İktisadi Unsurlar Bağlamında Kocaeli`nin Lojistik Üs Olma Potansiyeli

II. Ulusal Lojistik ve Tedarik Zinciri Kongresi Bildiriler Kitabı
İktisadi Unsurlar Bağlamında Kocaeli'nin Lojistik Üs Olma Potansiyeli
Yusuf BAYRAKTUTAN1, Mehmet ÖZBİLGİN2
1
2
Prof. Dr. Kocaeli Üniversitesi İİB Fakültesi, İktisat Bölümü, [email protected]
Arş. Gör. Kocaeli Üniversitesi İİB Fakültesi, İktisat Bölümü, [email protected]
Özet
Abstract
Lojistik sektörünün iktisadi performans bakımından
önemli bir rolü bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı
lojistik
sektörünün
kentteki
gelişimini
ve
potansiyelini irdelemektir. Kocaeli’nin sahip olduğu
coğrafi konum ve jeopolitik özellikler kenti hem
ulusal hem de uluslararası üretim ve ticaret
faaliyetlerinde avantajlı duruma getirmiştir. Lojistik
bileşenleri Kocaeli’ye Türkiye’de lojistik bir üs
niteliği kazandırmaktadır.
Investigating of the Being Logistic Base
Potential for Kocaeli in the Context of
Economic Elements
Anahtar Sözcükler: Lojistik Sektörü, Kocaeli.
As a significant activity, the logistics is a leading
sector, playing an important role in terms of
economic performance.The aim of this study is to
search the improvement and the potential of the
logistics sector in Kocaeli. Kocaeli’s geographical
position and geo-strategic importance have
provided advantages for both national and
international trade and production. Owing to
development of logistics sector, Kocaeli is likely to
be a logistics base of Turkey.
Keywords: Logistics Sector, Kocaeli.
1. Giriş
Küresel ekonomide lojistik faaliyetlerin önemi her geçen gün artmaktadır. Etkin lojistik hizmeti, ürünlere
katma değer sağlamakta ve işletmelerin pazardaki rekabet gücünü artırmaktadır. Firmalar küresel ticaretten
daha fazla pay almak, değişen piyasa dinamiklerine cevap verebilmek ve rekabet gücünü artırmak üzere,
lojistik faaliyetlerden yoğun şekilde faydalanmaktadır. Taşıma maliyetlerinin önemi, ulaştırma sistemleri
tercihini öne çıkaran bir etken haline gelmiştir. Öte yandan, piyasaların serbestleşmesi ve pazarın büyümesi
nedeniyle geniş coğrafi bölgelerde faaliyet gösterilmesi hız ve erişimin önemini artırmıştır (Bayraktutan ve
Özbilgin, 2012a: 88).
Taşıma maliyetleri dış ticaret başta olmak üzere uluslararası ekonomik ilişkilerde karlılığı etkilemektedir.
Küresel rekabetin hızla arttığı günümüzde, ulaştırma hizmetleri ve toplam maliyetler içindeki ağırlığına bağlı
olarak lojistik maliyetlerin düşürülmesi giderek önem kazanmıştır.
Türkiye ekonomisinin farklı göstergeleri bağlamında ilk sıralarda yer alan Kocaeli, coğrafi konum ticaret ve
sanayi birikimiyle bir çekim merkezi olmuştur. Küresel iktisadi dönüşümle birlikte kent, ülke ekonomisi
içindeki payının ve dünyayla bağlantılarının arttığı bir gelişim ve değişim sürecinden geçmiştir. Bu çalışmada,
Kocaeli’nin lojistik avantajları ve kentte sektörün gelişme potansiyeli konularına odaklanılmıştır. Bu
kapsamda, kentin sanayi ve dış ticaret yapısı ile sektörün altyapısını oluşturan karayolu, denizyolu,
demiryolu ve havayolu taşımacılığı göstergeleri gruplandırılarak ele alınmıştır. Ele alınan konular ve
incelenen göstergeler ışığında kentte lojistik sektörü ile ilgili önemli bir potansiyel ve gelişme olduğu
anlaşılmıştır.
2. Lojistik, Lojistik Üssü ve Türkiye
Lojistik hizmetler, bir ürünün üretiminden tüketimine kadar geçen her aşamada ortaya çıkmakta ve yarattığı
katma değerle ekonomiye etkisini hızla artırmaktadır. Ürünlerin daha güvenli, daha ekonomik ve daha hızlı
bir şekilde müşteriye veya pazara ulaştırılması etkin lojistik faaliyetler ile mümkün olmaktadır. İktisadi
büyüme, uluslararası ekonomik ilişkilerin gelişimi ve coğrafi konum sektör açısından önemli bir potansiyel
sunmaktadır (Bayraktutan ve Özbilgin, 2012b:357).
Lojistik sektörü, gerek diğer sektörlerle olan bağlantısı gerekse yarattığı katma değer ve istihdam
bakımından iktisadi performansın kritik sektörü konumundadır. Tüm dünyada lojistik sektörü iktisadi
gelişmeye paralel biçimde ilerleme kaydetmektedir. Sektörün eriştiği hız ve teknolojik imkanlar, toplumların
gelişmişlik seviyelerini yansıtacak bir konuma ulaşmıştır (Fortune, 2010:14). Türkiye’nin, lojistikteki en büyük
avantajı olarak, üretim merkezleri ile tüketim merkezlerine olan yakınlığı gösterilmektedir (Fortune, 2011: 2).
Bu yüzden, Türkiye’de lojistik giderek uluslararası şirketlerin ilgi gösterdiği bir sektör haline gelmiştir.
Türkiye’de süregelen ve ülkenin önemli sorunlarından birisi olan, hem bölgeler arasında hem de bölgelerin
kendi içlerinde görülen gelişmişlik farklılıkları, lojistik faaliyetlerde de kendisini göstermektedir. Ülkede
sektörün geliştiği ve yoğunlaştığı bölgeler dar bir alanda sıkışmaktadır. Sektörün gelişmesini tüm ülkeye
yaymak için taşıma araç ve sistemlerinin revizyonundan, altyapı iyileştirmelerine, lojistik merkez gibi
yapıların kurulmasından sektörün her alanında desteklenmesine, ulaştırma hizmetlerinin ve sanayinin ülke
-700-
Aksaray Üniversitesi 16-18 Mayıs 2013 http://ltz2013. aksaray.edu.tr
genelinde geliştirilmesinden ticaretin canlandırılmasına kadar bir takım önemli tedbirlerin alınması
gerekmektedir (Bayraktutan ve Özbilgin, 2011: 119).
