yeni bilgi ve beceri elde edinmeyle olacağından iletişim gerçekleşmedikçe
öğrenme de gerçekleşmeyecektir (Ergin,
2010). İletişimin sağlıklı olması anlamlı ve
doyurucu olmasını, yaşamları boyunca
karşılaştıkları sorunlarla başa çıkmalarını
sağlarken; iletişimin sağlıklı olmaması ise
anlaşılamama, kendi gereksinimlerini karşılayamama ve beraberinde yalnızlık hissini
getirmektedir (Korkut, 1996). Etkili öğrenmeyi gerçekleştirebilen öğretmen, sesin
kontrolünde, el-kol hareketlerinin kullanımında ve rol oynamada ustadır. Bu öğretmen eğitsel iletiyi yazma ve basım aracılığıyla da iletir, fakat bunlar sembolik (soyutlamaya dayalı) iletilerle gerçekleşen eğitsel
iletişimi en az düzeyde tutar ve bu iletileri
mümkün olduğu kadar gerçek ortamlarla
ya da tasarlanmış deneyimle ve öğrenci
etkinlikleriyle ilişkilendirir (Barkan ve
Eroğlu, 2004). Bu da ancak etkili iletişim
becerileriyle donanmış öğretmenler tarafından gerçekleştirilebilir. Bu bağlamda
öğretim üyelerinin, okul yöneticilerinin,
öğretmenlerin, öğretmen adaylarının ve
öğrencilerin etkili iletişim becerilerine sahip
olmaları verilen eğitimin niteliğini artırma
bakımından son derece önemlidir. Bu araştırmanın temel amacı sınıf öğretmeni adaylarının gözlemlerine dayalı olarak etkili
iletişim becerileri açısından eğitimcileri
değerlendirmektir. Bu amaca yönelik aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır:
•
Sözlü iletişim becerileri açı-
369
sından eğitimcilerin özellikleri nelerdir?
•
Sözsüz iletişim becerileri
açısından eğitimcilerin özellikleri nelerdir?
YÖNTEM
Bu bölümde, araştırma modeli, katılımcılar, verilerin toplanması ve analizi
başlıkları altında çeşitli bilgiler sunulmaktadır.
Araştırmanın Modeli
Öğretmen adaylarının etkili iletişime ilişkin gözlem ve görüşlerini belirlemeyi
amaçlayan bu araştırmada nitel araştırma
yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Araştırma problemine ilişkin
olarak yazılı ve görsel dokümanların incelenmesi daha zengin ve kapsamlı bir çıkarım sağlanması açısından oldukça önemlidir. Zira olguya ya da olaya ilişkin çok çeşitli kaynaklardan bilgi toplanması farklı
bakış açıları ve farklı yaklaşımların da incelenmesi ve sentezlenmesine imkan tanıyacak ve bu da araştırmanın geçerliliğini artıracaktır. Dokümanlar kişilere, topluluklara
ya da kültürlere ilişkin önemli bilgiler içerir
(Baş ve Akturan, 2008). Bu araştırmada da
sınıf öğretmeni adaylarının eğitimcilerin
etkili iletişim becerilerine ilişkin gözlemlerini kaydetmek amacıyla tuttuğu günlükler
doküman olarak kullanılmıştır.
Katılımcılar
Araştırmanın katılımcılarını 20132014 öğretim yılı güz döneminde Afyon
Kocatepe Üniversitesi’nin Eğitim Fakültesi
Sınıf Öğretmenliği programının 4. sınıfında
öğrenim gören 149 öğretmen adayı oluşturmuştur. Öğretmen adaylarının 80’i kadın, 69’u erkektir. Araştırmada amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme
kullanılmış; ölçüt olarak ise etkili iletişim
dersini almış almak belirlenmiştir. Sınıf
öğretmeni adaylarının günlükleri incelenmiş, yapılan inceleme sonucunda tüm günlüklerin çalışma kapsamına alınmasına
karar verilmiştir.
370
Tuğba SELANİK AY
Veri Toplama Aracı
Araştırmada veriler, sınıf öğretmeni adaylarının 4 hafta süre ile gözlem yapmaları ve bu gözlemlerini iletişim günlüklerine kaydetmeleri istenmiştir. Sınıf öğretmeni adayları 4 hafta süresince öğretmenlik uygulaması dersini gerçekleştirdikleri toplam 6 ilkokulda bulunan 90 sınıf
öğretmeni; 12 okul yöneticisi ve 2013-2014
öğretim yılı güz döneminde derslerini yürüten 8 öğretim üyesini etkili iletişim becerileri açısından gözlemleyerek görüşlerini
iletişim günlüklerinde kayıt altına almışlardır. Öğretmen adaylarından gözlemlerini
kaydederken etkili iletişim dersi içeriğinde
belirtilen sözlü iletişimin ve sözsüz iletişimin bileşenlerini dikkate almaları istenmiş,
bu çerçevede gözlemler gerçekleştirilmiştir.
Verilerin Analizi
Araştırma verilerinin çözümlenme-
sinde veri çözümleme yaklaşımlarından
tümevarımsal analiz kullanılmıştır. Araştırmada, tümevarımsal analiz kapsamında
verilerin kodlanması, temaların bulunması,
verilerin kodlara ve temalara göre düzenlenmesi ve tanımlanması, bulguların yorumlanması aşamaları izlenmiştir (Yıldırım
ve Şimşek, 2005, s. 228-238). Strauss ve Cobin’e (1998) göre tümevarım analizi veriler
içindeki deseni, temaları, kategorileri keşfetmektir. Nitel analizler genellikle ilk aşamalarda tümevarımsaldır. Özellikle içerik
analizi için bir çizelge oluşturmak gerektiğinde bir başka deyişle olası kategori desen
ve temaların belirlenmesi gerektiğinde kullanılır. Açık kodlama diye de tanımlanabilir
(Akt. Patton, 2002, s. 493). Bu araştırma
kapsamında doküman olarak incelenen
günlüklerin incelenmesi 5 aşamada gerçekleştirilmiştir.
