10. Hafta Pozisyon - Sağlık Bilimleri Fakültesi
advertisement
BÖLÜM 8 POZİSYON DEĞİŞİMİ İÇERİK I. GİRİŞ II. YOĞUN BAKIM HASTALARINDA POZİSYON VERME A. SUPİNE POZİSYONU (SIRTÜSTÜ YATIŞ) B. FOWLER POZİSYONU (OTURUR) C. LATERAL POZİSYON (YAN YATIŞ) D. SİM’S POZİSYONU (YARI YÜZÜKOYUN YATIŞ) E. PRONE POZİSYONU (YÜZÜKOYUN YATIŞ) III. POZİSYON VERMENİNHEMODİNAMİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ IV. HASTAYA POZİSYON VERİLİRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR V. YOĞUN BAKIM HASTASINDA GELİŞEBİLECEK DURUMLAR VI. SONUÇ VII. KAYNAKLAR HAREKETSİZLİĞE BAĞLI I.GİRİŞ Yoğun bakım hastaları, yaşamla ölüm arasında , pek çok invaziv işlemlerin yapıldığı, değişken hemodinamik duruma sahip , iletişim kurmada sınırlılıkları olan , travmatik durum nedeni ile hareketi sağlanamayan , yatağa uzun ya da kısa dönem bağımlı kalan hastalardır . Bu nedenlerden dolayı hemşirelik uygulamaları açısından özeldirler. II.YOĞUN BAKIM HASTALARINDA POZİSYON VERME A. SUPİNE POZİSYONU (SIRTÜSTÜ YATIŞ) Hasta, kafası ile sırt bölgesi düz, boyun ve bel kavisleri normal eğimlerini koruyacak bir şekilde, ayakta dik pozisyondaymış gibi desteklenir. Bu destekleme farklı boyutlardaki yastıklarla yapılır. Şekil 8.1. Supine pozisyonu (Sırtüstü yatış) Kaynak: Harkreader H, Hogan MA, Thobaben M. (2007). Activity-Exercise Pattern. Fundamentals of Nursing, Third Edition, Saunders Elsevier, p. 874. B. FOWLER POZİSYONU (OTURUR) Yarı oturur pozisyon olarak da bilinen, hasta başının 45 - 60 0 yükseltildiği bir pozisyondur. Hasta başının yüksekliği, yataktan 900 açıda ise dik fowler, 45 - 600 açıda yarı fowler, 300 açıda düşük fowler pozisyon olarak tanımlanır. Şekil 8.2. Semifowler pozisyonu Kaynak: Dewit SC. (2009). Lifting, Moving and Positioning Patients. Fundamental Concepts And Skills for Nursing,4 th ed., Saunders Elsevier, p.266. C. LATERAL POZİSYON (YAN YATIŞ) Yan yatış poziyonunda hasta sağ / sol yana yatar ve asıl vücut ağırlığı alt kürek kemiği tarafından taşınır. Hastanın bir yanı diğer yanına göre zayıf ve güçsüz ise, bu bölgedeki kaslara ve sinirlere basınç yapmamak için genelde sağlam tarafa yatırılmalıdır. Uzun süreli yatan hasta için supine pozisyonuna alternatif olabilir. Kürek kemiği, sakrum ve topuklardaki basınç azalır, fakat, bacaklar ve ayaklar rahatça fleksiyona geçebilir. Sırtın çıkıntılı noktalarına yapılan basıncı kaldırır ve hastayı dinlendirir. Doğru pozisyon için hastanın yastıklarla uygun bölgelerden desteklenmesi gerekir. Pozisyonu sağlamak üzere; Şekil 8.4. Lateral pozisyonu Kaynak: Harkreader H, Hogan MA, Thobaben M. (2007). Activity-Exercise Pattern. Fundamentals of Nursing, Third Edition, Saunders Elsevier, p. 874. D. SİM’S POZİSYONU (YARI YÜZÜKOYUN YATIŞ) Pozisyon, yüzükoyun ve yan yatış pozisyonunun birleşiminden oluşmakta ve genelde bilinçsiz hastalarda ağızdan mukus drenajını arttırmada kullanılmaktadır. Hastanın vücut ağırlığı; humerusun ön bölgesi, klavikula ve ileum tarafından taşınmaktadır. Pozisyonu vermek için; Şekil 8.5. Sim’s pozisyonu (Yarı yüzükoyun) Kaynak: Harkreader H, Hogan MA, Thobaben M. (2007). Activity-Exercise Pattern. Fundamentals of Nursing, Third Edition, Saunders Elsevier, p. 874. E. PRONE POZİSYONU (YÜZÜKOYUN YATIŞ) Hasta karnının üstüne yatırılır ve başı yana çevrilir. Hastaların görüş açıları dar olmasına rağmen dinlendirici - gevşetici ve en az desteğe gereksinimin olduğu bir pozisyondur. Şekil 8.6. Prone pozisyonu (Yüzükoyun) Şekil 8.7. Prone pozisyonu (Yüzükoyun) Kaynak: Harkreader H, Hogan MA, Thobaben M. (2007). Activity-Exercise Pattern. Fundamentals of Nursing, Third Edition, Saunders Elsevier, p. 874. III. POZİSYON VERMENİN HEMODİNAMİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Pozisyon değişiminin ventilasyon / perfüzyon üzerindeki etkileri: Pozisyon değişimi ile ventilasyon / perfüzyon arasındaki etkileşimin etkileri, özellikle akciğerlerde gözlenir. Hastaya yan yatış pozisyonu verildiğinde , döndürülen tarafta altta kalan akciğerde