3. Kocaeli Ekonomisi ve Lojistik Üs Olma Potansiyeli
Her ülke için, karayolu, demiryolu, denizyolu, havayolu, suyolu, boru hatlarının teknik ve ekonomik açıdan
en uygun oldukları yerlerde kullanıldığı dengeli, akılcı ve etkin bir ulaştırma sistemine kavuşmasına çaba
gösteren politikaların gerçekleştirilmesinin önemi büyüktür (Fortune, 2010: 9). Lojistik sektöründe öne çıkmış
ülkelere bakıldığında, bu ülkelerin lojistik altyapılarını, pazarlarında faaliyet gösteren firmalara rekabet
avantajı sağlayacak şekilde yapılandırdıkları görülmektedir (TÜSİAD, 2012: 7). Bu yüzden, ülke genelinde
sektöre yönelik potansiyelin doğru bir şekilde belirlenmesi ve yapılması gerekenlerin bütüncül bir strateji ile
ortaya konulması gerekmektedir.
Bir bölgenin lojistik açıdan üs olma iddiası taşıması bir takım kriterlere ve söz konusu bölgenin özel
konumuna bağlıdır. Kocaeli’nin coğrafi konumu, doğal bir liman ve kıyı kenti olması, büyüyen ekonomisi ve
dış ticaret hacmi, lojistik konusunda önemli avantajlara sahip olduğunu göstermektedir. İstanbul’un etki
alanında olması, kentin sanayi yapısının gelişimine büyük bir ivme kazandırmıştır. Sanayileşmeyle beraber
ticari ve mali kesim ile lojistik gibi temel ve/veya destek sektörlerinin faaliyetleri de gelişmektedir.
Kocaeli, Doğu Marmara Bölgesi’nde İzmit Körfezi etrafında, Avrupa’yı Anadolu üzerinden Ortadoğu’ya
bağlayan geçiş koridoru üzerinde yer alan ve hem Karadeniz hem de Marmara Denizi’ne kıyısı olan
ekonomik ve sosyal hareketliliği çok yüksek bir kenttir (Sözer, 2009: 2). Türkiye’nin önde gelen ticaret ve
sanayi merkezlerinden birisi olmasının yanı sıra coğrafi konumu dolayısıyla lojistik sektörü açısından önemli
bir potansiyele sahiptir. Karadeniz ve Marmara Denizi’ne kıyı olması, körfezin etrafında konumlanması ve
önemli ulaşım ağlarının merkezinde yer alması kenti erişilebilirlik yönünden avantajlı kılmaktadır. Kentte 404
km il ve devlet yolu, 91 km otoyol, 158 km demiryolu bulunmaktadır. Türkiye karayolu ağında trafik
yoğunluğunun en yüksek olduğu kesim Marmara Bölgesi olurken, bölge içinde en yoğun eksen İstanbulKocaeli-Sakarya güzergahıdır. Hammadde ve nihai ürün bazında İstanbul ile Anadolu arasında yoğun ürün
ve trafik akışı vardır. Bu trafik zorunlu olarak TEM otoyolu ve D100 karayolu vasıtasıyla Kocaeli ili üzerinden
geçmektedir. Kentin önemli bir transit güzergâhı üzerinde bulunması karayolu yük trafiğini arttırmaktadır
(Özbilgin, 2011: 96).
Kocaeli, 1,5 milyona ulaşan nüfusu, önemli sanayi tesisleri ve ekonomik yapısı ile Türkiye’nin büyük sanayi
kentlerinden birisidir. Sanayi yatırımları için cazibe merkezi olan ilin, Türkiye’nin en büyük tüketim ve üretim
merkezi olan İstanbul’a yakın olması, sanayi kuruluşlarının yer seçimini etkileyen önemli bir unsur olmuştur.
Bununla beraber ilin bir körfezin etrafında ve transit geçiş yollarının üstünde konumlanması, ulaşım türleri
bakımından çeşitliliğe sahip olması ve Anadolu ile İstanbul’u birbirine bağlaması lojistik sektörü açısından
önemli bir avantaj olarak görülmekte ve kente rekabet avantajı kazandırmaktadır (Bayraktutan vd., 2012:
62). Nitekim ihtiyaç duyduğu hammaddeye kolayca ulaşmakta, ürettiği mamul ve yarı mamul maddeleri de
hızlı ve kolay bir şekilde pazara ulaştırabilmektedir.
Kocaeli’nin sanayileşmesinde en önemli etken, tüm ulaşım olanaklarına sahip olmasıdır. Kara ve demiryolu
ağları ile taşımacılık özellikle Avrupa ve Ortadoğu’ya yapılmakta olup, limanlar ile yapılan deniz taşımacılığı
da önemli bir boyuta ulaşmıştır. İstanbul ve Bursa gibi önemli ticaret ve sanayi merkezlerine yakınlığı,
yatırımlar açısından Kocaeli’ni öncelikli kılmaktadır. Kocaeli’nin şehir merkezi İzmit’in İstanbul’a uzaklığı 85
km’dir. İstanbul’un Atatürk ve Sabiha Gökçen Havalimanı ile dünyaya açılan Kocaeli, Ankara’ya da TEM
otoyolu ile bağlıdır. İkisi (Derince ve Yarımca) kamu ve 36 özel liman tesisi ile deniz ulaşımı olanakları
açısından Anadolu’nun denizle dünyaya açılan kapılarındandır (İl Özel İdaresi, 2011: 206). Bu limanlara
uğrayan ve Kocaeli’nden kara ve demir yolu ile geçen transit yükler, kenti aynı zamanda bir lojistik üs
statüsüne sokmaktadır (Yıldıztekin, 2012).
Lojistik firmalarının İstanbul, Ankara, İzmir ve Mersin’de olduğu gibi Kocaeli’de de sayıları hızla
çoğalmaktadır. Türkiye’de lojistik alanlar için kiralama talebi ve fiili kiralamaların büyük ölçüde Gebze-Tuzla
bölgesinde gerçekleştiği görülmektedir (Gürlesel, 2011: 26). Küresel firmalar da kente lojistik yatırımlar
yapmaktadır. Bunlardan uluslararası gayrimenkul grubu Goodman, Kocaeli Uzunçiftlik’te 140 bin m²’lik bir
alana lojistik merkez kurmayı planlamaktadır (Goodman, 2011: 96). Bunun yanında, TCDD tarafından
Köseköy mevkiine lojistik merkez kurulması planlanmaktadır. Köseköy Lojistik Merkezinin faaliyete geçmesi
ile başta TCDD’nin demiryolu ile taşıyacağı yük miktarında önemli bir oranda artış beklenmektedir (Özbilgin,
2011: 100).
