prof. dr. mustafa tokyay ile söyleşi

TMH
YAPI DENETÝMÝ
Prof. Dr. Mustafa Tokyay ile yapmýþ olduðumuz
söyleþiyi yayýnlýyoruz. Kendisini Ýnþaat Mühendisleri
Odasý’nýn çalýþmalarýna verdiði büyük katkýnýn yaný
sýra özellikle “Yapý Malzemeleri” konusunda yapmýþ
olduðu çalýþmalarla tanýyoruz. Bir dönem ÇÝTOSAN ve
TÇMB de danýþmanlýk yapan Prof. Dr. Mustafa Tokyay
þu anda ODTÜ Ýnþaat Mühendisliði Bölüm Baþkanlýðýný
yürütüyor.
PROF. DR. MUSTAFA TOKYAY
ÝLE SÖYLEÞÝ
TMH - Yapý Denetimi sürecinde özellikle yapý
üretiminde kullanýlan malzemelerin standardlara
uygunluðu nedir?
M. T. - Ülkemizde yapý malzemelerinin standardlara
uygunluk deðerleri veya oranlarý hakkýnda bir þey
söyleyemem. Zaman zaman çeþitli yapý malzemeleri için
bu tür þikayetler gündeme gelmekle birlikte benim
bildiðim bir takým sayýsal deðerler bulunmadýðýndan,
bir mühendis olarak afaki sözler söylemeyi doðru
bulmuyorum.
Bilindiði gibi, ülkemizde her ürünün standardlara
uygunluðunun
belirlenmesi
Türk
Standardlarý
Enstitüsü’nün yetki alaný içindedir. Bugün, betondan
çeliðe, boyadan yer kaplamasýna kadar hemen tüm
yapý malzemeleri için ulusal standardýmýz mevcuttur.
Malzemelerin bu standardlara uygun olup olmadýðýnýn
belirlenmesi de yine ilgili standardlarda bulunan
yöntemlerle yapýlmaktadýr. Söz konusu uygunluk
belirlemesinde
sorun
standard
yöntemlerin
bulunmamasýndan
deðil,
bu
yöntemlerin
uygulanmasýnda
ortaya
çýkan
problemlerden
kaynaklanmaktadýr. Kýsaca, yeterli denetim mekanizmasý
henüz oluþmamýþtýr.
TMH - Malzemenin özelliklerine uygun olarak
kullanýldýðýnýn tesbiti mümkün müdür? Bu tesbit
için ne tür bir altyapýya ihtiyaç vardýr? Bu alt yapýnýn
saðlanmasý, üretim aþamasýndaki sorunlarý çözer
mi?
M. T. - Yapý malzemelerinin uygunluk denetimlerinin
yeterliliðini etkileyen ögeleri;
- Denetim kurum ve kuruluþlarýnýn organizasyonu
ve eþgüdümü,
- Denetim elemanlarýnýn nitelik ve niceliði,
- Üretici, kullanýcý ve denetleyicideki bilgi düzeyi ve
sorumluluk bilinci
baþlýklarý altýnda toplayabiliriz.
Yapý malzemeleri açýsýndan, üretim aþamasý için;
Denetim kurum ve kuruluþlarýnýn organizasyonu
ve eþgüdümü konusunda uygulanan çeþitli modeller
bulunmaktadýr. Bunlarýn tümü, esas itibariyle (a) Sistem
(b) Ürün denetiminden oluþmaktadýr. Ürün denetimi
hem üretici hem de baðýmsýz denetim kuruluþlarýnca
yapýlmalýdýr. Böylece, üretim sisteminin istenilen
18
niteliklerdeki ürünü ortaya çýkarmak için yeterliliði veya
uygunluðu tarafsýz olarak saptanýr. Bu, üretici açýsýndan
önemli bir güvence kaynaðýdýr. Öte yandan, ürünün hem
öz denetimi hem de dýþ denetimi gerek üretici gerekse
kullanýcý riskini en aza indirmek bakýmýndan önemlidir.
Ürünün kullanýmý aþamasýnda kullaným biçimi ve
amaçlarýnýn ürün niteliklerine veya ürün niteliklerinin
kullaným amaçlarýna uygunluðunun saptanmasý da,
standardlar, üretici önerileri ve tasarým ölçütleri dikkate
alýnarak hem iç denetim hem de dýþ denetimle ayrý ayrý
yapýlmalýdýr.
TMH - Bu altyapýya uygun mühendis dýþýndaki
insan kaynaklarý yeterli midir? Yeterli olabilmesi
için nasýl bir eðitim sürecinden geçirilmelidir?
