KOBİ`ler ve mikro işletmelerin çevresel performanslarını incelemek

KOBİ’ler ve mikro
işletmelerin çevresel
performanslarõnõ incelemek
ve yönetmek için görsel,
basit ve pratik bir araç
TMMOB
Çevre Mühendisleri Odasõ
Eko-haritalandõrma
Küçük, orta ve mikro işletmelerin çevresel performanslarõnõ incelemek ve yönetmek için
görsel, basit ve kolay bir eko-yönetim aracõdõr.
Eko-haritalandõrma:
! Çevresel verilerin elde edilmesi için basit, yaratõcõ ve sistematik bir yöntem,
! Firmanõzõn fiziksel gerçekliğini temel alan bir bilinçlendirme ve eğitim aracõ,
! Tüm çalõşanlarõn kullanõmõna açõk kolay bir iletişim aracõ,
! EMAS ve ISO 14001 gibi çevre yönetim sistemleri için görsel bir “kendin-yap” yönetim aracõ,
! Firmalarõn çevresel davranõş tarzõndaki değişikliklerinin dinamik bir envanteridir.
“Küçük bir resim uzun bir konuşmadan daha fazlasõnõ söyleyebilir!”
İçindekiler
Sayfa
KOBİ’ler, mikro işletmeler ve çevre yönetim araçlarõ
1
Eko-haritalandõrma nedir?
2
Eko-haritalar nasõl kullanõlõr?
3
Çevresel mini-denetim
4
1.
Eko-harita: kentsel konum
5
2.
Eko-harita: sorunlar
6
3.
Eko-harita: su
7
4.
Eko-harita: toprak
8
5.
Eko-harita: hava, kokular, gürültü, toz
9
6.
Eko-harita: enerji
10
7.
Eko-harita: atõk
11
8.
Eko-harita: riskler
12
İş programõ
13
Çevre klasörü
14
Eko-haritalandõrma örnekleri
15
Eko-haritalandõrma ve EMAS
16
Eko-haritalandõrma ve ISO 14001
16
Daha fazla bilgi için
17
KOBİ’ler, mikro-işletmeler ve çevre yönetim araçlarõ
KOBİ’ler ve mikro işletmelerde çevre yönetimi sorunlu bir alandõr.
Küçük, orta ve mikro büyüklükteki işletmeler etkinliklerinin çevresel etkilerini yönetmekte
somut sorunlarla karşõlaşõrlar.
Çevre yönetimi için gerekli araç ve kaynağa sahip değildirler.
Ancak en büyük sorun, bilinç ve davranõşlarõn değişimiyle ilgilidir.
Pazar artõk çevresel konularõ da dikkate almakta; firmalardan EMAS ve ISO 14001 gibi
çevre yönetim sistemleri talep etmektedir.
Çok yakõnda en küçük firmalar bile, müşterilerine, kamu denetçilerine, sivil toplum
kuruluşlarõna, sigorta şirketlerine, komşularõna ve meslek örgütlerine, işletmelerinde çevre
yönetimi uyguladõklarõnõ göstermek zorunda kalacaklardõr.
Halihazõrda geliştirilmiş eko-yönetim araçlarõ olmasõna rağmen, bunlar genellikle küçük ve
mikro işletmeler için çok karmaşõktõrlar.
KOBİ’lere çevre yönetimi konusunda yardõmcõ olmak için geliştirilen araçlar gittikçe
artmaktadõr. Ancak bu araçlarõn çoğu küçük ve mikro firmalar için çok karmaşõk olarak
değerlendirilmektedir. Firmalar bu araçlarõn, sadece bürokratik işlemleri artõracağõnõ
düşünmektedirler. Tüm Avrupa’da gittikçe yaygõnlaşan EMAS ya da ISO 14001 gibi çevre
yönetim standartlarõna uymak ya da bu sistemleri kullanmak küçük firmalarõ korkutmaktadõr.
Görsel, basit ve pratik araçlara ihtiyaç vardõr.
Küçük yapõlar taleplere göre ve sözlü kültüre dayalõ çalõşõrlar. Bu yapõlardaki çokça değişken,
kimi zaman düşük eğitim seviyeleri ve belgelemeden çok görsel bir kültürün hakim olduğu
gerçeği göz önünde tutulmalõdõr. Uygun araçlara ve desteğe gereksinim vardõr. Bir işletmenin
çalõşanlarõnõ bir araya getirir; onlarõn bilgi birikimlerini, sezgi ve deneyimlerini sorarsanõz size
kõsa bir sürede firmanõzdaki çevre yönetiminin genel bir resmini sunabilirler.
Çabuk ve görsel bir çevresel denetim, danõşmanlar tarafõndan yapõlacak pahalõ bilimsel
çalõşmalara denk sonuçlar verebilir. Maliyetsiz olarak hazõrlanabilen eko-haritalar çevre
yönetiminizin Polaroid fotoğraflarõ gibidir; bilimsel bir çalõşmaysa yüksek çözünürlüklü bir
görüntü elde etmenizi sağlar. Her ikisi de olumlu eylemler gerçekleştirmenize yardõmcõ olur.
Yol haritasõ tüm ülke demek değildir!
Eko-haritalandõrma, çalõşanlarõ çevre yönetimine katan görsel ve kullanõmõ kolay bir araçtõr.