Körfez Köprü Geçişi Projesi, Kocaeli için önemli bir fırsat ve avantaj olarak görülmektedir. İstanbul ile İzmir
arası erişim süresini yaklaşık olarak yarı yarıya kısaltacak, karayolu ile ulaşımı daha güveni ve konforlu hale
getirecek otoyollar, tüneller, viyadükler ve İzmit Körfezi’nin iki yakasını bir araya getirecek olan asma
köprüden meydana gelen Körfez Köprü Geçişi Projesi’nin temeli 28 Ekim 2010’da atılmıştır. 5 yıl içinde
aşama aşama tamamlanacak olan projede toplam 421 km yol, 18 km uzunluğunda 30 adet viyadük, 7,5 km
uzunluğunda 4 tünel ve 209 köprü inşa edilecektir. Özellikle 3 km uzunluğundaki asma köprü dünyanın en
uzun ikinci köprüsü olacaktır (KOTO, 2010:6). Projenin güzergâhı, Gebze’den başlayarak Bursa üzerinden
İzmir’e uzanmaktadır. 44 km’lik Gebze-Orhangazi Otoyolu Projesi ile 3 km uzunluğundaki asma köprü,
-701-
II. Ulusal Lojistik ve Tedarik Zinciri Kongresi Bildiriler Kitabı
projenin güzergâhının bölgeden geçen kesitini oluşturmaktadır (MARKA, 2010:92). Bu proje kentin lojistik
konumuna yeni unsurlar eklemektedir.
Kocaeli’nin lojistik analizine dair literatürde sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır. Bayraktutan vd. (2012)’de,
her bir il için lojistik gelişmişlik seviyesini yansıtan gelişmişlik endeksi olarak tanımlanabilecek sayısal
değerler elde edilerek illerin sıralaması yapılmıştır. Analiz sonuçları Kocaeli’nin Türkiye’nin diğer illerine göre
önemli ölçüde lojistik üstünlüklerinin olduğu ve sektör açısından yüksek bir potansiyel taşıdığını
göstermektedir. Jeopolitik konumu, altyapısal donanımı ve imalat sanayi başta olmak üzere üretim yapısı ile
İstanbul'dan sonra ikinci büyük sanayi kenti olması, ülke imalat sanayi üretimine önemli katkı sağlaması,
Kocaeli limanlarının Türkiye’nin ticaretinde önemli bir yerinin bulunması ve İstanbul’a sınırdaş olması gibi
unsurlar lojistik yatırımlar açısından kenti ön plana çıkarmaktadır.
Bayraktutan ve Özbilgin (2011), Türkiye’de 26 düzey istatistik bölgesinin 2008 yılına göre ulaştırma sektörü
istihdam ve ciro verileri ışığında sektörün bölgelerdeki yoğunluğunu hesaplanmış ve bölgeler arası
karşılaştırma yapmışlardır. Kocaeli’nin de yer aldığı TR42 Bölgesi ulaştırma sektöründe istihdamın yoğun
olduğu ve sektörün ürettiği cironun Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu bölgelerden biri olarak öne
çıkmıştır. Ar ve Tanyaş (2012)’de, Türkiye’de illerin lojistik merkez kurulma önceliği açısından sıralaması
yapılmıştır. Öncelikle, dış ticaret, taşımacılık alt yapısı, motorlu kara taşıtları ve sanayi olmak üzere dört ana
başlık altında lojistik merkez kurulmasında etkili olan 20 kriter belirlenmiş ve Gri İlişkisel Analiz Yöntemi
kullanılarak lojistik merkez kurulma gerekliliği bağlamında illere ilişkin sıralama elde edilmiştir. Buna göre
Kocaeli, İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya, Bursa’dan sonra 6. sırada yer almıştır.
3.1 Kocaeli Ekonomisi
Kocaeli, Türkiye imalat sanayinde %13 pay sahibidir. 2023’e kadar bu oranın %25’e çıkması beklenmektedir
(KSO, 2008:7). 2012 yılı Ocak ayı itibariyle, Kocaeli’nde 212’si yabancı sermayeli olmak üzere yaklaşık 2200
önemli sanayi yatırımı bulunmaktadır. Yatırım alanları açısından oldukça gelişmiş olan kentte, 13 adet
organize sanayi bölgesi (OSB), iki adet serbest bölge ve üç teknopark bulunmaktadır. KOSBAŞ Serbest
Bölgesi, deniz taşıtları ve yat sanayisi üzerine gelişmiştir. Kentte, OSB, teknopark ve serbest bölgelerde
yatırımlar teşvik edilmektedir. Bunun yanında baraj, doğalgaz, iletişim, elektrik, atık yakma tesisleri gibi alt
yapı olanakları büyük gelişme göstermiştir (KOTO 2, 2013).
Kentte en eski endüstri kuruluşu, Osmanlı İmparatorluğu’ndan beri (1834) faal olan Hereke Dokuma
fabrikasıdır. İzmit sanayi birikimi için önemli diğer bir tesis Seka Kağıt Fabrikasıdır (1934). Bu fabrika ile önce
dokuma ve orman ürünleri etrafında oluşan endüstri yapısı daha sonra Petrol Ofisi (1941), TÜPRAŞ (1960)
ve PETKİM (1965)´in kurulmasıyla petrol ürünleri ve petrokimya etrafında gelişmiş; zamanla organik kimya,
metal, gıda, ilaç, gübre, boya ve tersane endüstrilerine yönelerek çeşitlilik kazanmıştır. Sanayileşmenin
başlangıcında sanayi kuruluşları Yarımca ve Körfez’in doğu kesimini tercih ederken, son yıllarda Dilovası ve
Gebze´ye doğru bir yoğunlaşma olmuştur (KOTO 1, 2013). Kent GSYİH'sının ana sektörler itibariyle
dağılımına bakıldığında, sanayi sektörü %75'lik pay ile hakim sektör konumundadır. Hizmetler sektörü
ise %22'lik pay ile ikinci sırada yer almakta ve ağırlığı her geçen yıl artmaktadır. Tarım sektörünün il
GSYİH içindeki payı yüzde 2 civarında olup, ağırlığı her geçen yıl azalmaktadır (KOTO 3, 2013).
Kentte öne çıkan sektörler, taşıt araçları ve yan sanayi, kimya ve petrokimya, makine, plastik ve demir çelik
sektörleridir. Kocaeli imalat sanayi içerisinde kimya sanayi, Türkiye imalat sanayi içerisindeki %27’lik payı
ile ilk sırada yer almaktadır. Türkiye’nin en büyük firması olan Tüpraş Petrol Rafineri tesislerinin de kent için
önemi büyüktür. Ayrıca konumu ve lojistik üstünlüğü nedeniyle Kocaeli, otomotiv sanayinde faaliyet gösteren
firmaların tercih ettiği bir kent olmuştur. Bölgeye yapılan yatırımlar beraberinde yan sanayinin ve diğer
sektörlerin de gelişimine katkıda bulunmuştur. Kentteki 4 büyük otomotiv firması; 2011 yılında Türkiye
otomotiv sanayinde araç üretiminin %31,9’unu karşılamaktadır. Bu firmaların Türkiye otomotiv ihracatındaki
payı %35,1 olmuştur. Diğer önemli sektörler, bilgi ve iletişim teknolojileri, deniz taşıtları ve yat sanayidir.
