01-ekim –NKAPAK (Page 1)
advertisement
Serxwebûn Ekim 2003 Sayfa 21 S‹YASET‹N VE YÖNET‹C‹L‹⁄‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ -II● Toplum ve birey T oplum ve birey, varoluşları ve ilişkileri yönüyle en çok tartışılan ve yeniden anlamlandırılmaya çalışılan iki kavramdır. Toplum ve birey ilişkisinde hangisine öncelik tanınması gerektiği konusunu aşılmış görerek ele almak en doğru olandır. İnsanın varolma biçimi olarak toplum, tarihsel gelişimi içinde pek çok kez tanımlanmış, bileşenleri tekrar tekrar gözden geçirilmiştir. Ancak hiçbirinde bireysiz bir toplum düşünülemeyeceği görülmüş, bireyin de kapsam ve sınırları değişmekle birlikte toplumsal bir örgü içinde gerçekleşebileceği anlaşılmıştır. İlk insan toplumlarının varoluş biçimi ve koşullayan etkenleri ile günümüz toplumunun varoluş biçim ve etkenleri pek çok yönden farklılıklar göstermektedir. İnsanın, toplumun ve bireyin böylesine defalarca, birbirine karşıtlık içeren tanımlara kavuşturmak çabası, özde kendi eyleminin sonucu olan değişimden kaynaklanmaktadır. İlk topluluklarda birey ile topluluğun özdeş olmasından tutalım Doğu toplumlarındaki toplumculuk kültüne ve Batı toplumlarındaki uç sınırında yaşayan bireyciliğe kadar bütün biçimler insanın kendini konumlandırma arayışıdır. İnsanın kendi doğası ve dışındaki doğa hakkında artan bilgisi daha azalan bir yanılgıyla kendini tanımlama düzeyini ortaya çıkarabilecek konumdadır. Fakat sınıflı egemenlik sistemlerinin yaşandığı süreçler boyunca insan bilgisinin belirli grupların yararını esas alacak tarzda kullanılması, hatta bilgiye ulaşma çabasının da bu temelde gelişmesi sonuçta sadece insanın kendisine değil, kendi dışındaki doğaya da çarpıtılmış bir bilinçle bakmasına yol açan gelişmeyi ortaya çıkarmıştır. İlk insan toplulukları, ister düşünen canlı, ister alet yapan canlı, isterse başka biçimde tanımlansın kendi dışında varolan canlı ve cansız doğadan farklı olduklarını görünce topluluk bilincine ulaştılar. Fetişizmden (canlı-cansız her şeyin ruha sahip olduğunu sanma) animizme, oradan da çok tanrıcılığa vardıklarında kendi varoluşlarının tanımını doğa ile farklılık temelinde yaptılar. Bu süreçte toplumsal varoluş bilinci topluluğun kendisiyle sınırlıydı ve ister kendi dışındaki doğa, ister diğer topluluklar karşısında birey ile topluluk özdeşleşmişti. Zorunluluklar bireysiz topluluğun olamayacağını, bireyin de topluluk olmadan yaşamını sürdüremeyeceğini gösteriyordu. Topluluğu birleştiren aslında soy kümesel bağlardı. Ama bu bir de ortak inanışla desteklendi. Bu inanış topluluktan topluluğa değişen ve daha çok yaşam koşullarıyla ilgili olan bir totemle de temsil edilen doğa güçlerinden biri, bir canlı olabilmekteydi. Topluluğun ortak inanış etrafında birliğini güçlendirmesinde ifade aracı olarak dil geliştikçe ortak kültür ve davranış biçimi şekillendi. Kolektif çalışma ve paylaşım temelinde varolan son toplumsal yaşam tarzının neolitik olduğu netleşmiştir. Sonrası köleci, feodal ve kapitalist uygarlık sistemleri, toplumun sınıflar; çalışanlar ve çalışmadan yaşamını sürdürenler, ezenler ve ezilenler, egemenler ve emekçiler şeklinde bölündüğü süreçtir. Kolektif yaşam ve çalışmanın olmadığı yerde toplumun tümünün paylaştığı bir ortak inanışın koşulları da değişti. Eskiden topluluğun kendi dışındaki doğayla ilişkilerini düzenlemeye dayalı ortak inanışlar, yerini topluluğun iç ilişkilerini düzenlemeye dayalı