Bu aşamaları Patton (2002, s. 499) şu şekilde ifade etmiştir:
Şekil 1. Dokümanların İncelenmesinde İzlenen Aşamalar
İletişim günlüklerinin araştırma
kapsamında kullanılması için gerekli izin
alındıktan sonra bir alan uzmanı ile birlikte
günlükler incelenmiş, tüm günlüklerin
araştırma kapsamında kullanılmasına karar
verilmiştir. Günlüklerin analizinde içerik
analizi kullanılmıştır. Harris (2001) içerik
analizini dokümanların içeriğinin uygun
kategorilere yerleştirilmesi olarak tanımlamış ve içerik analizinin gerçekleştirilmesinde dikkat edilmesi gereken aşamaları belirtmiştir (Akt. Baş ve Akturan, 2008). Bu
araştırmada ilgili aşamalar izlenmiştir. Şekil
2’de içerik analizinde izlenen basamaklar
görülmektedir:
Etkili İletişim Becerileri Açısından Eğitimciler
371
Şekil 2. İçerik Analizinin Yapılmasında İzlenen Basamaklar
Araştırmanın güvenirliğini sağlamak için veriler alandan bir uzman ile birlikte incelenmiş ve P (Uzlaşma Yüzdesi)=[Na (Görüş Birliği) / Na (Görüş Birliği) +
Nd (Görüş Ayrılığı) x 100 (Miles ve Huberman, 1994) formülü kullanılmıştır. P= 93
değeri bulunmuş ve araştırma güvenilir
kabul edilmiştir. Elde edilen bulgular tablolaştırılmış, sınıf öğretmeni adaylarının göz-
lem ve görüşlerinden yapılan doğrudan
alıntılarla desteklenmiştir.
BULGULAR
Öğretmen adaylarının yaptıkları
gözlemlerden elde edilen bulgular üç başlık
altında sunulmuştur. Sözlü iletişim becerileri açısından eğitimcilerin özellikleri Tablo
1’de sunulmuştur.
Tablo 1. Sözlü İletişim Becerileri Açısından Eğitimcilerin Özellikleri
Alt Boyutlar
İletişim Özelliği
İletişim Özelliğini Gösteren
Eğitimci
Konuşmanın
Mesleki yaşamında yeteri kadar akıcı
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=54,
akıcılığı
konuşamama
%36,24)
Konuşmanın akıcılığını bozacak biçimde Sınıf Öğretmeni Adayı (f=60,
aynı kelimeyi tekrarlama
%40,26), Sınıf Öğretmeni (f=15,
%16,66)
Konuşurken çok duraksama
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=42,
%28,18)
Son derece akıcı konuşma
Öğretim Üyesi (f=6, %75), Okul
Yöneticisi (f=6, %75)
Ses tonu
Sesini duyulabilecek yükseklikte kulla- Sınıf Öğretmeni Adayı (f=32,
namama
%21,47)
Ses tonunu dikkat çekmek için yükseltme Öğretim Üyesi (f=5, %62,5), Sınıf
Öğretmeni (f=67, %74,44)
Ses tonunu kızdığında yükseltme
Sınıf Öğretmeni (f=72, %80)
Sürekli aynı ses tonuyla konuşma
Okul Yöneticisi (f=2, %16)
Sesini herkesin rahatça duyabileceği Öğretim Üyesi f=6, %75), Sınıf
372
Tuğba SELANİK AY
yükseklikte ayarlama
Açık ve net
ifadeler
kullanma
Konuşurken kullandığı kelimeleri karşısındakinin düzeyine göre ayarlama
Kendini sözlü olarak iyi ifade etme
Vurgulamalar
Konuşurken vurgulamalara dikkat etmeme
Konuşurken vurgulamalara dikkat etme
Nezaket
Diksiyon
Önemli bilgileri vurgulamak için ses
tonunu yükseltme
Önemli bilgileri vurgulamak için tekrarlardan yararlanma
Konuşan kişinin sözünü kesmeme
Konuşmalarında empati kurmaya ve
kelimelerini özenle seçmeye dikkat etme
Sorulara ve eleştirilere kırmadan, nazikçe
yanıt verme
Öğrencilere isimleriyle hitap etme
Öğrencilerle iletişiminde sen dilini kullanma
Diksiyonunun düzgün olmaması
Diksiyonunun düzgün olması
Bazı kelimeleri telaffuz edememe
Çok hızlı konuşma
Yerel ağız kullanma
Öğretmen adaylarını diksiyonunu düzeltme konusunda teşvik etme
Tablo 1’de de görüldüğü gibi eğitimcilerin sözlü iletişim becerileri ile ilgili
özellikleri konuşmanın akıcılığı, ses tonu,
açık ve net ifadeler kullanma, vurgulamalar, nezaket ve diksiyon alt boyutları altın-
Öğretmeni (f=69, 76,66), Sınıf
Öğretmeni Adayı (f=65, %43,62),
Okul Yöneticisi (f=10, %83,33)
Sınıf Öğretmeni (f=80, %88,88)
Sınıf Öğretmeni (f=70, %77,77)
Öğretim Üyesi (f=6, %75), Okul
Yöneticisi (f=9, %75)
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=80,
%53,69)
Öğretim Üyesi (f=5, %41,66) Okul
Yöneticisi (f=10, %83,33)
Sınıf Öğretmeni (f=80, %88,88),
Öğretim Üyesi (f=5, %62,5)
Sınıf Öğretmeni (f=63, %70)
Öğretim Üyesi (f=8, %100)
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=79,
%53,02)
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=68,
%45,63), Öğretim Üyesi (f=6, %75)
Sınıf Öğretmeni (f=90, %100)
Sınıf Öğretmeni (f=40, %22,5)
Sınıf Öğretmeni (f=32, %35), Sınıf
Öğretmeni Adayı (f=65, 43,62)
Öğretim Üyesi (f=7, % 87,5), Sınıf
Öğretmeni f=60, %66,66), Sınıf
Öğretmeni Adayı (f=60, %40,26),
Okul Yöneticisi (f=10, %83,33)
Sınıf Öğretmeni (f=19, %21,11),
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=41,
%27,51)
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=20,
%14,09)
Sınıf Öğretmeni (f=32, %35,55)
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=71,
%47,65)
Öğretim Üyesi (f=3, %37,5)
da ele alınmıştır. Eğitimcilerin her alt boyut
için sahip oldukları özellikleri öğretmen
adayları gözlemlerine göre şu şekilde belirtilmiştir.