Çevre yönetiminin iyileştirilmesine katkõda bulunan ve ISO ya da EMAS’a göre oluşturulacak
daha formal bir çevre yönetim sistemi için sağlam bir temel sağlayan bir yol haritasõdõr.
1
Eko-haritalandõrma nedir?
Eko-haritalandõrma küçük firmalara çevre yönetimi uygulamalarõnda yardõmcõ olan özgün ve
basit bir araçtõr. Eko-haritalandõrma:
•
•
•
•
•
•
uygulama ve sorunlarõn bir envanteri,
sahada çevresel bir değerlendirme yapmak için sistematik bir yöntem,
resimlerden yararlanarak durum tespiti yapan bir bilgi toplama yöntemi,
bir çalõşma ve bilinçlendirme aracõ,
KOBİ’ler için bir “kendin-yap” aracõ,
Çalõşanlarõn katõlõmõnõ sağlayan bir araçtõr.
Eko-haritalandõrma çevre yönetimi için aydõnlatõcõ bir araçtõr:
•
•
•
•
•
•
•
çevresel değerlendirme için pratik bir yöntem,
eğitim ve iletişim için destekleyici bir araç,
veri toplamaya yardõm eden ve firmanõz için
çevresel dokümantasyonun temelini oluşturan
bir araç,
firmanõzõn çevresel sorunlarõnõn tanõmlanmasõ
ve önceliklerinin belirlenmesi için
kullanõlabilecek bir yöntem,
firmada her seviyedeki çalõşanõn kullanõmõna
uygun,
yazõlõ prosedürler ve talimatlar olmaksõzõn tüm
çalõşanlarõn katõlabileceği bir çalõşma,
tüm paydaşlar için yararlõ bir yöntemdir.
Su, toprak, hava, atõk yönetimi için eko-haritalarõn geliştirilmesi kendi
içinde bir amaç değildir. Esas amaç bu haritalarõn firmanõn çevresel
performansõnõn
gözden
geçirilmesi
ve
iyileştirilmesi
sürecinde
kullanõlmasõdõr.
2
Eko-haritalar nasõl kullanõlõr?
• Gerekli malzemeler:
A-4 büyüklüğünde kağõt ve bir fotokopi makinesi.
• Gerekli zaman:
Her harita için bir saatten kõsa bir süre.
• Ne zaman yapmalõ?
Muhasebe yõlõnõn sonunda.
• Hangi sõklõkta güncellenmeliler?
Her yõl, işletme yenilendiğinde ya da
genişletildiğinde.
• Dosyalama:
Çevre Yönetim Sistemi belgeleri ve/veya
yõllõk hesaplarla birlikte.
• Kim kullanabilir?
Eko-haritalar, küçük imalatçõlardan ve hizmet
sunan firmalardan, büyük işletmelere ve yerel
yönetimlere kadar farklõ bir çok firma ve kuruluş
tarafõndan kullanõlabilir.
Eko-haritalar nasõl çizilir?
1- Kentsel konum haritasõ
Sahanõn, araç parklarõnõ, giriş alanlarõnõ, yollarõ
ve işletmenin çevresini de içeren bir krokisini
çizin. Kroki gerçek durumu göstermelidir
(2 kopya).
2- Saha haritasõ
İşletme sahasõnõn iç mekanlarõ da gösteren ölçekli bir planõnõ çizin. Yapõlacak çalõşmanõn temelini
oluşturacak olan bu haritadan 6 kopya çoğaltõn. Haritalar gerçek durumu yansõtmalõdõr, basit, anlaşõlõr
ve ölçekli olmalõdõr. Her haritaya tarih, ad ve bir referans numarasõ verilmelidir. Alan içinde yönünüzü
bulmanõzõ kolaylaştõracak birkaç nesneyi haritalara ekleyebilirsiniz (örneğin makineler, kazanlar, vb.).
Eğer işletme sahasõ çok sayõda farklõ alan içeriyorsa, her alan için ayrõ harita hazõrlayõn ve daha sonra
bu haritalarõ bir araya getirin.
3- Semboller
Kendi sembollerinizi geliştirin; en az iki sembol kullanmaya dikkat edin.
Tarama çizgileri: küçük sorun
(alan gözlenmeli; sorun üzerine çalõşõlmalõ)
Çember: büyük sorun
(hemen çözülmeli, düzeltici eylem uygulanmalõ)
Sorun büyüdükçe çemberi kalõnlaştõrõn.
Eko-haritalarõnõzõn kalitesini artõrmak için standartlaştõrõlmõş resim işaretleri
kullanabilirsiniz.
3
Çevresel Mini-denetim
Eko-haritalarõnõzõ çizmeye başlamadan önce, birkaç dakikanõzõ ayõrarak bütün
çalõşanlarõnõzla birlikte bir mini-denetim yapõn. Sorularõ hõzlõ ve sezgilerine göre
cevaplamalarõnõ isteyin: her soru tek bir çarpõ işareti ile cevaplansõn.
