küresel ısınma ve iklim değişikliği - AVES
advertisement
İklim değişiminin etkileri Sağlık Orman Türler ve doğal alanlar Tarım Su Kıyı kaynakları alanları Gelecekte neler olabilir? • IPCC AR5 raporuna göre Radyatif zorlamaya (W/m2) göre sıcaklık senaryoları Gelecekte neler olabilir? Gelecekte neler olabilir? • Sıcaklık ve yağış senaryoları Gelecekte neler olabilir? • Kuzey yarımkürede eylül ayındaki buzulların kapladığı alan Gelecekte neler olabilir? • Kuzey yarımkürede 2081-2100 döneminde eylül ayındaki buzulların kapladığı alan RCP 2.6 RCP 8.5 Gelecekte neler olabilir? • Okyanuslarda 2081-2100 döneminde yüzey pH değerleri Gelecekte neler olabilir? • Deniz seviyelerindeki artış Gelecekte neler olabilir? • RCP4.5 Senaryosuna Göre Sıcaklık Projeksiyonları Gelecekte neler olabilir? • RCP4.5 Senaryosuna Göre Sıcaklık Projeksiyonları • 2016-2040 dönemi: – Sıcaklıklarda artışın genel olarak 2°C ile sınırlı kalacağı, – Yaz mevsiminde Marmara ve Batı Karadeniz bölgelerinde sıcaklığın 23°C artacağı, • 2041-2070 dönemi: – Sıcaklık artışının ilkbahar ve sonbaharda 2-3°C civarında olması, – Yaz aylarında 4°C’ye kadar bir artış olacağı • 2071-2099 dönemi: – Sıcaklıklarda kışın 2°C’lik, – İlkbahar ve sonbaharda 3°C’lik artışlar beklenmektedir. – Yaz sıcaklıklarında ise Ege kıyılarında ve Güney Doğu Anadolu’da 4°C’yi aşan sıcaklık artışları tahmin edilmektedir. Gelecekte neler olabilir? • RCP8.5 Senaryosuna Göre Sıcaklık Projeksiyonları Gelecekte neler olabilir? • RCP8.5 Senaryosuna Göre Sıcaklık Projeksiyonları • 2016-2040 dönemi: – Sıcaklıklarda artma özellikle ilkbahar ve yaz mevsimlerinde 3°C civarında olacağı • 2041-2070 dönemi: – Sıcaklık artışı kış aylarında 2-3°C, sonbahar ve ilkbahar aylarında ise 34°C’yi bulan artışlar, yaz aylarında 5°C’ye kadar çıkacağı • 2071-2099 dönemi: – Sıcaklıklarda özellikle yazın 6°C’yi aşan artışlar beklenmektedir. – İlkbahar ve sonbahar aylarında özellikle Güney Doğu Anadolu’da 6°C’lik artışlar beklenmektedir. – Kış aylarında ise Mersin-Trabzon hattının batısında 3-4°C, bu hattın doğusunda ise 4-5°C sıcaklık artışları tahmin edilmektedir. Gelecekte neler olabilir? • RCP4.5 Senaryosuna Göre Yağış Projeksiyonları Gelecekte neler olabilir? • RCP4.5 Senaryosuna Göre Yağış Projeksiyonları • 2016-2040 dönemi: – Yağışlarda kış aylarında Ege kıyıları, Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu’da bir artış bekleneceği, – İlkbahar yağışlarında Ege kıyıları ve Doğu Anadolu’nun doğusu hariç Türkiye’nin önemli bir kısmında yağışlarda %20’ler civarında azalmaların görüleceği projekte edilmiştir. • 2041-2070 dönemi: – Yağışlarda ise Doğu ve Güney Doğu Anadolu ile Orta ve Doğu Akdeniz bölgelerinde kış yağışlarında %20’ler civarında azalışlar olacağı, – Yaz aylarında ise yağışların önemli olduğu Doğu Anadolu’da %30 civarında azalışlar olacağı, – Sonbahar yağışlarında ise Ege kıyıları ve İç Anadolu’nun küçük bir bölümü hariç azalmalar olacağı tahmin edilmektedir Gelecekte neler olabilir? • RCP4.5 Senaryosuna Göre Yağış Projeksiyonları • 2071-2099 dönemi: – Yağışlarda ise ilkbahar’da Kıyı Ege, Orta Karadeniz ve Kuzey Doğu Anadolu bölgeleri hariç %20 civarında azalmalar, – Kış yağışlarında özellikle kıyı şeridinde %10 civarında artışlar olacağı, – Ege, Marmara ve Karadeniz kıyıları hariç yaz yağışlarında %40’lara varan azalmalar olacağı, – Sonbahar yağışlarında ise hemen hemen Türkiye genelinde azalmalar olacağı tahmin edilmiştir (MGM_c, 2014). Gelecekte neler olabilir? • RCP8.5 Senaryosuna Göre Yağış Projeksiyonları Gelecekte neler olabilir? • RCP8.5 Senaryosuna Göre Yağış Projeksiyonları • 2016-2040 dönemi: – Yağışlarda ise sonbaharda Türkiye genelinde ilkbaharda ise MersinOrdu hattının batısında azalışlar, – Yaz aylarında ise Batı Akdeniz hariç tüm kıyı bölgelerinde %40’lara varan artışlar olacağı • 2041-2070 dönemi: – Yağışlarda ise kışın Kıyı Akdeniz, Güney Doğu Anadolu ve Doğu Anadolu’nun güneyi hariç artışlar beklenmektedir. – İlkbaharda, Kıyı Ege ve Kuzey-Doğu Anadolu hariç tüm yurtta %20 civarında azalmalar beklenmektedir. – Yaz aylarında ise Ege, Marmara, Batı ve Doğu Karadeniz hariç tüm yurtta ve özellikle de Doğu Anadolu’da %50 civarında azalışlar olacağı, – Sonbahar yağışlarında ise Türkiye geneli azalmalar olacağı projekte edilmiştir. Gelecekte neler olabilir? • RCP8.5 Senaryosuna Göre Yağış Projeksiyonları • 2071-2099 dönemi: – Yağışlarda ise kışın Orta ve Doğu Karadeniz ile Güney Doğu Anadolu bölgelerinde azalmalar, diğer bölgelerde özellikle Orta ve Doğu Karadeniz kıyılarında artışlar olacağı, – İlkbahar aylarında Kıyı Ege, Orta Karadeniz’in batı kısmı ve Doğu Karadeniz hariç diğer bölgelerde %20’ler civarında azalışlar, – Sonbahar yağışlarında Marmara kıyıları hariç Türkiye genelinde %40’lara ve hatta bu bu azalışlar yer yer %50’lere kadar olacağı projekte edilmiştir. – Yaz aylarında ise Marmara ve Batı Karadeniz bölgelerinde artışlar beklenirken, özellikle Akdeniz ve Doğu Anadolu’da yağışların azalacağı projekte edilmektedir (MGM_c, 2014). Gelecekte neler olabilir? • 35 °C’den sıcak yaz günleri sayısı Gelecekte neler olabilir? • Ekstrem Yağışlı günler sayısı Gelecekte neler olabilir? • Ardışık Kurak Gün Sayıları Tarım üzerine etkiler – Isınacak bölgelerde ürün azalması, http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/agriculture-and-forestry/agriculture-and-forestry-assessment-published Tarım üzerine etkiler • Çölleşme ile tarım arazileri kaybedilebilir – Çölleşme, ekonomik ve biyolojik olarak üretken bir arazinin daha az üretken olması sonucunda ortaya çıkan ekolojik bozulma sürecidir Kuraklık indisi Kİ = Y / PE Tarım üzerine etkiler • Sağanak yağışların artması ile erozyon ile toprak taşınması artar. Verim kaybı olur • Tarım alanlarının sel suları ve sediment altında kalması ile ürün kaybı olur Tarım üzerine etkiler • Sadece su erozyonu ile değil, kuraklığın artmasına bağlı olarak rüzgar erozyonu ile de tarım alanları olumsuz etkilenir Tarım üzerine etkiler • Kuraklaşma, yanlış sulama ile topraklar tuzlanabilir • Deniz seviyelerindeki artış ile deltalardan tuzlu su girişi olur ve tarım alanları tuzlanabilir Tarım üzerine etkiler • Ekstrem hava olayları (sıcak hava dalgaları, don, dolu, fırtına) ürün kaybına yol açar Tarım üzerine etkiler • Böcek ve mantar zararları artabilir Tarım üzerine etkiler • 10.000 yıl kadar önce birkaç yüz milyon kadar olan dünya nüfusu 1950’li yıllarda 2,4 milyara, 2015 yılında ise 7,35 milyara ulaşmıştır. Dünyadaki insan nüfusunun 2050 yılında 9,73 milyara, 2100 yılında da 11,21 milyara ulaşabileceği öngörülmektedir. Tarım üzerine etkiler • Dünya Tarım Örgütünün (FAO) verilerine göre 1950 yılında 14 milyar ha kadar olan tarım alanı, 2050 yılında 16 milyar ha’a çıkacak (ALEXANDRATOS ve BRUINSMA 2009), ancak kişi başına düşen tarım alanı miktarı 5,8 dönümden, 1,8 dönüme düşebilecektir. Tarım üzerine etkiler • Türkiye’de ekili dikili alanlar son 1980’den bu yana yaklaşık 8 milyon ha ha azalırken, Nüfus 32 milyon artmıştır. • Kişi başına düşen tarım alanı 1980 yılında 6,3 dönüm iken, 2005 yılında 3,5 dönüme ve 2013 yılında 2,7 dönüme düşmüştür. • Kişi başına düşen tahıl üretimi 1980 yılında 544 kg iken, 2005 yılında 415 kg ve 2013 yılında 489 kg düşmüştür. Tarım üzerine etkiler • Dellal, McCarl ve Butt, (2011) iklim değişikliği projeksiyonlarına dayanarak Türkiye’de 2050 yılı projeksiyonlarına göre ülke genelinde buğday ve arpa verimlerinde %7,6, mısır veriminde %10,1, pamuk veriminde %3,8 ve ayçiçeği veriminde %6,5 azalma olacağı tahmin edilmiştir. Hayvancılık üzerine etkiler • Tarımsal üretimin azalması (yem bitkilerinin) ve meraların verimsizleşmesi hayvancılığı olumsuz etkiler Gıda güvenliği • Gıda güvenliği – Tarımsal fiyatlarda artış – Daha fazla gübre, pestisit kullanımı – Köyden kente göç – Hatta ülkeden göç Su kaynakları üzerine etkiler 2080 2020 Su kaynakları üzerine etkiler • Türkiye ve AB ülkelerinde su stresi seviyeleri Kaynak: Avrupa Çevre Ajansı İstanbul’un içme suyu ihtiyacı projeksiyonu Nüfus tahminleri YIL İstanbul nüfus Toplam Kişi başı su günlük su günlük su Toplam kişi tüketimi Günlük su ihtiyacı kaybı tüketimi yıllık su başı litre/kişi/gün m3/gün m3/gün m3/gün tüketimi m3/yıl litre/kişi/gün İMP düşük 2050 20.367.423 250 5.091.856 898.563 5.990.419 2.186.502.763 294,118 İMP orta 2050 26.560.000 250 6.640.000 1.171.765 7.811.765 2.851.294.118 294,118 İMP yüksek 2050 48.476.480 250 12.119.120 2.138.668 14.257.788 5.204.092.706 294,118 İSKİ 2032 15.264.000 250 3.816.000 673.412 4.489.412 1.638.635.294 294,118 İSKİ 2032 16.800.000 250 4.200.000 741.176 4.941.176 1.803.529.412 294,118 İSKİ 2032 18.336.000 250 4.584.000 808.941 5.392.941 1.968.423.529 294,118 İMP-İSKİ 2032 18.436.000 