ROMATOİD ARTRİT » Bu kitapçık hakkında » Romatoid artrit nedir
advertisement
ROMATOİD ARTRİT » Bu kitapçık hakkında » Romatoid artrit nedir? » Osteoartrit ile benzemekte midir? » Romatoid artrit farklı insanları nasıl etkiler? » Kimlerde romatoid artrit görülür? » Romatoid artrit nasıl gelişir? » Doktorlar romatoid artrite nasıl tanı koyarlar? » Romatoid artrit nasıl tedavi edilebilir? » Eklemlerimi nasıl koruyabilirim? » Romatoid artrit tedavisi için ilaçlar nasıl kullanılmaktadır? » Hangi ilaçlar kullanılır? » Sorular ve cevaplar » İnsanlar bu hastalıkla nasıl mücadele ediyor: Üç Vaka Geçmişi » Araştırmalardan neler öğrendik? » Terimler Bu kitapçık hakkında Bu kitapçığın amacı romatoid artriti olanlara, ailelerine ve arkadaşlarına yardım etmektir. Romatoid artrit kişiden kişiye oldukça değişen karmaşık bir hastalıktır; bu yüzden bunun gibi kısa bir kitapçık hastalıkla ilgili her şeyi anlatamayabilir; fakat romatoid artriti, nasıl ilerlediğini ve nasıl mücadele edileceğini anlamanıza yardımcı olacaktır. Bu hastalıkla ilgili en sık sorulan sorularla ilgilendikten sonra üç romatoid artrit hastasının bu hastalığın farklı tipleri ile nasıl başa çıkmayı başardığını gösterdik. Kitapçığın sonuna doğru tıbbi kelimelerin (kartilaj gibi) karşılıklarını bulacaksınız. Kitapçıkta ilk kez kullanıldıklarında bu kelimeleri italik olarak verdik. Artrit Araştırma Kampanyası (arc) ve yardım alabileceğiniz diğer örgütlerle nasıl bağlantı kuracağınıza dair bilgileri de ekledik. Lütfen bu kitapçığı doktorunuz ve diğer sağlık uzmanları ile görüşmelerinizde, size yardımcı olacak bir kılavuz olarak kullanın. Hastalığınız ve tedaviniz hakkında soru sormaktan korkmayın. Ve tüm sorunlarınız hakkında doktorunuzla konuşmaktan çekinmeyin. Artritin sizi nasıl etkilediği hakkında ne kadar çok şey bilirseniz doktorunuz tedavinizi ihtiyacınıza göre o kadar iyi düzenleyebilir. Romatoid artrit tedavisi medikal bir ekip gerektirir; fakat siz bu ekibin en önemli üyesisiniz. Ne kadar çok şey bilirseniz, hastalığınızın tedavisinde o kadar çok etkin bir şekilde yardımda bulunabilirsiniz. Romatoid Artrit Nedir ? Romatoid artrit vücuttaki eklemlerde enflamasyon görülen bir hastalıktır. Bu kitapçıkta bu enflamasyonun nasıl ilerlediğinin detaylı bir açıklaması mevcuttur (bakınız “Sorular ve Cevapları” bölümünde yer alan “Enflamasyon nedir?”). Romatoid artritin nasıl oluştuğunu anlamak için normal eklemin nasıl çalıştığını anlamanız gerekir. Eklem iki kemiğin birleştiği yerdir. Eklemlerinizin çoğu kemiğin belirli yönlerde hareket etmesine izin verecek şekilde tasarlanmıştır. Mesela, diz vücudun en büyük eklemdir ve ayrıca birçok önemli işlevinden dolayı en karmaşık olanlardan da biridir. Ağırlığımızı taşıyacak kadar güçlü olmalı ve dik durabilmemiz için bir konumda sabit kalmalıdır. Fakat yürüyebilmemiz için de menteşeye benzer bir hareket gerçekleştirir. Spor yaptığımızda ve koştuğumuzda olduğu gibi aşırı baskılara, burkulma ve dönmelere karşı koyması gerekmektedir. Her bir kemiğin ucu, çok pürüzsüz kaygan yüzeye sahip olan kartilaj ile örtülüdür. Kartilaj, çok az sürtünme ile kemik ucunun bir diğerine karşı hareket etmesine izin verir. Bir şokemici olarak da işlev görür. Eklem, az miktarda koyu bir sıvı üreten (sinovyal sıvı) bir zarla çevrelenmiştir (sinovyum). Bu sıvı kartilajın kayganlığını koruyan bir yağlayıcı gibi çalışır ve eklemin düzgün biçimde hareket etmesine yardım eder. Sinovyum, eklemi yerinde tutan ve kemiğin çok fazla hareket etmesini önleyen ve kapsül olarak adlandırılan dayanıklı bağların dış tabakasına sahiptir. Romatoid artritte oluşan değişiklikler şekil 2’de gösterilmiştir. Enflamasyon sinovyum içinde meydana gelir. Sonuç gözünüzün içinde meydan geldiğinde görebileceğiniz enflamasyona çok benzerdir - kızarır, şişer, sulanır ve zedelenir. Kızarıklık, kan akımının artışından kaynaklanır. Sonuç olarak enflamasyonlu eklem genelde olduğundan daha sıcak hissedilebilir. Şişlik, sinovyumdaki artmış hücre ve sıvı yapımından kaynaklanır. Eklem “ağladığında” oluşan aşırı sıvı – gözyaşı değil, fakat sinovyal sıvı – eklem içinde kalır ve bu şişlikle sonuçlanır. Eklemde iki nedenden dolayı ağrılar olur: ● İltihapla üretilen kimyasallar tarafından sinir ucu tahriş edilir ● Kapsül eklemin şişliği ile gerilir. Osteoartrite benzer midir? Romatoid artritte oluşan değişiklikler şekil 2’de gösterilmiştir. Enflamasyon sinovyum içinde meydana gelir. Sonuç gözünüzün içinde meydan geldiğinde görebileceğiniz enflamasyona çok benzerdir - kızarır, şişer, sulanır ve zedelenir. Kızarıklık, kan akımının artışından kaynaklanır. Sonuç olarak enflamasyonlu eklem genelde olduğundan daha sıcak hissedilebilir. Şişlik, sinovyumdaki artmış hücre ve sıvı yapımından kaynaklanır. Eklem “ağladığında” oluşan aşırı sıvı – gözyaşı değil, fakat sinovyal sıvı – eklem içinde kalır ve bu şişlikle sonuçlanır. Eklemde iki nedenden dolayı ağrılar olur: Romatoid Artrit Farklı İnsanları Nasıl Etkiler? Romatoid artritte oluşan değişiklikler şekil 2’de gösterilmiştir. Enflamasyon sinovyum içinde meydana gelir. Sonuç gözünüzün içinde meydan geldiğinde görebileceğiniz enflamasyona çok benzerdir - kızarır, şişer, sulanır ve zedelenir. Kızarıklık, kan akımının artışından kaynaklanır. Sonuç olarak enflamasyonlu eklem genelde olduğundan daha sıcak hissedilebilir. Şişlik, sinovyumdaki artmış hücre ve sıvı yapımından kaynaklanır. Eklem “ağladığında” oluşan aşırı sıvı – gözyaşı değil, fakat sinovyal sıvı – eklem içinde kalır ve bu şişlikle sonuçlanır. Eklemde iki nedenden dolayı ağrılar olur: Eklemler bir kere enflamasyon nedeni ile zarar gördüklerinde tamamen iyileşemez. Bu yüzden çağdaş tedaviler oluşan hasarı sınırlamak için enflamasyonu mümkün olduğunca baskılamaya çalışır. Enflamasyonun erken baskılanması romatoid artritin tedavisinin etkili olması için oldukça önemlidir ve tedavinin öncekinden daha etkili olmasının bir nedenidir. Romatoid artrit sadece eklemleri etkilemez. Tendonlar yağlanmış borular içerisinde hareket eden kalın halatlara benzerler. Yağlayıcı sistem eklemin içindekine çok benzerdir; bu nedenle romatoid artrit nedeni ile tendonların da etkilenmesi şaşırtıcı değildir. Bir kısım insanda akciğer ve kan damarları gibi vücudun diğer bölümleri de enflamasyonlu hale gelebilir (bakınız “Romatoid artrit nasıl gelişir?” bölümünde bulunan “Vücudun diğer bölümleri de etkilenir mi?”). Romatoid artrit sadece eklemleri etkilemez. Tendonlar yağlanmış borular içerisinde hareket eden kalın halatlara benzerler. Yağlayıcı sistem eklemin içindekine çok benzerdir; bu nedenle romatoid artrit nedeni ile tendonların da etkilenmesi şaşırtıcı değildir. Bir kısım insanda akciğer ve kan damarları gibi vücudun diğer bölümleri de enflamasyonlu hale gelebilir (bakınız “Romatoid artrit nasıl gelişir?” bölümünde bulunan “Vücudun diğer bölümleri de etkilenir mi?”). Romatoid artrit ile ilgili bir sorun belirli olmayan bir düzen içerisinde belirtilerin gelip gitme eğiliminde olmasıdır. “Ani parlamalarınız” olabilir – özellikle eklemlerin çok enflamasyonlu ve ağrılı olduğu dönemlerde. Bazen bu belirgin bir nedene sahiptir - alışılmadık fiziksel uğraş ya da başka bir hastalık gibi fiziksel ya da büyük kayıplar gibi duygusal. Genellikle belirgin bir neden olmamasına rağmen yine de muhtemel tetikleyiciler hakkında