k ve yaratıcı muhasebe uygulamaları

BA⁄IMSIZ DENET‹M AÇISINDAN ET‹K
VE YARATICI MUHASEBE
UYGULAMALARI
Ö¤r. Gör. Nermin AKYEL
Sakarya Üniversitesi
Geyve Meslek Yüksek Okulu
Arfl. Gör. Nevran KARACA
Sakarya Üniversitesi
‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi
G
G‹R‹fi
ünümüzde gerek kamu gerekse özel sektörde, hükümetler, yönetimler ve
uygulay›c›lar›n bir tak›m davran›fllar› ahlak d›fl› uygulamalar›n varl›¤›n›
göz önüne sermifl ve pek çok meslek grubu için mesleki ahlak anlay›fl›na
karfl› bir flüphecilik meydana gelmifltir. Toplumsal de¤erlerde çöküfl olarak da
adland›r›labilecek bu uygulamalar birçok meslek grubu aç›s›ndan mesleki etik
kavram›n›n tan›mlanmas› ve yeniden ele al›nmas› ihtiyac›n› do¤urmufltur.
Muhasebe mesle¤inin uygulanmas›nda ço¤u meslek grubunda oldu¤u gibi ahlaki uygulaman›n d›fl›na ç›k›larak meslek onuru ile ba¤daflmayacak, kiflisel ç›kar
amac› güdülerek gerçeklefltirilen baz› uygulamalar gerçeklefltirilmeye bafllanm›flt›r. Ç›kar amaçl› gelifltirilen ve iflletmenin mali tablolar›n›n sonuçlar›nda istenilen yönde de¤ifliklikler yap›lmas› olarak tan›mlanabilecek bu uygulamalar,
yarat›c› muhasebe uygulamalar› “creative accounting” olarak adland›r›lmaktad›r.
Bu çal›flmada öncelikle literatür taramas› sonucu elde edilecek bilgiler do¤rultusunda etik kavram› ve ba¤›ms›z denetim aç›s›ndan önemi irdelenecektir. Sonras›nda yarat›c› muhasebe uygulamalar› üzerinde durularak, sözkonusu uygulamalar›n önlenmesine yönelik olarak SPK’n›n yapt›¤› birtak›m düzenlemelere yer
verilecektir.
1. ET‹K KAVRAMI
Kifliler belirli bir toplum düzeninde baflkalar›yla bir arada yaflarken içerisinde
bulundu¤u toplumun ahlaki ilke ve de¤erlerini davran›fllar›yla birlefltirirler. Hayata geçirilmeye çal›fl›lan bu ahlaki de¤erler bir taraftan da sorgulanmaya, nedenleri ve nas›llar› üzerinde araflt›r›lmaya aç›k uygulamalard›r. Tarih boyunca
çeflitli düflünürler taraf›ndan ele al›narak farkl› bak›fl aç›lar›ndan yaklafl›mlar getirilmeye çal›fl›lan etik kavram› eski Yunanca’da “ethos” sözcü¤ünden gelen bir
kavram olup “kültür ya da bir grup insan davran›fl› biçimi, ruhu ve karakteri” anlam›na gelmektedir (Pekdemir, 2000: 12). Aristo için etik, “insan›n günlük haya-
‹SMMMO Yay›n Organ›
242
Mali ÇÖZÜM - 72
t›nda yararl› olacak davra n›fllar›n keflfi” olarak tan›mlan›rken, Meigs ve di¤erleri taraf›ndan “bir insan›n do¤ru ve
yanl›fl› ay›rt ederken kulland›¤› kiflisel
kriterler” olarak tan›mlanmaktad›r
(Saban ve Atalay, 2005: 50).
Mesleki etik kavram›ndan söz edildi¤inde ise, mesleki uygulamalarda kanunlara ve yönetmeliklere uygun ifllemlerin yan› s›ra toplumun de¤er yarg›lar›na önem vererek güvenilir bilginin sunulmas› akla gelmelidir. Etik
bafll› bafl›na bir kavram olarak ele al›n›p çeflitli mesleki standart, uygulama
ve ilkelerden ayr› tutulmaya çal›fl›l›rsa
etki alan›ndan uzaklaflarak kopukluklara sebep olacakt›r. ‹flte bu ba¤lamda
her bir meslek grubu için mesleki bir
tak›m ilkeler, uygulamalar, standartlar
ve yasal zorunluluklar çerçevesinde
mesleki etik kurallar gelifltirilmesi ihtiyac› do¤mufltur. Bu zorunluluktan yola ç›karak etik yaklafl›mlar›n meslek
alanlar›nda somutlaflarak biçimlendi¤i,
t›p eti¤i, muhasebe eti¤i, hukuki etik
gibi kavramlar ve tan›mlamalar gelifltirilmifltir.
2. ET‹K KAVRAMININ
MUHASEBE AÇISINDAN
GEREKL‹L‹⁄‹
As›rlard›r ayn› toplumda yaflayan insanlar›n toplumsal düzenini sa¤lamak
amac›yla toplum taraf›ndan benimsenen ve toplumun yaflad›¤› de¤iflim süreçlerinde birtak›m ilaveler ve de¤iflikliklere maruz kalan, toplumun kültürel
ve dini mekaniz mas›n›n bir göstergesi
olan etik de¤erler; bazen yasal yapt›r›mlar arac›l›¤›yla toplum hayat›nda
yerini al›rken bazen de yerel yapt›r›m‹SMMMO Yay›n Organ›
larla ve toplum bask›s› ile uygulanarak
varl›¤›n› hissettirmektedir (K›rl›o¤lu
ve Akyel, 2003: 59). Toplumda yer
eden birtak›m ahlaki ilke ve kavramlar
sözkonusu olmasa h›rs›zl›k, doland›r›c›l›k gibi adi suçlardan cinayetlere dek
uzayabilen bir suçlar zincirine ulafl›lacakt›r; bu aç›dan etik davran›fl, “do¤ruluk”, “uygunluk” ve “adalet” kavramlar›n› içinde bar›nd›ran bir eylem olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r (Saban ve
Atalay, 2005: 50).