220 4.055.920 715.751 4.771.671 1.741.659.765 258,824 İMP-İSKİ 2032 15.264.000 185 2.823.840 498.325 3.322.165 1.212.590.118 217,647 Gerçekleşen 2014 14.200.000 133 1.894.795 598.356 2.493.151 175,574 toplam su kaynağı 2.2 milyar m3 civarında 910.000.000 Su yetersizliği İstanbul’un Su Kaynakları Su Kaynağı Ömerli Darlık Elmalı Terkos Alibey Büyükçekmece Sazlıdere Istrancalar Kazandere Pabuçdere Yeşilçay Melen Bentler, Kuyular, Yeşilvadi ve Şile Keson Kuyuları Toplam 220 97 15 142 36 100 55 >75 100 60 145 268 Azami biriktirme hacmi (milyon m³) 235.371 107.500 9.600 162.241 34.143 148.943 88.730 6.231 17.424 58.500 - 57 - 1.370 868.683 Yıllık verim (milyon m³) İSKİ, 2014 • Türkiye’nin mevcut sürdürülebilir olarak kullanılabilen su potansiyeli 112 milyar m3 olup bunun 98 milyar m3 yüzey suyu, 14 milyar m3’ü ise yer altı suyudur (DSİ, 2014). Türkiye’de toplam su tüketiminin, 2004 yılından 2030 yılına kadar yaklaşık üç kat artacağı öngörmektedir Türkiye su kullanımı • Konya’da şeker pancarı? • Yeraltı suyu ile sulanarak buğday üretimi • Çok fazla su kullanan termik santral Kıyı alanları üzerine etkiler • Kıyılar, kumullar, tarım alanları ve yerleşim alanları sular altında kalabilir. Turizm olumsuz etkilenebilir • Bazı ada devletleri tamamen sular altında kalabilir Mehmet Karaca and Robert J. Nicholls (2008) 1 m yükselme halinde Florida Kıyı alanları üzerine etkiler Urla Limantepe Denizler üzerine etkiler • Denizlerin ısınması ve yağışlardaki değişime bağlı olarak – – – – Tuzlulukta, tabakalılıkta değişimler Besin maddesindeki döngülerde değişimler Biyolojik çeşitlilikte azalma İstilacı türlerde artış Göçler ve ulusal güvenlik Sağlık üzerine etkileri • İklim değişikliğinin insan sağlığı üzerindeki doğrudan veya dolaylı etkileri aşağıda belirtilmektedir: – Aşırı iklim olaylarına bağlı ölüm ve yaralanmalar – Suyla ve besinlerle bulaşan hastalıklarda artış – Hava kalitesinin bozulmasına bağlı solunum hastalıklarında artış – Mevsim kaymasına ve hava kalitesinin bozulmasına bağlı alerjik hastalıklarda artış – Vektörle ve kemirgenlerle bulaşan hastalıklarda artış (tularemi, sıtma ve Kırım Kongo Kanamalı Ateşi gibi) – Ozon tabakasının incelmesine bağlı cilt kanserlerinde artış Sağlık üzerine etkileri • Türkiye’de Kırım Kongo Kanamalı Ateş olguları Sağlık üzerine etkileri • Sıcak hava dalgaları, seller, fırtınalar, açlık nedeniyle ölümler Çelik ve ark. (2008) Sağlık üzerine etkileri • 2015 yılında sıcak hava dalgaları nedeniyle Hindistan 2500, Pakistan’da 1400, Fransa’da 700 kişi hayatını kaybetti. • Dünya Meteoroloji Örgütünün yayınladığı bir rapora göre 19702012 yılları arasında 8.835 afette, 2 milyona yakın insan hayatını kaybetti. • Ülkemizde Uluslararası Afet Veri Bankası kayıtlarına göre 19002015 yılları arasında sel ve taşkınlarda 1.399 kişi hayatı kaybetti, 1,8 milyon insan olumsuz olarak etkilendi ve bu sellerin ülke ekonomisine neden olduğu zarar ise 2,2 milyar dolara ulaştı. Sağlık üzerine etkileri Ormanlar ve iklim değişikliği Ormanlar ve iklim değişikliği Diagrams: Jennifer Allen Ormanlar ve iklim değişikliği • İklim değişikliğinin ormanlar üzerindeki etkisi – negatif etki: kuraklık, böcek, yangın vb – pozitif etki: gübreleme etkisi • Arazi kullanımındaki değişikliklerin ve ormansızlaşmanın iklim değişimine etkileri – Ormanlar sera gazı havuzu veya kaynağıdır – Havuz: tüm karasal ekosistemlerin tuttuğu karbonun %60-80’i ormanlar tarafından sağlanır – Kaynak: ormansızlaşma ve arazi kullanım değişikliği ile salınan sera gazları % 24 Ormanların iklim değişikliğini azaltma potansiyelleri • Havuz olarak karbon bağlama • CO2 salım kaynağı (ormansızlaşma) • Bitkisel kütle (biyomas) üretimi – Yenilenebilir enerji kaynağı (biyoyakıt) – Ahşap ürünler kullanımı ile depolama Küresel karbon döngüsü Sanayi devriminden sonraki karbon döngüsü (milyar ton karbon) • Bu değerler daha da arttı. • 1750-2011 yılları arasında kümülatif 375 milyar ton fosil yakıt+çimento sanayinden, 180 milyar ton ormansızlaşma ve arazi değişikliğinden atmosfere salındı +240 +365 +30 Fosil yakıt Çimento Ormansızlaşma Arazi kullanım değişikliği -155 Okyanuslar Gaz 383-115 Petrol 173-264 Kömür 446-541 -365 Karbon havuzları (milyar ton karbon) 829 (589+240) 470 (500-30) 2000 1 m derinlik 37.255 (37.100+155) 2002-2011 arasında Yıllık karbon akışları döngüsü (milyar ton karbon/yıl) • 2011 yılı itibarıyla fosil yakıt kullanımı ve çimento sanayisinden yıllık 9,5 milyar ton/yıl karbon salınmakta. 