düşünmeye çalışın. Bu belirsizlik ileriye dönük plan yapmayı güçleştirir ve engeller. Romatoid artrit birçok belirtilerle ciddi bir hastalık olabilir. Fakat birçok kişi, özellikle uygun tedavi görüyorsa nispeten daha az belirtilere sahip olacaktır ve normal, tam bir hayat sürdürebilecektir. Kimlerde Romatoid Artrit Görülür? Pek çok insan romatoid artritin sadece İngiltere gibi soğuk, rutubetli iklimi olan yerlerde olduğuna inanır. Bu doğru değildir. Çok ağır vakalar daha sıklıkla kuzey Avrupa’da görülmesine rağmen dünyanın herhangi bir yerinde bu hastalığa rastlanabilir. İngiltere’de 350.000’den fazla kişide romatoid artrit vardır. Çocuklarda 90’lı yaşlardaki kimselere kadar kadar her yaştaki insanda görülebilir; fakat hastalığın en sık başladığı yaş 40 ve 50 arasıdır. Erkeklere göre kadınları yaklaşık 3 kat daha fazla etkiler. Hayat tarzı etmenlerinin romatoid artrit ile ilişkili olduğuna dair bazı kanıtlar vardır. Bunlar romatoid artritin direk nedenleri değildir; fakat romatoid artrit mesela sigara içen, çok fazla kırmızı et yiyen veya çok fazla kahve içen kişilerde daha sık görülebilir. Bunlardan fazla C vitamini alanlar, romatoid artrit açısından daha düşük riske sahip görünmektedir. Orta çoklukta alkol tüketenler de çok tüketenler veya hiç tüketmeyenlere göre daha az risk altındadır. Kalıtsal mıdır? Romatoid artrit bazı ailelerde kalıtsal gibi görünmektedir - fakat romatoid artritli kişilerin birçok akrabasında hastalık görülmeyedebilir. Özellikle çocuklarınızın hastalığa yakalanmaması yakalanmasından daha olasıdır. Çoğu romatoid artritten daha sık olan birçok artrit ve eklem ağrısı nedeni vardır. Eğer ailenizden birinde eklem ağrısı oluşursa bu diğer sebeplerden biri nedeni ile de olabilir ve bu onların kesin olarak romatoid artrit hastası olduğu anlamına gelmez. Hastalık gelişim ihtimalini artıran genler vardır; aynı genetik yapıyı paylaşan romatoid artritli birinin ikizinde bile sadece 5’te 1 (%20) hastalık gelişme şansı mevcuttur. Bu, romatoid artrit gelişim sebeplerinden sadece bir kısmının genler olduğunu göstermektedir. Etkilenen aile bireyleri arasında sıklıkla hastalığın şiddeti de çok farklıdır. Romatoid Artrit Nasıl Gelişir? Hastalığın Başlangıcı Romatoid artrit bazı ailelerde kalıtsal gibi görünmektedir - fakat romatoid artritli kişilerin birçok akrabasında hastalık görülmeyedebilir. Özellikle çocuklarınızın hastalığa yakalanmaması yakalanmasından daha olasıdır. Çoğu romatoid artritten daha sık olan birçok artrit ve eklem ağrısı nedeni vardır. Eğer ailenizden birinde eklem ağrısı oluşursa bu diğer sebeplerden biri nedeni ile de olabilir ve bu onların kesin olarak romatoid artrit hastası olduğu anlamına gelmez. Hastalık gelişim ihtimalini artıran genler vardır; aynı genetik yapıyı paylaşan romatoid artritli birinin ikizinde bile sadece 5’te 1 (%20) hastalık gelişme şansı mevcuttur. Bu, romatoid artrit gelişim sebeplerinden sadece bir kısmının genler olduğunu göstermektedir. Etkilenen aile bireyleri arasında sıklıkla hastalığın şiddeti de çok farklıdır. Hafif artritte bile eklemlerdeki ağrı ve şişlikle birlikte yorgunluk, depresyon ve sinirlilik hissedebilirsiniz. Ayrıca gelecekle ilgili korkular ve kızgınlık hissetmeniz de olasıdır – “Bu neden benim başıma geldi?” gibi. Şimdilik bu sorunun cevabı yoktur; fakat bu kitapçık neden olduğunu anlamanıza yardımcı olabilir. Ne zaman doktora gitmeliyim? Mümkün olduğunca, hastalığın erken dönemlerinde romatoid artrit tedavisine başlamak çok önemlidir. Bu, romatoid artrit nedeni ile oluşabilen eklemlerdeki ağrı ve şişlik, sabah tutulmaları gibi herhangi bir belirtiniz varsa mümkün olduğu kadar erken doktora görünmek şarttır anlamına gelir. Eklem ağrısının birçok farklı sebebinin olmasından dolayı belirtileriniz romatoid artritten kaynaklanmayabilir; fakat mümkün olabildiği kadar erken artrit tanısı konması önemlidir. Tanıya yardım etmek için birçok romatoloji bölümünde pratisyen hekim tarafından yönlendirildiklerinde kişilerin çok hızlı görülmesini amaçlayan “erken artrit klinikleri” mevcuttur. Hastalık hakkında ne kadar çok şey öğrenirsek romatoid artritin etkin kontrol edilmesinde erken tanı ve tedavinin önemli olduğunu o kadar iyi anlarız. Nasıl İlerler? Bu birçok insanın cevaplamak istediği tek sorudur. Hastaların herbiri için cevap “kesin olarak söyleyemeyiz” dir. Yine de, çok sayıda romatoid artritli kişi ile yapılan çalışmalardan bazı genel örnekler verebiliriz (bkz. Şekil 4). Kan tahlilleri ve röntgenler artritin ne kadar hızlı geliştiğini ve gelecekte ne kadar hızlı ilerleyeceğini değerlendirmede doktorunuza yardımcı olabilir. Bu, karşılık olarak önereceği tedavi şeklini belirlemede doktorunuza yardımcı olacaktır. Bazı insanlar, belki 5’te 1 kadarı (%20) daima az sorunlara neden olan çok hafif romatoid artrite sahip olur. Birçok kişi, aralarda az enflamasyonun olduğu aylık ve hatta yıllık dönemlerle alevlenmeler düzeni gösterir. Her zaman enflamasyonlu olan eklemlerde bir miktar hasar oluştuğu için bu alevlenmelerin aralarında sorun olmadığı anlamına gelmez. Hastalığı bu düzeni izleyen kişilerin, eklemleri ile ilgili bazı sorunları olabilir ve bir miktar etkinliklerini değiştirmeleri gerekebilir; fakat sonuçta normal bir hayat geçirebilirler. % 75 devamlı bazı eklemlerde ağrı, şişlik ve ani alevlenmeleri olanlar % 20 daima çok hafif romatoid artriti olanlar % 5 büyük sakatlıklarla birlikte şiddetli hastalık gelişimi Bazı insanlarda, romatoid artrit sıklıkla çok hızlı bir şekilde kötüleşir; bu 20’de 1’den daha fazla değildir (%5). Bunlar ayrıca eklemlerinden başka vücudun diğer bölgelerinde de enflamasyon oluşma eğiliminde olan kişilerdir. Romatoid artritin diğer insanları nasıl etkilediğine bakarken sorun, iyi olandan çok daha kötü olana dikkat etme eğiliminde olmamızdır. Hastalıkları daha şiddetli olduğu için doktorunuzun muayenehanesinde veya hastanede onları görmeniz daha çok olasıdır. Ve bazı sakatlık bulgularına sahip olabileceklerinden büyük olasılıkla onların günlük yaşamlarına dikkat edersiniz. Onların küçük bir azınlık olduğunu ve kötü olanlardan daha çok iyi olanların arasında olmanızın olasılı olduğunu daima hatırlayın. Vücudun Diğer Bölgeleri de etkilenir mi? “Artrit” eklemlerin enflamasyonu anlamına gelmesine rağmen etkilenen sadece eklemler değildir. Birçok insanda tutulma ve bitkinlik gibi bazı genel sorunlar vardır. Kırmızı kan hücrelerinde eksiklik (anemi) çok sıktır – bazen bu, romatoid artrit tedavisinde kullanılan ilaçların yan etkilerinden de kaynaklanabilir; fakat daha sıklıkla hastalığın kendisinden kaynaklanır. Kontrolsüz romatoid artriti olan hastalar kilo kaybeder ve çoğu enflamasyon nedeni ile ateş ve terlemeden yakınır. Bazen diğer organlar da etkilenebilir. Gözde enflamasyon olabilir ve çok sık olarak kuru ve duyarlı hale gelir. Enflamasyon akciğer ve nadiren kalbin etrafındaki zarı da etkileyebilir. Romatoid nodül görülebilir. Bunlar genellikle dirseğin hemen altında olan, fakat el ve ayakta da görülebilen etsi yumrulardır; fakat diğer bölgelerde de görülebilirler, ancak bu nadirdir. Eğer yumrunun nedeni hakkında bir şüphe varsa doktorunuz gerekli gördüğünde ondan, kolayca incelenmesine ve mikroskop altında tanınmasına olanak sağlayacak bir parça aldırabilir (Bu “biyopsi” olarak bilinir). Son dönemlerde romatoid