TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

İBN SEDDAD, Bahaeddin
deki son emlri Hasan b. Ali es-Sanhikl'nin
(ı 12 I- ı ı 48) maiyetinde geçirdi. Mehdiye'nin 543'te (1148) bu hükümdar tarafından Normanlar'a teslim edilişine şahit
oldu. Onunla birlikte yardım isternek üzere Merakeş'e Muvahhidler Devleti'nin kurucusu Abdülmü'min ei-KGml'nin yanına
gitti; 551 (1156) yılında da Palermo'da
bulunduğu bilinmektedir. Daha sonra Dı­
maşk'a yerleşti ve ölünceye kadar orada
yaşadı. Bu arada Ebü'I-Kasım İbn Asakir'den hadis okudu ve567'de (1172) ondan
rivayet için icazet aldı (ibnü'I-Fuvat'f. IV/!,
s. 213) 582 (11 86) yılında, Mehdiyeli bir
letü't-Ticanl (nşr. Hasan Hüsni Abdü lve hhab).
Tunus 1958, s. 14-15, 341,346, 347 vd.; ibnü'IFuvati. Tell]işu Mecma'i'l-adab(nşr. Mustafa Cevad). Dımaşk 1962, IV/1, s. 213 ; Nüveyri. l'iihfı.­
yetü'l-ereb, XXIV, 156, 157 vd.; Makrizi, iW'a?Ü '1-/:ıunefa ( nşr. Cemaleddin eş-Şeyyal). Kah i re
1416/1996, 1, 37; Keşfü'?-?unün, 1, 29, 601; elHulelü's-sündüsiyye, 1, 460, 534; ll, 23, 75; P.
H. Mamour, Polemics on the Origin o{ the Fatimi Caliphs, London 1934, s. 34; Brockelmann,
CAL Suppl., 1, 575; B. Lewis, The Origins oflsmailism, Cambridge 1940, s. 57; H. R. ldris, La
Barberie orientale sous les Zlrldes, x•-xw siecles, Paris 1962, ı , s. XVIII-XIX; M. Talbi, " Ibn
Shaddad", EJ2 (ing.). lll, 933; Muhammed Seyyidi, "İbn Şeddad", DMBi, IV, 77-78.
li!
hemşehrisinin verdiği İfrlkıye'de gelişen
SABRi
HiZMETLİ
bazı
olaylarla ilgili bilgileri kaydetti (Ticanl. s. 14).
İBN ŞEDDAI>, Bahaeddin
( ~~~ ..:,-;1 ..:,-;..IJI~le-1)
İbn Şeddad'ın, asıl adı Kitô.bü'1-Cem'
ve'1-beyô.n ii aljbô.ri'l-Kayrevô.n ve men
fihô. ve ti sô.'iri bilô.di'1-Magrib mine'1mülı1k ve'1-a'yô.n olan ve Tô.ril].u'1-Magrib, Tô.ril]u İfri)fıyye ve'1-Magrib, Al]bô.rü '1-Kayrevô.n adlarıyla da tanınan
tek eseri günümüze ulaşmamıştır. Bununla birlikte İbn Hallikan, izzeddin İb­
nü'I-Eslr. Ahmed b. Abdülvehhab en-Nüveyrl, Makrlzl, Abdullah b. Muhammed
et-Ticani ve Ebü'l-Fida gibi müellifler tarafından kaynak olarak kullanılan ve bazı
kısımları iktibas edilerek hakkında çeşitli
bilgiler verilen kitabın (mesela b k. Ticanl,
s. 14,341,346, 347vd.;Nüveyri,XXIV, 156,
ı 57 vd.) İbn Şeddad'ı Kuzey Afrika' nın
seçkin tarihçilerinden biri yaptığı ve maham tarih türünün en güzel örneklerinden olduğu anlaşılmaktadır. Kaynaklardan öğrenildiğine göre, muhteva itibariyle eserin önemli bir bölümü İbn Şeddad'ın
mensubu olduğu Zirller hanedanıyla ilgilidir ve kitap özellikle Zirller hakkında ilk
elden bilgi vermesi açısından değerlidir;
yazar doğrudan yaşadığı veya gördüğü
birçok hadiseyi aktarmıştır. Bazı konularda Şiilik karşıtı eğilim taşıdığı anlaşılan
eserin Fatımi halifeleri ve nesepleri hakkındaki kısımları ise sonraki tarihçiler tarafından iktibas edilmekle birlikte aşırı
bulunmuştur (mesela bk. ibnü'I-Eslr. VII I,
27; ibn Said ei-Mağribl. s. 34; Makrlzl, I, 37).