0,9 milyar ton/yıl ise ormansızlaşma ve arazi kullanımı değişikliğinden atmosfere verilmekte +4,3 +8,3 -2,5 +0,9 Ormansızlaşma Arazi kullanım değişikliği Karasal ekosistemler -2,4 tarafından net alınan Okyanuslar -1,6 Ormanların iklim değişikliğini azaltma potansiyelleri • Bir ağaç ne kadar CO2 bağlar? Bağlanan karbon Zaman Ormanlardaki karbon havuzları Dikili Kuru Toprak üstü bitkisel kütle = Canlı ağaçlar + Diri örtü Yatık ölü odun Ölü Örtü Toprak Organik maddesi Toprak altı bitkisel kütle Ormanlardaki karbon havuzları 1990 - 2010 arası orman karbon stoklarında değişim (FAO, 2010) Karbon Dağılımı Toplam Karbon Stoku (milyar t) Karbon Stoku (t/ha) 1990 2000 2005 2010 299,22 293,84 291,30 288,82 71,8 71,9 71,7 71,6 Ölü Odun 34,07 33,17 32,97 32,90 8,2 8,1 8,1 8,2 Ölü Örtü 38,86 38,75 38,83 38,98 9,3 9,5 9,6 9,7 Toprak 300,43 295,07 293,23 291,66 72,1 72,2 72,2 72,3 Toplam 672,57 660,84 656,32 652,37 161,4 161,8 161,6 161,8 Bitkisel Kütle 1990 2000 2005 2010 Biyomlardaki Karbon Miktarı (Janzen, 2004) Alan (milyar ha) Bitki (milyar t) Toprak (milyar t) Toplam (milyar t) Bitki (t/ha) Toprak (t/ha) Tropikal Ormanlar 1,76 212 216 428 120,5 122,7 Ilıman Bölge Ormanları 1,04 59 100 159 56,7 96,2 Boreal Ormanlar 1,37 88 471 559 64,2 343,8 Tropikal Savanlar ve Otlaklar 2,25 66 264 330 29,3 117,3 Ilıman Bölge Otlakları ve Çalılıklar 1,25 9 295 304 7,2 236,0 Çöller ve Yarı Çöller 4,55 8 191 199 1,8 42,0 Tundra 0,95 6 121 127 6,3 127,4 Tarım 1,6 3 128 131 1,9 80,0 Sulak Alanlar 0,35 15 225 240 42,9 642,9 TOPLAM 15,12 466 2011 2477 BİYOMLAR Dünyada ormanlar • Dünya yüzeyi 51 milyar ha (=510 milyon km2) • Karaların alanı (Antarktika hariç) 13 milyar ha • Orman alanı ise (2010 yılı için) 4,03 milyar ha • Karalara oranı % 31’dir. Dünyada ormanlar 3.500.000 Kıta ve Orman Alanı (1000 ha) • Orman alanı en fazla olan kıtalar Avrupa, Güney Amerika ve Kuzey Amerika • Orman alanı en fazla olan ülkeler Rusya Federasyonu, Brezilya, Kanada, Amerika Birleşik Devletleri (A.B.D.) ve Çin Halk Cumhuriyeti Kıta Alanı 3.000.000 Orman Alanı 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0 Afrika Asya Avrupa Kuzey-Orta Amerika Güney Amerika Okyanusya Dünyada ormanlar • Dünya’da kişi başına yaklaşık olarak 0,6 ha orman alanı düşmekte. Bu da aşağı yukarı 1 futbol sahasına eşit. Dünyada ormanlar • Orman alanları Avrupa’da artıyor • Tüm dünya genelinde ise azalıyor • Son 20 yıl içinde orman alanları 135 milyon ha azaldı Dünyada ormanlar • Dünyada 15 yılda ülkemizin 2 katı kadar orman alanı yok olmuş. • Yıllık orman kaybı (2010-2015 arası) ise 3,3 milyon ha, bu da Avusturya’nın yüz ölçümü kadar. Dünyada ormanlar • Orman alanları en fazla Tropikal yağmur ormanlarının da yer aldığı Güney Amerika ve Afrika’da azalmış Orman Alanlarındaki Değişim Türkiye’de ormanlar Türkiye’de ormanlar • Türkiye’nin toplam orman alanı (2015 yılı için) 22,3 milyon ha. • Bu orman alanlarının yaklaşık yarısı verimli (112,7 milyon ha), yarısı da verimsiz ya da bozuk ormandır (9,6 milyon ha). Verimli orman kapalılığı % 10’dan daha fazla olan ormanlardır. Türkiye’de ormanlar Türkiye’de ormanlar • Ormanlarımızın % 73’ü koru ormanı, % 27’si ise baltalık ormandır. Koru ormanı tohumdan yetişen ağaçların oluşturduğu, baltalık orman ise kök ve kütük sürgünlerinden oluşan ormanlardır. Aykut İnce Türkiye’de ormanlar • 6831 sayılı Orman Kanunundaki orman tanımı ile Birleşmiş Milletler Tarım ve Gıda Örgütü (FAO) tarafından verilen orman tanımı birbirinden farklıdır. Türkiye yasaları gereği 3 hektar alandan büyük, doğal olarak yetişen ve emekle yetiştirilen ağaç ve ağaççık toplulukları ormandır. FAO’ya göre ise kapalılığı %10’dan fazla ve kapladığı alan en az 0,5 ha olan 5 m’den daha boylu ağaçların bulunduğu alanlar orman olarak kabul edilmektedir (FAO, 2010). Türkiye’de ormanlar • Türkiye’deki verimsiz olarak nitelendirilen orman alanları FAO tanımına göre orman olmayıp, ağaçlık alan nitelendirilmektedir. Benzer şekilde Türkiye’de bir yerin orman sayılabilmesi için en az 3 ha büyüklüğe sahip olması gerektiğinden, FAO’ya göre orman olması gereken ancak ülkemizde orman sayılmayan alanlar da bulunmaktadır. Türkiye’de ayrıca makilik ve fundalık alanlar ile zeytinlikler ve diğer meyve ağaçlarının bulunduğu (fıstık çamı ve palamut meşesi dahil) sahipli alanlar da orman dışında bırakılmıştır. Türkiye’nin 21,9 milyon ha olan orman alanı orman yollarını, yangın emniyet şeritlerini kapsamakta, ancak orman içi açıklıkları içermemektedir. Türkiye’de ormanlar Türkiye’de ormanlar • Devlet ormanlarından yapılan odun üretimi miktarı 19902007 yılları arasında 15 milyon m3/yıl civarında iken, 2008 yılından itibaren artmaya başlamış ve 2012 yılında 19,25 milyon m3/yıl’a ulaşmıştır. 