M. T. - Ülkemizdeki mevzuat ekonomik koþullar,
ara eleman sýkýntýsý, çalýþma disiplini ve alýþkanlýklarý
vb. konularda yaþadýðýmýz sorunlar göz önünde
bulundurularak, gerek üretim gerekse kullaným
aþamalarýnda denetim organizasyonunun baþlangýçta
mümkün olan en basit þekliyle yapýlmasýnda yarar
vardýr. Basit organizasyondan kasýt, yapý malzemelerinin
yalnýzca performansýnýn belirleneceði büyük yatýrýmlar
gerektirmeyen örgütlenmelerdir.
Buralardan çýkacak olumsuz veya tartýþmalý sonuçlar
için çözüm daha geliþmiþ kamu, üniversite veya özel
sektör araþtýrma birimlerinin devreye sokulmasýdýr.
Yeterli bir denetim altyapýsý saðlanmasý konusundaki
en önemli olan husus, hali hazýrda, insan kaynaðýdýr.
Ayrýntýlara çok fazla girmeden mevcut eðitim altyapýsýyla
gerek mühendis gerekse tekniker, teknisyen, laborant
düzeyindeki teknik elemanlarýmýzýn böyle bir iþ için
yeterli eðitimi aldýklarý söylenemez. Yukarýdaki denetim
mekanizmasýnýn mümkün olduðu kadar basitleþtirilmesi
önerisinin en önemli gerekçesi budur.
Denetim elemanlarýnýn meslek içi eðitim meslek
odalarýnca ve birliklerimizce gerçekleþtirilmeli ve
güvenilir bir sertifikasyon sistemi oluþturulmalýdýr.
TMH - Laboratuvar sonuçlarýnýn doðruluðu neye
göre karþýlaþtýrýlabilir? Kalibrasyonun ilkeleri ne
olabilir?
M. T. - Ürün denetiminde önemli bir baþka husus
laboratuvar güvenilirliðidir. Laboratuvarlardan alýnan
sonuçlarýn yeterli güvenilirliðe sahip olup olmadýðýnýn
saptanmasý da belirli aralýklarla yapýlacak laboratuvarlar
arasý kontrollerle mümkün olabilir. Örneðin belirli
aralýklarla
ayný
malzeme
numuneleri
farklý
laboratuvarlarda deney, analiz, vb.’ ne tabi tutularak
sonuçlarýn istatistiksel deðerlendirmesi yapýlmalý ve
çok farklýlýk gösteren laboratuvarlarla ilgili yaptýrýmlar
uygulanmalýdýr.
TMH - Üniversitelerimizde, özellikle büyük
üniversitelerimiz
hariç,
yapý
malzemesi
laboratuvarlarý yeterli midir?
M. T. - Üniversitelerimizin bir çoðunun yapý
malzemeleri
laboratuarlarý
yeterli
deðildir.
Bu
yeterlilikten anlaþýlmasý gereken rutin deney ve
analizlerin yapýlabilirliði olmamalýdýr.
TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 410 - 2000/6
YAPI DENETÝMÝ
Üniversite laboratuvarlarý geliþmiþ olanaklara sahip
eðitim ve araþtýrma - geliþtirme laboratuvarlarý olmak
durumundadýr. Yoksa, piyasaya sýradan iþlerin yapýldýðý
laboratuvarlar deðil. Bu anlayýþ çerçevesinde, yapý
malzemeleri laboratuvarlarýmýzýn bir çoðunun yeterli
olmadýðý rahatlýkla söylenebilir.
Öte yandan, günümüzde kaçýnýlmaz olarak bir çok
kalite kontrol ve denetim amaçlý standard deney
üniversite laboratuvarlarýnda yapýlmaktadýr. Umarým kýsa
süre içinde bu tür deney ve analizler yapýlmasý gereken
bu amaca uygun laboratuvarda yapýlýr ve üniversiteler
asýl görevleri olan eðitim ve araþtýrma - geliþtirme
faaliyetlerine daha çok zaman ayýrabilirler.
TMH -Yapý Malzemeleri konusunda verilen eðitim
yeterli deðilse ne yapýlabilir?
M. T. - Ýnþaat Mühendisliði eðitimi veren
üniversitelerimizde yapý malzemeleri eðitimi yeterli midir
sorusunun yanýtýný mühendislerimiz zaten veriyorlar.