Sınıf Öğretmeni adaylarının göz-
Etkili İletişim Becerileri Açısından Eğitimciler
lemlerine göre “Konuşmanın Akıcılığı” alt
boyutunda eğitimcilerin sahip olduğu özellikler; günlük yaşamda akıcı konuşmasına
rağmen öğretmenlik uygulaması ve mikro
öğretimlerde akıcı konuşamıyor; konuşmalarında bazı kelimeleri çok tekrar ediyor;
konuşurken çok duraksıyor; son derece
akıcı konuşuyor biçimindedir.
Sınıf Öğretmeni adaylarının gözlemlerine göre “Ses Tonu” alt boyutunda
eğitimcilerin sahip olduğu özellikler; sesini
herkesin rahatça duyabileceği yükseklikte
ayarlayamıyor; ses tonunu dikkat çekmek
için yükseltiyor; ses tonunu kızdığı zaman
yükseltiyor; sürekli aynı ses tonuyla konuşmasını sürdürüyor; sesini herkesin rahatça duyabileceği yükseklikte ayarlayabiliyor biçimindedir.
Sınıf Öğretmeni adaylarının gözlemlerine göre “Açık ve Net İfadeler Kullanma” alt boyutunda eğitimcilerin sahip
olduğu özellikler: konuşurken kullandığı
kelimeleri karşısındakinin düzeyine göre
ayarlayabiliyor; kendini iyi ifade ediyor
Sınıf Öğretmeni adaylarının gözlemlerine göre “Vurgulamalar” alt boyu-
373
tunda eğitimcilerin sahip olduğu özellikler:
Konuşurken vurgulamalara dikkat etmiyor;
konuşurken vurgulamalara dikkat ediyor;
önemli bilgileri vurgulamak için ses tonunu
yükseltiyor; önemli bilgileri vurgulamak
için tekrarlardan yararlanıyor biçimindedir.
Sınıf Öğretmeni adaylarının gözlemlerine göre “Nezaket” alt boyutunda
eğitimcilerin sahip olduğu özellikler: Konuşan kişinin sözünü kesmiyor; konuşmalarında empati kurmaya ve kelimelerini
özenle seçmeye dikkat ediyor; sorulara ve
eleştirilere kırmadan, nazikçe yanıt veriyor;
öğrencilerin hepsine isimleriyle hitap ediyor; konuşmalarında sen dilini kullanıyor
biçimindedir.
Sınıf Öğretmeni adaylarının gözlemlerine göre “Diksiyon” alt boyutunda
eğitimcilerin sahip olduğu özellikler: diksiyonu düzgün değil; diksiyonu düzgün; bazı
kelimeleri telaffuz edemiyor; çok hızlı konuşuyor; yerel ağız kullanıyor; öğretmen
adaylarını diksiyon kursu gibi kurslara
gitme konusunda teşvik ediyor biçimindedir.
Sözsüz iletişim becerileri açısından eğitimcilerin özellikleri ise Tablo 2’de verilmiştir:
Tablo 2. Sözsüz İletişim Becerileri Açısından Eğitimcilerin Özellikleri
Alt Boyutlar
İletişim Özelliği
İletişim Özelliğini Gösteren Eğitimci
Göz teması
Yeterince göz teması kurma
Sınıf Öğretmeni (f=70, %77,77)
Sınıf
Öğretmeni
Adayı
(f=68,%45,63), Okul Yöneticisi
(f=3,%25), Öğretim Üyesi(f=5, 62,5)
Fiziksel olarak yakınında duran bireyle- Sınıf
Öğretmeni
adayı
re göz temasında ağırlık verme
(f=34,%22,81)
Öğrencilerin göz hizasına gelene kadar Sınıf Öğretmeni (f=79, %87,77)
eğilip konuşma
Göz temasından kaçınma
Okul Yöneticisi (f=8, %66,66)
Mesafe
ve Mesafeyi yerine göre ayarlama
Sınıf Öğretmeni(f=62, %%68,88),
Bedensel
teÖğretim Üyesi(f=8, %100)
mas
Sunum yaparken aynı noktada durma
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=41,
%27,51)
Sunum yaparken alanı etkili kullanma
Sınıf Öğretmeni(f=52, %34,89),
374
Tuğba SELANİK AY
Bedensel temastan baskı kurmak için
yararlanma
Bedensel temastan sevgisini göstermek
için yararlanma
Yardımcı olmak için bedensel temastan
yararlanma
Beden temastan kaçınma
Bedensel
ruş
du-
Dik Durmama
Güleryüzlü olma
Karşısındaki konuşurken dinlediğini
bedensel olarak gösterme
Kendine güvenen bedensel duruş
Güvensiz neden duruşu
Otoriter ve sinirli beden duruşu
Avuç içi ile işaret ederek söz verme
Jest ve mimikler
Rahat ve iletişime açık olmayı bedensel
duruşuna yansıtma
Jest ve mimiklerini yeterince kullanamama
Jest ve mimiklerini etkili kullanma
Jestlerini yanlış kullanma
Tablo 2’de de görüldüğü gibi eğitimcilerin sözsüz iletişim becerileri ile ilgili
özellikleri Göz Teması; Mesafe ve Bedensel
Temas; Bedensel duruş; Jest ve mimikler alt
boyutları altında alınmıştır. Eğitimcilerin
her alt boyut için sahip oldukları özellikleri
öğretmen adayları gözlemlerine göre şu
şekilde belirtilmiştir.