2013 yılında ise üretim miktarı 18,15 milyon m3/yıl’a gerilemiştir (Şekil 2.6) Ormandan yapılan üretim miktarı yıllık artımın yaklaşık olarak %42’sine karşılık gelmektedir. Üretilen odun miktarının %75’i endüstriyel odun, geri kalan kısmı ise yakacak odun niteliğindedir (Şekil 2.6). Devlet ormanları haricinde özel mülkiyetteki ve çoğu kavaklıklar olan arazilerden de 3,3 milyon m3/yıl endüstriyel odun ve 1,5 milyon m3/yıl kadar da yakacak odun üretimi yapıldığı tahmin edilmektedir. Yurtdışından da büyük çoğunluğu endüstriyel odun olmak üzere 1,4 milyon m3/yıl kadar odun ithal edilmektedir Türkiye’de ormanlar 1990-2013 Yılları Arasında Türkiye Ormanlarından Üretimi Yapılan Endüstriyel ve Yakacak Odun Miktarları (1.000 m3/yıl) Türkiye’de ormanlar • Ege ve Akdeniz bölgelerindeki ormanlar başta olmak üzere Türkiye ormanlarının %60’ı yangına hassasiyetinin fazla olduğu bölgelerde yer almaktadır. 1990-2013 yılları arasında toplam 50.821 bin orman yangını meydana gelmiştir (OGM, 2014d). Aynı dönemde toplam 268.354 ha orman alanı yangınlarından zarar görmüştür. Yağışların rekor derecede düştüğü 2008 yılında Türkiye’nin en büyük orman yangını gerçekleşmiştir. Yaz kuraklıklarının yaşandığı 2010-2013 döneminde yangın sayılarında artışlar olmuştur Türkiye’de ormanlar 1990-2015 Yılları Arasında Türkiye’de Çıkan Orman Yangınlarının Sayısı ve Yanan Alan Miktarları (ha) Türkiye’de ormanlar • Türkiye’de orman alanlarının arttırılması için ağaçlandırma çalışmalarına büyük önem verilmektedir. 1946-2013 yılları arasında Orman Genel Müdürlüğü (OGM) tarafından toplam 2,12 milyon ha alanda ağaçlandırma yapılmıştır. Son 20 yıllık dönemde ise 600 bin ha’a yakın bir alan ağaçlandırılmıştır. Dünyada ormanların biriktirdiği karbon • Atmosferden alınan • Ormansızlaşma ile atmosfere verilen 2,5 milyar ton karbon 0,9 milyar ton karbon Yıllık net birikim karbon yıllık 1 ha (10 bin m2) alanda biriktirilen 1,6 milyar ton 400 kg karbon Atmosferdeki CO2 ve ormanlar Türkiye Ormanlarındaki Karbon Miktarı 1990-2012 arasındaki karbon stoklarındaki değişim Ulusal sera gazları envanterine göre Türkiye Ormanlarındaki Karbon Miktarı Ulusal sera gazları envanterine göre Kazanç Net Birikim Kayıp Bitkisel Ticari Kesimlerle Yakacak Odun Orman Kütlede Yıllık Uzaklaştırılan Toplanması ile yangınları Birikim Uzaklaştırılan Ormanlarda Ormanlarda Net Karbon Net CO2 Birikimi Birikimi Türkiye Ormanlarındaki Karbon Miktarı (yeniden hesaplanan) 36 35 34 34 518 538 555 565 37 38 38 38 38 38 500,00 34 600,00 506 500 496 489 486 477 300,00 477 400,00 200,00 100,00 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 0,00 2002 Karbon stoku (milyon Mg) 2002-2012 arasındaki karbon stoklarındaki değişim Bozuk Verimli 2012 2011 2010 3,32 3,34 3,41 3,48 3,50 3,55 3,55 3,55 3,60 3,59 46,62 46,37 46,29 45,89 45,79 45,05 48,87 48,81 47,98 47,16 25 2009 2008 2007 2006 2005 2004 0 2003 5 45,48 30 3,23 35 2002 Karbon stoku (Mg ha-1) Türkiye Ormanlarındaki Karbon Miktarı Birim alandaki karbon stoklarındaki değişim 50 45 40 20 Verimli Bozuk 15 10 Türkiye’de ormanların biriktirdiği karbon Topraküstü kütlede 0,59 milyar t Ölü ağaçlarda 0,04 milyar t Ölü örtüde 0,08 milyar t Toprakaltı kütlede 0,12 milyar t Toprakta 1,72 milyar t Birim alandaki karbon stoku Topraküstü 21,7 t/ha Toprakaltı 6,3 t/ha Ölü odun 0,2 t/ha Ölü örtü 4,1 t/ha Toprak 79,5 t/ha TOPLAM 111,8 t/ha ORMANLARDA TOPLAM 2,43 milyar t Foto: Aykut İnce Bir ağaç ne kadar karbon depolar? Topraküstü kısımlarda tutulan C miktarı (kg/ağaç) Ağırlık Depolanan C 30 cm 50 cm 30 cm 50 cm Kızılçam 335 1103 171 563 627 2064 Karaçam 303 676 155 345 567 1265 Sarıçam 358 1381 183 704 670 2585 Meşe 495 1026 238 492 872 1807 Kızılağaç 256 Kestane 487 1063 234 510 858 1873 Kayın 548 1536 263 737 965 2706 123 Sarıçam ağaçlarında depolanan karbon miktarı Depolanan CO2 30 cm 50 cm 451 1400 Ağaçtaki