##
120 saniyede firmanõzõn çevre yönetimi
denetimi
Hammadde kullanõmõ
Enerji seçimi ve kullanõmõ
Su ve atõksu kullanõmõ
Atõk önleme ve azaltma
Geri dönüşüm ve atõklarõn ayrõ toplanmasõ
Hava kirliliği, toz ve kokular
Ürün depolama
Gürültü ve titreşim azaltõmõ ve kontrolü
İşyeri sağlõğõ ve güvenliği
Çalõşanlarõn ve malzemelerin taşõnmasõ
Çevresel kazalar için önlemler
Çevresel bilgi (iç ve dõş)
Tedarikçiler ve taşeronlarla iletişim
Mallar ve hizmetler için yeşil-planlama
İşletmenin çevresi
Yöneticilerin motivasyonu
Çalõşanlarõn motivasyonu
İdari durum
GENEL DURUM (TOPLAM)
4
#
☺ ☺☺
1.
Eko-harita: kentsel konum
Bu harita işyerinizin kent içindeki yerleşimini gösterir
•
•
•
•
•
•
•
•
İşletmenizin bulunduğu yöreyle etkileşim
alanlarõ nerelerdir?
Kullanmakta olduğunuz arazinin kullanõm izni
nedir? (örn. ticari, sanayi vb.)
Etkinlikleriniz nasõl bir araç trafiğine yol
açõyor?
Firmanõzõn yöredeki yeri/konumu nedir?
50 metre yarõçapõndaki alan içerisinde bulunan
binalarõn yer üstünde kalan kat sayõlarõnõ belirtin (çatõ
katõ hariç).
Alan kullanõmõ (araç parkõ, bina vs.)
Firmanõn ana kapõsõnõ ve diğer giriş noktalarõ
Trafiğin akõş yönü
Ayçörekleri ve trafik
Küçük bir işletmenin çevreye en doğrudan etkisi trafikle ilgilidir. Örneğin, şehir merkezindeki küçük
bir fõrõn bile yõlda 350.000’in üzerinde araba hareketine neden olur.
Hesaplamak ister misiniz?
Etkinliklerinizle bağlantõlõ olarak çalõşan araç sayõsõnõ belirleyin ve işletmenizin çevresinde 1 km
yarõçapõndaki bir alan içerisinde yaptõklarõ manevralarõ tahmin etmeye çalõşõn. Aşağõdaki tablo,
yaratõlan hava kirliliğini hesaplamanõza yardõm edecektir.
.
Emisyonlar gr/km
CO2 (Karbon dioksit)
NOx (Nitrojen oksit)
CO (Karbon monoksit)
Hafif taşõtlar, benzin
250
2,53
2,53
Hafif taşõtlar, dizel
133
0,55
0,55
Ağõr taşõtlar, dizel
837
19,2
19,2
•
Çizin
•
Belgeleyin
•
Tahmin edin
•
Komşu alanlarõn
kullanõmõ (mesken,
yeşil alan, sanayi)
•
Kadastro araştõrmasõ
•
Yüzey
•
Alanla ile ilgili diğer
idari incelemeler
•
•
Varolan ihtilaflõ
faaliyet izinleri
Araç filonuz (otomobil, •
kamyon, v.b.)
•
Kullanõmda olan ve
•
kullanõlabilir park
alanlarõ
•
Giriş-çõkõş hareketleri
(firma, taşõma, çalõşan
ve müşteri araçlarõ
vb.)
Birim ürün/hizmet
başõna düşen araç
hareketi sayõsõ
•
•
Yollar ve trafiğin akõş
yönü
Çeşitli trafik tiplerinin
ve yol büyüklüklerinin
önemini göz önünde
bulundurun
•
5
•
•
Hesaplayõn
İnşa tarihi
Çalõşan sayõsõ
Binalarõn yaşõ
2.
Eko-harita: sorunlar
Bu eko-harita çalõşma planõnõzõn ilk adõmõdõr
Tartõşmalar doğrultusunda, işletmenizin
durumunun kõsa bir özetini ve çevresel minidenetimin sonuçlarõnõ içermektedir. Bu eko-harita,
işletmenizin malzeme ve enerji akõşõnõn (kg.,
kWsaat, m³ vb.) girdi-çõktõ analizi ile
tamamlanmalõdõr
•
•
•
•
•
Bacalar ve havalandõrma boşluklarõ
Kaplar ve kutular
Önemli faaliyet alanlarõ
Gürültü
Komşularla sorun yaratabilecek alanlar
Özel bir önemini tespit ettiğiniz bir sorun için (gürültü gibi)
ayrõ bir eko-harita geliştirmelisiniz.
Tüketim değerlendirmesi
Bu ilk çevresel gözden geçirmeye tüm çalõşanlar
dahil olmalõdõr. Bu çalõşmayõ takiben,
işletmenizin muhasebe kayõtlarõnda bulunan
verileri kullanarak, malzeme ve enerji akõşõnõn
eksiksiz bir değerlendirmesini hazõrlayõn. Verileri
etkinlikleriniz ile ilişkilendirmeli ve kendinize özel
göstergeler geliştirmelisiniz.
Girdi
Çõktõ
•
hammadde
•
sõvõ ve katõ atõklar
•
enerji
•
hava kirleticileri
•
su
•
sorunlar, gürültü, kokular
•
nakliye
•
arsa kullanõm izni
•
paketleme
Örnekler
•
•
•
enerji: x litre mazot/yõl/m² çalõşma alanõ
kaynaklar: x litre su/kg ürün
atõk: birim ürün ya da hizmet başõna düşen x kg atõk
Bir yõllõk süre için göstergelerin karşõlaştõrõlmasõ, işletmenizin gelişimini gösterir.