Sınıf Öğretmeni adaylarının gözlemlerine göre “Göz Teması” alt boyutunda
eğitimcilerin sahip olduğu özellikler: göz
teması kuruyor; yalnızca fiziksel olarak
yakınında duran bireylerle göz teması ku-
Öğretim Üyesi (f=7, %87,5)
Sınıf Öğretmeni (f=19, %21,11)
Sınıf Öğretmeni (f=76, %84,44),
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=57,
%38,25)
Sınıf Öğretmeni (f=56, %62,22)
Öğretim Üyesi (f=3, %37,5), Okul
Yöneticisi (f=7, %58,33)
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=72,
%48,32)
Öğretim Üyesi (f=5, %62,5), Sınıf
Öğretmeni Adayı (f=63, %42,28)
Öğretim Üyesi (f=7, %87,5), Sınıf
Öğretmeni (f=77, 85,55)
Öğretim Üyesi (f=7, %87,5), Sınıf
Öğretmeni (f=55, %61,11)
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=89,
%59,73)
Öğretim Üyesi (f=1, %12,5), Sınıf
Öğretmeni(f=12, %13,33), Okul
Yöneticisi(f=4, %33,33)
Öğretim Üyesi (f=6, %75), Sınıf
Öğretmeni Adayı (f=69, %46,30)
Öğretim Üyesi (f=7, %87,5)
Sınıf Öğretmeni Adayı (f=92, %61)
Sınıf Öğretmeni (f=67, %74,44),
Öğretim Üyesi (f=7, %87,5)
Sınıf Öğretmeni(f=16,%17,77) Okul
Yöneticisi (f=4, 33,33)
ruyor; gerektiğinde öğrencilerin göz hizasına gelene kadar eğilip konuşuyor; göz temasından kaçınıyor biçimindedir.
Sınıf Öğretmeni adaylarının gözlemlerine göre “Mesafe ve Bedensel Temas”
alt boyutunda eğitimcilerin sahip olduğu
özellikler: Sunum yaparken aynı noktada
durmuyor, alanı etkili kullanıyor; Bedensel
temastan baskı kurmak için yararlanıyor;
Bedensel temastan sevgisini göstermek için
yararlanıyor; Yazı yazarlarken öğrencilerin
ellerini tutarak (yardım etmek amacıyla)
bedensel temastan yararlanıyor; Çok mesa-
Etkili İletişim Becerileri Açısından Eğitimciler
feli, hiç bedensel temas kurmuyor biçiminde ifade edilmiştir.
Sınıf öğretmeninin bedensel temastan baskı kurmak için yararlandığını gözlemleyen sınıf öğretmeni adayı iletişim
günlüğünde gözlemine şu şekilde yer vermiştir:
“3. Sınıf öğrencisi Emin sürekli konuşuyordu.
Sınıf öğretmeni adayı arkadaşım sözlü biçimde
kızdı ve susmasını söyledi. Emin konuşmaya
devam ediyordu. Sınıf öğretmeni de Emin’e
yaklaşarak omuzundan bastırdı ve bu bedensel
temas ile sözsüz biçimde susması gerektiği konusunda uyardı. Emin konuşmaya devam etti.
Ben de “Emin neden konuşuyorsun?” dedim.
“Canım öyle istiyor” diye yanıtladı. “Bence sen
çok akıllı bir çocuksun eğer dinlersen hem çok
şey öğreneceksin hem de arkadaşların daha iyi
dinleyebilecek. Bence bunu başarabilirsin diyerek sırtını okşadım. Emin dersin sonuna kadar
konuşmadı. İstediği yalnızca kendisiyle iletişim
Alt Boyutlar
Diğer
375
kurulması, anlaşılmakmış.”
Sınıf Öğretmeni adaylarının gözlemlerine göre “Bedensel Duruş” alt boyutunda eğitimcilerin sahip olduğu özellikler:
Dik Durmuyor; Güleryüzlü bir ifadesi var;
Öğrenciler konuşurken dinlediğini sözel
olarak ve bedensel olarak gösteriyor; Beden
diline kendine güveni yansıyor; Beden diline güven eksikliği yansıyor; Otoriter ve
sinirli bir beden duruşu var; Avuç içi ile
işaret ederek söz vermeye çalışıyor; Rahat
ve iletişime açık olma özelliği bedensel
duruşuna yansıyor biçiminde ifade edilmiştir.
Sınıf Öğretmeni adayları “Jest ve
Mimikler” alt boyutunda eğitimcilerin sahip olduğu özellikleri: Jest ve mimiklerini
yeterince kullanamıyor; Jest ve mimiklerini
etkili kullanıyor; Jestlerini yanlış kullanması tehditkâr biçimde algılanmasına sebep
oluyor biçiminde gözlemlemişlerdir.
Tablo 3. Eğitimcilerin Diğer İletişim Özellikleri
İletişim Özelliği
İletişim Özelliğini Gösteren Eğitimci
Heyecanını kontrol edememe
Sınıf Öğretmeni Adayı
Konuyu özetlemede sorun Sınıf Öğretmeni Adayı
yaşama
İçinde yer aldığı arkadaş gru- Sınıf Öğretmeni, Sınıf
bu dışında kimseyle iletişim Öğretmeni Adayı, Okul
kurmama
Yöneticisi
Sabırsız ve tükenmiş davranış- Sınıf Öğretmeni, Okul
lar sergileyerek iletişimi güç- Yöneticisi
leştirme
Meslektaşlarıyla ya da arka- Öğretim Üyesi, Sınıf
daşlarıyla olan iletişiminde Öğretmeni, Okul Yönetirahat olma
cisi, Sınıf Öğretmeni
Adayı
Mesleki birikimini aktarma Okul Yöneticisi
konusunda isteksiz olma
Öğretmen adayları ile iletişim Okul Yöneticisi
kurmak istememe
“Sabırsız ve tükenmiş davranışlar
sergileyerek iletişimi güçleştiriyor” biçi-
minde gözlemlerine iletişim günlüğünde
yer veren bir sınıf öğretmeni adayı gözlem-
376
Tuğba SELANİK AY
lerini şu şekilde ifade etmiştir:
“Bu sınıf öğretmenimizin emekliliğine 1 sene
kalmış. Öğrencilerinden memnun olmadığını
her fırsatta dile getiriyor. Onlarla başa çıkamadığını söylüyor. Zaten bu durum sınıfa girer
girmez gözlemlenebiliyor. Sınıfta hiç kural yok.