karbon miktarı Ağaç türü 1200 1000 800 600 400 200 0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 ağacın 1,3 m'deki çapı 60,0 70,0 Durkaya B (1998) Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğü Meşe Meşcerelerinin Biyokütle Tablolarının Düzenlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, p. 110. İkinci O (2000) Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğü Kestane Meşcerelerinin Biyokütle Tablolarının Düzenlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, p. 86. Saraçoğlu N (1998) Kayın (Fagus orientalis Lipsky) biyokütle tabloları. Turk J Agric For 22: 93-100. Saraçoğlu N (2000) Sakallı Kızılağaç (Alnus glutinosa (L.) Gaertn subsp. barbata (C.A. Mey.) Yalt.) biyokütle tabloları. Turk J Agric For 24: 147-156. ÜNSAL, A., 2007, Adana Orman Bölge Müdürlüğü Karaisalı Orman İşletme Müdürlüğü Kızılçam Biyokütle Tablolarının Düzenlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. ÇAKIL, E., 2008, Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğü Karaçam Biyokütle Tablolarının Düzenlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Çömez A (2011) Sündiken Dağlarında Sarıçam (Pinus sylvestris L.) Meşcerelerinde Karbon Birikiminin Belirlenmesi. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Türkiye’de ormanların biriktirdiği karbon • 2014 yılında 36 milyon ton CO2 atmosferden alındı • 2014 yılında 468 milyon ton CO2 salındı • Ancak % 7,7’sini ormanlar karşılıyor. Kişi başına düşen CO2 Kişi başına yıllık CO2 salımı • • • • • • • • • Amerika Birleşik Devletlerinde 19,8 ton Katar’da 55,5 ton Kanada’da 17,4 ton, Rusya’da 11,2 ton, Avrupa Birliği ortalaması 10,2 ton. Çin’de 6,5 ton, Hindistan’da 1,2 ton Tanzanya’da 0,1 ton Burundi, Nijer, Mozambik, Afganistan gibi ülkelerde ölçülemeyecek kadar düşük. • Türkiye 5,9 ton CO2 Ormanların iklim değişikliğini azaltmadaki diğer faydaları Biyoenerji 1 MWs elektrik üretimindeki CO2 salımları • • • • Kömür Doğal gaz Nükleer enerji Yenilenebilir enerji 2 t CO2 1 t CO2 0 t CO2 0 t CO2 Biyoenerji • Odun = yenilenebilir enerji kaynağı • 1 kg odun= 4000 kilo kalori • 1 kg linyit= 2500 kilo kalori Biyoenerji Finlandiya’da elektrik kullanım durumu Diğer Biyoenerji İthalat Torf Petrol Odun Biyoenerji santrali Odun ürünleri Su ve Rüzgar Kömür Biyoenerji Nükleer Doğal gaz Biyoyakıt Kağıt hamuru Kağıt Karton Hamur ve kağıt değirmeni Biyoenerji Buhar atıklar •Isı Geri kazanım kazanı •Elektrik •Pelet Kabuk Biyokimyasallar Biyoplastikler Buhar Odun işleme Yuvarlak odun ve kesim artıkları artıklar Biyodizel Atık yağ Biyoatık üretimi Atık yağ Rafineri Biyoyakıt • • • • • • • • Şeker kamışı Şeker pancarı Mısır Soya fasulyesi Keten tohumu Hurma yağı Kanola (kolza) …. Biyoenerji • Gıda güvenliğine dikkat!!! Kusura bakma, dünyayı korumakla meşgulüm Odun ürünleri kullarak karbon depolarız • 1 m3 odun kabaca 1 ton CO2 anlamına gelir. • Başka bir deyişle 1 ton odunda yaklaşık yarım ton karbon vardır. Odun kullanımı enerji verimliliğini arttırır • Ahşap materyaller ısı izolasyonu sağlar. • Bunun anlamı fosil yakıt kullanılarak üretilmiş enerjiden tasarruf, atmosfere daha az CO2 salımı, doğal gaz ve elektrik faturalarında azalma, yani ekonomik kazançtır. • ahşabın bina içlerinde kullanımı estetik güzellik de yaratır. Odun üretiminde daha az enerji kullanılır • Ahşaptan ürün elde etmek enerji açısından daha verimlidir. • Ahşabın hem üretiminde hem de işlenmesinde metal ya da PVC’den yapılan ürünlere göre çok daha az enerji harcanır. Odun üretiminde daha az enerji kullanılır • yapı malzemesi olarak alüminyumun kullanılması halinde ahşaba göre 126 kat, çelik kullanılması halinde ise 24 kat daha fazla fosil enerji kullanılıyor. Daha az enerji tüketimi, daha az CO2 salımı demektir. Odunun imhasında 0 karbon • metalleri eriterek tekrar kullanabilirsiniz (ve eritmede fosil yakıt kullanırsınız), ama PVC yakılarak imha edildiğinde petrolden üretildiği için yer altında durması gereken karbon atmosfere karışır. Ahşap ürünler ise kullanıldıktan sonra yakıldıklarında yine karbon atmosfere verilir ama bu karbon zaten karbon döngüsünde olduğundan atmosfere ek yük getirmez. Taşkın önleme • İklim değişikliğinin taşkınları arttıracağı öngörülüyor. • Ormanlar taşkınları önler. Ormanların küresel ısınmayı arttırıcı etkisi • Ormansızlaşma Tropikal bölgelerde ormansızlaşma Sera gazı kaynakları Ormanların