Müfredat programý ve ders içerikleri bakýmýndan, en
azýndan teorik olarak, yapý malzemeleri eðitiminin yeterli
olduðu söylenebilir. Ama yapý malzemeleri konusunun
talihsizliði, öðrenim süresince öðrenciler tarafýndan
yeterince ciddiye alýnmamasýndan ve konuyla ilgili
akademik personel azlýðýndan kaynaklanmaktadýr. Oysa,
bu inþaat mühendisi, meslek hayatýnýn tamamýnda
deðilse bile, en azýndan bir bölümünde, yapý
malzemeleriyle iç içe olmak zorundadýr. Bu nedenle yapý
malzemeleriyle ilgili temel bilgilere ve ayrýntýlara nasýl
ulaþabileceði konusunda donanýmlý olmalýdýr.
TMH
verimlilik kriterlerini taþýyabilir mi?
M. T. - Verimlilik yalnýzca son derece geliþmiþ, “tam
teþekküllü” laboratuvarlara sahip olmakla elde edilemez.
Ülke çapýnda bir denetim sistemi, küçük, orta ve büyük
ölçekli laboratuvarlar arasýnda eþgüdüm ve planlama
bu laboratuvarlarda da gerekli organizasyon yapýlarak
verimli çalýþtýrýlabilir.
TMH - Yapý malzemesi üretiminde özellikle
donatýda standard dýþý üretimlerin yapýldýðý ya da
ucuz olduðu için niteliksiz ithal ürünler kullanýldýðý
biliniyor. Ülke çapýnda yapý malzemesi denetimi için
bir model geliþtirilebilir mi?
M. T. - Dýþalým konusunda, yalnýz yapý malzemeleri
için deðil, tüm ürünler için bir ulusal politika oluþturmasý
zorunluluðu vardýr. Dýþalýmý yapýlan malzemelerin henüz
gümrük kapýsýndayken, standarda uygunluðunun
baðýmsýz laboratuvarlar tarafýndan belirlenmesi aksi
halde dýþalýmýnýn yapýlmamasý gerekir.
TMH - Verdiðiniz bilgilerden ve yeni yapýlandýrýlmaya çalýþýlan yapý denetimi uygulamasýnýn önemli
bir ayaðý olan yapý malzemelerinin Türkiye’deki
durumunu gözler önüne serdiðiniz için teþekkür
ederiz.
Yalnýzca yapý malzemeleri eðitimi deðil tüm inþaat
mühendisliði eðitiminin yeterliliði konusu bu söyleþi
sýnýrlarýnda ele alýnamayacak kadar kapsamlý bir konudur.
Ancak, gereksinim ve sunu analizleri yapýlarak üniversite
kontenjanlarýnýn, öðretim üyesi, teknik personel,
laboratuvar vb. fiziksel olanak ihtiyaçlarýnýn belirlenmesi
bir gerekliliktir. Kýsaca, eðitim uygun vadeli bir planlama
ve akýllý bir politika ile ülke ihtiyaçlarýna cevap verebilir
hale getirilebilir. Yapý malzemeleri konusu da bu kapsam
içinde ele alýnmalýdýr.
TMH - Özel sektör üniversite iþbirliði ile yapý
malzemesi laboratuvarlarý geliþtirilmesi bir model
oluþturabilir mi?
Yalnýzca özel sektör-üniversite iþbirliði deðil, kamu
sektörü-üniversite iþbirliði de kaynaklarýn ve olanaklarýn
ekonomik ve akýlcý kullanýmý açýsýndan kaçýnýlmazdýr.
Teknoloji geliþtirme ve araþtýrma maksatlý laboratuvarlarýn kurulmasý ve/veya geliþtirilmesi bu tür iþbirliði
ile mümkündür. Böylece, sözü çok edilen üniversiteendüstri baðý da kurulmuþ ve kuvvetlendirilmiþ olur.
Ancak, küçük ölçekli kalite kontrol laboratuvarlarýnýn
kurulmasýnda böyle bir iþbirliðine ihtiyaç çok az olabilir
veya olmayabilir. Her durumda, üniversitenin uzmanlýðýndan yararlanma gereði ortaya çýktýðýnda bu
danýþmanlýk hizmeti üniversite tarafýndan saðlanabilir.
TMH - Yapý malzemesi laboratuvarlarý için büyük
yatýrýmlar yapýlýyor. Tam bir laboratuvarýn kurulmasý
için 300 - 500 milyar TL mertebesinde bir maliyet
çýkarýlýyor. Bu maliyetlerle kurulacak bir laboratuvar
TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI 410 - 2000/6
19