Muhasebe meslek elemanlar› aç›s›n
dan ele al›nd›¤›nda mesleki etik, meslek mensubu kiflilerin ba¤›ms›zl›¤›n›,
dürüstlü¤ünü ve güvenilirli¤ini ifade
etmektedir. Bu üç unsurun bir arada
olmas› muhasebe bilgileri ile ilgilenen
taraflara, müflterilere (iflletme sahip ve
ortaklar› ile yöneticileri), kamuya ve
yat›r›mc›lara yüksek ahlaki ölçülerde
gerçeklefltirilen çal›flmalar sonucunda
elde edilen bilgilerin sunulmas›n›
mümkün k›lacakt›r. Bu ise ancak yeterli mesleki e¤itime ve mesleki ahlak
de¤erlerine sahip, sorumluluk sahibi,
güvenilir, tarafs›z ve dürüst karakter
özellikleri tafl›yan meslek mensuplar›n›n mesle¤e kazand›r›lmas› ile sa¤lanabilecektir. Bu özelliklere sahip meslek elemanlar›n›n çal›flmalar› sonucunda ortaya ç›kan muhasebe bilgileri, kifliler, kurumlar ve toplum taraf›ndan
kabul görecek ve güvenilir olacakt›r.
Son y›llarda mesleki bilgi ve tecrübeye
sahip olmas›n›n yan› s›ra, ahlaki de¤erleri tafl›mayan meslek mensuplar›n›n gerçeklefltirdikleri faaliyetler sonucunda ürettikleri bilgiler, kendilerinde
var olan tecrübe ve bilginin kötü niyetli olarak kullan›ld›¤›n› göstermekte ve
243
Mali ÇÖZÜM - 72
dikkatleri yarat›c› muhasebe uygulamalar›na çekmektedir. Mesleki bilgi ve
tecrübe ile iflin gerektirdi¤i kurallar› iyi
bilen meslek elemanlar› bu kurallar›n
uygulanma s›nda yer alan boflluklar› ve
aç›klar› da çok iyi bileceklerinden gelifltirecekleri farkl› uygulamalar sonucu üretilen muhasebe bilgileri yan›lt›c›
ve yanl›fl sonuçlar› içerecektir.
Özellikle ba¤›ms›z denetim mesle¤inde di¤er mesleklere nazaran mesleki
kurallar›n daha fazla ön plana ç›kmas›,
mesle¤in toplumsal boyutunun olmas›ndan kaynaklanmaktad›r (Ak›fl›k,
2005: 3). Potansiyel yat›r›mc›lar öncelikle yat›r›m yapmay› planlad›klar› flirketlerin mali tablolar›ndaki bilgilerin
gerçe¤i yans›tmas›n› talep ederler. Bu
konuda yat›r›mc›lar› ikna edecek araç
flüphesiz ki ba¤›ms›z denetim raporlar›d›r. Yat›r›mc›lar›n yat›r›m kararlar›n›
sa¤l›kl› bir flekilde almalar›nda tarafs›z
olarak haz›rlanm›fl ba¤›ms›z denetim
raporlar› önemli rol üstlenmektedir.
Özellikle son y›llarda baflta ABD olmak üzere pek çok ülkede ortaya ç›kan
flirket skandallar›, mesleki bilgi ve tecrübenin doruklar›nda, dünyan›n ilk s›ralar›nda yer alan uluslararas› denetim
flirketlerinin mesleki etik anlay›fl›n›
göz ard› ederek gerçeklefltirdikleri faaliyetler sonucu dünya genelinde denetim mekanizmas›n›n mercek alt›na al›narak incelenmesi gere¤ine dikkatleri
çekerek denetim flirketlerine karfl› bir
güvensizlik unsurunun do¤mas›na sebep olmufllard›r.
‹SMMMO Yay›n Organ›
3. YARATICI MUHASEBE
UYGULAMALARI
Yarat›c› muhasebe kavram›n› k›saca,
finansal tablolara yap›lan makyaj olarak tan›mlamak mümkündür. Baflka bir
ifadeyle yarat›c› muhasebe, finansal
tablolar›n iflletmelerin durumunu oldu¤undan daha iyi gösterilmesi çabas›na
hizmet eden muhasebe uygulamalar›d›r (Salto¤lu, 2003: 108). Yarat›c› muhasebe uygulamalar›, firman›n nakit
ak›fl›n› etkilemeksizin, aç›klanan kar›
dengeleyen ve art›ran muhasebe yöntemleri seçilmek suretiyle gerçeklefltirilir (Brealey ve Di¤erleri, 2001: 331).
Sözkonusu uygulamalar, gerek muhasebe standartlar›, gerek Genel Kabul
Görmüfl Muhasebe ‹lkeleri gerekse de
yasal düzenlemelerdeki esnekliklerden
faydalanmak suretiyle kazançlar›n› olmas› gere kenden fazla göstererek karar al›c›lara firmalar›n finansal tablolar› arac›l›¤›yla yanl›fl bilgi sunulmas›na
neden olmaktad›r. Böylece flirketler
yarat›c› muhasebe tekniklerini kullanmak suretiyle sürekli büyüyormufl gibi
bir görünüfl arzetmektedirler.
fiirketlerin baflvurdu¤u yarat›c› muhasebe uygulamalar›, yaln›zca standartlar, Genel Kabul Görmüfl Muhasebe ‹lkeleri ve yasalardaki esneklik lerden
faydalanma yollar› ile s›n›rl› kalmamaktad›r. fiirketler önceden hedefledikleri kar rakamlar›na ulaflmak için
söz konusu esnekliklerden faydalanma
yan›nda genel kabul görmüfl muhasebe
ilkelerinin tamamen d›fl›na ç›kmak suretiyle baz› bilgileri de¤ifltirerek sunmakta, baz› bilgileri ise bilerek k›smen
veya tamamen mali tablolar›n d›fl›nda
244
Mali ÇÖZÜM - 72
b›rakmaktad›r (Salto¤lu, 2003: 108).
Yarat›c› muhasebe uygulamalar›na
baflvuran flirketlerde gerçekleflmemifl
gelirlerin kaydedilmesi, kar ya da zarar
rakamlar›n›n fliflirilmesi, aktiflerin gerçek olmayan rakamlar ile gösterilmesi,
borçlar›n gizlenmesi, özel amaçl› flirketler kurulmas› ve bunlara ait hesaplar›n bilanço d›fl›nda takip edilmesi ve
benzeri uygulamalar yoluyla yat›r›m
c›lar ve di¤er menfaat sahiplerinin
aleyhine, hakim ortak ya da ilgili ç›kar
gruplar›na menfaat sa¤lanabilir (Darman, 2004).