Derste konuşanların isimleri sınıf öğretmeni
tarafından tahtanın sağ üst köşesine yazılıyor.
Ceza olarak da tenefüse çıkmama cezası veriliyor. Öğretmenin verdiği cezanın yanlışlığı bir
yana cezaya uyup uymadıklarını bile gözlemlemiyor. Neden ceza aldıklarını açıklamıyor. Zil
çalınca canından bezmiş bir şekilde öğretmenler
odasının yolunu tutuyor.”
Sınıf Öğretmeni adayları “Diğer”
alt boyutunda eğitimcilerin sahip olduğu
özelliklere ilişkin gözlemleri: Heyecanını
kontrol edemiyor; Konuyu özetlemede
sorun yaşıyor; İçinde yer aldığı arkadaş
grubu dışında kimseyle iletişim kurmuyor;
Sabırsız ve tükenmiş davranışlar sergileyerek iletişimi güçleştiriyor; Meslektaşlarıyla
ya da arkadaşlarıyla olan iletişimlerinde
rahat; mesleki birikimini aktarma konusunda isteksiz; öğretmen adayları ile iletişim kurmak istemiyor biçimindedir.
Yukarıda belirtilen gözlemlerin yanı sıra sınıf öğretmeni adayları etkili iletişim dersinin ve ders kapsamında yapılan
gözlemlerin, eğitimcileri ve kendilerini bu
açıdan değerlendirmek; eksiklerini fark
etmek; bu eksikleri gidermeye çalışmak
bakımından son derece yararlı olduğunu
belirtmişlerdir. Sınıf Öğretmeni adaylarından Ali iletişim günlüğünde okul idarecisinin mesleki birikimini aktarmak istemediğini belirterek görüşünü şu şekilde açıklamıştır:
“Okul müdürü bizi görmek dahi istemiyor. Biz
resmi yazışmaları da öğrenmek istediğimizi
söyledik. Çünkü müdür yetkili olarak çalışacağız büyük bir ihtimalle. Ancak bize bilgisini
aktarmak istemedi. Birkaç defa gitmemize rağmen bizi başından savdı. Okulda da biz yokmuşuz gibi davranıyor zaten”
TARTIŞMA VE SONUÇ
Öğretmen adaylarının iletişim becerilerine ilişkin olarak yapılan araştırmalar
incelendiğinde (Saracaloğlu ve diğerleri,
2009; Gürşimşek ve diğerleri (2008); Çetinkaya, 2011; Baykara Pehlivan, 2005) öğretmen adaylarının iletişim becerilerine ilişkin
algılarının ya da iletişim becerileri düzeylerinin orta veya orta düzeyin üstünde olduğu sonucuna ulaşıldığı görülmektedir. Bu
araştırmada sonucunda da sınıf öğretmeni
adaylarının yaptıkları gözlemlerden elde
edilen bulgular ışığında etkili iletişim becerileri açısından sınıf öğretmeni adaylarını
yeterli düzeyde gördükleri söylenebilir. Bu
bağlamda elde edilen sonuçlar birbiri ile
uyumludur.
Öğretmen adaylarının iletişim becerileri ile farklı beceri ve tutumlar arasında
ilişkilerin de incelendiği araştırmalar görülmektedir. Örneğin Tepeli ve Arı (2011)
okul öncesi eğitim öğretmeni ve öğretmen
adaylarının iletişim becerileri ile sosyal
becerileri; Yeşil (2010) öğretmen adaylarının iletişim becerileri ve mesleğe yönelik
tutumları; Küçükkaragöz ve diğerleri (2013)
öğretmen adaylarının atılganlıkları ile iletişim becerileri; Çetinkaya ve Alparslan
(2011) üniversite öğrencilerinin iletişim
becerileri ile duygusal zekaları; Yılmaz ve
Altunbaş (2012) öğretmen adaylarının iletişim becerileri ile sınıf yönetimi becerileri;
Özerbaş ve diğerleri (2007), Dilekmen ve
diğerleri (2008) öğretmen adaylarının çeşitli
değişkenler açısından algıladıkları iletişim
becerisi düzeyleri; Karahan ve diğerleri
(2006) insan ilişkileri ve iletişim dersinin
öğretmen adaylarının çatışma çözme ve
empatik beceri düzeylerine etkisi; Kutlu ve
diğerleri (2007) iletişim becerileri ile kendini ayarlama ve iyimserlik düzeyi arasındaki
ilişki; Ulutaş ve Aksoy (2010) öğretmen
adaylarının iletişim becerileri ve özsaygı
düzeyleri üzerinde araştırmalar gerçekleştirmişlerdir. Özetle, öğretmen adayları üzerinde gerçekleştirilen araştırmalarda iletişim becerilerinin sosyal beceriler, mesleğe
Etkili İletişim Becerileri Açısından Eğitimciler
yönelik tutum, atılganlık, duygusal zekâ,
sınıf yönetimi, akademik başarı, çatışma
çözme, empatik beceri, kendini ayarlama,
iyimserlik, özsaygı gibi pek çok tutum,
beceri ve değer ile ilişkili olduğu görülmektedir. Bu araştırmada da elde edilen verilere
dayalı olarak öğretmen adaylarının iletişim
becerilerini çeşitli beceri, değer ve tutumlarla ilişkilendirdikleri görülmüştür. Öğretmen adayları iletişim günlüklerinde yer
alan gözlemlerde iletişim becerileri yüksek
olan eğitimcilerin sosyal becerilerinin de
yüksek olduğu, empati kurabildikleri, mesleğe yönelik olumlu tutum sahibi oldukları,
iyimser oldukları, atılgan oldukları biçiminde farklı gözlemlere yer vermişlerdir.