Kentte, ağır sanayi yatırımı yerine, dünya ile rekabet edebilen, ileri teknolojili ve yüksek katma değerli
yatırımlara yönelim başlamıştır (KOTO 2, 2013).
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektörü Kocaeli’de Tüpraş’ın varlığı
sebebiyle en büyük bilançoya sahip sektördür. Kentte sanayi sektörlerinde üretilen toplam bilançonun %31’i
bu sektörden kaynaklanmaktadır. Ana metal ve fabrikasyon metal ürünleri imalatı sektörü, gerek sektörde
üretilen bilanço, gerekse kayıtlı istihdam açısından Kocaeli sanayisinde öncü sektörlerden biridir. Bu sektör,
kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektörünü takiben ikinci büyük bilançoya
sahiptir. Kent sanayisindeki kayıtlı işgücünün %20’si bu sektörde istihdam edilmektedir. Kent sanayisindeki
istihdamın %16’ık oranla en yüksek pay aldığı ikinci sektör olan ulaşım araçları imalatı sektörü kentte işletme
sayısı ile bilançosu en yüksek üçüncü sektördür. Katma değeri yüksek olan sektörde, otomotiv yan sanayinin
yanı sıra büyük sermayeli işletmeler faaliyet göstermektedir. Kocaeli’yi bulunduğu bölgede öncü konuma
getiren bir diğer sanayi sektörü kimyasal madde ve ürünler ile suni elyaf imalatı sektörüdür. Sektördeki
istihdamın, kent sanayisindeki işgücünden aldığı pay %10’dur. Elektrikli ve optik donanım imalatı, metalik
olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı, makine ve teçhizat imalatı, gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı,
plastik ve kauçuk ürünleri imalatı, başka yerde sınıflandırılmamış imalatlar ve kâğıt hamuru, kağıt ve kağıt
ürünleri imalatı; basım ve yayım sanayi sektörleri de Kocaeli’nde öne çıkan diğer sektörlerdir (MARKA, 2009:
38).
-702-
Aksaray Üniversitesi 16-18 Mayıs 2013 http://ltz2013. aksaray.edu.tr
Kentte sayıca en çok metal firmaları bulunmakta ve en fazla istihdam da bu işkolunda bulunmaktadır. Buna
karşılık en çok arazi ve hammadde kullanarak en fazla üretimi yapan kimya sektörüdür (KOTO 1, 2013).
Kocaeli’de kimya sektöründe 208 firma faaliyet göstermektedir. Bunun yanında, kentte 211’i yabancı
sermayeli, yüzde 28’i kimya sektöründe olmak üzere Türk Petrol Rafinerileri A.Ş. ve büyük kuruluşları
kapsayan yaklaşık 2 bin önemli firmanın üretim tesisi bulunmaktadır (KSO 1, 2013: 21).
Kocaeli’de yaklaşık 53 bin kişiyi istihdam eden 13 OSB bulunmaktadır (MARKA, 2011). OSB’ler Gebze,
Dilovası, Çayırova ve İzmit ilçelerinde yoğunlaşırken, Kartepe ve Kandıra ilçeleri de yeni OSB’lerin gelişim
bölgeleri arasında yer almaktadır (MARKA, 2010: 36). Kocaeli’nin sınırları içerisinde yer alan TAYSAD
Organize Sanayi Bölgesi (TOSB), ihtisas OSB olmasından ötürü, otomotiv sektörüne parça üreten yerli ve
yabancı sermayeli tüm firmaların Türkiye’de gerçekleştirecekleri yatırımlar için seçtikleri en önemli merkez
olma özelliğini taşımaktadır (İÖİ, 2011: 205). Yapılan yatırımlarla otomotiv sanayi, kentin öne çıkan
sektörlerinden biri haline gelmiştir. Askam, Hyundai, Honda, Ford, Toyota ve Isuzu kentte yatırımı olan
kuruluşlardır. Bu yatırımlar kentte yan sanayinin gelişmesine ve teknoloji seviyesinin yükselmesine neden
olmaktadır. Otomotiv sanayinin yanısıra deniz taşıtları ve yat sanayisi de gelişmekte olan sektörlerin başında
gelmektedir (Zeytinoğlu, 2010: 28).
Çizelge 1: Türkiye ve Kocaeli’de Kullanım Yerlerine Göre Elektrik Tüketimi, 2011
BÖLGE ADI
Toplam tüketim (MWh)
Sanayi işletmesi (MWh)
Ticarethane (MWh)
Kişi başına toplam elektrik tüketimi (KWh)
Kişi başına sanayi elektrik tüketimi (KWh)
Türkiye
186.099.551
87.980.191
30.525.233
2.490
1.177
Kocaeli
11.500.479
9.351.598
848.554
7.180
5.838
Oran
%6,2
%10,6
%2,8
%288,4
%496
Kaynak: TÜİK 4’den yararlanarak tarafımızca oluşturulmuştur.
Kocaeli’nde, Türkiye toplam elektrik tüketiminin %6,20’si, toplam sanayi elektrik tüketiminin ise %10,6’sı
gerçekleşmektedir. Kentteki sanayi işletmelerinin ülke geneline göre elektrik tüketimi oranı daha yüksektir.
2011 yılı itibariyle Kocaeli’nin elektrik tüketimi 11.500.479 MWh/yıldır. Kocaeli’nde kişi başına sanayi elektrik
tüketimi, kişi başına mesken elektrik tüketiminin yaklaşık 10 katıdır. Kentte elektrik tüketimi en çok sanayide,
ardından meskenlerde ve ticarethanelerde gerçekleşmektedir.
Nitelikli sanayi bölgelerine sahip Kocaeli’nde, ülkenin en büyük sanayi tesisleri ve çok sayıda yabancı
yatırımcı üretim yapmaktadır. Yabancı yatırımcıların bir bölümü araştırma-geliştirme (ar-ge) faaliyetlerini
Türkiye’ye taşımış; maliyet avantajından dolayı Kocaeli’yi stratejik üs seçmiş; bilişim ve diğer ar-ge
yatırımlarında Türkiye’ye yönelmektedirler (Bayraktutan, 2010:31). Bölgede yoğunlaşan sanayi kuruluşları
ile birlikte, bilimsel araştırma ve geliştirme merkezleri de Kocaeli’nde yer almaktadırlar. Kocaeli Üniversitesi,
bölge sınırındaki Sabancı Üniversitesi, Marmara Araştırma Merkezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü,
TÜBİTAK, TSE Merkez Laboratuvarları, TEKMER (Teknoloji Geliştirme Merkezi), TÜBİTAK Teknoparkı,
GOSB Teknoparkı ve KOÜ Teknoparkı sanayinin teknolojik gelişmesine olanak sağlayacak kurum ve
kuruluşlardır (İl Özel İdaresi, 2011:205).