Hileli mali tablolar, firma bilgilerinde
manipülasyon yap›lmas› sonucunda
sözkonusu olmaktad›r. Manipülasyon
sonucu elde edilmifl mali tablolara güvenerek yat›r›m yapacak ya da karar
verecek olan kifliler için firma bilgileri
daha olumlu sonuçlar sergiledi¤inden,
firma hakk›nda olumlu bir imaj yarat›lacak ve bu mali tablo bilgileriyle hareket edecek kifliler büyük zararlara maruz kalacaklard›r (Ersoy, 2001). ‹flletme muhasebe verilerinde yan›lt›c› bilgi
verme amac›yla yap›lan hileler iki flekilde karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bunlar
dan ilki, iflletme yönetimini yan›ltma
amac›yla çal›flanlar taraf›ndan gerçek
lefltirilen hile uygulamalar›, ikincisi de
finansal tablo kullan›c›lar›n›n yan›lt›l
mas› amac›yla tepe yönetimin bilgisi
dahilinde gerçeklefltirilen hilelerdir.
Bu aç›dan ele al›nd›¤›nda iflletme sahipleri ya da yöneticiler taraf›ndan yap›lan hilelerin çal›flanlar›n yapt›klar›
hilelere oranla daha büyük boyutlarda
oldu¤u bilinmektedir (Bozkurt, 2001: 16).
fiirketlerin finansal tablolar›n›n sonuç
‹SMMMO Yay›n Organ›
lar›n› oldu¤undan farkl› göstermek
amac›yla baflvurduklar› yarat›c› muha
sebe uygulamalar›n›n gerçeklefltiril
mesinde genel olarak dört ana neden
söz konusudur (Ersoy, 2001):
• Fiktif kar yarat›lmas›
• Gelirlerin ayarlanmas›
• Vergiden kaç›nma
• Borcu saklama.
fiirketler yarat›c› muhasebe uygulama
lar›n›, hisse senetlerinin piyasa de¤erini yükseltmek ve finanslama maliyetlerini afla¤› çekmek için kullan›rlar
(Salto¤lu, 2003: 108). Zira yarat›c›
muhasebe uygulamalar›, flirket kazançlar›n›n y›ldan y›la istikrarl› bir flekilde
sürekli art›yormufl gibi bir görünüm
kazanmas›n› sa¤lamakta flirket hisse
senetlerine talebin, dolay›s›yla da flirket hisse senetlerinin piyasa de¤erinin
artmas›yla sonuçlanmaktad›r. Bununla
birlikte flirketler y›ldan y›la artan istikrarl› bir kar görüntüsü ile ve tabii olarak artan piyasa de¤eri sayesinde kredi
kurulufllar›ndan ucuz fon temin edebilmektedirler. Ancak flirketlerin yarat›c›
muhasebe uygulamalar›ndan haberdar
olundu¤unda ise flirket hisse senetleri
de¤er kayb›na u¤ramakta, bu durum
genel ekonomi üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktad›r. Zira yarat›c› muhasebe uygulamalar›n› gerçeklefltiren flirketlerin bu yola baflvurdu¤u tespit edildi¤inde mali tablolar› geriye yönelik
olarak tekrar düzenlenmekte ve flirketin gerçek durumu a盤a ç›kmaktad›r.
Bunlara örnek olarak, yarat›c› muha
sebe uygulamalar›n› s›kça kullanm›fl
olan Enron, Worldcom, Adelphia, Par-
245
Mali ÇÖZÜM - 72
malat flirketleri gösterilebilir. Afla¤› da
yarat›c› muhasebe teknikleri genel olarak iki ana bafll›k alt›nda aç›klan maktad›r.
a. Dönem Kar›n› Azalt›c› Nitelikteki
Yarat›c› Muhasebe Uygulamalar›
fiirketler, ihtiyaç duyduklar›nda bir tak›m yöntemleri kullanmak suretiyle
masraflar›n› oldu¤undan yüksek göste
rebilirler. Bu masraflar flirketlerin beyan edilecek kar rakam›n›n düflük olarak gösterilmeye yönelik olarak ayarlanmas›na yard›m eder. fiirketleri masraflar› fliflirmeye teflvik eden sebep ise
kazançlar›n oldukça yüksek gerçek
leflti¤i dönemlerde giderleride oldu¤undan yüksek göstererek finansal
tablolar›nda makul bir kar rakam› aç›klamakt›r. Bu uygulamaya baflvuran flirketlerde uygulanan yöntemlerden biri,
kazançlar›n oldukça yüksek gerçekleflti¤i dönemlerde varl›klar› için olabildi¤i ölçüde karfl›l›k ay›rmak suretiyle
dönem kar›n› makul seviyeye indirmektir. fiirket kazançlar›nda gelecekte
k›sa bir düflüfl yafland›¤›nda ise karfl›l›k
hesaplar› iptal edilerek gelir yaz›lmaktad›r.
Masraflar›n fliflirilmesinin tek yolu
yüksek mebla¤larda karfl›l›k ay›rma
de¤ildir. Bazen flirketler yeniden yap›lanan flirketler ile birleflmek suretiyle
de masraflar›n› oldu¤undan fazla gösterebilmektedirler. Birleflme esnas›nda
gerek varl›klar›n de¤erleri düflük gösterilerek, gerekse de birleflme masraflar› oldu¤undan yüksek gösterilerek
dönem kar›n›n düflürülmesi sa¤lanmaktad›r.
‹SMMMO Yay›n Organ›
Masraflar›n oldu¤undan yüksek göste
rilmesinin bir di¤er yol ise gelecek kazançlar›n› muhafaza etmek için gelecekteki faaliyet giderlerinin büyük bir
bölümünün içinde bulunulan dönemde
gider yaz›lmas›d›r. Bunlara, Araflt›rma-Gelifltirme giderleri örnek olarak
gösterilebilir. Araflt›rma gelifltirme giderleri toplam bazda fliflirilmek suretiyle kazançlar düflürülebilir. Bununla
beraber ürünün yaflam süresine yay›lma olana¤› bulunan ürüne ait araflt›rma-gelifltirme giderlerinin bir defada
gider yaz›larak masraflar›n fliflirilmesi,
dolay›s›yla dönem kar›n›n azalt›lmas›
mümkün olabilmektedir.
Masraflar› fliflirmenin bir di¤er yolu ise
flirketlerin garanti maliyetleri ya da
borç kay›plar›, sat›fl iadeleri gibi kalemler için gerçekçi olmayan varsay›mlar kullanmak suretiyle bu tür ihtiyatlar› oldu¤undan yüksek göstermektir (Ul Hag, 2002). Bu yolla flirketler
masraflar›n› fliflirerek dönem karlar›n›
oldu¤undan düflük gösterebilmektedirler.