•
Çizin
•
Belgeleyin
•
Tahmin edin
•
Hesaplayõn
•
Havaya deşarj
noktalarõ
•
Vergi bildirimi
•
•
İzin süreleri (yõl)
•
Gürültü ve koku
kaynaklarõ
•
Komşu şikayetleri:
mektuplar, tebligatlar,
yasal tutanaklar
İşletmenizin ilk
tahmini
değerlendirmesi
•
Ödenmiş vergiler
•
•
Atõk ve tehlikeli ürün
depolama alanlarõ
Vergiler, ücretler,
sigorta
•
Tüketim
•
Çevresel maliyet
•
Akõş analizleri
•
Makine bakõmõ
sertifikalarõ
•
Malzeme
değerlendirmesi
•
Mali bilgi
•
Çevresel performans
6
3.
Eko-harita: su
Bu eko-harita, su tüketiminizi ve atõk su deşarjõnõzõ inceler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Nerelerde yüksek miktarda su tüketimi
var?
Tehlikeli ürünlerin kanalizasyona
boşaltõldõğõ noktalar nerelerdir?
Ürün değiştirme olanaklarõ
Olasõ kazalar
İsraf ve kötü alõşkanlõklar
Maliyet tasarruf alanlarõ
Kanalizasyon kanallarõ
Kötü uygulama alanlarõ
Boru tesisatõ
DURDURUN! İzin verilemez (Kanalizasyonda
yağ)
Bir damla suyun bir buluttan musluğunuza ulaşmasõ beş yõl alõr.
•
•
•
Kontrol edin
Tüketiminizi ölçün!
Sudan tasarruf edin!
Su, korunmasõ ve boşa harcanmamasõ gereken bir
kaynaktõr. Bir insan günde ortalama olarak 70 litre
su tüketir. Sizin işletmeniz, normal bir insan ile
karşõlaştõrõldõğõnda bir yõl için ne kadar su
tüketmektedir? Su kirliliği açõsõndan hangi faaliyet
alanlarõ tehlikelidir (örneğin boyama kabini ya da
boya sõyõrma)? Kanalizasyon kanallarõnõn nerelerden
geçtiğini kontrol edin. Bir damla petrol ürününün
5000 litre sudan daha fazlasõnõ kirlettiğini unutmayõn.
•
Çizin
•
Belgeleyin
•
Tahmin edin
•
Hesaplayõn
•
Sõvõlarõn akõtõldõğõ
yerler
•
Yõllõk su faturalarõ
•
İsraf
•
Tüketim
•
Boru ve boşaltma
sistemleri
•
Atõk su boşaltõm
izinleri ve vergileri
•
Su gerektiren
faaliyetler
•
Ana tüketim
kaynaklarõ
•
İyileştirme yöntemleri
•
Atõksu sistemi planõ
•
Su bedelleri
•
•
Ana tüketim alanlarõ
(yõkama makineleri
vb.)
•
Herhangi bir
iyileştirme yöntemi
kullandõysanõz,
tedarikçiden teknik
raporlar
•
Kirleticiler
Yõllõk temizlik
maddeleri tüketimi
•
Kötü uygulamalar
•
Diğer ürünler
•
Kirleticilerin etkileri
•
Deşarj ölçümleri
7
4.
Eko-harita: toprak
Bu eko-harita, yeraltõ sularõ ile ilişki olarak yanõcõ, tehlikeli ve zararlõ ürünlerin depolanmasõnõ
inceler
•
•
•
•
•
Kaza söz konusu olduğunda yeraltõ sularõ için
herhangi bir tehlike söz konusu mudur?
Eski su tanklarõnõz nerede durmaktadõr?
Toprak kirliliği?
Kaza anõnda uygulanacak yöntemler?
Depolama alanlarõnõn zeminleri beton mudur,
havalandõrmalarõ var mõdõr, depolama alanlarõ
bölmelere ayrõlmõş mõdõr?
•
•
•
•
Depolama alanlarõ
Su tanklarõ
Fõçõlar ve kutular
Risk alanlarõ
Toprağa sõzan 1 litre yakõt 1000 m³ yeraltõ
suyunu kirletebilir. Bu yüzden, işletmenizin
geçmişini bilmeniz çok önemlidir (eski su
tanklarõnõn yerleri vb.) Kirlenmiş toprak
işletmenizin değerini düşürür. Bazõ Avrupa
ülkelerinde, işletmeler ve üzerinde yer
aldõklarõ arsa satõldõğõnda, avukatlar toprak
kalitesine ilişkin bir beyan talep etmektedirler.
Toprak kirli ise temizlenmesi gerekmektedir.
(şu an ortalama olarak metrekaresi 125
Euro’ya ($138) mal olmaktadõr).
•
Tehlikeli ürünlerinizi iyi, güvenilir koşullarda
depolayõnõz!
Kazara oluşan dökülmelerde ne yapacağõnõzõ
biliyor musunuz?
•
•
Çizin
•
Belgeleyin
•
Tahmin edin
•
Hesaplayõn
•
Depolama alanlarõ
•
•
Eski su tanklarõ
•
Su geçirmez yüzey
•
Su tanklarõ
Ürünler üzerindeki
güvenlik etiketleri
Toprağõn geçirmezliği
•
Sabit stok (litre)
“Şüpheli” fõçõlar,
kaplar, paletler
Zemin analizi
•
•
•
•
Su tanklarõnõn
yerleşimi
•
Ürün çeşitleri
•
Akõşlarõn hesaplanmasõ
•
•
Tanklarda ve fõçõlarda
depolama
Su toplama alanlarõ
•
Sõzõntõ
8
5.