3.2 Kocaeli’nde Dış Ticaret
Kocaeli, ülke ekonomisinde sanayi üretiminin yanı sıra dış ticaret açısından da önemli bir paya sahiptir.
Kentin yüksek dış ticaret hacmi, lojistik sektörünün büyümesini sağlayan en önemli etkenlerden birisidir.
2012’de yaklaşık 25 milyar dolarlık dış ticaret hacmi ile Türkiye’nin toplam dış ticaret hacminin %6,2’sini
gerçekleştirmiştir. 2012’de 12,5 milyar doları aşan ihracat gerçekleştirerek, toplam ülke ihracatının yaklaşık
%8,25’ini karşılamış ve İstanbul’dan sonra ikinci sırada yer almıştır.
Çizelge 2: Kocaeli’de İhracat ve Ülkedeki Payı, 2007-2012
Yıllar
2007
2008
2009
2010
2011
2012
İhracat (Bin $)
5.860.399
8.468.835
4.577.506
9.486.701
12.341.023
12.599.011
81 İl İçerisindeki Sıralaması
4
3
5
3
2
2
Türkiye İhracatı İçerisindeki Payı
5,46%
6,41%
4,48%
8,33%
9,14%
8,25%
Kaynak: TÜİK 1 ’den yararlanarak tarafımızca oluşturulmuştur.
Kocaeli, 2012’de 11,7 milyar doları aşan ithalat gerçekleştirerek, toplam ülke ithalatının yaklaşık %4,96’ını
karşılamış ve İstanbul’dan sonra ikinci sırada yer almıştır. Öte yandan, lojistik sektörünün ithalat ve ihracata
göre hizmet verdiği endüstri kollarının zaman içinde farklılık göstermeye başlaması, sunulan hizmetlerin
çeşitlenmesini sağlamıştır.
-703-
II. Ulusal Lojistik ve Tedarik Zinciri Kongresi Bildiriler Kitabı
Çizelge 3: Kocaeli’nde İthalat ve Ülkedeki Payı, 2007-2012
Yıllar
2007
2008
2009
2010
2011
2012
İthalat (Bin$)
5.476.995
7.238.844
4.876.918
10.422.721
12.703.284
11.733.534
81 İl İçerisindeki Sıralaması
5
5
5
2
2
2
Türkiye İthalatı İçerisindeki Payı
3,22%
3,58%
3,46%
5,61%
5,27%
4,96%
Kaynak: TÜİK 2 ’den yararlanarak tarafımızca oluşturulmuştur.
Kentteki birçok tesis Avrupa ülkeleri için bir cazibe merkezi haline gelmekte ve Avrupa Birliği ülkelerine
yüksek miktarlarda ihracat gerçekleştirmektedir (Zeytinci, 2009:15). İlde, Türkiye’nin en önemli ve büyük
ölçekli firmalarının yer alması kenti Türkiye dış ticaretinde önemli bir aktör konumuna getirmektedir.
3.3 Kocaeli Ulaşım Altyapısı
3.3.1 Karayolu
Kocaeli, karayolu ile rahat ulaşım olanaklarına sahip bir kenttir. Türkiye’de yer alan toplam 2119 km. otoyolun
94 km’si (%4,4’ü) ve toplam 62.930 km olan devlet ve il yollarının 397 km’si (%6,3’ü) Kocaeli il sınırları
içindedir.
Çizelge 4: Kocaeli’nde Karayolu Uzunluğu ve Kamyon Sayısı, 2011
İl ve devlet yolu (km)
Otoyol (km)
Kamyon sayısı*
Kocaeli
397
94
18.007
Türkiye
62.930
2.119
728.458
Oran
%6,3
%4,4
%2,4
Kaynak: TÜİK, 2013, Bölgesel İstatistikler,
http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloYilSutunGetir.do?durum=acKapa&menuNo=108&altMe nuGoster=1, 25.03.2013.
*Ağır tonajlı yük taşıtları kamyon olarak değerlendirilmiştir.
Çizelge 4’te Kocaeli sınırlarında bulunan karayollarındaki yük trafiği ton-km, taşıtların aldıkları mesafeler
taşıt-km, yolcuların aldıkları mesafeler yolcu-km cinsinden görülmektedir. Ayrıca kentteki taşıma değerlerinin
ülke genelindeki payı da hesaplanmıştır. Her üç ölçütün ortalama oranı %4 civarındadır.
Çizelge 5: Kocaeli’nde Karayolu Taşımacılığı ve Ülkedeki Payı, 2004-2011
Yıllar
Ton/km (Bin)
Oran (%)
Taşıt/km (Bin)
Oran (%)
Yolcu/km (Bin)
Oran (%)
2004
8.212.046
5,23
2.573.964
4,45
7.892.899
4,52
2005
6.785.274
4,06
2.303.712
3,76
6.896.496
3,78
2006
7.545.674
4,25
2.551.300
3,95
7.590.843
4,04
2007
7.888.163
4,35
2.758.520
3,96
8.681.992
4,15
2008
8.129.287
4,46
2.904.502
4,16
8.850.450
4,29
2009
7.631.374
4,32
2.880.978
3,97
8.690.681
4,09
2010
8.053.576
4,23
3.007.904
3,75
8.953.313
3,94
2011
8.192.026
4,03
3.033.322
3,54
9.075.074
3,74
Kaynak: KGM 1, KGM 2, KGM 3, KGM 4, KGM 5, KGM 6, KGM 7, KGM 8 kullanılarak bu çalışma için oluşturulmuştur.
2011yılı karayolu yük trafiği verileri dikkate alınacak olursa, Kocaeli’nin Türkiye’de 3. sırada yer aldığı
görülmektedir. Söz konusu yılda İstanbul’da yaklaşık 18,7 milyon ton-km, Ankara’da 10,5 milyon ton-km,
Kocaeli’nde ise 8,2 milyon ton-km yük hareketliliği gerçekleşmiştir.
-704-
Aksaray Üniversitesi 16-18 Mayıs 2013 http://ltz2013. aksaray.edu.tr
Çizelge 6: Yük Trafiğine Göre İller, 2011
Sıra
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
İller
İstanbul
Ankara
Kocaeli
Konya
Bursa
İzmir
Mersin
Sakarya
Afyon
Manisa
Şanlıurfa
Antalya
Yük Trafiği (Ton-km)
18.677.752
10.555.005
8.192.026
7.393.992
6.960.251
6.234.116
5.056.359
5.007.162
4.719.068
4.960.014
4.657.587
4.559.529
Oran (%)
9,6
5,4
4,2
3,8
3,6
3,2
2,6
2,6
2,4
2,5
2,4
2,3
Kaynak: KGM 8’den yararlanarak tarafımızca oluşturulmuştur.