Müellifin kaynakları arasında Atıyye b .
Mahled b. Rebah ei-Mağribl, İbnü'l-Vesa'
el-Endelüsl ve Rakik ei-Kayrevanl gibi
isimler yer almaktadır.
BİBLİYOGRAFYA :
ibnü 'I-Esir, el-Kamil, VIII, 27; İbn Hallikan.
Ve{eyat, ı , 306; VI, 211; İbn Said ei-Mağribi, enl'iücCımü'z-zahire {1/:ıula /:ıatreti'l-Kahire (n şr.
Hü seyin Nassar). Kah i re 1970, s. 34; Ticani, Ri /:ı-
Ebü'I-Mehasim (Ebü'I-İzz)
Bahaüddin Yusuf
b. Rafi' b. Temim e i-Mevsıli el-Halebi
(ö . 632/1234)
Eyyuöı
L
devlet adamı,
fakih ve tarihçi.
_j
1O Ramazan 539 (6 Mart 1145) tarihinde Musul'da doğdu. Küçükyaşta babasını
kaybettiği için dayılarının yanında büyüdü. Anne tarafından dedesi Şeddad ' a nisbetle İbn Şeddad diye tanınır. Kur'an'ı ezberledikten sonra İbn Sa'dGn ei-Kurtubl'den on bir yıl boyunca kıraat-i seb'a ile hadis ve tefsir dersleri aldı. Kendisine hadis
ve fıkıh okutan hocalar arasında Ebü'IBerekat İbnü'ş-Şirad, Ebü'I-Fazl Abdullah et-TGs!, Ebü'r-Rıza Said eş-ŞehrezG­
rl. Ebu Muhammed Abdullah es-Sanhacl
ve Ebu Bekir Muhammed ei-Ceyyanl zikredilebilir. Daha sonra tahsilini ilerietmek amacıyla Bağdat'a giderek Nizarniye Medresesi'ne girdi ve kısa süre içinde
mu!d olup (566/ 1 ı 7 ı) yaklaşık dört yıl bu
görevde kaldı. Bu arada Ebü'I-Hayr Ahmed el-Kazvlnl ve Şühde el- Katibe gibi
meşhur hocalardan ders aldı.
569 (1174) yılında Musul'a dönen İbn
Ebü'I-Fazl Muhammed eş-Şeh­
rezGrl'nin kurduğu medresede hocalık
yaptı . Bu arada Musul Atabegi izzeddin
Mes'Gd b. MevdGd tarafından Abbas! Halifesi Nasır- Lidlnillah'a, Selahaddin-i EyyGbl'ye ve diğer bazı hükümdarlara elçi
olarak gönderildi (en-Neuadirü 's-suftaniyye, s. 102, ı ı 1-11 2, ı 19). 583'te (1188)
hac dönüşü Dımaşk'ta bulunduğu sırada
Kevkeb Kalesi'ni kuşatan Selahaddin-i EyyObl'nin daveti üzerine yanına gitti ve ona
Şeddad,
Buhar!' nin çeşitli dualar içeren bir cüzünü
okudu. Daha sonra Selahaddin-i EyyGbi'nin 27 Receb 583'te (2 Ekim 1187) Haçlı­
lar'dan geri almış olduğu Kudüs'ü ziyaret
etti ve Feiô.'ilü '1-cihô.d adlı eserini sunduğu sultanın takdirini kazanarak yakın
çevresine alındı (Cemaziyelevvel 584/Temmuz ı 188). Selahaddin-i EyyGbltarafın­
dan kazaskerliğe getirilen ve Kudüs kadılığına tayin edilen İbn Şeddad onun ölümüne kadar (589/ 1ı 93) yanından ayrılma­
dı; savaşlarda beraberinde bulunduğu gibi hadis ve fıkıh konularında danışmanlı­
ğını, bazan da elçiliğini yaptı. 585 (1189)
yılında Alman imparatoru Friedrich Barbarossa'nın büyük bir Haçlı ordusuyla islam topraklarına doğru harekete geçtiği
haberi üzerine yardım sağlamak amacıy­
la Abbas! HalifesiN asır- Lidlnillah ile diğer