küresel ısınmayı arttırıcı etkisi • Albedo Ormanların küresel ısınmayı arttırıcı etkisi • Topraklardaki organik karbonun ayrışması Toprak organik karbon yoğunluğu İklim değişikliğinin ormanlara etkisi İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • İklim değişikliğinin ormanlar üzerindeki etkilerini anlamak için eskiden yaşanmış doğal iklim değişikliklerinde ormanlara neler olduğuna bir bakalım İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Ağaçlı kömür madenlerinde alt tabakalarda sekoya polenleri, üst tabakalarda ardıç polenleri • Ankara’da taşlaşmış ağaçlar sekoya bulunmuş İklim değişikliğinin ormanlara etkisi 18 bin-16 bin yıl önce Anadolu’daki orman durumu 8 bin yıl önce Anadolu’daki orman durumu Türkiye’nin potansiyel orman alanları (Aytuğ ve Görcelioğlu, 1993) 12 bin-11 bin yıl önce Anadolu’daki orman durumu 4 bin yıl önce Anadolu’daki orman durumu İklim değişikliğinin ormanlara etkisi Son buzul çağının en şiddetli dönemi (18 bin yıl önce) Buzulların yayıldığı alanlar Suların çekilmesinden sonra ortaya çıkan arazi İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Göçler İklim değişikliğinin ormanlara etkisi MAKSİMUM HIZ (10 Yılda km) 0 20 40 60 80 100 Ağaçlar Otsu türler Toynaklı memeliler Karnivor Memeliler Kemirgenler Primatlar Bitki ile beslenen böcekler Üst sınır Medyan Tatlı su yumuşakçalar ı Alt sınır RCP2.6 Düz alanlar ve Küresel ortalama RCP4.5 RCP6.0 Düz alanlar Düz alanlar RCP8.5 Küresel ortalama RCP8.5 Düz alanlar İklim değişikliğinin ormanlara etkisi İklim değişikliğinin ormanlara etkisi İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Relikt (kalıntı) ormanlar Sedir ormanlarının yayılışı Kayın ormanlarının yayılışı İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Türkiye’de dağlık alanlarda gözlenen vejetasyon kuşakları ve orman sınırı daha yükseklere doğru kayabilir. Ancak orman üstü kuşakta genellikle toprak olmadığı ve kayalık alanlar fazla olduğu için orman sınırının alpin kuşağa doğru yayılması çok uzun süreler alabilir. Özellikle hayvan türlerinin göçlerinde habitat parçalanması ve ekolojik bariyerler nedeniyle sorunlar yaşanabilir. İklim değişikliğinin ormanlara etkisi ISINMA İklim değişikliğinin ormanlara etkisi SOGUMA İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Göçlerin önündeki doğal engeller İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Yangınlar : • Sıcaklıkların artması ve yağışların azalması ile birlikte ormanlardaki yangın riski artacaktır. Orman yangınlarının sıklığı, süresi ve şiddetinde de artışlar beklenmektedir. Ayrıca halen Türkiye ormanlarının %60’ı kadar olan yangına çok hassas bölgelerin alanı genişleyecektir. Bu nedenle Türkiye’de uzun yıllar 1 Haziran-31 Ekim arasını kapsayan ve yangın mevsimi olarak adlandırılan dönem Orman Yasasında değiştirilerek 1 Mayıs-30 Kasım dönemini kapsayacak şekilde uzatılmıştır. İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Yangınlar İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Böcek ve mantar zararlarında artış • iklim değişikliği böcek ve patojenlerin yaşam döngülerini değiştirecektir. Ayrıca kurak ve sıcak koşullar orman ağaçlarının yetişme ortamı koşullarının kötüleşmesine, dolayısıyla sekonder zararlıların artmasına yol açacaktır. Türkiye’de son 20 yıldır Göknar ve Ladin ormanlarında gözlenen böcek zararlarındaki artış bu kapsamda değerlendirilebilir. Ayrıca Türkiye’de doğal olarak bulunmayan biyotik zararlılar komşu ülkeler üzerinden ülkemize giriş yapabilir. Son birkaç yıldır Doğu Karadeniz’deki Şimşir ormanlarında gözlenen ölümlerin komşu ülkelerden geldiği düşünülen Cylindrocladium buxicola ve Volutella buxi fungallarının etkisiyle olduğu tahmin edilmektedir İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Böcek ve mantar zararlarında artış Çam kese böceği yayılış alanları İklim değişikliğinin ormanlara etkisi Avrupa’da Phytophthora cinnamomi zararı görülen alanlar Model çalışmalarına göre sıcaklıkların 3°C artması durumunda Phytophthora cinnamomi zararı görülebilecek alanlar İklim değişikliğinin ormanlara etkisi Büyüme döneminin uzaması: Sıcaklıkların artması ile birlikte bitkiler ilkbaharda daha erken zamanda büyümeye başlayacak ve sonbaharda da daha uzun süre büyüyecektir. Bu durumun ağaçların artımı üzerinde olumlu gelişme sağlayacağı düşünülebilir. Ancak değişen koşullara uyum