Günay (2003) sınıf yönetiminde öğretmenlerin iletişim becerilerinin değerlendirilmesi isimli çalışmasında gerçekleştirdiği araştırma sonucunda sınıf öğretmenlerin iletişim becerilerine ilişkin algılarının
olumlu olduğu sonucuna ulaşmıştır. Bu
araştırmada ise sınıf öğretmeni adayları,
etkili iletişim becerileri açısından sınıf öğretmenlerini bazı özellikler açısından (Mesafeyi yerine göre ayarlama; gerektiğinde
öğrencilerin göz hizasına gelene kadar eğilip konuşma; sunum yaparken aynı noktada durmayarak alanı etkili kullanma; yazı
yazarlarken öğrencilerin ellerini tutarak
bedensel temastan yararlanma; öğrenciler
konuşurken dinlediğini sözel olarak ve
bedensel olarak gösterme; beden diline
kendine güveni yansıma; avuç içi ile işaret
ederek söz vermeye çalışma; jest ve mimiklerini etkili kullanma; meslektaşlarıyla ya
da arkadaşlarıyla olan iletişiminde rahat
olma) yeterli gördüklerini ifade etmişlerdir.
Bazı özellikler (Öğrencilerle iletişiminde
sen dilini kullanma; sabırsız ve tükenmiş
davranışlar sergileyerek iletişimi güçleştirme; içinde yer aldığı arkadaş grubu dışında
kimseyle iletişim kurmama; bedensel temastan baskı kurmak için yararlanma; otoriter ve sinirli bir beden duruşuna sahip
377
olma; jestlerini yanlış kullandığı için tehditkâr biçimde algılanmaya sebep olma;
bozuk diksiyon; bazı kelimeleri telaffuz
edememe; konuşmalarında bazı kelimeleri
çok sık tekrar etme; yerel ağız kullanma;
ses tonunu kızdığı zaman yükseltme) açısından ise yetersiz oldukları gözlemlenmiştir.
Nacar (2010) “Sınıf Öğretmenlerinin İletişim ve Kişilerarası Problem Çözme
Becerilerinin İncelenmesi” başlıklı çalışmasında çeşitli değişkenler açısından iletişim
ve kişilerarası problem çözme becerilerini
incelemiştir. Araştırma sonucunda öğretmenlerin iletişim becerilerinin ve kişilerarası problem çözme becerilerinin cinsiyet,
yaş, mesleki kıdem, mezun olunan okul,
görev yapılan okulun sosyo-ekonomik düzeyi değişkenlerine göre fark bulunmuştur.
Bunun yanı sıra öğretmenlerin iletişim becerilerinin ve kişilerarası problem çözme
becerileri arasında anlamlı bir ilişki olduğu
belirlenmiştir. Bu araştırmada da sınıf öğretmeni adayları iletişim becerisi açısından
yeterli buldukları sınıf öğretmenlerinin
sınıfta yaşanan problemleri kolaylıkla çözdüklerini ifade ettikleri çok sayıda gözleme
iletişim günlüklerinde yer vermişlerdir. Bu
bağlamda bu araştırma sınıf öğretmeni
adayları tarafından yapılan gözlem sonuçlarının bu araştırma ile elde edilen sonuçlarla paralellik gösterdiği söylenebilir.
Çeşitli araştırmalarla (Drucker,
1984; Eren, 1998; Rallis ve Goldring, 2000)
liderlerin iletişim biçimleri ve özelliklerinin
çalışanların verimini, işe bağlılığını ve iletişim düzeyini ve davranışlarını etkilediği
yönündedir. Şişman (2002) da okul yöneticisinin liderliğinin etkili okulların diğer
boyutlarının belirleyicisi olduğunu (okul
iklimi, okul kültürü, okul-çevre ilişkileri
vb.) belirtmiştir. Bu bağlamda öğretmenlerin okul yöneticileriyle, okul yöneticileriyle
olan iletişimlerinin okulda gerçekleştirilecek olan çalışmaların verimini doğrudan
378
Tuğba SELANİK AY
etkileyeceği söylenebilir. Koçoğlu (2013)
Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının, okul
yöneticilerinde olması gereken demokratik
tutum ve davranışlara ilişkin görüşlerini
belirlemeyi amaçladığı araştırmasında ulaştığı sonuçlardan biri de okul yöneticisinin
mesleki deneyimlerini, aktarmaktan çekinmeye yönelik turum ve davranışlar sergilememesidir. Bu araştırmada ise sınıf öğretmeni adayları okul yöneticisinin mesleki
birikimini aktarmak istemediği biçimindeki
gözlemlerine iletişim günlüklerinde yer
vermişlerdir. Araştırmalardan elde edilen
sonuçlara dayalı olarak öğretmen adaylarının okul yöneticilerinden beklentilerinin
benzer olduğu; ancak var olan durumun
beklentiyi karşılamadığı söylenebilir.