bazı hükümdarlara elçi olarak gönderildi
(a.g.e., s. ı 78- ı 79) . Haçlılar'la antlaşma
yapıldıktan (588/ 1ı 92) sonra da Kudüs'te
bir Şafii medresesi kurmakla görevlendirildL
İbn Şeddad, Selahaddin-i EyyGbl'nin
ölümünün ardından Halep'e gitti ve 591
( 1195) yılında Halep EyyGbl Sultanı ei-Melikü'z-Zahir Giyaseddin tarafından vakıf­
ların idareciliği yanında Halep kadılkudat­
lığına tayin edildi; burada aynı zamanda
bir vezir ve m üsteşar konumundaydı. EyyGbller'in hemen her konuda görüşlerine
başvurduğu İbn Şeddad, çeşitli bölgelerde hüküm süren bu büyük hanedanın
fertleri arasındaki ilişkileri düzenlemek
amacıyla 593 (1197). 608 (1211) ve 613
(1216) yıllarında Halep'ten Kahire'ye gidip geldi; 629'da da (1232) ei-Melikü'IAzlz'le evlenen ei-Melikü'I-Kamil Nasırüd­
din'in kızını Kahire'den getiren heyetin
başkanlığını yaptı .
Kendisine verilen ikta ve ihsanlardan
elde ettiği gelirle NCıreddin Mahmud Zengl'nin kurduğu medresenin karşısına 601
( 1205) yılında büyük bir Şafii medresesiyle bir darülhadis yaptıran İbn Şeddad'ın
şöhreti birçok kişinin ilim tahsili için Halep'e gelmesine sebep oldu. Kahire'de bulunduğu sıralarda, yaşlılığı sebebiyle medresede ders veremediği günlerde de evinde ilim öğretmekten geri durmadı. Yetiş­
tirdiği çok sayıdaki öğrenci arasında İbn
Hallikan, Ebu Şame el-Makdisl. İbn Vasıl,
Cemaleddin Ebu Abdullah el-Fas! el-Mukri. Zekiyyüddin Ebu Muhammed ei-Münzirl, Kemaleddin İbnü'I-Adlm, Cemaleddin
Muhammed es-SabOnl ed-Dımaşki ve Şe­
ha beddin İsmail el- Hazreel ei-Kavsl gibi
373
iBN SEDDAD, Bahaeddin
alimler bulunmaktadır. Kaynaklarda dindar, faziletli ve cömert bir kişi olduğu
belirtilen İbn Şeddad 14 Safer 632'de
(8 Kasım 1234) Halep'te vefat etti ve sağ­
lığında medresesiyle darülhadisi arası­
na kendisi için yaptırdığı türbeye defnedildi.
Eserleri. 1.
en-Nevadirü's-suıtaniyye
ve'l-meJ:ı{ısinü'l- Yusufiyye
(Sfretü Şala­
es·Sfretü '1- Yüsufiyye). Selahaddin-i EyyCıbl ve dönemini anlatan kaynakların başında gelmektedir. Selahaddin-i
EyyCıöı' nin hayatı ve kişiliğinden sonra savaş ve fetihleriyle dönemin önemli olaylarını ele alır. Bizzat ifade ettiğine göre
(s . 141) İbn Şeddad eserini. 584 (1188)
yılına kadar güvendiği bazı şahısların nakillerine, o tarihten sonraki olaylar için ise
ağırlıklı olarak kendi müşahedelerine dayandırmıştır. lll. Haçlı Seferi için temel
kaynaklardan biri olan ve gerek müslüman gerekse hıristiyan tarafların sosyal
ve idari durumlarına dair birinci elden
bilgiler veren kitapta bazı önemli tarihi
belgeler de yer almaktadır (mesela b k. s.
