SOSYAL DEĞİŞME, KADIN ve DİN Mesut İNAN Kadın konusu

SOSYAL DEĞİŞME, KADIN ve DİN
Ali Coşkun, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011, 198 s.
Mesut İNAN
Kadın konusu yaklaşık iki yüz yıldır tartışılan, yer yer şiddeti itibariyle toplumsal alanda deprem kadar etkileyici ve zamanla tartışmaların ekrana yansıyan kalp çizgileri gibi artıp eksildiği bir konudur. Konuyla alakalı yapılan
çalışmaların daha çok modern zamanları kapsadığı da bilinmektedir. Literatürümüzde kadın tarihi çalışmaları bulunmakla birlikte konuya toplumsal
değişme ve din açısından bakan çalışmaların son derece sınırlı olduğunu
görmekteyiz. Tanıtımını yapacağımız kitap bahsedilen boşluğu doldurmakla birlikte bundan sonra yapılacak olan çalışmalara bir yol haritası gösterme
bakımından önemli bir kitaptır. Kadının dini sosyal tarihini sosyal değişme
ekseninde ele almaya çalışan kitap, giriş, 15 ana başlık ve sonuçtan oluşmaktadır.
Kitabın ‚Giriş‛ bölümünde konunun önemi ve izlenilecek metotlara yönelik bilgiler verilmektedir. Diğer taraftan çalışmanın varsayımlarına da yer
verilmektedir. Konuyla ilgili literatüre de değinilen giriş bölümünde yazar,
beşeri ve toplumsal ihtiyaçları hangi cins daha çok sağlıyorsa fonksiyonel
açıdan o cinsin toplumda nispi bir üstünlük kazandığını belirtmektedir.
Kitabın ‚Sosyal Değişme, Kadın ve Din‛ isimli başlığında sosyal değişmenin çeşitli tanımlarına yer verilmekte ve sosyal değişme nazariyeleriyle
alakalı bilgiler verilmektedir. Sosyal değişme-din ilişkilerinden bahisle din
ve sosyal değişimin karşılıklı olarak birbirine etki ettiği vurgulanmaktadır.
‚Tarih Yazıcılığı İçinde Kadın‛ isimli başlıkta, tarihi yazan ve yapan kişilerin çoğunlukla erkek olduğu belirtilmekte ve bunun bir sonucu olarak da
kadınların uzunca bir süre istatistiklerde yer almadıklarını, bu durumun aynı zamanda kadının sosyal statüsünün de bir göstergesi olduğunu vurgula
Arş. Gör., SAÜ İlahiyat Fakültesi ([email protected])
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:XIII, Sayı: 23 (2011/1), s. 333-336
334 | Mesut İNAN
maktadır. Ayrıca yazar, kadının sosyal statüsünün düzeltilmesi ile ilgili hak
taleplerinin ve bu hakların düzeltilmesine yönelik gayretlerin iki yüz yıl
öteye gitmediğini belirtmektedir.
‚Mitolojide ve İlk Çağ Toplumlarında Kadın‛ isimli başlıkta yazar, kadın
tarihi hakkındaki çalışmaların çoğunun anaerkil teorilerle yazınlarına başladığını belirtmektedir. Yazar burada anaerkil dönemler hakkında bilgi vermekte ve anaerkillik teorisinin nasıl ortaya çıktığını kısaca belirtmektedir.
Yazar bu başlık içerisinde ilk çağdaki kadınların değişik toplumlardaki konumu hakkında özlü bilgiler verdikten sonra Yunan ve Roma toplumlarında
kadının statüsüne değinmektedir. Yazarın bu bölümde dikkati çeken vurgusu hem ilk çağdaki hem de Roma toplumlarındaki kadınla ilgili toplumsal
ve hukuki sahada ne denli düzenlemeler yapılırsa yapılsın bunların çoğunun eski olumsuz haline bir şekilde döndüğü ya da dönüştürüldüğüdür.
‚Tevrat ve İncil’de Kadın‛ isimli başlıkta yazar, Tevrat’ın kadına karşı
olumsuz tutumunun sırf kadın olmasından değil; çoğu zaman tahrif veya
tahrif olmasa bile Kutsal kitap yorumunun erkeksi bir zihniyetle yapılıp direkt olarak Kutsal Kitaba yansıtılmasından kaynaklandığını belirtmektedir.