artritli kişilerin daha çok kalp krizi ve felç riski altında olduğu da aşikar hale gelmiştir. arc halihazırda bu araştırmalara maddi destek sağlamaktadır. Enflamasyon kaynaklı olduğu görülmekte ve hastalık örneğin, ilaçlarla kontrol edildiğinde büyük olasılıkla riskin azaldığı düşünülmektedir. Risk çok büyük değildir, fakat bu durumu, yüksek kolesterol ve sigara alışkanlığı gibi diğer risk etmenleri ile birlikte değerlendirmek gerekmektedir. Romatoid artritiniz ilerlemiş ise sigarayı bırakmanız oldukça faydalı olacaktır. Doktorlar romatoid artrit tanısını nasıl koyarlar? Erken romatoid artrit tanısını koyabilmek için tek bir tahlil yoktur. Doktorlar “klinik geçmiş” denilen şeyi sizi dinleyerek ve muayene ederek edindikleri tüm bilgileri bir araya getirerek edinmektedir ve tanıya bu bilgileri esas alarak varmaktadır. Bu, niçin sadece önemli olduğunu düşündüğünüz belirtileri değil sahip olduğunuz tüm belirtileri doktorunuza anlatmanız gerektiğini açıklamaktadır. Tanıyı doğrulamada yardımcı olabilecek iki çeşit tahlil vardır: ● Kan tahlilleri ● röntgen ve diğer görüntüleme yöntemleri Kan Tahlilleri Kan tahlilleri, romatoid artritli kişilerin yaklaşık 10’da 8’ini etkileyen bir sorun olan kansızlığı gösterebilir (%80). Enflamasyon sonucunda kanınızda meydana gelen değişiklikler de tespit edilebilir. Bunların özgün tahlili eritrosit sedimentasyon hızı (ESH) olarak adlandırılır. Yakın zamanda plazma viskozitesi (PV) tahlili kullanılmıştır ve en yeni tahlil Creaktif protein (CRP) olarak adlandırılan bir protein için uygulanmaktadır. Bunların her biri enflamasyon varlığında yüksek değerler gösterebilir. Hangi tahlilin kullanılacağı doktorunuzun kan örneklerini gönderdiği laboratuvara bağlıdır. “Romatoid faktör” bağışıklık sisteminin tepkimesi ile üretilen diğer bir kan proteinidir. Romatoid artritlilerin yaklaşık 10’da 8’inde (%80) bu protein için tahlil müspettir. Fakat varlığı, kesin tanı için yeterli değildir - romatoid artriti olmayan insanların yaklaşık 20’de 1’inde (%5) de tahlil pozitif sonuçlar verebilir. Ayrıca, tüm romatoid artritlilerin sadece yaklaşık yarısında hastalık başladığında müspet romatoid faktör vardır. Romatoid artritli diğer insanlar asla müspet romatoid faktörler sergilemez. Bu nedenle, romatoid faktör bazen “romatoid artrit tahlili,” olarak adlandırılsa da bu doğru değildir. O sadece doktora tanıyı koymada yardımcı olabilen tahlillerden biridir. Romatoid artritin tanısını koymada daha kesin olabilen yeni tahliller geliştirilmektedir. Bunlar gelecekte daha kolay erken tanı koymayı sağlayacaktır. Röntgen ve Diğer Görüntüleme Yöntemleri Röntgenler, romatoid artrit kaynaklı enflamasyon nedeni ile eklemlerde oluşan hasarları ortaya çıkarabilir. Herhangi bir sorununuz yokken bile ayağınızın röntgeninin çekilmesi sizi şaşırtan sonuçlar verebilir. Diğer eklemlerde ortaya çıkmadan önce romatoid artrit ile oluşan değişikliklerin ayak röntgeninde sıklıkla görünür olması bunun nedenidir. Günümüzde röntgende değişiklikler görünür olmadan önce bile doktorlar romatoid artritin tanısını koymayı istemektedir. Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) ve ultrason taraması değişiklikleri yakalamakta daha duyarlıdır; hastalığın erken tanısı ve ilerlemesinin takibinde ne kadar faydalı olduğunu görmek için çalışmalar yapılmaktadır. Gelecekte yaygın olarak kullanılabilir. Osteoartrit hastalığım var ise neler beklemeliyim? Osteoartrit, her zaman kötüye giden bir hastalık değildir. Osteoartrit rahatsızlığı olan insanların çoğu şiddetli sakatlıklara maruz kalmamakta ve normal yaşamlarını sürdürmektedir. Birçok insan için ise, osteoartrit, semptomlar başladıktan birkaç yıl sonra zirveye ulaşır, sonrasında ise ya aynı kalır ya da hafifler. Diğer insanlar için ise, yıllar ilerledikçe bir veya daha fazla eklem (özellikle kalça veya diz) kötüleşir ve zamanla daha ağrılı ve kısıtlayıcı hale gelir. Kimi zaman, osteoartrit kendiliğinden iyileşir ancak bu çok sık karşılaşılan bir durum değildir. Doktorlar, kişilerde hastalığın nasıl seyredeceğini tahmin edememektedirler. Ancak, belirtilerin tedavisi için kullanılabilecek birçok yöntem mevcuttur ve yaşam tarzında yapılacak birkaç küçük değişiklikle, osteoartritin ilerleme riski azaltılabilir. Eklem üzerindeki baskıyı azaltacak düzenli ve uygun egzersizler (bkz. ‘Kendime yardımcı olmak için ne yapabilirim?') ile sağlıklı beslenme yolu ile ideal kilonun korunması, yardımcı olacaktır. Böylece, osteoartritli bir kişi, belirli bir noktaya kadar da olsa hastalığının gidişatını kendisi belirlemektedir. Romatoid Artrit Nasıl Tedavi Edilebilir? Romatoid artitin tam tedavisi henüz bulunamamıştır; fakat tedavi yöntemleri sürekli olarak gelişmektedir. Sağlık uzmanları ekibi mümkün olan en iyi sonucu elde etmeye çabalarken sizinle birlikte çalışacaktır. Yine de ekibin en önemli kişisi sizsiniz; hastalığınızı ve tedavisini mümkün olabildiğince anlayarak kendinize yardımcı olabilirsiniz. Bu kitapçığı okumak bu sürecin bir parçasıdır; fakat burada sözü edilen diğer arc kitapçıklarında daha fazla yararlı bilgi bulacaksınız. Romatoid artritin tedavisinde kullanılan üç ana yol vardır: ●Eklemlerin Korunması Bu kitapçığın ilerleyen bölümlerinde yer alan pratik önerilere uyarak bunu yapabilirsiniz. ●İlaç Tedavisi Birçok insan yan etki risklerinden dolayı ilaç almak konusunda endişelidir; bu yüzden bu kitapçıkta daha sonra ayrıntılı olarak bu tartışılmıştır. ●Cerrahi Ara sıra buna gereksinim duyulabilir. Cerrahi ihtiyacı hakkında hem romatoloğunuzdan hem de artrit cerrahisi ile özel olarak ilgilenen cerrahlardan tavsiyeler almalısınız. Ameliyatlar tendon ve siniri serbestleştirmek gibi oldukça küçük ameliyatlardan eklem yenileme gibi büyük ameliyatlara kadar değişmektedir. (Artrit için farklı ameliyat tipleri konusuna ayrılmış arc kitapçıklarına bakınız) Eklemlerimi Nasıl Koruyabilirim? İstirahat ve Egzersizi Dengelemek Bunu başarmak için yapacağınız en önemli davranışlardan birisi egzersiz ve istirahat arasındaki dengeyi saplamaktır. Yüzyıllardır enflamasyonlu eklemleri dinlendirmenin onları daha çok rahatlattığını biliyoruz. Yine de eklem ve kaslar, vücudun harekete katkıda bulunan parçaları olan lokomotor sisteminin parçalarıdır. Eklemleriniz hareketsiz ise sertleşecek ve kaslarınız eriyecektir. Öyleyse ne yapmalısınız? En önemli şey kas ve eklemlerinizi zarar vermeden mümkün olduğu kadar çok kullanmaktır. Bu hareketin korunmasına ve kas erimesinin durdurulmasına yardımcı olur. Egzersizin genelde iyi bir şey olduğunu ve egzersizin kendinizi daha iyi hissetmenize yardımcı olduğunu da biliyoruz. Zarar verdiğinizi nasıl bilebilirsiniz? Birçok insan canınızı acıtan şeyleri hemen durdurmanızın en iyisi olduğunu söyler. Bu tamamen doğru değildir. Belirli bir etkinliğin bir veya daha fazla ekleminizin sıcak ve şiş hale gelmesine neden olması veya aşırı ağrının olması durmanız gerektiğinin belirtileridir. İstirahat ve egzersizi nasıl dengeleyeceğinizi size söyleyecek sihirli bir reçete yoktur – bu kendi kendinize bulmanız gereken bir şeydir. Yine de akılda tutmaya değer bazı şeyler vardır. Eğer iyi bir gün geçiriyorsanız gereğinden fazla şey yapmaktan kaçının. Bu özellikle ev işleri veya bahçe işleri gibi görevlerde uygulanmalıdır. Birçok insan iyi bir gündeki aşırı çaba nedeni ile sonraki gün