Eko-harita: hava, kokular, gürültü, toz
Bu eko-harita tüm emisyon noktalarõnõ ve makinelerin işleyişini inceler
•
İşletmenizin içerisindeki havanõn kalitesi
nedir?
Gürültü kaynaklarõna dikkat ediyor
musunuz?
Tüm filtreler düzenli olarak değiştiriliyor
mu?
Kazanõnõza en son ne zaman bakõm
yaptõrdõnõz?
•
•
•
•
•
•
•
•
Bacalar
Tasfiye cihazlarõ (aspiratör, vantilatör)
Gürültü
Uçucu ürünler
Kötü uygulama alanlarõ
İşletmeniz kentsel alanda bulunuyorsa gürültü sorununa özellikle dikkat
etmelisiniz. Bir test yapõn. Yerleşiminizin hemen yanõnda sesinizi
yükseltmeden konuşamõyorsanõz, 65 desibeli (dB) aşmõşsõnõz demektir.
Atmosferik emisyonlar temel olarak õsõtma düzenekleri ve jeneratörlerden kaynaklanmaktadõr.
Hesaplamak ister misiniz?
Sera etkisi – CO2
Sis – NOx
Asit yağmuru – SO2
Doğal gaz (g/m³)
Mazot (g/litre)
1879
3,01
0,027
3136,5
3,35
3,6
Kentsel konum haritanõz için hesaplanmõş toplamõ 5 ile çarparak, toplam CO2 miktarõnõ hesaplayõn. Bir
karşõlaştõrma yapõn: gelişmiş bir ülkede yaşayan bir kişi yõlda 1,8 ton CO2 üretmektedir.
•
Çizin
•
Belgeleyin
•
Tahmin edin
•
Hesaplayõn
•
Çatõdaki açõklõklar ve
vantilatörler
•
Bakõm sertifikalarõ
•
Çalõşma yöntemleri
•
•
Ana emisyon noktalarõ
•
Teknik yönergeler
•
Ürün kalitesi
Uçucu kirleticilerin
miktarõ
•
Ürün güvenlik
yönergeleri
•
Filtre ve borularõn
durumlarõ
•
Bakõm düzenliliği
•
Normlar
•
İzinler
•
Rahatsõz edici kokular
•
Gürültü seviyeleri
9
6.
Eko-harita: enerji
Bu eko-harita enerji tüketiminizi ve etkilerini inceler
•
•
•
İsraf alanlarõ nelerdir?
Uyumlu elektrik düzenekleri
Isõ kayõplarõ nerelerde meydana
gelmektedir?
•
•
•
Aşõrõ aydõnlatma
Enerji kaybõ
Gereğinden büyük makineler
Hesaplamak ister misiniz?
Enerji tüketiminizi kWsaat’a çevirin
Tüketilen kaynaklar
•
Bu enerjiyi üretmek için gereken eşdeğer
miktardaki kaynaklara göz atõn.
1.000 kWsaat enerji üretmek için gerekli
kaynaklar
Üretilen enerji
(kWsaat)
Benzin:1 litre (36 MJ)
3
10
•
Kahverengi kömür
1.300 kg
•
Gaz:1 m (40,6 MJ)
11,28
•
Yüksek enerji-değerli atõk
1.500
•
Propan:1 ton (46,4 GJ)
12.880
•
Düşük enerji-değerli atõk
3.500
•
Kömür:1 ton (30, 6 GJ)
8.500
•
Ağõr yakõt
2.201
•
Odun:1 stere (5,6 MJ)
1,56
•
Güneş panelleri
12.500 m2
•
Uranyum
0,022 gr
•
Doğal gaz
270 m3
•
Su (10 m yükseklikte set)
43.200 m3
•
Antrasit kömür
320 kg
•
Çizin
•
Belgeleyin
•
Tahmin edin
•
Hesaplayõn
•
Makinelerin konumu
•
Bakõm sertifikalarõ
•
•
Tüketim (kWsaat)
•
Gereksiz aydõnlatma
•
Faturalar
Enerji çeşidi ve
kullanõmõ
Enerji verimliliği
Isõ kaybõ alanlarõ
•
Makinelerle ilgili teknik
•
yönergeler
Yalõtõm
•
•
•
•
10
Reaktif elektrik
Atõk kategorileri
7.
Eko-harita: atõk
Bu eko-harita atõk yönetimi ve önleme yöntemlerini inceler
•
•
•
•
Aşõrõ aydõnlatma
Geri dönüşüm seviyesi nedir?
Hangi önleyici tedbirler alõndõ?
Tedarikçileriniz malzemeleri geri
almakla yükümlü mü?
•
•
•
Kaplar
Deşarj yönü
Evsel/tehlikeli olmayan ve zehirli/tehlikeli
atõklarõn karõşõmõ
Kötü uygulama alanlarõ
Konteynerler
•
•
Hesaplamak ister misiniz?