Yukar›da say›lan yöntemlere ve di¤er
birçok yönteme baflvurmak suretiyle
flirketler masraflar›n› oldu¤undan yüksek gösterip dönem kar rakamlar›n›
manipüle edebilmektedirler. Böylece
flirketin hisse senetlerini elinde bulunduran yat›r›mc›lar flirketin kar rakamlar›n›n y›ldan y›la makul seviyede artt›¤›n›, baflka bir ifadeyle flirketin istikrarl› bir büyüme trendinde oldu¤unu
düflünerek flirketin hisse senetlerini elde tutmaya veya flirket hisse senetlerine daha fazla yat›r›m yapma konusunda istekli olmaktad›rlar. Benzer flekil-
246
Mali ÇÖZÜM - 72
de kreditörler, müflteriler ve arzc›lar da
flirket hakk›ndaki de¤erlendirmelerini
aç›kla nan kar rakamlar›n› baz alarak
yapmakta, dolay›s›yla flirket hakk›nda
yanl›fl kanaatlere varmaktad›rlar.
b. Dönem Kar›n› Art›r›c› Nitelikteki
Yarat›c› Muhasebe Uygulamalar›
Son y›llarda flirketlerin de¤eri hisse senetlerinin kazançlar›n›n yüksekli¤i ile
ölçülmektedir. Bu yüzden flirketler
mümkün oldu¤u ölçüde hisse senetle
rinin de¤erini art›rmay› hedeflemekte
dirler. fiirketin, yat›r›mc›lar› hisse senetlerine çekebilmesi, kazançlar›n›
yüksek göstermek için bir araç olan yarat›c› kazanç muhasebesi uygulamalar›na yönelmesi için geçerli bir sebep
teflkil etmektedir. fiirketler yarat›c› kazanç muhasebesine, piyasada istikrarl›
görünmelerini zedeleyecek kar rakam›na sahip oldu¤unda baflvurmaktad›r.
fiirketlerin kazançlar›n› fliflirmelerinin
yollar›ndan biri henüz müflteriye fiili
olarak teslim edilmeyen mal veya hizmetleri, mal teslim edilmifl veya hizmet tamamlanm›fl gibi gelir olarak
kaydetmeleridir. Sat›fl gecikmesi, müflterinin söz konusu mal veya hizmeti
sat›n al›p almama konusunda karar
aflamas›nda olmas›, ürünün müflteriye
henüz teslim edilmedi¤i durumlarda
veya sat›fl›n henüz tamamlanmad›¤›
durumlarda tahakkuk ilkesinden faydalanmak suretiyle kazançlar›n› fliflirme yoluna gitmekte dirler. Benzer flekilde flirketler konsinye olarak sat›lmak üzere flube veya perakendecilere
mallar›n› gönderdiklerinde henüz konsinye mallar›n sat›ld›¤›na iliflkin söz‹SMMMO Yay›n Organ›
konusu sat›fl birimlerinden bilgi gelmedi¤i halde konsinye mallar sat›lm›fl gibi ifllem yapabilirler. Böylece döneme
iliflkin gelirlerini art›rm›fl olurlar.
Finansal Kiralama (Leasing) ifllemleri
de flirketlerin kazançlar›n› oldu¤undan
fazla göstermek için baflvurduklar› bir
di¤er yarat›c› muhasebe uygulama
yöntemi olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Finansal kiralama sözleflmesinde kira
lama konusu varl›¤› kiralayan taraf, kira süresince gelir kaydetmesi gereken
toplam kira gelirini bir defada tahakkuk ettirebilmektedir. Böylece o dönem için flirket kar›n› kira geliri miktar› kadar fliflirebilmektedir. Burada kiralayan taraf, kiralama konu su olan varl›¤› sat›n almas›ndan dolay› hem vergi
avantaj›ndan faydalanmakta hem de
kiralama süresi boyunca elde edece¤i
tüm kira gelirini bir defada tahakkuk
ettirmek suretiyle dönem kar›n› art›rmaktad›r. Söz konusu uygulamaya Xerox flirketinin geçmiflte yapt›¤› bir kiralama ifllemi örnek olarak gösterilebilir.
Xerox, sat›n ald›¤› bir makineyi kiralama uygulamas›yla kiralad›¤›nda tüm
kira gelirini kayda geçirmifl, bu ifllemi
hilesiz bir sat›fl ifllemi gibi de¤erlendirmifltir. Kiralaman›n yap›ld›¤› y›lda flirketin hisse senetlerinin piyasa de¤eri
önemli ölçüde yükselmifltir (Stiglitz,
2003: 129).
fiirketler zaman zaman faaliyet giderle
rini mümkün oldu¤unca aktiflefltirmek
yoluyla da dönem giderlerini düflük
göstererek dönem kar rakamlar›n› yükseltebilirler. Bu duruma aktiflefltirilen
finansman giderleri örnek olarak gösterilebilir. Sat›n al›nan bir varl›¤›n ma-
247
Mali ÇÖZÜM - 72
liyetine varl›¤›n sat›n al›nmas›yla iliflkili olmayan kur fark› ve faiz giderlerinin eklenmesi suretiyle finansman giderlerinin aktiflefltirilmesi örnek olarak
gösterilebilir (Küçüksözen ve Küçükkocao¤lu, 2005: 90). Bu uygulama neticesinde dönemin giderleri oldu¤undan düflük gösterilmesi sa¤lanm›fl olmaktad›r.
c. Di¤er Yarat›c› Muhasebe Teknikleri
fiirketin varl›k ve yükümlülüklerinin
geniflli¤ini belirsiz hale sokacak potansiyele sahip olan farkl› uygulamalar da
söz konusudur. Bu uygulamalar› afla¤›daki flekilde s›ralamak mümkündür.
— Hisse senedi opsiyonlar›
Bir flirket kendi hisse senetleri üzerindeki opsiyonlar›n› kullanarak yöneticilere ve çal›flanlara teflvik amaçl› bedelsiz hisse senetleri verebimekte, bedelli
hisse senedi verilmesi durumunda ise
hisse senetlerini de¤erinin alt›nda bir
bedelle satabilmekte ve bu hisse senetleri için gelir tablosunda herhangi bir
maliyet rapor etmeyebilmektedir. Bu
uygulama dolay›s›yla hisse senedi bafl›na kazanç azalmakta, yat›r›mc›lar gelecekteki kazançlar›n› bu yeni hissedarlarla (yöneticiler ve di¤er çal›flanlar) paylaflmak zorunda kalmaktad›rlar
(Stiglitz, 2003: 120).