ağrı çeker. Her günün aynı olmadığını aileye, arkadaşlara ve işyerindeki meslektaşlara açıklayın. İyi bir günde kolay bulduğunuz etkinliklerin kötü bir günde imkansız olabileceğini anlamalılar. Eğer belirli bir etkinlik daima soruna neden oluyorsa kendinize gerçekten gerekli olup olmadığını ve eğer öyle ise “daha kolay bir şekilde (veya başka biri tarafından) yapılabilir mi?” diye sorun. Fakat her şeyden önce hem etkinliğin süresini hem de dinlenme süresini en iyi sonuçları almak için kullanmaya çalışın. Spor konusu Eğer romatoid artritiniz varsa rugby veya futbol gibi temas sporlarından kaçınmalısınız ve muhtemelen squash gibi diğer zorlu egzersiz tiplerinden de kaçınmalısınız. Yürüyüş veya badminton gibi daha az zorlu etkinliklere devam edin. Eğer spor yapıyorsanız ayakkabı seçiminizde daima daha dikkatli olmalısınız. Alışılagelmiş iyi bir ısınma için şok-emici tabanlı iyi ayakkabılar gereklidir. Yüzme, egzersizlerin hepsinin en iyisidir. Su ağırlığınızı kaldırdığı için kaslar eklemler üzerinde az bir zorlama ile çalışabilir ve etkinliğin derecesi çok hafiften çok yorucuya kadar değiştirilebilir. Eğer yüzemiyorsanız öğrenmek gelecek için yapabileceğiniz en iyi yatırımlardan biri olacaktır. Pek çok insan günümüzde sağlık kulüplerine veya jimnastik salonlarına gidiyor ve sıklıkla romatoid artritli kişiler onları hayatlarının değerli bir bölümü olarak görmektedir. Eğer siz de gidiyorsanız sağlık eğitmenleri ile hastalığınız hakkında konuşun, böylece sizin için uygun bir egzersiz planı geliştirilebilir. Fizyoterapistiniz de bu konu hakkında size tavsiyeler verebilir. Genelde step egzersizleri gibi sert çarpmalar içeren egzersizlerden kaçınmak en iyisidir. Su aeroibiği (yüzme havuzunda aerobik yapmak) pek çok kişi için oldukça yaralı bir egzersiz şeklidir. Eklemlerinizi Korumak Eklemlerinizi gereksiz baskılardan koruyun. Pek çok günlük etkinliği yerine getirmek için farklı yollar vardır; bu nedenle eklemlerinizin en az zorlanacağı yöntemi uygulayın. Mesleki tedavi uzmanınız, bunun hakkında ve ayrıca bazı görevlerden kaçınma, basit yardımlardan faydalanma yolları veya onları daha kolay yapmak için düzenlemeler hakkında size detaylı tavsiyeler verebilir. Bu tür yardımlar romatoid artritin olmasına rağmen sıklıkla sizin birçok etkinliği devam ettirmenize izin verebilir. Üstlendiğiniz etkinlikleri arttırmada size yardımcı olacak tavsiyeleri sorun ve dinleyin. Romatoid Artrit Tedavisi İçin İlaçlar Nasıl Kullanılabilir? Pek çok insan yan etki riskinden dolayı ilaç alma konusunda endişelidir. Bu endişe sıklıkla sansasyonel gazete haberleri ile artar. Genel günlük ilaçlar - alkol, kafein ve özellikle nikotin gibi – dahil her ilacın yan etkisi olduğunu kabul ediyoruz. Romatoid artritli pek çok insan için ilaç tedavisinin faydaları herhangi bir olası yan etkisinden daha önemlidir. Günümüzde tedaviler şimdiye kadar olduğundan çok daha etkilidir ve ilaçlar güvenilirlik açısından eskiye göre çok daha dikkatli kontrol edilmektedir. Romatoid artrit için kullanılan belirli ilaçlara bakmadan önce üzerinde düşünülmeye değer üç şey var: ●Birincisi, eğer romatoid artritiniz için ilaçsız, yan etkisiz mucize bir tedavi mevcut olsaydı, biz onu zaten biliyor olurduk. Bu tip tedaviler hakkındaki söylentilere inanmayın. ●İkincisi, bazı arkadaşlarınız ve akrabalarınız “Bu değersiz şeylerle vücudumu zehirlemek için asla beni kandıramazsınız” gibi yorumlarla ilaç alımına karşı küçümseyici bir tavır takınabilir. Onların sizin hastalığınıza sahip olmadıklarını ve sizin ilaçlarınıza gereksinim duymadıklarını unutmayın; böyle bir durumda onlar da almaya ikna olabilirler. Arkadaşlarınız ve akrabalarınızla tedavinizi tartışın; fakat onun sizin hastalığınız ve söz konusu olanın sizin vücudunuz olduğunu ve romatoloji ekibiniz ve genel pratisyen ekibiniz tarafından size verilecek olan olası en güzel tavsiyelere layık olduğunuzu hatırlayın. ●Üçüncüsü ise, daha erken başlanan tedavinin daha etkili olacağını unutmayın. Tedaviniz hakkında dikkatli düşünün, fakat eklemleriniz kötü bir şekilde zarar görene kadar gecikmeyin. Geç başlandığında tedavi daha az etkili olacaktır Hangi İlaçlar Kullanılmaktadır? Burada bahsedilen ilaçların birden çok ismi vardır. Bunun nedeni her bir ilaca “onaylanmış” bir isim verilmesi, fakat her bir üreticinin ilaca kendi marka ismini vermesidir. Mesela “diklofenak” onaylanmış bir isimdir; “Voltarol” Novartis tarafından üretilen bir diklofenaktır ve “Diclomax” ise Provalis şirketi tarafından üretilen bir diklofenaktır. Bu durum kafa karıştırıcı olabilir. Şüphe ve sorularınız için doktorunuza, eczacınıza veya hemşirenize danışınız. Biz burada ilaçların onaylanmış genel isimlerini kullanacağız. Romatoid artrit tedavisinde dört tip ilaç kullanılabilir. Analjezikler, non-steroid antienflamatuar ilaçlar (NSAID’ler), hastalığın seyrini değiştiren anti-romatizmal ilaçlar (DMARD’ler) ve kortikosteroidler. 1.Analjezikler Bu ilaçlar ağrı kesicilerdir. Romatoid artrit tedavisinde tek başlarına yeterli değillerdir; fakat diğer özel ilaçların ağrı kesici etkilerinin arttırılmasında yaralıdırlar. Parasetamol en sık kullanılanıdır. Tek başına veya kodein haplarının yanında, kodein veya diğer ilaçlarla birleştirildikleri kombine ilaçlar şeklinde verilebilirler. Mesela cocodamol, parasetamol ve kodein içeren bir haptır. Tramadol gibi bazı güçlü ağrı kesiciler günümüzde kullanılmaktadır. Ağrı kesicilerin en sık görülen yan etkisi şiddetli olabilen kabızlıktır. 2.Nonsteroid Anti-enflamatuar İlaçlar (NSAID’ler) Bu grubun ilk ilacı artrit tedavisinde çok büyük dozlarda kullanılmış olan (günde 10-20 hap) aspirindir. Günümüzde bu türden verilebilecek yaklaşık 20 ilaç vardır. Bunlar ağrıyı ve şişliği azaltırlar ve etkileri birkaç saat içerisinde başlar. Bazılarının etkileri ise sadece birkaç saat sürer, fakat diğerleri tüm gün etkilidir. Doktorunuz sizin için en iyi olan ilacı ve dozu bulmanıza yardım edecektir. NSAID’ler çok yararlı ilaçlar olmasına rağmen hazımsızlığa ve bazen mide kanamasına neden olabilirler. NSAID’ler diğer yan etkilere de sahip olabilirler, bu yüzden daha fazla bilgi için haplarınız ile birlikte gelen broşüre veya arc’nin “Nonsteroid antiinflamatuvar İlaçlar” broşürüne bakınız. NSAID’ler ile oluşan mide sorunlarını azaltmak için iki yaklaşım vardır. Bahsedilen yan etkilerden korunmak için NSAID’lerin yanında ek ilaçlar kullanmak, bunların ilkidir. Bunların en güçlüsü proton pompa inhibitörleri (PPI) olarak adlandırılır, bu hem hazımsızlığı azaltır hem de mideyi korur. Pek çok insan diğer ilaçların yan etkilerinden çekindikleri için ilaç alma konusunda rahatsızlık hisseder; fakat romatoid artritli birçok insan NSAID’lerin ağrı kesici etkisine ihtiyaç duyar, bu nedenle böyle bir kombinasyon gerekli olabilir. NSAID’lerle ilişkili mide sorunlarıyla başa çıkmanın bir diğer yolu onların iyi ve kötü etkilerine neden olan yollar konusunda artan bilgilerimize güvenmektir. Her ikisi de siklooksijenaz (COX) olarak bilinen bir enzim üzerindeki etkilerinden kaynaklanmaktadır. Bugün COX’un COX-1 ve COX-2 olmak üzere iki şeklinin olduğunu biliyoruz. Mide sorunları gibi yan etkilere neden olan COX-1 üzerinde meydana gelen etkiler ve; enflamasyonu ve ağrıyı azaltan COX-2 üzerinde meydana gelen etkilerdir. COX-2 baskılayıcı (veya “koksibler”) olarak bilinen bazı daha yeni NSAID’lerin, mide sorunlarına neden olma olasılığı daha azdır. Yine de artmış felç ve kalp krizi riski ile ilişkilendirilmektedirler; bu nedenle geçmişinde felç ve kalp krizi olanlar veya kontrolsüz yüksek kan basıncı olanlar için kullanımı uygun değildir. Eğer ilaçların sizin için uygun olup olmadığı hakkında endişeliyseniz doktorunuza veya romatoloji hemşirenize danışmalısınız (bkz. arc broşürü “Non-steroid Antienflamatuar İlaçlar” ). 