dinsel düşüncelere bıraktı. Bunların en gelişkin biçimlerinin Musevilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet adıyla geliştirildiği bilinmektedir. Bugün ise bir yandan küreselleşen ekonomi ve siyaset beraberinde tek dil, kültür, düşünüşü egemen kılmaya çalışırken, diğer yandan insanlığın tarihin başlangıcından beri arayışı olan eşit, özgür ve adil bir dünyada, toplumsallığın en gelişkini, bireyin en güçlüsünü yaşatacak bir yaşam sistemine ulaşma mücadelesi devam etmektedir. Toplumsallık ve bireysellik kavramları da insani varoluş biçimi kapsamında olan iki kavramdır. Toplumsallık, insan bireylerinin bir araya gelerek güçsüzlüklerini güce dönüştürme yoludur. Toplumsallıkta sinerji diye tanımlanan ve tek tek bireylerin taşıdıkları veya temsil ettikleri enerji toplamından fazla bir yaratım gücünün ortaya çıkmasını sağlayan dayanışmadır ve moralle ilgilidir. İnsan bireylerinin toplum biçiminde varoluşlarının sırrı toplumsallığın bu gücünde yatmaktadır. İnsan toplumunun organik yapısı, bileşenlerin ister bireyler, isterse dil, kültür ve inanç farklılıklarını temsil eden gruplar olsun birbirini bütünleyen karakterde olması, emeğin hangi biçimi olursa olsun eşitlikçi yaklaşıldığında geliştirici olduğunu ortaya çıkarmıştır. Adaletin çağcıl toplumsal gelişmenin anahtar kavramı haline gelmesi bu nedenledir. Adalet, insan toplumunun bütün tarihi boyunca uyguladığını düşündüğü değişik biçimler ve içerikler almıştır. Adaletin bir Hammurabbi tarzı vardır, günümüzde de Amerikan tarzı vardır. Her ikisinde de kendine göre vicdani ve ahlaki yargı düzeyi de vardır. Olmayan ise doğru bir toplum bilinci, insanın bütünsel varoluşunun birbirinden ayrı düşünülemeyeceği gerçeğidir. Toplum bilinci, doğru bir vicdan ve ahlak ölçüsünü gerektirir. Toplum kendi içinde çalışanlar ve çalıştıranlar olarak ikiye ayıran, toplumları da üstün kültüre sahip olanlar ile ilkeller diye ayırımlara tabi tutanlar için adalet farklı bir anlam içerecektir. Ne yazık ki insanlığın yazılı tarihi olan son beş bin yıllık süreç bu tarzın egemen olduğu bir yaşayışa sahne olmuştur. Ama insanın özgürlük ve eşitlik arayışı hiç durmamış, hep artarak devam etmiştir. Özgürlüğün kapitalist zihniyetle yorumlanması verili zemini esas alır E n son 20. yüzyıla damgasını vuran Sovyetler Birliği şahsında eşitlikçilik en kaba biçimiyle de olsa insanlar için bir çekim merkezi olurken, Bati kapitalizminin de güç ve kudrete dayalı özgürlükçülük anlayışı ayrı bir çekim merkezi olmuştur. Her ikisini de dengeleme çabasıyla oluşan sosyal devlet yaklaşımı gelir dağılımındaki uçurumsal dengesizlik, temel hizmetlerin devlet güvencesine kavuşturulmasını hedeflemişti. Ancak devletin mülkleştirici özü değişmediğinden sosyalizme rekabet temelinde gelişen bu dengeleme çabasının Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla varlık nedenleri de ortadan kalktı. Bu gelişme karşısında özgür toplum, eşitlikçi toplum, adaletli toplum tartışmaları azalmadı, yeniden canlandı. Özgürlüğün, kapitalist zihniyetle yorumlanması, verili zemini esas alır. Bu ise tarihe doğru bir yaklaşım değildir. Köle emeğiyle Mısır’da piramitleri, Roma sarayları ve arenaları yaptıran zihniyetin insanlığa büyük hizmetler yaptığını düşündüğüne kuşku yoktur. Ama bu eserlerin yapımında on binlerce kölenin acı çekerek, sefalet içinde yaşamını yitirdiğine de kuşku yoktur. Bu nedenle de sınıfsal farklılıklar, maddi statü farklılıkları