Yöneticilere tan›nan hisse senedi sat›n
alma hakk›, flirket için bir harcama niteli¤inde olmas›na ra¤men harcama
olarak gösterilmemekte, ayr›ca yap›lan
harcamalar gelirlerden düflülemedi¤i
için kurumsal gelir vergisi avantaj›ndan da faydalan›lmamaktad›r (Stiglitz,
2003: 120). Sat›n al›nan hisse senetleri
‹SMMMO Yay›n Organ›
yaln›zca bilanço dipnotlar›nda gösteril
mektedir.
Burada dikkat edilmesi gerekli olan
husus, yöneticilere tan›nan hisse senedi sat›n alma hakk›n›n, yöneticilerin
teflvik edilmesi için kullan›lmas›d›r.
Yani yöneticilerin bu hakka sahip olabilmesi ve bu hakk›n sa¤layaca¤› getirilerden faydalanmas› hisse senedi piyasas›n›n getirilerine ba¤l› olacakt›r.
Yöneticilerde bu opsiyondan faydalana
bilmek için hisse senedi fiyatlar›n›n
yükselmesini sa¤layacak uygulamalara
yönelecektir.
—Türev ürün ifllemleri
Türev ürünler, yarat›c› muhasebe uygulamalar› için uygun bir araç niteli¤indedir. Zira türev ürün ifllemleri oldukça karmafl›kt›r. Türev ürün ifllem
leri temel al›narak yap›lan yarat›c› muhasebe uygulamalar›na; ileride teslim
edilmek üzere yap›lan bir sözleflmeye
ba¤l› olarak paran›n gelecekte al›nacak
olmas›na ve teslimat›n gelecekte yap›lacak olmas›na karfl›n bu ifllemin flirketin defterlerine sat›fl gerçekleflmifl gibi
gelir kaydedilmesi örnek olarak gösterilebilir. Ayr›ca future ve forward sözleflmelerine taraf olundu¤unda sözleflmelerin belli aral›klarla de¤erlemeye
tabi tutulmas› neticesinde ortaya ç›kan
de¤erleme farklar›n›n istenildi¤inde
gelir, istenildi¤inde gider kaydedilmesi
ile bir dönemin kar› manipule edilebilmektedir.
—Özel Amaçl› fiirketler
Özel Amaçl› fiirketler (ÖAfi) bir kurucu iflletme taraf›ndan yaln›zca belirli
bir amaca hizmet etmek için kurulan,
248
Mali ÇÖZÜM - 72
s›n›rl› ömre sahip flirketlerdir (Parlakkaya, 2004: 39). ‹flletmeler ÖAfi’leri
yap›land›r›lm›fl finansman arac› olarak
kullan›larak riskleri yönetmektedirler.
ÖAfi’ler kurulurken sermayesinin en
az %90’› kurucu iflletme taraf›ndan
%10’u ise ba¤›ms›z bir yat›r›mc› taraf›ndan sa¤lanmas› halinde, ÖAfi’lerin
kurucu iflletme taraf›ndan konsolide
edilmesi gerekmemektedir (iflletmelerin yarat›c› muhasebe uygulamalar›n›
gerçeklefltirmek için ÖAfi’leri kulland›¤›n›n tespit edilmesinden önce ba¤›ms›z yat›r›mc›lar›n ÖAfi’ye yat›r›m›n›n % 3 olmas› yeterliydi. Ancak durum tespit edildi¤i için % 10 ba¤›ms›z
yat›r›mc› ortakl›¤› flart› getirilmifltir).
ÖAfi’ler kurucu iflletmeye ait baz› finansal varl›klar›n sat›fl›n› kolaylaflt›rmak amac› ile de kurulabilmektedir.
Gerekli flartlar›n sa¤lanmas› halinde
konsolidasyon zorunlu olmad›¤› için
ÖAfi’nin varl›klar›, borçlar› ve özkaynaklar› kurucu iflletmenin bilan çosunda görülmemektedir. ÖAfi, kurucu iflletmeye hem varl›klar›n›n bir k›sm›n›
iflas riskinden kurtarma, hem de bu
varl›klar›n ÖAfi’ye transferini kendi finansal tablolar›na bir sat›fl ifllemi gibi
yans›tma olana¤› tan›r (Salto¤lu, 2003:
109). ÖAfi’ler kurucu iflletmenin
borç/özsermaye, hisse bafl›na kazanç
gibi oranlar›n› iyilefltirmek için uygun
bir araç niteli¤indedir. Ayn› zamanda
kurucu iflletmeler ÖAfi’leri konsolide
etmeme imkan›na sahip olduklar›ndan
yat›r›mc›lardan birtak›m bilgileri gizlemek imkan›na da kavuflmufl olurlar.
—Dönem sonlar›nda borç ve alacak
senetlerinin de¤erlemesinde tasarruf
‹SMMMO Yay›n Organ›
de¤er ölçüsünün baz al›nmas› durumunda; dönem sonunda kar rakam›n›n
yüksek olmas› hedefledi¤inde borç senetlerinin alacak senetlerinin aleyhine
olacak flekilde fazla kullan›lmas› politikas›n›n seçilmesi suretiyle kar›n art›r›lmas›, flayet dönem sonunda düflük
kar rakam›na ulafl›lmas› hedeflendiyse
alacak senetlerinin borç senetlerinin
aleyhine olarak fazla kullan›lmas› suretiyle kar›n düflürülmesi yoluna gidilebilir.
—fiirketlerin, amaçlar›na uygun düfle
cek stok de¤erleme yöntemlerini kullanmas›; kar›n yüksek ç›kmas›n›n hedeflendi¤i dönemlerde FIFO yönte minin (enflasyonun yükselece¤i tah min
ediliyorsa bu hedefe yönelik olarak
kullan›lmas› istenen sonucu verir), kar›n düflük ç›kmas›n› hedef lendi¤i dönemlerde ise LIFO yönteminin (enflasyonun yükselece¤i tahmin ediliyorsa
bu hedefe yönelik olarak kullan›lmas›
istenen sonucu verir) tercih edilmesi
veya amaca ba¤l› olarak yöntemin yasalar›n izin verdi¤i ölçüde de¤ifltirilmesi söz konusu olabilir.