3. Hastalık Düzenleyici Anti-romatizmal İlaçlar (DMARD’ler) İsimlerinden de anlaşılacağı gibi bu ilaçlar romatoid artritin belirtilerini tedavi etmezler, fakat hastalık etkilerini azaltırlar. Zamanla belirtileri iyileştiren bu ilaçlar ağrı kesici değildir - eklemlerde sadece alt kısımda görülen romatoid süreci azaltarak ağrı ve tutulmaları azaltırlar. Özellikle hastalık seyrinde erken alındıklarında eklemlerdeki hastalık etkilerini yavaşlattıkları da açıktır. Bu ilaçlar romatoid artritle savaşımızda en önemli silahlarımızdır. Hızlı etki etmezler, etkili olmaları haftalar hatta aylar alabilir; ancak başlangıçta etkili görünmeseler bile kullanıma devam edilmesi oldukça önemlidir. Bu çok uzun bir süre, genellikle birkaç yıl alır. Romatoid artritlilerin tümü bu ilaçlara ihtiyaç duymayabilir; fakat romatoid artritli birçok insan bazen hayatlarına devam edebilmek için bu tip ilaçları almaya hazır olmalıdır. Çok nadiren de olsa; bu ilaçlar tüm tehlikkeli yan etkilere sahip olabilir. Bu nedenle ilaçlar konusunda doktor ve hemşire denetimleri istenmektedir. Bu denetimler, sıklıkla kan ve idrar tahlillerini içerir. Güvenliğinizin sağlanması önemlidir. Dikkatli ve detaylı denetimler ile bu ilaçlar romatoid artrit tedavisinde sadece güvenli değil aynı zamanda çok da etkili olabilir. Bu grupta birçok ilaç bulunmaktadır ve yeniler ilaçların üretimine devam edilmektedir. Çok sık olarak kullanılanların bir kısmı aşağıda anlatılmaktadır. Sülfasalazin Bu ilaç özellikle romatoid artrit tedavisi için tasarlanmıştır ve ilk olarak 50 yıldan daha önce üretilmiştir. Fakat son 20 yılda daha sık kullanılır hale gelmiştir. Yavaş yavaş arttırılan dozlarda ağızdan alınır. Bulantı hissi gibi yan etkileri genellikle kısa sürelidir (bkz. arc broşürü“Sülfasalazin”). Altın Altın enjeksiyonu 1930’lardan beri romatoid artrit tedavisi için kullanılmaktadır. Altın etkili olduğunda uygulama sıklığı azaltılabilse de başlangıçta iğneler her hafta yapılmaktadır. Altın iğnelerine işe yararlarsa hayat boyu devam edilebilir (bkz. arc broşürü “Kas İçi Altın Enjeksiyonu” ). Yan etkileri kan ve böbreklerin etkilenmesi olabilir; herhangi bir anormalliği kontrol etmek için sık kan ve idrar tahlilleri kullanılır. Deri tahrişi bazen oluşabilir. Altın hapları bir açıdan tavsiye edilir; fakat iğneleri kadar etkili olmadıkları için çok nadir kullanılır. Penisilamin Bu ilaç penisilinin uzak bir akrabasıdır, fakat penisilin alerjisi olan insanlarda güvenle kullanılabilir. Ağızdan ve yavaş yavaş artan dozlarda alınır. Etkileri, yan etkileri ve önlemler altın iğnelerininkine benzerdir. Ara sıra penisilamin ağız tadınızı azaltabilir; fakat bu etki kısa sürelidir ve bir süre sonra kaybolur (bkz. arc broşürü “Penisilamin”). Metotreksat Bu ilaç bağışıklık sistemini baskılayıcı etkisi olan bir immünsupresiftir. Genellikle haftalık dozlarla ağızdan alınır; fakat haftalık iğneler halinde de uygulanabilir. Hastalığın geleneksel seyrini değiştiren ilaçların belki de en etkilisidir. Metotreksat gebe kadınlar tarafından veya çocuk yapmayı isteyen erkekler veya kadınlar tarafından alınmamalıdır; bu nedenle metotreksat kullanırken etkili bir doğum kontrol önlemi almak şarttır. Birçok insan yan etkilerini azaltmak için metotreksat ile birlikte küçük doz folik asit vitamini de alır. Başlıca yan etkileri bulantı ve hazımsızlıktır. Metotreksat kanı etkileyebilir (etkilerinden biri kan hücrelerini daha da azaltmasıdır); fakat erken dönemde ortaya çıkan herhangi bir sorunun tespit edilmesi için düzenli kan tahlilleri yapılmalıdır. Metotreksat kullanımı esnasında hafif artmış enfeksiyon riski de vardır. Dikkat edin, eğer alkol içiyorsanız metotreksat ve alkol etkileşebileceğinden ve karaciğerinize zarar verebileceğinden sadece az miktarlarda alkol tüketmelisiniz. Bunu doktorunuz ve hemşirenizle görüşünüz Azatiyoprin Birçok kişi için metotreksattan biraz daha az etkili olmasına rağmen bu da immünsupresif bir ilaçtır. Kullanılırken benzer kan tahlillerinin yapılması gerekir Leflunomid Daha yakın zamanda geliştirilmiş neredeyse metotreksat kadar etkili bir ilaçtır. Sıklıkla başlangıçta birkaç gün daha büyük yükleme dozu ile birlikte ağızdan günde bir doz olarak verilir. Başlıca yan etkileri hepsi oldukça sık olan abdominal (karın) ağrı, bulantı ve ishaldir. Tedavi kesildikten iki yıl kadar sonra ilaç sistemden atıldığı için leflunomid alırken hamilelikten kaçınılmalıdır. Leflunomid alan erkekler ilaç kesildikten 3 ay sonrasına kadar baba olmaya çalışmamalıdır. Leflunomid alırken düzenli kan tahlilleri yapılması gereklidir (bkz. arc broşürü “Leflunomid”). BİYOLOJİK TEDAVİLER Romatoid artrit için en son geliştirilmiş hastalığın seyrini değiştiren ilaçlar biyolojik tedaviler olarak bilinir. Eklemdeki enflamasyon ve hasara sebep olan süreç ile ilgili bilgilerimizin artması ile geliştirildikleri için bu isim kullanılır. Bu bilgi, bu süreçte yer alan özel molekülleri hedefleyen ilaçları geliştirmek için bilim adamlarına olanak sağlamıştır. Bu romatoid artrit için yeni ve çok etkili bazı tedavilere öncülük etmektedir. İnfliksimab olayında, onun gelişimine öncülük eden buluşlar arc’nin desteklediği çalışmalardan ortaya çıkmıştır. (a) Anti-TNF Bu ilaçların ilk üçünün kullanımı Ulusal Klinik Mükemmellik Kurumu (NİCE) tarafından onaylanmıştır; hepsi tümör nekroz faktör (TNF) olarak adlandırılan bir maddeyi hedef alır ve bu enflamasyonun en karmaşık sürecinde kilit rol onar. Bazen bu ilaçlar “anti- TNF” tedavileri olarak da anılır. ●İnfliksimab Genellikle başlangıçta ilkini takiben 2 ve 6 hafta sonra ve ondan sonra her 8 haftada bir damar içi “infüzyon” olarak verilir. Yine de bazı kişilere infliksimab her 4 haftada bir kadar sık verilebilir. İnfüzyonlar ya bir günlük hastane biriminde ya da romatoloji bölümünün içinde buna ayrılmış bir bölümde verilebilir. Genellikle, azalmış infliksimab etkinliğine yol açan antikor gelişiminden vücudu korumak için metotreksat ile birlikte verilir. Bu nedenle metotreksatı yan etkilerinden dolayı kesmiş bir kişi için uygun değildir; fakat metotreksatın etkisiz olduğu kişiler için yararlıdır. Bazı kişilerde damlalara karşı hafif tepkiler olmasına rağmen infliksimab ile tedavi genellikle güvenlidir. İnfliksimab ile tedavi edilen kişilerde artmış enfeksiyon eğilimi de vardır. Bunlar genellikle soğuk algınlığı gibi önemsiz enfeksiyonlardır; fakat ara sıra daha ciddi enfeksiyonlar da oluşabilir ve nadiren eski bir verem tekrar aktifleşebilir ●Etanercept Haftada iki kez hemen deri altına enjeksiyon ile verilir (subkutanöz enjeksiyon). Bu ilacın reçete edildiği kişilere, birçok kişinin kolayca yaptığı kendi kendilerine iğne yapma öğretilmektedir. Etanercept tek başına veya metotreksat ile birlikte verilebilir. İğne yerinde görülen bölgesel rahatsızlık en sık yan etkileridir. İnflixksiimabtaki gibi hem önemsiz hem