3.3.2 Denizyolu
Kocaeli gerek coğrafi konumu, gerekse körfezin doğal bir liman olması ve diğer stratejik nedenlerden ötürü
denizcilik yönünden daima önemli bir yere sahip olmuştur. Bölgenin sanayileşmesiyle birlikte deniz
taşımacılığının ve limanlarının önemi daha da artmıştır.
1930’larda hızlanan sanayileşme, İzmit Körfezi için yeni bir sürecin başlamasına neden olmuş, etrafında
ortaya çıkan fabrikalar önce kendi gereksinimleri için iskeleler inşa etmişler, daha sonra bu iskeleler üçüncü
şahıslara hizmet veren birer liman işletmesine dönüşmüştür. Zaman içerisinde İzmit Körfezi’ndeki
iskele/liman sayısının 70’e çıkması beklenmektedir. Üretimin, özellikle altyapı ve maliyet gibi etkenlerden
ötürü İzmit Körfezi’nde toplanması, mevcut limanların yetersizliğini ve daha büyük liman gereksinimini
gündeme getirmektedir (Ulugün, 2009: 18).
Kocaeli’nde 34 liman tesisi bulunmaktadır. Bunlardan 12’si asli faaliyet konusu olarak liman işletmeciliği
yapmaktadır. Asli faaliyet konusu liman işletmeciliği olan tesislerin kapasite kullanım oranları yüksektir. Kalan
22 adet tesis ise asli işi liman işletmeciliği olmayıp, bağlı oldukları fabrika ve işletmelere hizmet vermek
amacı ile kurulmuş tesislerdir. Bunların bir kısmı 3. şahıslara da liman hizmeti vermekte olup kapasiteleri
genellikle düşük ve orta seviyede kalmaktadır. Sadece, TCDD Derince Liman İşletmesi, Karayolları
Tavşancıl Asfalt Tesisleri, Tüpraş İzmit Rafinerisi ve Gübretaş tesislerinde demiryolu hattı bulunmaktadır.
Liman tesislerinin tümü, Gölcük ile Çayırova arasındaki yaklaşık 70 kilometrelik sahil bandında, belirli
bölgelerde kümelenmiş biçimde ve dağınık bir yapıda yer almaktadır (Kocaeli Valiliği, 2011: 36).
Çizelge 7: Kocaeli’nde Denizyolu Taşımacılığı, 2011
Konteyner Elleçleme (ton)
Toplam Elleçleme (ton)
Uğrayan Gemi Sayısı
Kocaeli
5.279.968
54.997.295
10.559
Türkiye
70.381.257
363.346.723
75.134
Oran
%7,5
%15
%14
Kaynak: UDH, 2013, Deniz Ticaret İstatistikleri 2011, http://www.denizcilik.gov.tr/istatistikmodul/
Default.aspx?dizin=DENIZ%20TICARET%20ISTATISTIKLERI%20-%202011, 25.03.2013.
3.3.3 Demiryolu
Türkiye’deki toplam 9.642 km demiryolunun 158 km.si (%1,6’sı) Kocaeli’nde bulunmaktadır (TÜİK, 2013c).
Kentteki demiryolu ağı, İstanbul’u Ankara, Denizli, Konya, Sakarya, Eskişehir ve İzmir gibi kentlere
bağlamaktadır.
3.3.4 Havayolu
Kocaeli, İstanbul Atatürk Havalimanına 90 km., Sabiha Gökçen Havalimanı’na ise 50 km. mesafededir.
Bunun yanında, sivil uçuşlara açılan Cengiz Topel Havaalanı ile havayolu ulaşımında Türkiye’de en fazla
alternatife sahip il haline gelmiştir.
3.4 Diğer Lojistik Bileşenler
Antrepolar, alanları açık depo şeklinde ve gaz veya sıvı tankı biçiminde olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Açık
depo şeklinde olan antrepoların alanları m² ile ifade edilirken, gaz tankı veya sıvı bulunan antrepoların
alanları ise m³ ile ifade edilmektedir. Türkiye’de açık depo şeklinde toplam 1.326 antrepo bulunmaktadır
Bunların illere göre dağılımında, İstanbul 381 adet antrepo ile %28 oranla ilk sırada yer alırken, Kocaeli 207
antrepo ile %16, İzmir 107 antrepo ile %8, Mersin 60 antrepo ile %5’lik bir orana sahiptir. Buna göre,
İstanbul’daki 381 antreponun toplam alanı yaklaşık 2,16 milyon m², Kocaeli’ndeki 207 antreponun toplam
alanı yaklaşık 2,06 milyon m², İzmir’deki 107 antreponun toplam alanı yaklaşık 1,25 milyon m², Mersin’deki
60 antreponun toplam alanı yaklaşık 0,4 milyon m²’dir. Alanları m3 ile ifade edilen gaz veya sıvı tankı
şeklindeki antrepoların toplam sayısı ise 121’dir. Bunların illere göre dağılımında, Kocaeli 23 antrepo ile %19
oranla ilk sırada yer alırken, İstanbul 8 adet antrepo ile %6,6, İzmir 12 antrepo ile %10, Mersin 15 antrepo
-705-
II. Ulusal Lojistik ve Tedarik Zinciri Kongresi Bildiriler Kitabı
ile %12’lik bir orana sahiptir. . Buna göre, İstanbul’daki 8 antreponun toplam alanı yaklaşık 158 bin m3,
Kocaeli’ndeki 23 antreponun toplam alanı yaklaşık 197 milyon m3, İzmir’deki 12 antreponun toplam alanı
yaklaşık 373 bin m3, Mersin’deki 15 antreponun toplam alanı yaklaşık 804 bin m3’dür.
Çizelge 8: Türkiye’deki Antrepoların İller Göre Dağılımı, 2010
İller
Antrepo Sayısı1
Antrepo Alanı (bin m2)
Antrepo Sayısı2
Antrepo Alanı (bin m3)
İstanbul
381
2.163
8
158
Kocaeli
207
2.067
23
197.236
İzmir
107
1.255
12
373
Mersin
60
392
15
809
Diğer İller
571
4.715
63
697.591
1.326
10.592
121
896.167
Toplam
Kaynak: İTO, 2010, http://www.ito.org.tr/ito/docs/portal_docs/Antrepolar.pdf , 03.04.2013.