varlığını sürdürdükçe insan toplumunun bütünlüklü bir özgürlük kavrayışına ulaşması da mümkün değildir. Bu nedenle özgürlük ve eşitlik birlikte anlam kazanmaktadırlar. Eşitlik farklılıkların varlığını görmezden gelmek anlamında yorumlanamaz. Ancak adaletli bir yaklaşımla özgürlük ve eşitlik doğru bir toplum bilincinin gelişmesini sağ- “Birey toplum iliflkisinde bireyselli¤e ihtiyaç oldu¤u kadar bireycili¤e düflülmemesi de gerekmektedir. Bireyselli¤in yaflam ilkelerine sahip olma yan› bireyin toplumla iliflkilerinde gelifltirici rol oynar. Bireycilik ise bencillik özelli¤iyle insan›n toplumsal varolufluna ters bir ifllev görür. Bireysellik vicdan ve ahlak de¤erleriyle donan›m anlam›na gelir. Bireycilik ise toplumsal sorumluluklardan soyunma anlam›na gelir.” ● layabilir. Tarihsel bilgilerin ortaya çıkarılmasıyla adaletli yaklaşımın daha objektif ve doğru geliştirilmesi imkanı artmaktadır. Tarihin başlangıcı ile günümüzün birlikte ele alınmasının anlamı buradadır. Günümüz dünya koşullarında tekniğin gelişme seviyesiyle emeğin verimliliğinin yol açtığı üretim bolluğu, insan emeğinin biçimleri arasındaki eşitsizliğin ve dengesizliğin de düzeltilmesi koşullarını ortaya çıkarmıştır. Böylece kafa ile kol emeği şeklinde başlayan emek biçimlerinin giderek siyasal, bilimsel, askeri, fiziksel, kültürel vb. biçimler kazanmasının insan emeğinin verimliliğini arttırdığı bilinmektedir. Uzmanlaşma, insanın zorunlu bir gelişme sürecidir. Ancak uzmanlaşmanın beraberinde yabancılaşmayı da getirdiği bir gerçektir. Bütün emek biçimlerini yaratım gücü haline getirebilen birey en gelişkin bireydir. Toplum-birey ilişkisinde en üst gerçekleşme düzeyi böyle ortaya çıkabilir. Birey toplum ilişkilerinde bağımlılık ile özgürleşme iç içedir. İlk insan topluluklarındaki gibi bireyin topluluğa göbek bağıyla bağımlılığını gerektiren koşullar aşılmıştır. Bireyin daha iradeli bir duruş sahibi olmasının koşulları vardır. Bu duruş bireysel duruş, insan olarak varoluşunun bilincinde olma; istemlerini ve ihtiyaçlarını farkında olarak, yaşam ortamının gerçekliğine göre belirlenmeli. Böyle bir duruşla birey toplum karşısında bağımsızlaştığı ölçüde bağlılıklarını arttırmaktadır. Birey toplum ilişkisinde kaba bir parçabütün yaklaşımı sergilenmesi insan gerçeğine terstir. Doğru yaklaşım birey-toplum ilişkisinde biri olmadan diğerinin olmayacağı bir bütünsellik içinde yaklaşılmasıdır. Bu da birey toplum ilişkisinde özgürleşme kadar bağlılığın gelişmesi demektir. İlk topluluklarda birey, kendi yaşamını totemin varlığıyla özdeşleştirmektedir. Çünkü maddi yaşam koşulları itibariyle de bireyin varoluşu ancak toplulukla birlikte mümkündü. Maddi yaşam koşullarının gelişmesine paralel insan aidiyeti biçim ve içerik değiştirdi. Kabile, aşiret, kavim, ulus ve yurttaşlık bu aidiyetlerden birkaçıdır. Her bi- ri kendi zamanı ve mekanı içinde bir toplumsal varoluşu ifade etmektedir. Hangi biçimiyle olursa olsun bireyin toplumsal bir varlık olarak kendisini ifade etmesi ortak yöndür. İnsan gelişmesine paralel kendini tanımlamada daha fazla etkenin devreye girmesi bir yandan özgürleşme düzeyini ortaya çıkartmakta, diğer yandan daha fazla farklılıklar geliştirdiğini göstermektedir. Doğru bir birey-toplum ilişkisinde bireyselliğe ihtiyaç olduğu kadar bireyciliğe düşülmemesi de gerekmektedir. Bireyselliğin yaşam ilkelerine sahip olma yanı bireyin toplumla ilişkilerinde geliştirici rol