—Varl›klar için ayr›lacak y›pranma
paylar›n›n belirlenmesinde, amortisman yöntemlerinin seçimi konusunda
flirketlere serbestlik tan›nd›¤›ndan flirketler, bu yöntemlerden istedi¤ini seçerek, hedefledi¤i kar rakam›na ulaflabilmektedir. Benzer flekilde amortismana tabi varl›klar›n ekonomik ömrü
olmas› gerekenden uzun gösterilerek
giderlerin azalt›lmas› sa¤lanabilir. Gider yaz›lmas› gerekli olan bir varl›¤›
aktiflefltirmek suretiyle de giderlerin miktar› oldu¤undan daha az gösterilebilir.
249
Mali ÇÖZÜM - 72
Yarat›c› muhasebe uygulamalar› serma
ye piyasalar›n›n teflviki yönündeki çabalar›n önünde bir engel olarak durmaktad›r. Özellikle halka aç›k flirketlerin yarat›c› muhasebe uygulamalar›na
baflvurdu¤unu ö¤renen yat›r›mc›lar›n
flirkete güveni azalmakta, flirketin hisse
senetleri önemli ölçüde düflüfl göstermektedir. En zarars›z gibi görünen yarat›c› muhasebe uygulamalar›n›n bile
yat›r›mc›lar taraf›ndan ö¤renildi¤i takdirde hisse senedi fiyatlar›n›n düflüfl
gösterdi¤i yap›lan analizlerle saptanm›flt›r (Brealey ve Di¤erleri, 2001:
331). Bu durum flirketin gelecekte iflas
etmesinde rol oynayabilecek, yat›r›mc›lar›n ma¤dur olmas› kadar ülke kaynaklar›n›n da israf edilmesine neden
olup ülke ekonomisi üzerinde olumsuz
etkileri olabilecektir. Hisse senedi fiyatlar›, piyasa de¤erinin temelsiz olufltu¤u durumlarda kaynaklar›n yanl›fl
da¤›t›m›na da neden olmaktad›r. Zira
yüksek fiyatlar, hisse senetlerine daha
fazla yat›r›m yap›lmas›na neden olmaktad›r. Kaynaklar›n etkin kullan›m›
engellenmifl olmaktad›r.
3. YARATICI MUHASEBE
UYGULAMALARININ ÖNLENMES‹
AMACIYLA SPK TARAFINDAN
YAPILAN DÜZENLEMELER
Amerika Birleflik Devletleri ve di¤er
ülkelerde zaman zaman ortaya ç›kan
muhasebe skandallar›, ba¤›ms›z dene
tim raporlar›n›n do¤rulu¤u konusunda
flüphelerin do¤mas›na yol açarak, muhasebecilik mesle¤ine duyulan güveni
zedelemifltir. Yukar›da bahsolunan yarat›c› muhasebe uygulamalar›n›n yol
açt›¤› güvensizlik ortam›n›n giderilme‹SMMMO Yay›n Organ›
si amac›yla pek çok ülkede yeni düzenlemeler yap›lm›flt›r. Özel likle ABD’de
yat›r›mc›lar›n sermaye piyasalar›na güvenlerini tekrar tesis etmek amac›yla
Sarbanes-Oxley kanunu baflta olmak
üzere birçok yasal düzenleme yürürlü¤e konulmufltur.
Dünyada ba¤›ms›z denetim ve kurum
sal yönetim ilkeleri konusunda ortaya
ç›kan geliflmelerin yak›ndan takip edildi¤i ülkemizde de Sermaye Piyasas›
Kurulu taraf›ndan, halka aç›k flirketlerde muhasebe hizmetlerinin, finansal
raporlar›n ve ba¤›ms›z denetim çal›flmalar›n›n kalitesinin art›r›lmas› ve fleffaflaflt›r›lmas› için yeni çal›flmalar yap›lmas› ihtiyac› do¤mufl ve dünyada
yaflanan geliflmeler do¤rultusunda ba¤›ms›z denetim kurulufllar›n›n ç›kar çat›flmalar›ndan uzaklaflt›r›larak ba¤›m
s›zl›klar›n›n pekifltirilmesi, denetim
komitelerinin oluflturulmas›, raporlar
ve mali tablolar›n haz›rlanmas›nda, su
nulmas›nda sorumluluklar›n belirlene bilmesi amac›yla yeni düzenlemelere
gidilmifltir (K›rl›o¤lu ve Akyel, 2004).
Ülkemizde de özellikle SPK taraf›ndan
ba¤›ms›z denetime iliflkin birtak›m yeni
düzenlemelere gidilmifltir. SPK’n›n Seri: X, No: 16 “Sermaye Piyasas›nda
Ba¤›ms›z Denetim Hakk›nda Tebli¤”de
Seri: X, No: 19 say›l› Tebli¤ ile de¤ifliklik ve ilavelere yer verilmifltir. Sözkonusu de¤ifliklikler afla¤›da mad deler
halinde s›ralanabilir (www.spk.gov.tr) 1.
Ba¤›ms›z denetim kurulufllar› ve bu
kurulufllarda istihdam edilen denetim
elemanlar› ve di¤er personel, bu Tebli
¤e göre ba¤›ms›z denetim hizmeti verdikleri firmalara, ba¤›ms›z denetim
250
Mali ÇÖZÜM - 72
hizmeti verdikleri dönemde, bedelli
veya bedelsiz olarak;
a) Defter tutmak ve buna iliflkin di¤er
hizmetleri verme,
b) Finansal bilgi sistemi kurma ve gelifltirme, iflletmecilik, muhasebe, finans
ve bunlar›n uygulamalar› ile ilgili ifllerde müflavirlik yapma, belge düzenleme
ve rapor haz›rlama,
c) De¤erleme ve aktüerya hizmetleri
verme,
d) ‹ç denetim destek hizmetleri verme,
e) Tahkim ve bilirkiflilik yapmak,
f) Di¤er dan›flmanl›k hizmetlerini verme,
Faaliyetlerinde bulunamazlar
2. Ba¤›ms›z denetim kuruluflunun yönetim veya sermaye bak›m›ndan do¤rudan ya da dolayl› olarak hakim bulundu¤u bir dan›flmanl›k flirketi, ba¤›ms›z denetim kuruluflunun hizmet
verdi¤i müflterisine, ayn› dönem için
dan›flmanl›k hizmeti veremez. Bu kapsama, ba¤›ms›z denetim kuruluflunun
gerçek kifli ortaklar› ve yöneticileri taraf›ndan verilen dan›flmanl›k hizmetleri de dahildir.
3. Ba¤›ms›z denetim kurulufllar›n›n,
sürekli ve/veya özel denetimlerde en
çok 5 hesap dönemi için seçilebilmesi
ve tekrar ayn› müflteri ile sürekli ve/veya özel denetim sözleflmesi imzalanabilmesi için en az 2 hesap döneminin
geçmesi zorunludur.