1
Alanları m2 ile ifade edilen açık depo şeklindeki antrepolar
2
Alanları m3 ile ifade edilen gaz veya sıvı tankı şeklindeki antrepolar
Ambalajlama ve paketleme lojistik faaliyetler içerisinde yer alan önemli bileşenlerden biridir. Ambalaj
Sanayicileri Derneği Raporu’na göre Türkiye’de ambalaj sektöründe küçük ve büyük işletmeler dahil olmak
üzere yaklaşık 3 bin firma ve 100 bin kişilik istihdam olduğu tahmin edilmektedir. 2010 yılı ortasında yapılan
bir incelemeye göre ambalaj sektörü içerisinde faaliyet gösteren firmalardan 1.881’i İstanbul’da, 234’ü
İzmir’de, 126’sı Bursa’da, 100’ü Konya’da, 74’ü Kocaeli’nde, 65’i Gaziantep’te, 56’sı Adana’da, 44’ü
Kayseri’de ve 28’i Manisa’da bulunmaktadır (KSO, 2013b: 33). Lojistik faaliyetlerin farklı bileşenleri de
ülkenin ekonomik ve lojistik merkezlerinden biri olarak Kocaeli’nin öne çıktığını göstermektedir.
4. Sonuç
Üretimin ve ticaretin giderek artması, ülkeler ve bölgeler arası ilişkilerin yoğunlaşması, lojistik faaliyetleri
işletmeler ve ülke ekonomileri açısından önemli kılmaktadır. Özellikle sanayi yatırımlarının artması, lojistik
sektörüne olan talebi arttırmaktadır. Kocaeli, İstanbul, Ankara ve Bursa gibi ülkenin üretim-tüketim merkezleri
arasında bulunan ve yüksek lojistik potansiyeline sahip bir kenttir. Lojistik avantajlar kente, iç ve dış pazara
açılan bir kapı olma fonksiyonu kazandırmakta ve bölgesel bağlantı fırsatları sunmaktadır. Özellikle, Körfez
Köprü Geçişi Projesi’nin etkisiyle kentte değer artışı yaşanması ve iktisadi dinamizmin artması
beklenmektedir. Sanayi yoğunluğu yüksek olan kentte büyük sanayi kuruluşlarının varlığı, kent sanayisinin
Türkiye imalat sanayii içindeki payı, katma değer payı ve istihdam payı önemli boyutlara ulaşmıştır.
Bu çalışmada, dış ticaret hacmi ile karayolu, denizyolu, demiryolu, havayolu göstergelerinden yararlanılarak
Kocaeli’nin lojistik üs olma potansiyeli irdelenmiştir. Kocaeli, Anadolu’ya ve Avrupa’ya doğrudan karayolu
bağlantısı, Marmara Denizi ve Karadeniz’e olan kıyısı ile İzmit Körfezi’nde bulunan limanları, İstanbul’daki
havaalanlarına yakın konumu ve yakın geçmişte faaliyete geçen Cengiz Topel Havaalanı ve güçlü demiryolu
altyapısı ile Türkiye’nin dünyaya açılan kapısı konumundadır. Yaklaşık 12,6 milyar dolarla ihracatta % 8,25,
11,7 milyar dolar ile ithalatta %5’lik bir paya sahiptir. Kentin dış ticaret ve sanayi kapasiteleri göz önünde
bulundurulduğunda ulaştırma yatırımlarının desteklenmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. Bu doğrultuda
sanayinin ihtiyaçlarını karşılayacak önceliklerin tespit edilmesi ve altyapı çalışmalarının gerçekleştirilmesi
gerekmektedir. Kocaeli’nde mekânsal alanların sınırlı olmasından kaynaklanan sorunlara el atılarak, başta
şehir içi yük trafiğini azaltacak, limanların etkinliğini artıracak, demiryollarının yük taşımacılığında daha etkin
kullanımını sağlayacak çözümler üretilmeli; aktarma ve depolama tesisleri ile lojistik merkezler geliştirilmeli
ve lojistik yatırımlar konusunda kente öncelik tanınmalıdır.
Kaynakça
Ar, İ. M. ve Tanyaş M., (2012) “Lojistik Merkez Kurulma Öncelikleri Açısında İllerin Sıralanması”, Ulusal
Lojistik ve Tedarik Zinciri Kongresi Bildiriler Kitabı, Aybil Yayınları, Konya, ss. 322-330.
Bayraktutan, Y., “Bilişim Kenti Kocaeli”, Kocaeli Ticaret, Sayı:4, ss. 31-32, 2010.
Bayraktutan, Y. ve Özbilgin M., (2011) “Lojistik Sektörünün Düzey 2 Bölgelerinde Yığınlaşma Analizi ile
İncelenmesi”, 3. Yerel Ekonomiler Kongresi Bildiriler Kitabı, ss. 108-120, Konya.
Bayraktutan, Y., Özbilgin M., (2012a) “Türkiye’de Lojistik Sektörüne Yönelik Bölgesel Kalkınma
Ajanslarının Yürüttükleri Faaliyetler”, 1. Ulusal Lojistik ve Tedarik Zinciri Kongresi Bildiriler Kitabı,
ss. 355-364, Konya.
Bayraktutan, Y., Özbilgin M., (2012b) “Lojistik Sektöründe Havayolu Taşımacılığı ve Türkiye”, Türk Hava
Kurumu Üniversitesi 1. Uluslararası Havayolu İşletmeciliği Konferansı Bildiriler Kitabı, Ankara,
ss.80-89.
Bayraktutan, Y., Tüylüoğlu Ş. ve Özbilgin M., “Lojistik Sektöründe Yoğunlaşma Analizi ve Lojistik
Gelişmişlik Endeksi: Kocaeli Örneği”, Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, C:4, S:3, ss.
61-71, 2012.
Fortune, (2010) “Lojistik Eki”, Fortune Türkiye, Sayı 38, Kasım.
-706-
Aksaray Üniversitesi 16-18 Mayıs 2013 http://ltz2013. aksaray.edu.tr
Fortune, (2011) “Lojistik Eki”, Fortune Türkiye, Sayı 43, Nisan.
Goodman, Goodman Şirketi İnternet Sitesi, European Logistics Vacancies+land Banks,
http://www.cz.good
man.com/~/media/Files/Sites/Czech%20Republic/Site%20items/Feature%20hotspots/m2_All%20
countries_logistics%20 vacancies%20and%20lands.ashx, 16.03.2013.
Gürlesel, C. F., (2011) “Türkiye ve Dünya Gayrimenkul Sektör Raporu (4. Çeyrek 2010)”, GYODER
Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Derneği Yayını, İstanbul.
İl Özel İdaresi (2011) “Kocaeli Sektörel Bazda Rekabet Analizi Raporu”, Kocaeli İl Özel İdaresi Yayınları,
Kocaeli.
İTO (2010) “Dış Ticaret Dünyası 2 Türkiye’de Antrepolar”,
http://www.ito.org.tr/ito/docs/portal_docs/Antrepolar.pdf, 03.04.2013.
