ERDOĞAN SAKMAN

HAYVANLARIN DÜNYASI
Erdoğan Sakman
KRAL PENGUEN
VURGUN YEMEZ
ral penguenlerinin (Aptenodytes patagonica)
binlercesi Güney Kutbu’nda birlikte yaflarlar.
Bunun nedeni topluca
daha iyi korunmalar› (köpekbal›klar›ndan) ve dondurucu so¤uklardan daha az etkilenmeleridir. Bunun için adeta birbirlerine
yap›flacak denli yan yana gelerek
K
92
dondurucu so¤uklardan korunurlar. Bunlar toplu yaflam›n yararlar›d›r; ama kimi problemlere
de neden olur.
Çok üyeli toplum yaflam›nda
önde gelen sorunlardan biri, her
bireyin yeteri denli beslenememesidir. Genel yap›lar›, özellikle
a¤›zlar›, denizdeki büyük avlar›
yakalamaya uygun de¤ildir. Avc›lardan kaç›p denizin derinliklerinde yaflayan küçük bal›klar ve
ahtapot, mürekkepbal›¤› gibi kafadan bacakl›larla beslenirler.
Problem, denizin derinliklerinde
yaflayan bu hayvanlara ulaflmakt›r. Bu problemin tek çözümü,
denizin derinliklerine dal›p bal›k
sürülerine ya da omurgas›z hayvanlara ulaflmakt›r.
Derin sularda avlad›klar› canl›lar› olduklar› gibi deniz yüzeyine
ç›karamazlar. Bu sorunun çözümü
de mideyi t›ka basa doldurup temiz havada yani su d›fl›nda sindirip vücuda yararl› duruma ge-
tirmektir. Kendilerini bekleyen
yavrular›n›n bulunmas› durumunda deniz dibinden yüzeye ç›k›ncaya de¤in yar› yar›ya sindirdiklerini
kusarak yavrular›n›n a¤›zlar›na boflalt›rlar. Kar ya da buzlar üzerine
kusamazlar; çünkü kusmuk hemen
donarak yavrunun yiyemeyece¤i
denli kat›lafl›r.
Denizin yüzlerce metre derinli¤ine dalan her birey, midesi dolu olarak yüzeye ç›kar. Avlad›klar› canl›lar penguenler denli h›zl›
olamad›klar›ndan ondan kaç›p
kurtulmalar› olanaks›zd›r. Çünkü
kanatlar›n› su içinde ç›rparak inan›lmaz h›zlara ulafl›r ve küçük
canl›lar› kaç›rmadan a¤›zlar›yla
yakalay›p yutarlar.
D›flar›da çok yavafl ve iki yana devrile devrile (sal›na sal›na) yürümelerine karfl›l›k su
içinde bir torpil benzeri vücut
yap›lar› sayesinde adeta uçarlar.
‹nan›lmaz derinliklerde, bir
kez soluk alarak h›zla yüzen bu
hayvanlar› bekleyen en büyük
tehlikenin “vurgun” (Cassion hastal›¤›) olaca¤› düflünülür. ‹nsan
dalgݍlar bile vurgun yememek
için deniz yüzeyine ç›karken kimi
ara noktalarda durur ve tehlikeli
bir biçimde kana kar›flan azot gaz›n›n ç›kt›klar› küçük ceplere geri dolmas›n› beklerler.
urgun, azot gaz›n›n bulundu¤u küçük ceplerden ç›karak kana kar›flmas› demektir. Buna
neden olan, suyun derinliklerindeki bas›nc›n aniden
artmas›d›r. Azot gaz› ceplere
dönme f›rsat› bulamadan hareket halindeki kanla birlikte beyne gidip yaflamsal ifllemleri durdurur. Ya da kalbe girip kan ak›fl›n› engeller veya omurilik üzerine bask› yaparak inmelere neden olur. ‹nsanlar dipten yüzeye
ç›karken kimi yerlerde durarak
bu ölümcül olay› önlerler; fakat
V
93
BD MAYIS 2008
BD MAYIS 2008
penguenler vurgun önlemelerde
daha ustad›rlar.
enguen suya dald›¤›nda uçmaya yaramayan
küt kanatlar›n› su içinde h›zl› h›zl› ç›rparak
istedi¤i derinli¤e k›sa
sürede iner. Onun da kan dolafl›m› içine vücut boflluklar›ndan
azot gaz› dolma problemi vard›r.
Bu gaz›n yavafl yavafl ç›kt›¤› ceplere dönmesi gerekir.
Penguen, insan dalg›çlar gibi yüzeye ç›karken kimi ara yerlerde duramaz; fakat
kanat ç›rpmay› b›rakarak kalan oksijenin
tümüyle tükenmesini
önler. Böylece, azot
gaz› miktar›n› gereksiz yere ço¤altmam›fl olur.
Fakat yine de problem bununla çözülmüfl olmaz. Ayn› insan
dalgݍlar gibi onun da zamana
gereksinimi vard›r. Bu zaman süresi azot gaz›n›n ceplere dönmesi
için gereklidir. Bu problemi çözmek için ve insanlar gibi belli
noktalarda hareketsiz duramad›¤›ndan, denizdeki yerinden yüze-
P
ye dik olarak ç›kmaz. Zaman kazanmak için ci¤erlerindeki oksijenin yetti¤i denli uzun ve e¤ik bir
yol izleyerek su yüzeyine ulafl›r.
‹nsan dalg›çlar deniz dibinden yüzeye ç›karken kimi yerlerde durmay› ya da uzun bir
yol izleyerek azot gaz›n›n ceplere geri dönmesine zaman b›rakmay› penguenlerden ö¤renmemifllerdir. Fakat hem penguenler hem insan dalg›çlar ayn›
problemi
benzer
yöntemlerle
çözmüfllerdir. O halde,
insanlar bafl edemedikleri kimi sorunlar› çözen yöntem ya
da bunlar›n dayand›klar› bulufl ilkelerini do¤adan ö¤renebilirler. Sorunu çözmek için
kullan›lan yöntem, yüzeye ulaflma zaman›n› uzatmakt›r. Baflka
bir deyiflle, ç›k›fl süresi büyültülür. Bu nedenle sorunu çözen
buluflu yapmak için kullan›lan
büyütmek ilkesidir. Bu bulufl ilkesi yaln›z güncel sorunlar›n
çözümlerinde de¤il, bilmecelerin hatta matematik problemlere
de uygulanabilir.•
Adam kap› kap› dolaflarak çeflitli eflyalar sat›yordu.
‹fle yeni bafllad›¤› halde k›sa zamanda baflar› sa¤lam›fl, büyük
paralar kazanm›flt›. Bir gün meslektafllar› baflar›s›n›n püf noktas›n› kendisinden ö¤renmek istediler. Adam›n meslektafllar›na
verdi¤i yan›t flöyleydi:
“Çald›¤›m her kap›da, karfl›ma ne kadar yafll› insan ç›karsa
ç›ks›n, önce ‘Anneniz nerede?’ diye sorar›m.”•
94
xxx