sağlayamayan türler risk altında kalabilir. Ayrıca büyüme döneminde gerçekleşen ilkbahar ve sonbahar donları ile diğer ekstrem olaylar bitkilerde zararlara yol açabilir. Leylaklarda yapraklanma ve çiçeklenme zamanı, Vermont İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Doğal dengenin bozulması Tür Ortalama ilk yumurtlama tarihi Ortalama değişimi (Gün) (Gibbs and Breisch, 2001 in Conservation Biology) İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Doğal dengenin bozulması (Crick et al., 1997; McCleery and Perrins 1998, in Nature) İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Taşkın ve fırtına zararları: • Ülkemizde son yıllarda fırtınalarda artışlar olmuştur. Orman alanlarında da artan şiddetli rüzgar ve fırtınalar ağaçların devrilmesine ya da kırılarak zarar görmesine yol açmaktadır. Nitekim 16-17 Ekim 2011 tarihinde Kırklareli ve Edirne illerinde devrikler olmuştur. Bu devrikler ağaçlar halen yapraklarını dökmemişken yağan kar ve ardından çıkan fırtına nedeniyle gerçekleşmiştir. Devrilen ağaçların ormandan çıkartılması halen devam etmekte olup, 200 bin m3 civarında bir zarar oluştuğu tahmin edilmektedir. OGM kayıtlarına göre 2009-2013 yılları arasında 1 milyon ha’ın üzerinde bir alanda yaklaşık 9,7 milyon m3 kadar bir ağaç serveti kar, rüzgar, heyelan, sel ve kuraklık nedeniyle zarar görmüştür İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Taşkın ve fırtına zararları İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Kıyı ormanlarında tuzlanma İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • CO2 gübre etkisi Güneş ışığı Toplam özümleme Güneş ışığı Robinson ve ark., 2008 673 kcal İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • CO2 gübre etkisi • Aşırı CO2 beslenmesi (gübre etkisi) suya ve diğer besinlere ihtiyacı arttırır. Yeterince su ve besin maddesi yoksa ağaçlar gelişmez Liebig Minimum Kanunu İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Artan sıcaklıkların solunumu arttırması İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Büyümenin azalması ve Karbon bağlanmasında azalma İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Yaz kuraklığının artması ile birlikte ağaçlarda kurumalar ya da erken yaprak dökümü ile birlikte artım kayıpları: Türkiye’de iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinden birisi de yağışların azalmasıdır. Bu durum özellikle yaz kuraklıkları ağaçların kuraklığa uyum sağlamak için yapraklarını erken dökmesine neden olabilmektedir. Orman Ekosistemlerinin İzlenmesi Programı kapsamında yapılan yaprak kayıp oranları gözlemlerine göre en yüksek yaprak kayıp miktarı yağışların rekor derecede düşük olduğu 2008 yılında gözlenmiştir İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Yaz kuraklığının artması ile birlikte ağaçlarda kurumalar ya da erken yaprak dökümü ile birlikte artım kayıpları: İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Biyolojik çeşitlilikte azalma • Her bitkinin fotosentez yapma gücü birbirinden farklı. Hızlı gelişen türler diğer ağaçları ya da bitkileri örterek veya onların yetişme alanlarını işgal ederek ormandan uzaklaştırabilir. İklim değişikliğinin ormanlara etkisi • Biyolojik çeşitlilikte azalma • Birçok canlı türü tehdit altında • Örneğin su birikintileri kuruduğu için kurbağalar üreyemiyorlar İklim Değişikliğinin Ormanlar Üzerinde Beklenen Etkileri • • • • • • • Türlerin yayılış alanlarının değişimi Dağlık bölgelerde yükselti iklim kuşaklarında değişiklikler Meşçere tür kompozisyonlarında değişimler Doğal bariyerlerin etkisiyle yok olma Yangınlarda artış Böcek zararlarında artış Vejetasyon periyodundaki uzamaya bağlı daha uzun büyüme dönemi ve don risklerinde artış • Yüksek kesimlerde vejetasyon süresinin uzamasına bağlı olarak çimlenme kapasitesinin artıp, ağaçların büyüme hızının yükselmesi İklim Değişikliğinin Ormanlar Üzerinde Beklenen Etkileri • Kıyı bölgelerde tuzlanma • Atmosferdeki CO₂ artışına bağlı büyümede gübre etkisi (su azlığı negatif etki) • Su azlığına bağlı olarak fidanların çimlenme ve hayatta kalma başarısının azalması • Sıcaklık artışına bağlı olarak solunumun artması • Solunumla tüketilen enerjinin fotosentezle üretilen enerjiden fazla olması durumunda bitki ölümleri • Biyolojik çeşitlilikte azalmalar • Hızlı gelişen türlerin istilacı özellik kazanıp doğal türlerin yok oluşuna sebep olması