KGM 1, Karayolları Genel Müdürlüğü İnternet sitesi, 2004 Yılı Trafik ve Ulaşım Bilgileri,
http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments
/Yayinlar/YayinPdf/trafikulasim2004.pdf, 18.03.2013.
KGM 2, Karayolları Genel Müdürlüğü İnternet sitesi, 2005 Yılı Trafik ve Ulaşım Bilgileri,
http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments
/Yayinlar/YayinPdf/trafikulasim2005.pdf, 18.03.2013.
KGM 3, Karayolları Genel Müdürlüğü İnternet sitesi, 2006 Yılı Trafik ve Ulaşım Bilgileri,
http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments
/Yayinlar/YayinPdf/trafikulasim2006.pdf, 18.03.2013.
KGM 4, Karayolları Genel Müdürlüğü İnternet sitesi, 2007 Yılı Trafik ve Ulaşım Bilgileri,
http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments
/Yayinlar/YayinPdf/trafikulasim2007.pdf, 18.03.2013.
KGM 5, Karayolları Genel Müdürlüğü İnternet sitesi, 2008 Yılı Trafik ve Ulaşım Bilgileri,
http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments
/Yayinlar/YayinPdf/trafikulasim2008.pdf, 18.03.2013.
KGM 6, Karayolları Genel Müdürlüğü İnternet sitesi, 2009 Yılı Trafik ve Ulaşım Bilgileri,
http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments
/Yayinlar/YayinPdf/trafikulasim2009.pdf, 18.03.2013.
KGM 7, Karayolları Genel Müdürlüğü İnternet sitesi, 2010 Yılı Trafik ve Ulaşım Bilgileri,
http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments
/Yayinlar/YayinPdf/trafikulasim2010.pdf, 18.03.2013.
KGM 8, Karayolları Genel Müdürlüğü İnternet sitesi, 2011 Yılı Trafik ve Ulaşım Bilgileri,
http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments
/Yayinlar/YayinPdf/trafikulasim2011.pdf, 18.03.2013.
KOTO, “Ulaşımdan Bilişime”, Kocaeli Ticaret, Sayı:5, ss. 6-7, 2010.
KOTO 1, Kocaeli Ticaret Odası İnternet sitesi, Ekonomi, http://www.koto.org.tr/Icerikdetay.asp?id=82,
18.03.2013.
KOTO 2, Kocaeli Ticaret Odası İnternet sitesi, Kocaeli’nin Lojistik Üstünlüğü,
http://www.kosano.org.tr/152_ icerik_Kocaeli_ve_sanayi.htm, 18.03.2013.
KOTO 3, Kocaeli Ticaret Odası İnternet sitesi, Kocaeli’nin Ticari Yaşamı,
http://www.koto.org.tr/files/kocaeli_universitesi_roportaj_ve_dunya_gazetesi_metin.pd f,
25.03.2013.
KSO (2008)” Hareketlilik Yenileşim Körfezi”, Kocaeli Endüstriyel Dönüşüm Projesi Proje Raporu.
KSO, ” Sektörlerden: Kimya”, Kocaeli Odavizyon, Sayı:78, ss. 20-24, 2013a.
KSO, “Sektörlerden: Ambalaj”, Kocaeli Odavizyon, Sayı:78, ss. 32-34, 2013b.
MARKA, (2010) “TR42 Doğu Marmara Bölge Planı 2010-2013”, MARKA Yayını.
MARKA 1, Doğu Marmara Kalkınma Ajansı İnternet Sitesi, Doğu Marmara’da OSB’ler,
http://www.marka.org.tr/Uploads/Files/ 20110527_ OSBler_TS.pdf, 27.03.2013.
MARKA 2, Doğu Marmara Kalkınma Ajansı İnternet Sitesi, İzmit Körfezi Liman Bölgesi Raporu,
http://www.marka.org.tr/Uploads/Files/%C4%B0zmit%20K%C3%B6rfezi%20Liman%20B%C3%B
6lgesi%20Raporu.pdf/ 01.04.2013.Özbilgin, M., (2011) “Lojistik Sektörünün İktisadi Analizi:
Kocaeli Örneği”, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi SBE (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Zonguldak.
Sözer, G., Garanti Bankası İnternet Sitesi, Milenyumun Sanayi Kenti Kocaeli, Garanti Anadolu Sohbetleri
ve Kocaeli, Sayı:32, http://download.garanti.com.tr/anadolu_sohbetleri/anadolu_sayi32-09.pdf,
18.03.2013.
TÜİK 1, Türkiye İstatistik Kurumu İnternet Sitesi, İllere Göre İhracat,
http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=646, 12.03.2013.
TÜİK 2, Türkiye İstatistik Kurumu İnternet Sitesi İllere Göre İthalat,
http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=647, 12.03.2013.
TÜİK 3, Türkiye İstatistik Kurumu İnternet Sitesi, Bölgesel İstatistikler,
http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloYilSutunGetir.do?durum=acKapa&menuNo=108&alt Me
nuGoster=1, 25.03.2013.
-707-
II. Ulusal Lojistik ve Tedarik Zinciri Kongresi Bildiriler Kitabı
TÜİK 4, Türkiye İstatistik Kurumu İnternet Sitesi, Bölgesel İstatistikler,
http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloYilSutunGetir.do?durum=acKapa&menuNo=213&alt
MenuGoster=1, 25.03.2013.
TÜSİAD (2012) “Türkiye’de Dış Ticaret Lojistik Süreçleri: Maliyet ve Rekabet Unsurları”, Yayın No:
TÜSİAD-T/2012-03/526.
UDH, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı İnternet Sitesi, Deniz Ticaret İstatistikleri 2011,
http://www.denizcilik.gov.tr/istatistikmodul/Default.aspx?dizin=DENIZ%20TICARET%20ISTATIST
IKLERI%20-%202011, 25.03.2013.
Ulugün, Y. F., Garanti Bankası İnternet Sitesi, İzmit Körfezi’nde Limancılık, Garanti Anadolu Sohbetleri ve
Kocaeli, Sayı:32, http://download.garanti.com.tr/ anadolu_sohbetleri/anadolu_sayi32-09.pdf,
25.03.2013.
Yıldıztekin, A., (2012) “Kocaeli Lojistik Köyleri”, Dünya Gazetesi, 12.04.2012.
Zeytinci, H., Garanti Bankası İnternet Sitesi, Kriz Kocaeli’yi Etkiledi, Garanti Anadolu Sohbetleri ve Kocaeli,
Sayı:32, http://download.garanti.com.tr/anadolu_sohbetleri/anadolu_sayi32-09.pdf, 18.03.2013.
Zeytinoğlu, A., “Birikimlerimize Güveniyoruz”, Kocaeli Ticaret, Sayı:1, ss. 28-29, 2010.
-708-