4. Hisse senetleri borsada ifllem gören ortakl›klar; yönetim kurulu taraf›ndan kendi üyeleri aras›ndan seçilen en az iki üyeden oluflan denetimden sorumlu komite
kurmak zorundad›rlar. Komitenin iki
‹SMMMO Yay›n Organ›
üyeden oluflmas› halinde her ikisinin, ikiden fazla üyesinin bulunmas› halinde
üyelerin ço¤unlu¤unun, genel müdür veya icra komitesi üyesi gibi do¤rudan icra
fonksiyonu üstlenmeyen ve yönetim konular›nda murahhasl›k s›fat› tafl›mayan
yönetim kurulu üye lerinden oluflmas› zorunludur. Hisse senetleri borsada ifllem
görmeyen ortakl›klar da; iste¤e ba¤l› olarak, bu maddede düzenlenen esaslar çerçe vesinde denetimden sorumlu komite
oluflturabilirler ve bu hususa kamuya
yapt›klar› aç›klamalarda yer verebilirler.
5. Mali tablo ve raporlar›n Kurulun
muhasebe standartlar› ile genel kabul
görmüfl muhasebe ilkelerine uygun
olarak haz›rlanmas›ndan, sunulmas›ndan ve gerçe¤e uygunlu¤u ile do¤rulu¤undan, Türk Ticaret Kanunu ve sermaye piyasas› mevzuat› çerçe vesinde
ortakl›k ve arac› kurumun yönetim kurulu sorumludur. Ortakl›k ve arac› kurumun yönetim kurulu, belirtilen kapsamda haz›rlanacak mali tablolar ve
y›ll›k raporlar›n kabulüne dair ayr› bir
karar almak zorundad›r. Ayr›ca ortakl›klar ve arac› kurumlar›n mali tablo ve
y›ll›k raporlar›n›n ilan› ve bildirimi s›ras›nda söz konusu y›ll›k ve ara mali
tablolar ile y›ll›k raporlar›n; ortakl›k
genel müdürü, mali tablo ve y›ll›k raporlar›n haz›rlanmas›ndan sorumlu bölüm baflkan› veya bu sorumlulu¤u üstlenmifl görevi ile yönetim kurulunca
bir ifl bölümü yap›lm›fl ise, mali tablo
ve y›ll›k raporlar›n haz›rlanmas›ndan
sorumlu yönetim kurulu üyesi taraf›ndan imzalanmas› ve kamuya yap›lacak
aç›klamalarda da bu konuya yer verilmesi zorunlu tutulmufltur.
251
Mali ÇÖZÜM - 72
SPK’n›n ba¤›ms›z denetime iliflkin yukar›da yer verilen düzenlemelerinin
yan› s›ra SPK’ya tabi flirketlerin mali
tablolar›n›n güvenilirli¤inin tesis edile
bilmesi amac›yla Temmuz 2003’de kurumsal yönetim ilkeleri yay›nlanm›flt›r.
‹lkeler genel olarak, pay sahiplerinin
haklar›, flirketlerin kamuyu ayd›nlatma
konusundaki yükümlülükleri ve özellikle mali raporlarda fleffafl›k ve ba¤›ms›z denetimin ifllevi, flirketlerle
menfaat sahipleri aras›nda iliflkiler ile
yönetim kurullar›n›n fonksiyonlar›, sorumluluklar› gibi konular› düzenlemektedir. Bu ilkelere flirketlerin uymas› konusunda yapt›r›m sözkonusu olmamakla birlikte ilkelerin uygulanmas› mali tablolar›n güvenilirli¤inin art›r›lmas› yönünde at›lm›fl önemli bir
ad›m olarak de¤erlendirilmektedir.
Kurumsal yönetim ilkeleri, halka aç›k
flirketlere yönelik olmakla beraber
bunlar›n d›fl›nda kalan flirketleri de ilgilendirmektedir. Zira halka aç›k olsun
veya olmas›n iyi yönetilmeyen flirketlerin ülke ekonomisine verecekleri zarar ayn› olacakt›r (Darman, 2004).
SONUÇ
Dünyan›n en eski meslek gruplar›ndan
biri olan muhasebe mesle¤i sürekli geliflme göstererek günümüzde çok farkl› boyutlara ulaflm›fl ve bu do¤rultuda
bir çok düzenleme yap›lmas› ihtiyac›
bafl göstermifltir. Muhasebede üretilen
bilgiler sonucu oluflturulan finansal
tablolar›n ilgili gruplar taraf›ndan benimsenmesi ve güvenilirli¤i meslek
mensuplar›n›n güvenilirli¤i ile ayn›
do¤rultuda olacakt›r. Zaman içerisinde
muhasebe mesle¤inde ve ba¤›ms›z de‹SMMMO Yay›n Organ›
netim mekanizmas›nda yaflanan geliflmeler etik kavram›n›n önemini ön plana ç›kartarak mesleki ahlak kurallar›n›n gelifltirilmesi ve bir tak›m kurumsal düzenlemelerin yap›mas›n› zorunlu
k›lm›flt›r.
Son y›llarda ortaya ç›kan muhasebe
skandallar› muhasebe mesle¤ine iliflkin
yasal düzenlemelerin gözden geçirilme
sini gerektirmifltir. fiirketlerin finansal
tablolar›n›n sonuçlar›n› oldu¤undan
farkl› olarak gösterebilmek için gelifltirdikleri yöntemler dikkatleri yarat›c›
muhasebe uygulamalar›na çekmifltir.
Çal›flma genelinden anlafl›labilece¤i
gibi yarat›c› muhasebe uygulamalar›na
kazançlar›n yüksek oldu¤u dönemlerde
kar rakamlar›n› makul bir seviyeye
çekmek, kazançlar›n düflük oldu¤u dönemlerde ise kar rakamlar›n› yükseltmek amac›yla baflvurulmaktad›r. Yarat›c› muhasebe kavram›, düflük kazanç
göstermek suretiyle düflük vergi ödemek amac›na hizmet eden uygulamalara da at›fta bulunmamaktad›r. Yarat›c›
muhasebe tekniklerini kullanma yoluyla sadece yat›r›mc›lar›n verecekleri yat›r›m kararlar›n›n yanl›fl yönlendirilmesine yol aç›lmakla kal›nmay›p, kar›n
düflürüldü¤ü dönemlerde devletin de
vergi alaca¤›ndan ya mahrum kald›¤›
ya da vergi ertelenmesine gitti¤i görülmektedir. Bu durum ise devletin, yat›r›mlar› için gerekli olan finansal kaynaklardan mahrum kalmas›na yol açmaktad›r.