de daha ağır enfeksiyonları daha fazla olasılıkla yapabilir (arc’nin “Etanercept” broşürüne bakınız). ●Adalimumab da subkutanöz enjeksiyon şeklinde uygulanır; fakat enjeksiyon sıklığı sadece her iki haftada birdir. Yan etkileri infliksimab ve etanercepte benzerdir. Etanercept gibi, adalimumab da ya tek ya da metotreksat ile birlikte verilebilir Bunların hepsi yeni ilaçlardır, bu nedenle uzun dönem yan etkileri henüz bilinmemektedir. Bu ilaçların takibi, güvenirliliklerinin kontrolü ile beraber ne kadar iyi etki ettiklerini değerlendirmeyi de amaçlamaktadır. Metotreksat da alan kişiler ayrıca bu ilaç için de genel güvenlik takibine gerek duyacaktır. Bazı kişilerde bu ilaçlar, artritlerinin iyileşmesinde çok ve kendilerini genel olarak daha iyi hissetmelerine yardımcı olmada çok etkili bulunmuşlardır. Bu ilaçlar metotreksat gibi geleneksel DMARD’lerden daha hızlı etki etme eğilimindedir. Anti-TNF ilaçlar bağışıklık sistemini etkiledikleri için yiyeceklerle taşınan enfeksiyonlara karşı sizi duyarlı hale getirebilir; fakat siz bu riski yiyecek ve hazır yiyeceklere fazladan özen göstererek azaltabilirsiniz. Daha fazla bilgi için arc’nin ilgili ilaçlar hakkındaki broşürlerine bakınız. (b) Anti-IL-1 ●Anakinra anti-TNF ilaçlardan farklı bir yolla etki eder. İnterlökin-1 (IL-1) olarak adlandırılan ulak maddelerden birini baskılar. Hastaların kendi kendilerine yapması öğretilen günlük iğneler şeklinde subkutanöz olarak uygulanır. Kendi başına etkisiz olduğunda metotreksat ile birlikte kullanılır. Yan etkileri iğne yerinde ağrı ve enfeksiyonlarda bir miktar artabilir. Düzenli kan izlemi gereklidir (c) B-Hücre Deplesyonu B hücreleri, romatoid faktörlerini de içeren antikorları üreten, bağışıklık sistemi hücreleridir. Sadece B hücrelerinin yüzeyinde bulunan molekülleri tanıyan ilaçlar tarafından B hücrelerine saldırılabilir ve öldürülebilir. ●Rituximab B hücrelerinin yüzeyindeki CD20 moleküllerini tanıyan ve saldıran bir ilaçtır ve bu B hücrelerinin parçalanmasına öncülük eder. Araştırmalar, romatoid artritli kişilere 1-2 hafta ara ile iki kez subkutanöz enjeksiyon ile rituximab uygulandığında B hücre sayısının belirgin olarak düştüğü görülmüştür. Bu hastaların çoğunun artritlerinde birkaç ay devam eden iyileşme de gösterilmiştir. Bu dönem boyunca hastalar daha fazla rituximab dozuna gerek duymadıkları halde bazıları metotreksat gibi diğer ilaçları almaya devam etmişlerdir. Günümüzde rituximab romatoid artrit tedavisinde düzenli olarak kullanılmamaktadır; fakat gelecekte diğer tedavilerden faydalanmayan hastalar üzerinde daha sık kullanılabileceği düşünülmektedir. Biyolojik tedaviler çok pahalı olduğundan ve uzun süre kullanımları hakkında az deneyim olduğundan Manchester’da bulunan arc Epidemiyolji ünitesinde bir merkezi kayıt sistemi kurulmuştur. Bu sistem, bu tedavileri alan tüm kişilerin standart yöntem seti ile izlenerek takip edilmesine olanak sağlamaktadır. Bu bilgi, bu yeni ilaçların en iyi nasıl kullanılacağını bulup çıkarmada paha biçilmez olabilir, böylece daha çok yarar sağlamaktadırlar. 4. Kortikosteroidler Sıklıkla kortikosteroidler kısaca “steroidler” olarak adlandırılırlar. Atletlerin vücutlarını geliştirmek için kullandıkları “steroidler” ile aynı değildir - bunlar tam olarak “anabolik steroidler” olarak adlandırılan bileşimlerdir. Vücut tarafından üretilen doğal bir hormon olan kortizon romatoid artrit tedavisinde ilk olarak 1950’lerde kullanıldı. Bu ilk çalışmalarda iki şey gözlendi. Birincisi kortikosteroidler (steroidler) enflamasyon üzerine çok güçlü bir etkiye sahiptir, onu kullanılan diğer ilaçlardan çok daha fazla azaltır. İkinci olarak, uzun süre yüksek dozda steroid verildiğinde oldukça fazla yan etkileri vardır; bunlar kemik incelmesi (osteoporoz) (arc’nin “Osteoporoz” kitapçığına bakınız) gibi problemleri içerir. O zamandan beri pek çok çalışma yapılmıştır ve yan etkileri azaltırken steroidlerin yararlarından faydalanmanın en iyi yolları tespit edilmiştir. Steroidler bugün üç yolla kullanılır: ● İltihaplı eklem içine enjeksiyon ile verilerek. Bu eklemdeki enflamasyonu azaltan etkin bir yoldur. İğne dikkatlice ve ustalıkla uygulandığı takdirde son derece güvenlidir ● Artritin ağır enflamasyonlu alevlenmesini söndürmek için kas içi veya damar içi iğne ile verilerek (bazen “pulse” olarak adlandırılır). Bu tedavi şekli de, alınan yararı arttırmak ve yan etkileri azaltmak için ustalıkla uygulanmalıdır. ● Ağız yoluyla. Steroidler düşük dozlarda kullanıldığında yan etkilerinin çoğu ciddi sorunlar oluşturmaz; fakat steroidler 3 aydan fazla kullanılacaksa düşük dozlarda bile kemik erimesine karşı ilaç alınması önerilmektedir. Genelde romatologlar romatoid artrit tedavisinde sadece küçük doz steroidleri (günde 7.5mg prednizolon kadar) vermeyi tercih eder; fakat hastalığın daha yüksek dozlarını gerektiren kan damarlarının enflamasyonu (vaskülit) gibi bazı nadir komplikasyonları vardır Uygun şekilde kullanıldıklarında steroidler, romatoid artrit tedavisinde çok önemli olabilir ve hastalığın belirtilerini kontrol etmede yardımcı olmak üzere olabilir. Sorular ve Cevaplar Enflamasyon Nedir? Enflamasyon normal bir vücut savunma mekanizmasıdır. Bu mekanizmanızın çalışmaması ölümünüze yol açabilecek bir eksiklik olacaktır. Bu mekanizma özellikle virüs, bakteri ve diğer “mikroplar” ile vücudun istilasına karşı savaşmak ve üretilen kimyasallarla uğraşmak üzere mevcuttur. Vücudumuz bazı anormal şeylerin varlığını farkeder. Vücut savunmasını getirmek ve istenmeyen maddelerle veya mikroplarla uğraşmaya da yardımcı olan ısıyı arttırmak için, etkilenen alana kan akımını arttırarak tepki verir. Kan damarları daha geçirgen hale gelir, böylece hücreler saldırı için onların dışındaki ekleme doğru hareket edebilir. Hücrelerin kendileri bağışıklık yanıtında ekleme diğer hücreleri çağıran kimyasal haberciler üretir. Bu kimyasal haberciler daha önce bahsedilen biyolojik tedavilerin hedefleridir. Hücreler ayrıca istilacıları yok etmek için tasarlanmış kimyasalları ve savaşa yardım eden antikorları da üretir. Haberciler, kimyasallar ve antikorların hepsi romatoid artrit tedavisinde yol gösterici olabilen çalışmaların odak noktasıdır. Öyleyse Romatoid Artritte Niçin Enflamasyon Oluşur? İltihabın normal sürecinin vücudu istila eden mikroplar gibi birkaç çeşit yabancı madde ile başladığı yukarıda belirtilmiştir. İstilacıların üstesinden gelindiğinde süreç biter. Romatoid artritteki enflamasyon iki nedenden dolayı alışılmadıktır. Birincisi, bu enflamasyonun neyin sonucu olarak başladığı bilinmemektedir. Romatoid artritte vücut, istilayı kendi parçaları tarafından gerçekleştiriliyormuş gibi algılar ve bu yüzden de ona bu parçalara saldırır. Bunun neden kaynaklandığı bilinmemektedir. Bu durumun anlaşılması, işte bu sebeple Romatoid artritin tam tedavisinin bulunmasında kilit vazifededir. Romatoid artritte vücut kendisine saldırdığı için bu “otoimmün” bir hastalık olarak bilinmektedir. İkinci olarak, kendiliğinden durmadığı için romatoid artritteki enflamasyon normalden farklıdır – uzun süreli (kronik) bir süreç haline gelmektedir. Romatoid artritteki enflamasyonun ana yeri zarıdır (sinovyum). Sinovyum şişer ve hücre ile dolu hale gelir. Yıkıcı süreç, o zaman kartilaj ve eklemdeki kemiğe saldırabilir. Şişlik, dayanıklı kapsülün gerilmesine