oynar. Bireycilik ise bencillik özelliğiyle insanın toplumsal varoluşuna ters bir işlev görür. Bireysellik vicdan ve ahlak değerleriyle donanım anlamına gelir. Bireycilik ise toplumsal sorumluluklardan soyunma anlamına gelir. Dünyada en uç noktada bireyciliğin yaşandığı yer Amerika’dır. Bazı araştırmacılara göre Amerika’da “iş iştir” felsefesi geçerlidir. Pragmatizmin bu derece bütün toplumsallığından soyundurulan bireycilikte somutlaşması Amerikan toplumunun günümüzde en temel sorunudur ve ABD’nin dünyanın başına bela kesilmesinde rolü küçümsenmeyecek derecededir. Bireyciliğin kaynağı kapitalist uygarlıkla birlikte gelişen topluma yaklaşımdaki çıkarcılıktır. Bunun felsefesini J. Stuart Mill yapmıştır ve Avrupa sistemi bu felsefeyi temel almıştır. Bunun için AB hukukunda birey hakları en üstte tutulur. Doğu toplumları toplumcu zihniyete sahiptirler. Bunda neolitiğin derinliğine yaşanması ardından gelen sınıflı toplum aşamalarında toplumculuğun egemen sınıf adına bir kült düzeyinde zihinlere işlenmesinin rolü büyüktür. Feodal uygarlık aşamasında çakılıp kalan bu toplumlar kapitalizmi bir taklit düzeyinin ötesine gidemeyen bir tarzda yaşamaktadırlar. Doğu toplumculuk kültünün kırılması hem sağlıklı bireyin gerçekleşmesi, hem de toplumsal gelişmenin önünün açılması için zorunludur. Bireyin kendini tanımlamada mutlaka toplumsal bir kümeyi; aile, grup, ulus, kültür vb. alması, kendi ayakları üzerinde duracak gücü kendisinde görememesindendir. Bu düzey aşılmadan demokratikleşme ve dolayısıyla çağcıl bilimsel-teknik düzeyin içselleşmesi de gerçekleşemez. Kürtlerde kendi tarihlerini yaşamalarına sürekli müdahale edilmiş olması hem toplum, hem de birey gerçekleşmesinde olumsuzlukların temelidir. Tarih adeta kesintiye uğratılmış, ırmağın yönü değiştirilmiştir. Bu nedenle toplumsal ve bireysel düzeyde çağcıl demokratik normların uygulanmasında önemli sorunlar vardır. Aynı zamanda neolitik kültürün derinden yaşanmış olması, doğayla iç içe üretkenliğin tarihin bütün dönemlerinde temel yaşam dürtüsü olması çağcıl demokratik gelişmede bir avantaj konumundadır. Sınıflı toplumların içselleştirilmeden yüzeysel yaşanması, doğaya yabancılaşmanın derinleşmemesinin nedenidir. Aynı şekilde kadının aile ve toplulukta işlevi de neolitik kültürün izlerini taşımaktadır. Yerel yönetimlerin demokratikleşmede rolleri bakımından, Kürtlerin yerelliği ve çok kültürlü yaşama hoş görülü yaklaşımı olumlu bir zemindir. Her ne kadar Kürtlerin şehirleşme ve şehir kurma konusunda birikimleri olmasa da tarihin ilk yerleşim yerlerini ve köy devrimini gerçekleştirmiş bir kültürün taşıyıcısı olarak demokratik uygarlık çağında da rollerini oynayabilirler. Bu konuda şehirleşme deneylerinin sağladığı planlama, mimari, örgütlenmeye yatkınlık vb. bakımdan zayıflıklar kadar şehrin daraltan etkilerinden uzak, köyün özgür yaşamına yatkınlık bulunmaktadır. Demokratik yerel yöneticilik küreselleşen dünyada köy-şehir çelişkisinin yumuşak geçişle azaltılarak giderilmesinde belirleyici role sahip olacaktır. Bu da toplumun ve bireyin demokratikleşmesi demektir. İnsan doğa ilişkileri ve ekolojik toplum İ nsanın doğaya yabancılaşmasının kökenine ilişkin savlar, insan doğasına ilişkin tartışmalar güncelliğini korumaktadır. İnsan doğa ilişkisinin özne nesne ilişkisi temelinde ele alınmaması gerektiği düşüncesi oldukça etkin bir savunucu kesim tarafından ileri sürülmekte ve ekolojik hareketlerin or-