Sözkonusu yarat›c› muhasebe uygula
malar›n›n önlenmesine yönelik olarak
uluslararas› kurulufllar taraf›ndan bir
tak›m önlemlerin al›nmas› yoluna gi-
252
Mali ÇÖZÜM - 72
dildi¤i görülmektedir. Bu konuda ABD’de Sarbanes-Oxley kanunu baflta olmak
üzere birçok yasal düzenleme yürürlü¤e konulmufltur. Türkiye’ de ise SPK’ n›n
yarat›c› muhasebe uygulamalar›n›n engellenmesi yö nünde bir tak›m düzenlemeler yapt›¤› görülmektedir. Örne¤in; SPK’n›n Temmuz 2003’te yay›mlam›fl oldu¤u “Kurumsal Yönetim ‹lkeleri” Rehberi bu konuda at›lm›fl önemli bir ad›m olarak de¤erlendirilmektedir. Söz konusu rehber, halka aç›k anonim flirketler için
kurumsal yönetim ilkelerine de¤inerek mevcut uygulamalar›n iyilefltirilmesine
yönelik ola rak at›lm›fl önem bir ad›m niteli¤indedir. Yabanc› sermayenin ülkemize çekilmesinde, uluslararas› alanda genel kabul görmüfl, standartlarla bütünleflmifl finansal raporlama standartlar›n›n varl›¤› ve uygulanabilirli¤inin etkisi
büyük olacakt›r. Bu aç›dan Sermaye Piyasas› Kurulu taraf›ndan getirilen tebli¤de yer alan hükümlerin uygulanmas› halka aç›k flirketler aç›s›ndan önem kazanmaktad›r.
Uluslararas› kurulufllar taraf›ndan oluflturulan muhasebe standartlar›, ülkelerce
oldu¤u gibi de¤ifltirilmeden al›nmak yerine ülke flartlar›na yönelik uyumlaflt›rma
yap›lmak suretiyle ve mali tablolarda tekdüzeni sa¤layacak flekilde al›nmas› hem
mali tablolar› haz›rlayanlar için kolayl›k sa¤layacak hem de mali tablo kullan›c›lar› aç›s›ndan mali tablolar›n fleffafl›¤›n› art›racakt›r. Bunlara ilave olarak s›k s›k
muhasebe standartlar›n›n karmafl›kl›¤›na ve yoruma aç›k bulundu¤una iflaret
eden flikayetlerin göz önüne al›narak standartlar›n yeniden düzenlenmesi yoluna
gidilebilir.
KAYNAKÇA
AKIfiIK, Orhan, Muhasebe Mesle¤i ve Meslek Ahlak Kurallar›, TÜRMOB Yay›nlar›,
No: 255, Ankara- 2005.
BOZKURT, Nejat, “‹flletmelerde çal›flanlar›n Yapt›klar› Hilelerin Ortaya Ç›kart›lmas› ve
Önlenmesi”, Seminer Notlar›, Marmara Üniversitesi, ‹stanbul- 2001.
BREALEY, Richard A., Steward C. MYERS ve Alan J. MARCUS, ‹flletme Finans›n›n
Temelleri, (Çevirenler: Ünal Bozkurt, Türkan Ar›kan ve Hatice Do¤ukanl›), Literatür Kitabevi, ‹stanbul- 2001.
DARMAN, Güler M., “Kurumsal Yönetimin Uluslararas› Finansal Piyasalar ve Kurumsal Yat›r›mc›lar Aç›s›ndan Önemi ve Etkisi”, Geleneksel Finans Sempozyumu 2004,
Uluslararas› Piyasalarda Finansal Entegrasyon, IMKB Konferans Salonu, ‹stanbul- 27
May›s 2004.
DARMAN, Güler M., “Uluslararas› Finansal Raporlama Standartlar›n›n Kurumsal Yönetim Üzerinde Etkileri”, I. Annual International Accounting Conference, Dedeman, ‹stanbul- 3-5 Kas›m 2004.
ERSOY, Melda, “Hileli Mali tablolar”, Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi, ‹stanbul- 2002.
KIRLIO⁄LU, Hilmi ve Nermin AKYEL, “Mesleki Etik ve Ülkemizde Muhasebe Denetimi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Say›: 17, Ocak 2003.
‹SMMMO Yay›n Organ›
253
Mali ÇÖZÜM - 72
KIRLIO⁄LU, Hilmi ve Nermin AKYEL, “Enron Sonras› Ba¤›ms›z Denetimde Yaflananlar”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Say›: 23, Temmuz 2004
KÜÇÜKSÖZEN, Cemal ve Güray KÜÇÜKKOCAO⁄LU, “Kurumsal fiirket Yönetiminde Finansal Bilginin Rolü”, Muhasebe ve Denetime Bak›fl Dergisi, Y›l: 15, Say›: 16
Eylül 2005.
ÖZOCAK, Hulusi ve Metin BAfi, “Muhasebe ve Denetim Mesle¤inde Etik, Ba¤›ms›zl›k
ve Tarafs›zl›k”, Maliye Postas›.
PARLAKKAYA, Raif, Özel Amaçl› Giriflimlere ‹liflkin Muhasebe Sorunlar›, Nobel Yay›n Da¤›t›m, Ankara- 2004.
PEKDEM‹R, Recep, “Ülkemizde Muhasebe Mesle¤inde Etik Kurallar›n Gelifltirilmesi
Gere¤i”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Ocak 2000.
SABAN, Metin ve Banu ATALAY, “Yönetim Muhasebecileri Aç›s›ndan Etik ve Etik
Davran›fl›n Önemi”, Muhasebe ve Denetime Bak›fl Dergisi, Eylül 2005.
SALTO⁄LU, Müge, “Yarat›c› Muhasebede Özel Amaçl› fiirketlerin Rolü ve Enron
Örne¤i”, Muhasebe ve Denetime Bak›fl Dergisi, Eylül 2003.
STIGLITZ, Joseph E, 90’lar›n Yükselifli, Dünyan›n En Parlak 10 Y›l›n›n Hikayesi, CSA
Global Yay›n Ajans›, 2003.
UL HAQ, Armaghan, Creative Accounting And Off-Balance Sheet Activities, Pricewaterhouse Coopers, 2002, www.pwcglobal.com.
www.spk.gov.tr
‹SMMMO Yay›n Organ›
254
Mali ÇÖZÜM - 72