neden olur. Şişlik azaldığında kapsül gergin kalır ve eklemi gerekli konumda tutmayı başaramaz. Sonuçta eklem daha az dengeli hale gelir ve alışılmadık veya bozulmuş şekilde hareket etmeye başlar. Tamamlayıcı tedaviler yardımcı olabilir mi ? Pek çok romatoid artrit hastası insan “tamamlayıcı” “alternatif” veya “doğal” tedaviler almaktadır. Romatoid artritli kişilerin mümkün olduğunca çok kendilerine yardım etmek istemeleri oldukça anlaşılabilirdir. Ne yazık ki bu yolların çoğunda verilen vaatler gerçekleşmeyebilir. Elbette bunların hiçbirisi romatoid artrit ile oluşan eklem hasarının azaltılmasını ve tam tedavisini garanti etmemektedir. Çoğu da oldukça pahalıdır ve hastalığın yanı sıra maddi yıkıma sebep olabilirler. Morina balığı karaciğer yağı ve diğer balık yağları, akşamlık çuhaçiçeği yağı ve bazı vitaminler romatoid artritin bazı belirtileri üzerinde hafifletici etkilere sahip olabilir (bkz. arc kitapçıkları “Diyet ve Artrit” ve “Tamamlayıcı Tedaviler ve Artrit”). Bitkisel tedavilerin kullanımı genellikle güvenlidir, fakat bazıları antiromatizmal ilaçlarla etkileşebilirler. İyi bir bitkisel ilaç doktoru size bu konuda tavsiyeler verebilir. Bazı bitkisel uygulamaların da tatsız yan etkilere sahip olabileceğini unutmayınız. Bazı insanların fayda gördüğü akapunktur gibi tedavilerin uzun bekleme listeleri olabilmesine rağmen, günümüzde genellikle NHS’de bu yöntem kullanılmaktadır. Bazı yerlerde NHS’de homoeopati de kullanılmaktadır, fakat yazık ki romatoid artrit tedavisinde etkisiz bulunmuştur. Özel yağların herhangi bir özel yarar eklediğine dair az bulgu olmasına rağmen masaj genellikle çok sakinleştirici ve gevşeticidir. Birçok tamamlayıcı tedavi zararsızdır ve yukarıda bahsedildiği gibi bazıları az da olsa yardımcı olabilir. Fakat satın aldığınız şeyin ne olduğuna dikkat edin, ülkemizde satılan bazı “geleneksel” ilaçlar, özellikle Çin ilaçlarının içerik olarak ciddi miktarlarda steroid ve diğer ilaçlar içerdiği belirtilmiştir. Yaptıklarınızdan faydalanıp faydalanmadığınız konusuna eleştirel yaklaşın, almayı düşündüğünüz herhangi bir ilaç hakkında doktorunuz, hemşireniz veya eczacınızla görüşün ve genel kuralı hatırlayın “İnanılması güç etkilere sahip görünen şeylerin etkililiğine inanılması gerçekten de güçtür.” Romatoid artrite yardımcı olabilecek bir diyet var mı? Romatoid artriti tam anlamıyla tedavi ettiğini iddia eden pek çok diyet reklamı vardır. Diyetin bazı insanlarda, belirtilerin azaltılmasına yardımcı olduğuna dair bazı bilimsel kanıtlar olmasına rağmen hiçbiri tam olarak etkili değildir. Bazı kişiler belirli yiyeceklerin artritlerini arttırma eğiliminde olduğunu fark eder. Bunu yapan yiyecekler kişiden kişiye değişir. Belirli yiyeceklerin eklemlerinizi rahatsız ettiğinden şüpheleniyorsanız o zaman ondan kaçınmaya çalışınız, fakat başka birisinin eklemini rahatsız ettiği için bir şeylerden vazgeçmeyiniz – herkesin farklı olduğunu hatırlayınız Herhangi bir diyet herkes için etkili olur mu? Muhtemelen hayır, fakat yardımcı olabilmesi en olası şey az doymuş veya yüksek doymamış yağlar, özellikle balık yağlarıdır. Balık yağı takviyesi kişileri rahatkatabilir. Biz günlük olarak 3gr balık yağı öneriyoruz (yani balık vücut yağı, balık karaciğer yağı değil). Bunu yağlı balık yiyerek, balık yağı takviyesi alarak veya ikisini birlikte alarak yapabilirsiniz. Nedeni belli olmamasına rağmen çok sıkı vejetaryen diyetin faydalı olabildiğine ve çok miktarda kırmızı et yiyen kişiler arasında hafif artmış romatoid artrit riskinin olabileceğine dair bazı kanıtlar vardır. Yine de zararları yararlarından daha ağır basabileceği için sıkı bir diyete başlamadan önce doktorunuz veya diyetisyeninize danışmalısınız. C vitamini alımını arttırmanızın faydalı olabileceğine dair bazı kanıtlar vardır. Ağırlığınızı düşük tutmayı garantiye almak iyi bir fikirdir. Yürüdüğünüzde ağırlığınızın dört katı eşdeğerini eklemlerinize yüklersiniz; bu nedenle ağırlığınızı düşük tutmanız stresi azaltacaktır. Daha fazla bilgiye arc’nin “Diyet ve Artit” kitapçığında yer verilmiştir. Farklı bir iklimde mi yaşamalıyım? Hava, romatoid artritli bazı insanların belirtilerini etkiler, fakat hastalığın ilerlemesine etki etmez. Nemli sıcaklık sıklıkla insanları rahatsız etmesine rağmen etkilenen pek çok kişi sıcak havayı soğuk havadan daha iyi bulur. Birçok kişi için keskin soğuklu kış günleri hepsinden iyidir. Eğer taşınmayı düşünüyorsanız kesin olarak taşınmadan önce, taşınmayı planladığınız iklim bölgesini tüm mevsimler sırasında görmeye çalışın. Arkadaşlarınız ve ailenizden ayrılmak kadar alışık olduğunuz sağlık bakım sisteminizin desteğinden ayrılmanızın sonuçlarını da göz önünde bulundurun. Her şeyden önce iklim değişikliğinin hastalığın kendisini etkilemeyeceğini ve ilerlemesini önlemeyeceğini hatırlayın. Hamile Kalmaktan Kaçınmalı mıyım? Halihazırda tüm enerjinizi tüketen geniş bir aileniz yok ise cevap hayırdır. Romatoid artrit hastası annelerin çoğu, hamilelik sırasında kendilerini daha iyi hissetmektedirler. Bu durumla ilgili kesin mekanizma halen tam olarak bilinmemektedir; ancak arc, bu konuyla ilhili araştırmaları finanse etmeye devam etmektedir. Büyümekte olan bebeğin bedene getirdiği yükleri tolere eden vücut, eklemleri de daha iyi tolere etmektedir. Ancak ne yazık ki, bebeğin doğumundan sonra semptomlar yeniden belirginleşmeye başlasa da bu durumla başa çıkılması da mümkündür. Önemli olan şey, bebeğinize zarar verebilecek ilaçları kullanmamanızdır. Özellikle methotrexate son derece zararlı olabilir. Hamile kalmadan önce, ilaçlarınız konusunda doktor yardımı almanız faydalı olacaktır. Cinsel ilişkiye girilmesi ile ilgili bir sorun olabilir mi? Cinsel yaşamınızı sonlandırmanız için bir sebep yoktur. Bazı ilişki pozisyonlarında daha rahat olduğunuzu düşünebilirsiniz; bunları deneyerek bulmanız mümkündür. Doğum kontrol hapı kullanmam doğru mu? Evet, artrit rahatsızlığınız veya uygulanan tedavi ile ilgili bir değişiklik yaramayacaktır; ayrıca methotrexate veya leflunomid gibi hamilelikten kaçınmanızı gerektiren ilaçlar kullanıyorsanız doğum kontrol hapı da kullanmanız son derece önemlidir. Peki ya çalışma konusu? Tedavinin amacı, artrit başlamadan önce yaptığınız kadar çok aktivite yapmaya devam edebilmenizi sağlamaktır. Bu hem işiniz hem de hobileriniz için geçerlidir. Çok fazla manüel çaba gerektirmediği takdirde, tedavi sonrasında çalışmalarınıza devam edebilirsiniz. İhtiyaçlarınız nedeniyle iş yerinizin uygun hale getirilmesi gerekiyor ise, bu konuda yardım alabilirsiniz – sosyal hizmet uzmanınıza danışınız. İşinizi değiştirmeniz veya mevcut işinizden ayrılmanız gerekiyor ise, iş ve işçi bulma kurumu bu konuda size yardım sağlaycaktır – bölgese İş ve İşçi Bulma Kurumunuzun Özürlü İstihdam Danışmanlığından bu konuda yardım isteyebilirsiniz. Bazı işverenler, romatoid artritli kişilerin işten çok fazla izin alabileceği konusunda endişelenmektedir. Ancak, durum her zaman böyle değildir. Ayakta tedavi kliniklerine gidilmesi ve ilaç güvenliği takibi gibi işlemler iş dışında vakit gerektirebilir; ancak randevular işinizi mümkün olan en az şekilde etkileyecek ve size uygun olan zamanlara verilebilir Bu neden başıma geldi? Bir romatoid artrit hastası olacak ne yaptım? Bu hastalığa yakalanmak için özel hiçbir şey yapmadınız. Bu, kötü