İncil’deki kadınla ilgili metinlerin Tevrat’a göre daha ılımlı olduğu vurgulanmaktadır. İncil’deki kadın ile ilgili olumsuz metinlerin daha çok İncil’in
kendi metninde değil, Hz. İsa’ya ait olmayan hidâyete çağırma amaçlı havarilerce yazılmış mektuplarda yer aldığı belirtilmektedir. Bu başlıkta yazar
ayrıca Tevrat ve İncil’de çok evlilik sorunsalına da yer vermektedir.
‚Batılı Kadının Sosyal Tarihi‛ isimli başlıkta kadının modern süreçlerde
elde ettiği haklara ve bu hakları elde etmek için verdiği mücadelelere değinilmektedir. Yazar bu süreçler içerisinde Batılı kadının kendisini gösterdiği
yegane kurumun kilise ve manastırlar olduğunu belirtmekte, kilise ve manastırlar içerisinde kendisine yer edinen kadının rahibe kimlikleriyle toplumda saygı gördüklerini vurgulamaktadır.
‚İslam’da Kadının Tarihçesi‛ isimli başlıkta yazar, bunun başlıca bir monografi konusu olduğunu vurgulayarak ‚Cahiliye Dönemi Arap Kadını‛
ismini verdiği başlığa geçmektedir. Bu başlıkta yazar, Cahiliye Dönemi
Araplarında kadın konusunu Cevad Ali’nin fazlasıyla ele aldığını, konunun
uzamaması için Ali Bardakoğlu’nun Cahiliye Dönemi’nde kadın isimli tebliğinden yararlanma yoluna gidildiğini belirtmektedir. Yazar anlatılardan hareketle cahiliye kadınlarının konumunun diğer tüm toplumlarda olduğu gibi sosyal sınıflar arasında büyük farklar arz ettiğini belirtmekte, alt tabakaya
mensup ailelerin fakirlikten dolayı kızlarını diri diri toprağa gömerken zengin ve saygın kimi kadınların ticaretle uğraşıp Zehibe gibi melike dahi olabildiklerine vurgu yapmaktadır.
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XIII, Sayı: 23 (2011/1), s. 333-336
Sosyal Değişme, Kadın ve Din | 335
‚Kur’an’da Kadın‛ isimli başlıkta meşhur cennetten kovulma hadisesi
üzerine Kur’an’ın verileri ışığında değerlendirilmeler yapılmakta ve diğer
kutsal kitaplarla karşılaştırılarak konuya açıklık getirilmektedir. Bu başlıkta
miras, üstünlük, şahitlik ve yöneticilik gibi konular ele alınarak Kur’an’ın
kadına nasıl değindiğinden bahsedilmektedir.
‚Hz. Peygamberin Hayatında Kadın‛ isimli başlıkta yazar İslam Peygamberinin hayatta olduğu dönemle O’nun vefatından sonraki dönemde
kadın algısının değiştiğini belirtmektedir. Yazar, kadınların Hz. Peygamber
vefat ettikten sonra yavaş yavaş eve tıkılmaya başladıklarını belirtmekte ve
bu durumun daha sonra namaz saatlerinde mescide giriş çıkışlar ve zamanla
Cuma namazı ve bayram namazlarından da kovulup yalnızca vakit namazları ve Ramazan’da teravih namazı için camiye girmeye kadar varan yasaklara dönüştüğünü vurgulamaktadır.
‚İslam Tarihinde Kadın‛ isimli başlıkta ise yazar, Ömer Rıza Kehhale’nin
A’lamu’n-Nisa fi Alameyi’l-Arap ve’l-İslam isimli eserinde yer alan, tarih boyunca Tefsir, Fıkıh, Tasavvuf, Kıraat ve Hadis gibi ilimlerle iştigal etmiş kadın isimlerine yer vermektedir.