Aydoğan ve Kaşkaya (2010) ise ilköğretim okulu yöneticilerinin iletişim becerilerinin yönetici ve öğretmen görüşlerine
göre değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirdikleri araştırma sonucunda ilköğretim
okulu öğretmenlerinin, yöneticilerin kişisel
özelliklerini yeterli buldukları buna karşın
yöneticilerin problem çözme ve okulda
güçlü imaj oluşturma konularında yeterli
olmadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Özan
(2006) ilköğretim kurumlarında görev yapan yöneticilerin iletişim becerilerinin öğretmen ve yönetici bakış açısı ile değerlendirmeyi amaçladığı araştırmasında beden
dilini kullanabilme, iletişim sürecine uygun
davranma, iletişim süreci ile birlikte diğer
yönetim süreçlerini kullanabilme ile ilgili
yapılan analizler sonucunda yöneticilerin
bu alt amaçlarda da kendilerini başarılı
buldukları ancak öğretmenlerin yöneticileri
ile aynı görüşü paylaşmadıkları belirlenmiştir. Çubukçu ve Döndar (2003) okul
yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin
öğretmenlerin algı ve beklentilerini belirlemeyi amaçladıkları araştırma sonucunda
okul yöneticilerinin iletişim becerilerine
ilişkin öğretmenlerin algıları, onların; görev
alanlarına ve öğrenim durumlarına göre
farklılık göstermekte olup, cinsiyetlerine,
kıdemlerine, bulundukları okuldaki hizmet
sürelerine göre farklılık göstermemektedir.
Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine
ilişkin öğretmenlerin beklentileri onların;
görev alanlarına, cinsiyetlerine, kıdemlerine, bulundukları okuldaki hizmet sürelerine, öğrenim durumlarına göre farklılık
göstermediği belirlenmiştir. Bu araştırmada
da sınıf öğretmeni adayları yaptıkları gözlemler sonucunda iletişim günlüklerinde
okul yöneticilerinin etkili iletişim özelliklerine ilişkin olarak olumlu (Meslektaşlarıyla
ya da arkadaşlarıyla olan iletişiminde rahat
olma; akıcı konuşma; sesini herkesin rahatça duyabileceği yükseklikte ayarlayabilme;
kendini iyi ifade etme; konuşurken vurgulamalara dikkat etme; düzgün diksiyona
sahip olma) ve olumsuz (Sürekli aynı ses
tonuyla konuşmayı sürdürme; göz temasından kaçınma; çok mesafeli olma ve öğrencilerle hiç bedensel temas kurmama;
otoriter ve sinirli bir beden duruşuna sahip
olma; jestlerini yanlış kullanması sebebiyle
tehditkâr biçimde algılanma; içinde yer
aldığı arkadaş grubu dışında kimseyle iletişim kurmama; sabırsız ve tükenmiş davranışlar sergileyerek iletişimi güçleştirme)
gözlemlerine yer vermişlerdir.
Araştırma sonuçları değerlendirildiğinde öğretim üyelerine ilişkin elde edilen sonuçların tüm alt boyutlar için genellikle olumlu yönde olduğu belirlenmiştir.
Sınıf öğretmenlerine ilişkin olarak elde
edilen sonuçlarda ise sözlü iletişimin diksiyon alt boyutu dışında diğer alt boyutlarda
ve sözsüz iletişimde olumlu ifadelere yer
verildiği ortaya çıkmıştır. Sınıf öğretmeni
adaylarına ilişkin elde edilen sonuçlar incelendiğinde sözlü iletişimin konuşmanın
akıcılığı, ses tonu, açık ve net ifadeler kullanma, vurgulamalar ve diksiyon alt boyutlarına ilişkin olumsuz ifadeler görülmüştür.
Sözsüz iletişimin ise göz teması, mesafe ve
bedensel temas, bedensel duruş, jest ve
mimikler alt boyutlarında olumlu ve olumsuz ifadelerin yer aldığı belirlenmiştir. Ancak olumsuz ifadeler daha fazladır. Okul
yöneticilerine ilişkin olarak elde edilen
Etkili İletişim Becerileri Açısından Eğitimciler
sonuçlar ele alındığında sözlü iletişim konusunda genellikle olumlu ifadelere yer
verildiği; sözsüz iletişimde göz teması,
mesafe ve bedensel temas alt boyutları dışında boyutların çoğunda olumlu ifadelerin
yer aldığı belirlenmiştir. Araştırmadan elde
edilen sonuçlar ışığında şu önerilerde bulunulabilir:
• Sınıf öğretmeni adaylarının etkili
iletişim becerilerini kazanmaları
ve eksiklerini fark etmeleri için bu
ders kapsamında çeşitli gözlemler
yapmaları istenebilir.
• Sınıf öğretmenlerine ve yöneticilere “etkili iletişim” ile ilgili hizmet içi eğitim verilebilir.
 İlkokul öğrencilerinin ve sınıf öğretmenlerinin iletişim becerileri
arasındaki ilişkinin belirlenmesi
gibi farklı yöntemlerle ve boyutlarda iletişim becerilerine yönelik
araştırmalar gerçekleştirilebilir.
KAYNAKÇA
Aydoğan, İ., Kaşkaya, A. (2010). İlköğretim
Okulu Yöneticilerinin İletişim Becerilerinin Yönetici ve Öğretmen
Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi.
30 (1), 1-16.
Barkan, M., Eroğlu, E. (2004). Eğitim İletişiminde Çağdaş Ortamlar: “.. iletişim bir sorun kaynağı mı yoksa
çözümseçeneği mi?..”. The Turkish Online Journal of Educational Technology – TOJET. 3 (3),
115-123.
Baş, T., Akturan, U. (2008). Nitel Araştırma
Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık:
Ankara.
Baykara Pehlivan, K. (2005). Öğretmen
Adaylarının İletişim Becerisi Algıları Üzerine Bir Çalışma. İlköğretim Online, 4 (2), 17-23, [Online]:
http://ilkogretim-online.org.tr ad-
379
resinden 10 Aralık 2013 tarihinde
indirilmiştir.
Çengelci, T. (2011). Sosyal Bilgilerde İletişimin Yeri ve Önemi. R. Turan. K.
Ulusoy (Ed.), Sosyal Bilgilerin
Temelleri içinde (ss. 206-246). Ankara: Pegem Akademi.
Çetinkaya, Z. (2011). Türkçe Öğretmen
Adaylarının İletişim Becerilerine
İlişkin Görüşlerinin Belirlenmesi.