ı 9 ı- ı 92. 202-204). Albertus Schultens'in
Latince (Leiden ı 732-1 755). Baran MacGuckin de Slane'ın Fransızca (RHC Or.,
lll) çevirisiyle birlikte yayımladığı eseri. iki
defa da Kahire'de basıldıktan sonra (ı 3 ı 7,
ı 346) Cemaleddin eş-Şeyyal tamamıyla
(Kahire 1384/1964, 1415/1994). Muhammed Derviş ise bazı bölümlerini seçerek
( Dımaşk 1979, ı 987) tekrar yayımlam ış­
tır. Kitap. Claude Reignier Conder tarafından da The Life of Saladin or What
Befell Sultan Yusuf adıyla İngilizce'ye
çevrilmiştir(London 1897; Delhi 1988).2.
Dela'ilü'l-af:ıkôm. Ahkam hadisleri hakl@dadır. Konuları fıkıh bablarına göre sistematik düzenle seçilen hadisler. sahabi
ravileriyle birlikte verildikten sonra hangi
hadis kaynaklarında bulundukları, rivayet farklılıkları ve sıhhat açılarından ele
alınmaktadır. Metinlerde geçen garlb kelimeler açıklandığı gibi hadisten çıkarılan
fıkhl hükümler de sıralanmakta ve arkasından sahabenin. mezhep imamlarının
ve diğer fakihlerin konuyla ilgili görüş­
lerine yer verilmektedir. Eser Muhammed en-Nüceyml tarafından iki cilt (Beyrut 1412/1991), Muhammed Şeyhani ile
Ziyadüddin ei-EyyCıbl tarafından da dört
cilt (Dımaşk- Beyrut 1413/1 992) halinde
neşredilmiştir. NCıreddin Muallim de ibadetlerle ilgili bölüm ün tahkikini konu alan
bir doktora tezi hazırlamıştır ( 1412/ 1991,
Camiatü ümmi'l-kura külliyyetü'ş-şerla
[Mekke]) . 3.Melce'ü'l-J:ıükkdm 'inde iltibdsi'l-af:ıkam. Kadılar ve kadılık göre/:ıiddfn,
374
Bahaeddin ibn Seddad'ın Esma'ü'r·rical adlı eserinden
bir sayfa(Süleymaniye Kip., Carullah Efendi, nr. 255, vr. 2')
viyle ilgilidir (Brockelmann, GAL, 1, 386) .
Fayiz Abdullah Muhammed Fayiz eserin
tahkikini esas alan bir doktora tezi hazırla­
mıştır ( 1414/1993, ei-Camiatü'l-islamiyye
külliyyetü 'ş -şerla [MedineJ). 4. Feza'ilü'lcihdd. Selahaddin-i EyyCıbl'ye ithaf edilmiştir ( en-Nevadirü 's-suftaniyye, s. ı 4 I).
s. Esma'ü'r-ricalelle~ine ii Mühe~~e­
bi'ş-Şirazi. Ebu İshak eş-Şirazl'nin Şafii
fıkhına dair el-Mühe~~eb adlı eserinde geçen şahıslar hakkında olup bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi'nde kayıtlıdır (Caru llah Efendi, nr. 255). 6. Kitabü'J-'Aşa. Hz. Musa ve Firavun'la ilgilidir
(Brockelmann , GAL, I, 386). 7. Dürusü'lJ:ıadiş. İbn Şeddad'ın 629 (1232) yılın­
da Kahire'de verdiği hadis derslerinin
notlarından oluşmaktadır (a.g.e., a.y.). 8.
el-Mucezü'l-bdhir. Füru-i fıkıhla ilgilidir (İbn Hallikan, VII, 100). 9. Kitabü'lAl]fiya' mine'l-evliya' (İbnü'ş-Şa"ar, X,
354) 10. et-Tuf:ıfetü'l-'Aziziyye (a.g.e.,
a.y.).
BİBLİYOGRAFYA :
Bahaeddin ibn Şeddad, en-Nevadirü 's-sul(aCemaleddin eş-Şeyyal), Kahire ı4ı5/
ı994, s. ıo2, ı ıı-ı ı2, ı ı9, ı4ı, ı78-ı79, ı9ı192, 202-204; ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 520; a.mlf.. Dela'ilü 'l·a/:ıkam (nşr. Muhammed
Şey hanT- Ziyadüddin el-EyyG bT). Dımaşk· Bey·
rut 14 ı 3/1992, neşredenlerin girişi, I, 10-25,
niyye(n ş r.