1-5: az çok iyi yönetim
6-10: yönetim yok
11-15: sorunlarõn kaynağõ yönetim eksikliği
16-20: yönetim eksikliği ciddi sorunlara yol açõyor
Örnek
1. Kağõt ve paketleme kartonlarõ
2. Lastikler
0’dan 20’ye kadar
puanlama farklõ kriterleri
hesaba katar: ürünlerin
tehlikeli olmasõ,
alternatif çözümler
bulma olasõlõğõ (geri
dönüşüm vb.) gibi.
Rakamlarõnõzõ bir
tabloya yerleştirin. Bir
grafik yapõn; atõk
yönetiminin zayõf olduğu
ya da hiç olmadõğõ alanlar anõnda belirecektir. (Bu grafiği
şirketinizde herkesin görebileceği bir alana yerleştirin.)
Verilen örneği inceleyin.
3. Metal olmayan araba parçalarõ
4. Piller
5. Geri dönüşüm atõklarõ
6. Boş yağ filtreleri
7. Aerosolller
8. Paketleme kimyasal ürünleri
9. Boş boyalar
10. Kabin filtreleri
11. Hurda
3
1
5
2
20
15
15
16
15
15
10
Yeşil alanda mõsõnõz? Tebrikler!
•
Çizin
•
Kaplar ve konteynerler •
•
Atõk akõşõ yönü
•
Kötü uygulama
alanlarõ
•
Belgeleyin
•
Tahmin edin
•
Hesaplayõn
Nakliye firmalarõndan
sertifika
•
Atõk türleri
•
•
Geri dönüşüm seviyesi
Her yõl çõkan atõk
miktarõ
•
Önleyici tedbirler
•
Atõk için ödenen
vergiler
•
Atõk kategorileri
•
Geri dönüşüm seviyesi
•
Yõllõk faturalar
•
Akõşlarõn
değerlendirilmesi ve
dönüşümü
11
8.
Eko-harita: riskler
Bu eko-harita kaza ve kirlilik risklerini tanõmlar
•
•
•
•
•
•
•
•
Ulaşõlabilir ve net tanõmlanmõş acil durum
çõkõşlarõ?
Bilinen acil durum prosedürleri?
Tehlikeli durumlar?
Nerelerde kanserojen, alerjiye neden olan
ürünler kullanõyorsunuz?
Kazara dökülmeler
Düşme tehlikeleri
Yasalarla uyumsuzluk
Çözücü buharõ ve patlama riski
Standart işaretler kullanõn!
Sağlõkla ilgili riskler, örneğin: tehlikeli ürünlerin emilimi ve solunmasõ veya
bedensel zarara yol açan kazalar
Çevresel riskler, örneğin: ürün sõzõntõsõ, kazara dökülmeler sõvõ, zehirli madde
kullanõmõ
Yangõn riskler, örneğin: patlamalar veya zehirli madde yayõlõmõ
Hazõrlõklõ olmalõsõnõz. Acil durum prosedürlerini ve telefon numaralarõnõ
bilmelisiniz
•
Çizin
•
Belgeleyin
•
Tahmin edin
•
Hesaplayõn
•
Yangõn söndürme
aletlerinin yeri
•
Zehirlilik belgeleri
•
Makinelerin durumu
•
Kaza sayõsõ
•
Acil durum çõkõşlarõ
•
Acil durum
prosedürleri
•
Geri dönüşüm seviyesi •
•
Risk alanlarõ
•
İzinler
•
Acil durum hizmetleri
•
Yangõn hizmetleri
•
Zemin durumu
•
Kaza raporlarõ
12
•
Çalõşanlar için eğitim
süresi
Depodaki tehlikeli ve
zehirli ürünlerin
yüzdesi
İş programõ
Eğer asetatlar kullanarak eko-haritalarõnõzõ üst üste koyarsanõz, çevresel
öncelikleriniz netleşecektir
Sorunlarõnõzõ ciddiyetlerine
göre sõralayõn. Öncelikle,
koyu çizgiyle çevrelenen
sorunlarla ilgilenin.
Öncelik çalõşanlarõn
sağlõğõnõ, güvenliğini ve
çevreyi ilgilendiren
sorunlara verilmelidir.
riskler
atõk
enerji
hava, kokular, gürültü, toz
su
Hepsi bir arada
Daha sonra risk alanlarõ
hakkõnda düşünün ve
çözümler geliştirin. Bu
yaklaşõm her yõl bir defa
tekrarlanmalõdõr.
İlerlemenizi ölçün ve çevresel performansõnõza ait kendi göstergelerinizi
geliştirin
Atõk miktarõ (kg/◊)
Enerji tüketimi (kWsaat/◊)
Emisyonlar CO2, NOx, SO2, vs. (kg/◊)
Paketleme malzemesi (kg/◊)
Taşõma (km/◊)
Çevre için harcanan para (Euro, $, vs. /◊)
Gerçekleştirilen çevresel eylemler (saat/◊)
Her yõl yaşanan kazalar (sayõ/◊)
Çalõşanlarõn eğitimi (saat,yõl /◊)
Vs.
(◊ birim ürün veya hizmet birimidir.)
13
Çevre Klasörü
I.
Şirket verileri
Genel veriler
• Şirket kimlik kartõ (adres, kanunlar, ruhsatlar, idareciler)
• Tarihsel gelişim (kuruluş yõlõ, çalõşma, vs.)