şanstan başka bir şey değil. Hastalığınızın oluşumuna sizin veya bir başkasının nasıl sebep olduğunu düşünerek enerjinizi harcamayın. Bunun yerine enerjinizi, hastalıkla mücadeleye saklayın ve etkilerini nasıl minimuma indirebileceğinizi öğrenin. Modern ilaçlar ve yardımcı bir romatoloji ekibi, ciddi bir fark yaratacaktır; ancak sizin yaratacağınız fark en önemlisidir; bu nedenle bu farkın elinizden geldiğince büyük olmasını sağlayarak, tedavinize en büyük katkıyı sağlayabilirsiniz. İnsanlar bu hastalıkla nasıl mücadele ediyor: Üç vaka geçmişi Bu üç vaka geçmişi, romatoid artritin insanları etkileme şekillerini anlamanıza yardımcı olabilir. Hastalık, son derece değişken olduğundan, verilenlerin tipik olarak her hastada görüldüğünü ve sizde de görüleceğini söylememiz mümkün değildir. Mary, 24 yıldır romatoid artrit hastasıdır. Hastalık 40’lı yaşlarda başlamıştır. Durum son derece hızla gelişmiştir. Birkaç gün içerisinde ellerinde şişkinlik ve tutulma hissetmeye başlamış ve kısa zamanda bu durum tüm eklemlere yayılmıştır. Bu dönemde Mary, kendisini son derece çaresiz hissetmiştir. Doktoru, ilk bakışta bunun bir artrit vakası olduğunu anlamıştır. Hastalık son derece aktif olduğundan da Mary, yoğun bakım tedavisi için bir hastaneye yönlendirilmiştir. Durum zamanla oturmuştur. Daha sonra Mary'nin ellerinde çok az deformite oluşmuş ve artrit nedeniyle hasar görmüş ayak parmaklarından da ameliyat olması gerekmiştir. Mutfakta bir bilek desteği kullanmakta ve her gün tablet almaktadır. Şimdi Mary’nin durumu oldukça iyi. Yapması gereken tek şey dikkatli olmak ve artriti konusunda hassas davranmaktır. Ancak, istediği her şeyi yapabilmektedir ve dışarı çıkma konusunda herhangi bir zorlukla karşılaşmamaktadır. Halen zaman zaman ağrı ve tutulmalar yaşamaktadır; ancak kendisini sağlıklı hissetmektedir. Mary artriti konusuna oldukça düşünceli yaklaşıyor ve normal yaşantısını sürdürmesine engel teşkil etmediği için minnet duyuyor. John’un artriti, 42 yaşındayken başlamış. Hastalık yavaş yavaş gelişmiş. Başlangıçta, kendisini yorgun ve sağlıksız hissetmiş. Sabahları tutukluk ve sürekl olarak ağrılar yaşamış. Bir dizi şişmeye başlamış. İş yerinde mücadele etmiş ve hafta sonlarında ise çocuklarına yetişmeye çalışmış. Kendisine artriti olduğu ilk söylendiğinde John yıkıldığını söylüyor. Bittiğini düşünmüş. Kızmış ve morali bozulmuş. Ancak, artriti tedaviye cevap vermiş. Bir dönem, akciğerlerinde su toplanmış ve dirseğinde nodüller oluşmuş; ancak ağrıları ve kötü hissetme sorunu da ortadan kalkmış. 16 yıl sonra bugün, John çalışmaya devam ediyor ve çocuklarıyla top oynayabiliyor. En büyük sıkıntısının ise romatoid artriti kabullenmek olduğunu söylüyor. Emily 58 yaşında. Kötü artriti olan şanssızlar arasında. Hastalık, oğlunun doğumundan sonra yavaş yavaş gelişmeye başlamış ve birkaç yıl içerisinde oldukça kötülemiş. Bir süre, altın enjeksiyonu ile uygulanan tedaviye iyi yanıt vermiş ve oğlu ile evine bakmayı başarmış. Ancak, 40’lı yaşlara geldiğinde birçok eklemi deforme olarak hasar görmüş. Nüksetme dönemlerinde oluşan komplikasyonlar nedeniyle bir süre hastanede kalması da gerekmiş. Bugün, plastik bir dizi ve yeni bir kalçası var. Bilekleri ve ayakları da ameliyat edilmiş. Hergün ilaç kullanıyor ve düzenli olarak egzersiz yapıyor. Emily iyi ve kötü günler geçirebiliyor; ancak neşesini koruyor ve ağrı ve tutulmalarla mücadele edebiliyor. Yürümek için desteğe ihtiyaç duysa da yavaş yavaş kendi kendine üstesinden gelebiliyor. Birçok bölgesel hayır kurumunda çalışıyor ve artritle mücadele için daha iyi yöntemler bulunması için savaş veriyor. Araştırmadan neler öğreniyoruz? Şu anda, enflamasyon süreciyle ilgili daha fazla bilgiye sahibiz ve bu bilgiler ışığında, yeni ve daha iyi romatoid artrit tedavileri bulma yolunda bir adım daha atmış bulunmaktayız. Bu yeni tedaviler şu anda deneme aşamasında, ancak bunlarla ilgili haberler Günümüzde Artrit dergisi ile sizlere ulaştırılacaktır. Bu araştırmanın önemli bir bölümü arc tarafından finanse edilmiştir. Ancak, romatoid artritin sebeplerini ve tedavisini konu alan araştırmalar halen devam etmektedir. Terimler Analjezikler – ağrı kesiciler. Ağrıyı dindirmelerinin yanı sıra aynı zamanda artmış olan vücut ısısını da düşürürler ve birçoğu enflamasyonu da azaltır. Antikorlar – mikrop, virüs ve vücudun yabancı veya tehlikeli olarak değerlendirdiği diğer maddelere karşı vücudun oluşturduğu kan proteinleri. Antikorların görevi, yabancı maddelere saldırarak onları etkisiz hale getirmektir. Kapsül – bir eklemin çevresinde bulunan sert ve lifli kap. İç katmanı sinovyum içerisinde bulunur. Kartilaj – kemik uçlarında bulunan ve bir yastık görevi gören güçlü materyal. Kaygan yüzeyi, kemiklerin yumuşak biçimde hareket etmesine imkan sağlar. Kortikosteroidler – enflamasyon üzerinde güçlü etkileri olan ilaçlar. Kısaca ‘steroid’ olarak da bilinirler. C-reaktif protein (CRP) – kan içerisindeki bu proteinin konsantrasyonu, bir enflamasyon testi veya hastalık aktivitesi olarak ölçülebilir. Hastalık düzeltici anti-romatizmal ilaçlar (DMARD’ler) – romatoid artrit kaynaklı ağrı ve tutulmaları azaltan ilaçlar. Eritrosit sedimentasyon hızı (ESR) – vücuttaki enflamasyonun seviyesini gösteren ve romatoid artrit teşhisine yardımcı olan bir testtir. Kan, kapları hızla döndüren bir makine (santrifüj) içerisinde ayrıştırılır ve test tüpü içerisinde bekletilir. ESR testi, alyuvarların (eritrosit) çökme hızını ölçmektedir. Lokomotor sistem – vücudumuzun, harket etmemizi sağlayan parçaları. Kemikler, eklemler, kaslar ve diğer konektif dokular bu gruba dahildir. Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) – güçlü bir manyetik alan içerisinde yüksek frekanslı radyo dalgaları kullanan bir tarama tipidir. Radyo dalgaları, vücut içerisindeki su molekülleri ile etkileşerek, manyetik alana özellik sinyalleri gönderirler. Geri dönen sinyaller, vücut içini görüntüleyebilmek için bir bilgisayar tarafından işlenir. Non-steroidal anti-enflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) – farklı artrit tipleri için kullanılması önerilebilen ve enflamasyonu azaltan, ağrıyı, şişkinliği ve tutukluğu kontrol altına alabilen geniş bir ilaç ailesidir. Plazma viskozitesi (PV) – içerisinde kan hücrelerinin bulunduğu sıvının yoğunluğunu ve yapışkanlığını ölçen bir görüntüleme testi. Romatoid artrit, psoriyatik artrit ve lupus da dahil olmak üzere birçok hastalığın aktivitesini belirten bir işaretçi olarak kullnaılmaktadır. Proton-pompa inhibitörü (PPI) – mide hücreleri içerisinde gastrik asit salgısını azaltmak için, bir enzim üzerinde etkili olan bir ilaç. Sinoviyal sıvı – sinovyum tarafından eklemi beslemek ve kayganlaştırmak için üretilen sıvı. Sinovyum – sinoviyal sıvı üreten eklem kapsülünün iç zarı. Ultrason taraması – vücut içini incelemek ve görüntülerini oluşturmak için yüksek frekanslı ses dalgaları kullanan bir tarama türüdür. Translated, with permission, from the booklet 'Rheumatoid Arthritis' 6033/RA/05-2 published by the Arthritis Research Campaign, United Kingdom (www.arc.org.uk). The translation was carried out by RAED, not by the Arthritis Research Campaign. RAED is responsible for the accuracy of this translation. English edition: Pelin Sakalsız-Ödağacıoğlu Scientific edition: Dr. A. Dinc Kaynak: www.arc.org.uk