45-48; a.e. (nşr. Muhammed b. Yahya b. Hasan
en-Nüceyml), Beyrut 1412/ı 991, ne şredenin
girişi, ı, 3-9, 26-27; İbnü'ş-Şa"ar, ~ala'idü'l-cü­
man fi fera'idi şu'ara'i ha?e'z-zaman (nşr. Fuat
Sezgin), Frankfurt 1410/1990,X, 349-356; Münziri, et-Tekmile, lll, 384-385; ibnü'I-Adim, Zübdetü'l-/:ıaleb, lll, 77, 82, 132, 135, 137, ı64,
168, 175, 176, ı85, 206, 207, 2ı ı; Ebü Şame,
e?-leyl 'ale'r-Ravzateyn, s. ı63; ibn Hallikan ,
Vefeyat, VII, 84-ıOO; ibn Vasıl. Müferricü'l-kürub,lll, 8-9, 70 , 7ı, 212, 236, 237; IV, 254-255,
311, 313; V, 29-30 , 89-92; ibnü'd-Devadari.
Kenzü'd-dürer, VII, 176, 178,184, 314; Zehebi,
A'lamü 'n-nübela', XXII, 383 -387; a.mlf., Ma'rifetü'l-~urra' (Altı kulaç). lll, 1216· ı220; Safedi,
el-Vi'i.fi, XXIX, 196-203; Yafii, Mir'atü'l-cenan,
IV, 82-83; Sübk1. Tabakat (TanahT). VIII, 360362; isnevi, Tabakatü'ş-Şafl'iyye,ıı, 115-117;
ibn Kadi Şühbe, Tabakatü'ş-Şafi'iyye, ll, 96 ·
97; ibnü'I-imad. Şe?erat (ArnaGt). VII, 276-277;
Brockelmann, GAL, I, 386; Suppl., ı, 549-550;
Hediyyetü'l-'arifln, ll, 553-554; N. Elisseeff, Nür
ad-Din, Damas ı 967, I, 43-45; Franz Rosenthal.
A History of Muslim Historiography, Le iden
1968, s. 104, ı 73; H. A. R. Gibb, Saladi n: S tu·
diesin lslamic History, Beirut 1972, s. 52-53,
74, 75, 121 , ı26 , 160; a.mlf., The Life ofSaladin from the Works of 'lmad ad-Din and Baha'ad-Din, Oxford 1973, s. 2; Ramazan Şeşen,
Salahaddfn Devrinde Eyyubfler Devleti, istanbul 1983, s. ll, 55, 133, 250, 262, 295-296,
366; a.mlf., Müslümanlarda Tarih-Coğrafya
Yazıcılığı, İstanbul ı998, s. ı41, 147, 155; F.
Gabrieli, Arab Historians of the Cr usades (tre.
E. ı . Costello). London ı 984, s. XXIX; Adnan Sadık Erzi, "İbn Şeddad", iA, V/2, s. 825; Gamal
el-Din ei-Shayyal, "Ibn 8ıaddad", EJ2 (ing.). lll,
933-934; N asır Güzeşte, "İbn Şeddad", DMBi,
IV, 74-76.
IJij!j CAsiM Avcı
İBN ŞEDDAD, izzeddin
(.~1~ .:,.ıl .:.ı-ı""''.i:)
Ebu Abdiilah İzzüddin Muhammed
b. Ali b. İbrahim b. Şeddad
el-Ensari el-Halebi
(ö. 684/1285)
L
eJ-A<Jal.w'l-batire adlı
eseriyle tanınan
Eyyub'iler ve Memlükler
dönemi tarihçisi.
_j
6 Zilhicce 613'te ( 16 Mart 1217) Halep·te doğdu. Bazı kaynaklarda isim zincirinde değişiklikyapılarak babasının İbrahim,
dedesinin Ali adlarıyla verildiği görülijr,
Çocukluğunu Halep'te geçirdi ve burada
okudu; bir ara Bahaeddin İbn Şeddad'ın
öğrencisi oldu. 631 (1234) yılında ve daha sonra Dımaşk'a seyahatler yaptı (bk.
el-A'Laku'L-i]atfre(nşr. Sami ed-Deh hanJ,
s. 188) . Ardındankatip olarak Halep'te
Eyyubl hükümdarlarından ll. ei-Melikü'nNasır Selahaddin Yusuf'un hizmetine
giren İbn Şeddad, 640 (1242-43) yılında