‚İslam Tarihinde Yönetici Kadınlar‛ isimli başlıkta bilim sahasındaki kadar olmasa da kadınların zaman zaman yönetimde söz sahibi olduklarından
bahsedilmektedir. Yazar, İslam tarihindeki kadınların durumunun kendi
asırlarında diğer toplumlarda yaşayan kadınlarla kıyaslandığında oldukça
üstün bir konumda olduğunu belirtmektedir. Gerçekten de yer yer melikelerin çıktığını göz önünde bulundurursak bu durumun yazarın görüşünü desteklediği görülmektedir.
‚Türk Kadınının Sosyal Tarihi‛ isimli başlıkta yazar, Ziyaeddin Fahri
Fındıkoğlu ve Ziya Gökalp’ten alıntılar yapmak suretiyle İslam öncesi Türkler’de ailenin çok önemli bir yere sahip olduğunu ve kadının konumunun da
diğer topluluklardaki kadının konumuna göre oldukça iyi olduğunu belirtmektedir.
‚Osmanlı Kadınının Sosyal Tarihi‛ isimli başlıkta yazar, Türk kadınlarının İslam’dan önceki dönemde sosyal hayatın içerisinde yer aldığını, bu olgunun Anadolu’ya ilk yerleşmelerden sonra da devam ettiğini, zamanla bu
durumun değişerek Türk kadınının bilhassa şehirlerde toplum hayatı içerisinde gözükmez olduğuna vurgu yapmaktadır. Bu başlıkta özellikle Selçuklu döneminde ahilik teşkilatının bir kolu olan Baciyan-i Rum’a, zenaat faaliyetlerinde çalışan kadınlara değinilmekte ve konunun daha geniş özetini
verme açısından Osmanlı’da kadının faaliyetlerine değinilmektedir. Yazar
örgün öğretim dışında eğer maddi imkanları yerindeyse pek çok sahada kadının sosyal hayatta yerini aldığını belirtmekte, özellikle 18. ve 19. yüzyıldan
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XIII, Sayı: 23 (2011/1), s. 333-336
336 | Mesut İNAN
itibaren Batı etkisiyle Osmanlı toplumunda feminist söylemlerin baş göstermeye başladığını vurgulamaktadır. Yazarın bu başlıktaki ana vurgusu
kadın konusunun tartışıldığı ortamların genel olarak zengin çevreler olduğu
ve halkın böyle bir sorunun varlığından haberdar dahi olmadığıdır.
‚Cumhuriyet Döneminde Kadın‛ isimli başlıkta yazar, Cumhuriyet tarihimiz içinde kadın konusunun Osmanlı’daki kadın probleminden kopuk
olmadığını belirtmektedir. Yazara göre bir kısım Osmanlı aydınının düşündüğü kadın tipi Cumhuriyetle birlikte açığa çıkmıştır ve kadınlar inkılaplarda ön sıralarda yer almıştır. Yazarın bu başlıkta üzerinde durduğu konulardan biri de kadının özgürlük mücadelesinde 80’li yıllardan sonra özgürlüğün başörtüsü ile kullanılıp kullanılamayacağı ile ilgili süregelen tartışmalardır.
‚Türkiye’de Aydın Kadınlara Göre Din ve Kadın‛ isimli başlıkta yazar,
konu ile ilgili doktora tezi yapan Mustafa Tekin’in ulaştığı sonuçlara özet
olarak yer vermektedir. Kitabın Sonuç bölümünde ise yazar kadının yaşadığı dönem içerisinde kendi toplumundaki sosyal konumu üzerine yapılan çalışmaların yaklaşık olarak 19. yüzyılın ikinci yarısında yapılmaya başladığını
belirtmektedir. Kadınların mensup oldukları sosyal tabakaya, mensup oldukları topluma ve bu mensubu olunan topluluğun inandığı dinin de etkisiyle rolünün farklı farklı duruşlara sahip olduğu yazar tarafından sonuç
olarak vurgulanmaktadır.
Sonuç olarak kitap kadının sosyal tarihine vurgu yaparak toplumsal değişme içerisinde kadının konumunun tarihsel süreç içerisindeki yerine ve bu
değişiminin farklı atmosferlerde nasıl cereyan ettiğine dair özlü bilgiler
vermektedir.
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XIII, Sayı: 23 (2011/1), s. 333-336