Şirket çalõşmalarõ
• Organizasyon şemasõ
• Üretim prosesleri
• Ürünler ve hizmetler
• Malzeme ve enerji akõşlarõnõn hesaplanmasõ
• Çevresel maliyetler (yatõrõm, vergi, ücretler, sigorta, para cezalarõ)
II.
•
•
•
•
Kentsel konum
Şirket haritalarõ (mimari ve kentsel konum)
Şirketin etrafõnõn çevresel kalitesi (parklarõn yakõnlõğõ, nehirler, sanayi tesisleri, konutlar)
Üçüncü taraflarla ilişkiler (toplumsal ve bölgesel yetkililer, komşular)
Çevre temalõ eko-haritalar
III.
Su ve atõksu
• Su tüketimi
• Atõksu miktarõ ve kalitesi
• Atõksu arõtõmõ
• Kanalizasyon sistemi
• Atõksu yönetimi
IV.
•
•
•
•
Toprak ve yeraltõ suyu
Kimyasal ürünlerin depolanmasõ
Zemin türü; drenaj ve su toplama sistemlerine göre yeri
Depolama riskleri
Toprak analizleri
V.
•
•
•
•
•
Hava, gürültü ve titreşimler
Gürültü kaynaklarõ ve ölçümleri
Arazi ve arazi sõnõrlarõ
Emisyon noktalarõ
Gaz emisyonlarõ ve kokular
Emisyonlarõn azaltõlmasõ
VI.
Enerji
• Enerji tüketim noktalarõ
• Isõ kaybõ alanlarõ
• Enerji kullanõmõnõn azaltõlmasõ
VII.
Atõk
• Atõğõn kaynağõ
• Atõğõn depolanmasõ
• Atõk giderimi
• Atõk yönetimi
VIII. Acil durum hizmetleri ve riskler
• Acil durum hizmetleri ve prosedürler
• Tehlikeli ve yanõcõ maddelerin depo haritalarõ
• Acil durum adresleri (itfaiye, ambulans, vs.)
IX.
Çevresel eylem planõnõz
14
Örnek Eko-haritalandõrma Uygulamalarõ
+ Olivier Héaulme
Neuville-St-Vaast - Fransõz KOBİ
+ Çevresel etkileri gözünüzde kolayca
canlandõrmanõzõ sağlar
+ Çalõşanlar ve yöneticiler arasõndaki diyaloğu
kolaylaştõrõr.
+ Zaman kazandõrõr.
+ Kullanõmõ kolay ve hõzlõdõr.
- Firma yönetiminin bir temsilcisi tarafõndan
yeterince ciddi bulunmadõ, çok çocukça ve çok
yenilikçi olarak algõlandõ.
Céline Paolacci
Nogent-sur- Marne – Fransõz hastanesi
+ İyi bir incelemenin ardõndan sahanõn durumunu
gözünüzde canlandõrmanõzõ sağlar.
+ Parametrelerdeki değişimi gözünüzde
canlandõrmanõzõ, hedef önermenizi ve kontrol
etmenizi sağlar
- Risklerden çok alanõn fiziksel gerçekliğini ortaya
koyar.
- Geniş alana yayõlmõş işletmelerde kullanõmõ kolay
değildir.
Fernand Antonioli
Liège – Belçikalõ Sendika Temsilcisi
Solidarnosc – Stalowa Vola
+ Özellikle alõşveriş katõnda çalõşan işçiler için ilginç.
+ Birleşik bir delegasyon tarafõndan dõş destek
olmadan kolayca kullanõlabilir.
+ Sağlõk ve güvenlik alanõnda çalõşanlarõn
deneyimlerinden faydalanabilir.
Marie-Christine de Wolf
Biffa (Seven Trent)
Braine-l'Alleud – Belgium Landfill
+ Firmada her seviyeden çalõşanõn katõlõmõnõ sağlar.
+ Etkinin ciddiyetini ve coğrafi önemini gözler önüne
serer.
+ Çalõşanlarõn eğitimi için basit bir malzeme.
+ Eko-haritalar üst üste uygulanabilir, metinler
uygulanamaz.
15
Eko-haritalandõrma ve EMAS
☺☺☺
☺
☺
☺☺
☺
☺☺
☺☺☺
☺☺☺
☺☺☺
İlk gözden geçirme
Çevre politikasõ
Yasalarla uyum
Çevre programõ
Yönetim sistemi
Belgeleme
Denetleme
Çalõşanlarõn katõlõmõ
İletişim
Eko-haritalandõrma ve ISO 14001
Çevre politikasõ
Çevre boyutu
Yasal gereksinimler
Amaç ve hedefler
Çevre yönetimi için program
Yapõ ve sorumluluklar
Eğitim, bilgilendirme ve yeterlik
İletişim
Çevre Yönetim Sisteminin (ÇYS) dokümantasyonu
Dokümantasyonun kontrol edilmesi
İşlemsel kontrol
Acil durumlarõn önlenmesi
Ölçüm ve izleme
Uyumsuzluk, düzeltici ve önleyici eylemler
Kayõtlar
ÇYS’nin denetlenmesi
Yönetim değerlendirmesi
Çalõşanlarõn katõlõmõ
16
☺
☺☺☺
☺
☺☺
☺☺
☺
☺☺☺
☺☺☺
☺☺
☺☺
☺☺
☺
☺
☺
☺
☺☺
☺☺
☺☺☺
Daha fazla bilgi için
Eko-haritalandõrma aracõ Heinz-Werner Engel tarafõndan geliştirilmiş, ABECE (Association Belge des
Eco-Conseillers en Environnement) ve Eco-Council Institute (Belçika) tarafõndan ADAPT Programõ
çerçevesinde birçok Avrupa ülkesinde uygulanmõştõr.