Kastamonu Eğitim Dergisi. 19 (2),
567-576.
Çetinkaya, Ö., Alparslan, A. M. (2011).
Duygusal Zekânın İletişim Becerileri Üzerine Etkisi: Üniversite Öğrencileri Üzerinde Bir Araştırma.
Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 16 (1), 363-377.
Çubukçu, Z., Döndar, İ. (2003). Okul Yöneticilerinin İletişim Becerilerine
İlişkin Öğretmenlerin Algı ve
Beklentileri. Milli Eğitim Dergisi.
157.
Dilekmen, M., Baçcı, Z., Bektaş, F. (2008).
Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin
İletişim Becerileri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 12 (2), 223-231.
Drucker, P. (1984). Sevk ve İdarecilik Uğraşı. İstanbul: Araştırma A.Ş Yayınları.
Eren, E. (1998). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi. İstanbul: Beta Yayıncılık.
Ergin, A. (2010). Eğitimde Etkili İletişim.
Anı Yayıncılık: Ankara.
Eroğlu, E. (2013). Etkili İletişim ve Doğru
Anlamak. Etkili İletişim Teknikleri (Eroğlu ve Yüksel Ed.) içinde
(2-20). Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2775. Eskişehir.
Günay, K. (2003). Sınıf Yönetiminde Öğretmenlerin İletişim Becerilerinin
Değerlendirilmesi. Yayımlanma-
380
Tuğba SELANİK AY
mış Yüksel Lisans Tezi, Adana:
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Gürşimşek, I., Ekinci Vural, D., Selçioğlu
Demirsöz, E. (2008). Öğretmen
Adaylarının Duygusal Zekâları ile
iletişim becerileri arasındaki ilişki.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi. 16, 1-11.
Karahan, T. F., Sardoğan, M. E., Güven, Ç.
M., Özkamalı, E., Dicle, A. N.
(2006). İnsan İlişkileri ve İletişim
Dersi’nin Öğretmen Adaylarının
Çatışma Çözme ve Empatik Beceri Düzeylerine Etkisi. Eurasian Journal of Educational Research. 23,
127-136.
Koçoğlu, E. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen
adaylarının, okul yöneticilerinde
olması gereken demokratik tutum
ve davranışlara ilişkin görüşleri.
Turkish Studies. 8 (6), 413-430.
Korkut, F. (1996). İletişim Becerilerini Değerlendirme Ölçeğinin Geliştirilmesi: Güvenirlik ve Geçerlik Çalışmaları. Psikolojik Danışma ve
Rehberlik Dergisi, 7 (2), 18–23.
Kurtz S, Silverman .1 and Draper J (2005)
Teaching and Learning Communication Skilh in Medicine. Radcliffe Publishing: Oxford.
Kutlu, M., Balcı, S., Yılmaz, M. (2007). İletişim Becerileri Eğitiminin Öğrencilerin Kendini Ayarlama ve İyimserlik Düzeylerine Etkisi. Eurasian
Journal of Educational Research, 27,
139-149.
Küçükkaragöz, H., Canbulat, T., Akay, Y.
(2013). Öğretmen Adaylarında
Atılganlık Düzeyi ve İletişim Becerileri. Mustafa Kemal Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10
(22), 123-133.
MEB. (2008). Öğretmen Yeterlikleri. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü.
Miles, M. B., Huberman, A. M. (1994). An
expanded sourcebook qualitative data
analysis. Thousand Oaks, California: Sage Publications.
Nacar, F. S. (2010). Sınıf Öğretmenlerinin
İletişim ve Kişilerarası Problem
Çözme Becerilerinin İncelenmesi.
Yüksek Lisans Tezi. Çukurova
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Adana.
Özan, M. K. (2006). İlköğretim Okulu Yöneticilerinin İletişim Becerilerinin
Öğretmen ve Yönetici Bakış Açısıyla Değerlendirilmesi. Eurasian
Journal of Educational Research. 24,
153-160.
Özerbaş, M. A., Bulut, M., Usta, E. (2007).
Öğretmen Adaylarının Algıladıkları İletişim Becerisi Düzeylerinin
Belirlenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi
(KEFAD), 8 (1), 123-135.
Pearson, J., Nelson, P., Titsworth, S., Harter,
L. (2008). Human communication.
(3rd ed.). New York: McGrawHill International Edition.
Rallis, F. S., Goldring, E. B. (2000). Principals of Dynamic Schools: Taking
Charge of Change. CA: Corwin
Press.
Saracaloğlu, S., Yenice, N., Karasakaloğlu,
N. (2009). Öğretmen adaylarının
iletişim ve problem çözme becerileri ile okuma ilgi ve alışkanlıkları
arasındaki ilişki. Yüzüncü Yıl
Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi. 6 (2), 187-206.
Şişman, M. (2002). Eğitimde Mükemmellik
Arayışı. Ankara: Pegema Yayıncılık.
Tepeli, K., Arı R. (2011). Okul Öncesi Eğitim
Öğretmeni ve Öğretmen Adaylarının İletişim ve Sosyal Becerilerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi. 26, 385394.
Ulutaş, İ., Aksoy, A. B. (2010). Communication Skills and Self-esteem Level
Etkili İletişim Becerileri Açısından Eğitimciler
of Preschool Teacher Trainees. The
International Journal of Learning. 17
(6), 1-10.
Yeşil, H. (2010). The relationship between
candidate teachers’ communication skills and their attitudes
towards teaching profession. Procedia Social and Behavioral Sciences.
9, 919–922.
Yılmaz, N., Altunbaş, S. (2012). Öğretmen
381
Adaylarının İletişim Becerileri ile
Sınıf Yönetimi Becerilerinin İncelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 14 (1), 183196.
Yiğiter, K., Engin, A. O., Yağız, O. (2007).
Öğrenme Sürecinde Bireylerarası
İletişim Ve Etkileşim. KKEFDI/OKKEF. 11, 123-157.
382
Tuğba SELANİK AY