Bu araç birçok dilde kullanõma sunulmuştur. Arapça, İngilizce, Fransõzca ve Türkçe’ye çevrilmiş ve
basõlmõş, DELTA Programõ kapsamõndaki güney ve doğu Akdeniz ülkelerinde Sustainable Business
Associates (SBA) tarafõndan tanõtõmõ yapõlmõştõr.
Bu aracõn kullanõmõ çevre yönetim sistemi (ÇYS) kurmak isteyen KOBİ’lere yardõmcõ bir yönetm olarak
tavsiye edilmektedir.
Tüm haklarõ saklõdõr. Etik olarak,
çevrilmesi ve uyarlanmasõ yasaktõr.
yazarõnõn önceden yazõlõ izni alõnmadan bu aracõn çoğaltõlmasõ,
Eko-haritalarõ kullananlardan oluşan uluslararasõ bir ağ oluşturulmuştur: http://www.ecomapping.org
SBA KİMDİR?
SBA sanayicilerin dikkatini eko-yönetim ve eko-verimlilik kavramlarõna çekmeye çalõşan İsviçreli bir
sivil toplum kuruluşudur. Bu amaç doğrultusunda SBA, sanayicileri yeni iş fõrsatlarõ ve riskleri
konusunda bilinçlendirmek ve sürdürülebilirlik kalkõnma için gereksinim duyacaklarõ yönetim araçlarõ ve
eğitimle donatmak üzere DELTA Programõ’nõ başlatmõştõr.
DELTA NEDİR?
DELTA (Developing Environmental Leadership Towards Action - Eyleme Yönelik Çevresel Liderlik
Geliştirme) Sustainable Business Associates (Sürdürülebilir İş Örgütü-SBA) tarafõndan 1996 yõlõnda
başlatõlmõş ve amacõ sanayicilere ‘eko-verimlilik’ ve ’temiz üretim’ prensiplerini tanõtmak olarak
belirlenmiş uluslararasõ bir programdõr. Bu çerçevede, Türkiye’nin de içinde bulunduğu 11 Akdeniz
ülkesinden sanayicileri ortak bir yapõ altõnda toplamayõ amaçlayan DELTA Ağlarõ oluşturulmuştur.
DELTA Ağlarõ, çevresel sorunlar hakkõnda bilgi ve deneyim paylaşõmõ yapõlan, firmalarõn ekonomik ve
ekolojik açõdan verimli projelerin geliştirmesine yardõm eden, kamu ve özel sektör arasõnda
işbirliklerinin oluşturulmasõna zemin oluşturan, firmalarõnõn çevresel verimliliklerinin arttõrõlmasõ
amacõyla eğitim seminerleri düzenleyen pratik ve işlek yapõlardõr.
NERELERDE DELTA AĞLARI VARDIR?
DELTA Ağlarõ halen Cezayir, Mõsõr, Ürdün, Lübnan, Libya, Moritanya, Fas, Filistin, Suriye, Tunus ve
Türkiye’de çalõşmalarõna devam etmektedir.
DELTA TÜRKİYE: TMMOB ÇEVRE MÜHENDİSLERİ ODASI
Çevre Mühendisleri Odasõ (ÇMO), Türk Mimar ve Mühendis Odalarõ Birliği (TMMOB) çatõsõ altõnda 1992
yõlõnda kurulmuş çevre mühendislerinin kamu kuruluşu niteliğindeki meslek örgütüdür. Çevre
alanõndaki gelişmeleri ve yenilikleri ulusal ve uluslararasõ kuruluşlarla gerçekleştirdiği işbirlikleri
aracõlõğõyla Türkiye’ye taşõmayõ hedef edinen ÇMO, 2000 Ocak ayõndan beri DELTA Programõ’nõn
Türkiye Temsilciliği’ni yürütmektedir. ÇMO, DELTA Eko-Verimlilik Programõ çerçevesinde ‘temiz üretim’,
‘eko-verimlilik’ ve ‘eko-yönetim’ kavramlarõnõ Türkiye’de başta sanayi sektörü olmak üzere ilgili
kamuoyunun gündemine getirmeyi, bu kavramlarõn uygulamalarõnõ yaygõnlaştõrmayõ ve örnek
oluşturabilecek çalõşmalar gerçekleştirmeyi hedeflemektedir.
DAHA FAZLA BİLGİ İÇİN
TMMOB Çevre Mühendisleri Odasõ
Ataç 2 Sokak No:66/9 Kõzõlay
06420 Ankara
Tel: +90 (312) 430 6434
Faks: +90 (312) 430 6435
E-posta: [email protected]; [email protected]
Web site: http://www.cmo.org.tr
Bağlantõ: Ethem Torunoğlu, Başkan
Sustainable Business Associates (SBA)
60. ch. Du Petit-Flon
CH-1018 Lausanne, Switzerland
Tel: +41 (21) 648 4884
Faks: +41 (21) 648 4885
E-posta: [email protected]
Web site: http://sba.hello.to
Bağlantõ: Karim Zein, Başkan
17
18