dolaşım artarken , üst tarafta kalan akciğerde ise göreceli olarak dolaşımın azalması söz konusudur. Altta kalan akciğerde venöz sıvılarda göllenme oluşurken , üstte kalan akciğerde ekspansasyon daha k olay gerçekleşir . Bu pozisyon ile yukarıda kalan ve daha az perfüze olan akciğerin hiperventilasyonu ; altta kalan ve daha fazla perfüze olan akciğerin ise hipoventilasyonu gerçekleşir. Pozisyon değişiminin gaz alışverişi üzerindeki etkileri: Sağlıklı akciğere sahip hastalarda çeşitli pozisyonlar gaz değişim i ve oksijenlenmeyi önemli derecede etkilemez. Fakat uzun süre hastanede yatan yoğun bakım hastalarında genellikle pulmoner komplikasyonlar görülür. Fonksiyonel rezidüel kapasite (normal bir ekspirasyon sonrasında akciğerde kalan gazı n hacmi) ve PaO2 basıncı, oturur pozisyona göre daha düşük ölçülür . Buna bağlı olarak yatar pozisyonda bırakılan hastanın atelektazi ve pnömoniye olan yatkınlığı artar . Hemşire tarafından düzenli ve sistematik bir şekilde pozisyon verme, hastaların PaO2 ve SaO2 üzerinde değişimler yaratmakta ve oluşabilecek komlikasyonları önlemektedir. Pozisyon değişiminin kalp atım hızı üzerindeki etkileri: Uygulama sırasında sempatik sinir sisteminin uyarılmasına bağlı olarak kalp hızında artma gözlenebilmektedir. Buna karşın gerilme reseptörleri ve otonom sinir sisteminin kompleks etkileşiminin etkisiyle, kalp hızında bir düşmenin olabileceğine de dikkat çekilmektedir. Pozisyon değişiminin arteriyel kan basıncı üzerindeki etkileri: Cerrahi girişim geçiren hastalarda arteriyel kan basıncı ölçümü, özellikle vazoaktif ilaç infüzyonlarında sürekli izlenmesi gerekmektedir. Hastaların pozisyonuna bağlı olarak altta kalan kol ile üstteki koldan yapılan ölçümler arasında bir değer farkı bulunmaktadır. Bu açıdan yoğun bakım hemşirelerinin, pozisyon değişiminin kan basıncı üzerindeki etkileri konusunda bilgilenmeden bakım vermeleri, hemodinamik ve fizyolojik açıdan durumu stabil olmayan yoğun bakım hastalarında, ciddi sorunlara yol açabilir. Pozisyon değişiminin pulmoner arter basıncı üzerindeki etkileri: Gövdenin yukarı kaldırılması veya aşağıya doğru indirilerek pozisyonun değiştirilmesi sırasında hemodin amik basınç ölçümlerinde; her 2.5 cm’ lik seviye değişimi için intravasküler basınçlarda 2 mmHg’ lik basınç değişimi olduğu belirtilmektedir. Uzamış yatak istirahatinde olan hastalarda kardiyovasküler sisteme ait parametrelerdeki bu değişimler daha da belirgindir. Hemodinamik ölçümlerin pozisyonlar ile ilişkisi il e birlikte ölçüm tekniklerinin ve ölçüm yapan personelin uygulamalarına ilişkin farklılıklar olduğu da bilinmektedir. Yoğun bakım hemşirelerinin hemodinamik ölçümler sırasında standart kuralları uygulamaları ve bu konuda eğitim almaları , ölçümlerin güvenilirliğini arttırmaktadır. Pozisyon değişiminin SVB üzerindeki etkileri: Günümüzde yoğun bakım ünitelerindeki hemodinamik izlemde, pulmoner arter kateterlerinin yerine, daha az komplikasyon olasılığı olan ve düşük maliyeti nedeniyle santral venöz kateterler kullanılmaktadır. Sağ atriuma yerleştirilen SVB kateterleri, yoğun bakım hastalarının sıvı düzeyini değerlendirmede etkin bir ölçme yöntemidir. Fakat bu ölçümün yapılabilmesi için gerekli olan referans noktası, hastanın pozisyonuna göre değişim göstermekte, bu da ölçümde hatalı sonuçlar çıkmasına neden olmaktadır. IV. HASTAYA POZİSYON VERİLİRKEN DİKKAT EDİLMESI GEREKEN NOKTALAR Hastaya pozisyon vermeden önce; - hekim isteminin kontrol edilmesi gerekir. Çünkü bazı pozisyonlar belirli durumlarda (spinal kord yaralanması, solnuum güçlüğü, bazı nörolojik hastalıklar, insizyonların varlığı vb.) kontrendike olabilir. - hastanın solunum sesleri, kardiyak aritmileri, bilinç düzeyi, kraşe çıkarma yeterliliği izlenmeli, cilt tanılaması yapılmalı, arteriyel kan gazları ölçülmelidir. - hastaların yaş faktörü göz önünde bulunularak pozisyon verilmelidir. Yaşlı hastalarda yaşlanmaya bağlı fizyolojik değişimlerle birlikte hareketsizliğin yol açtığı komplikasyonların gelişme olasılığı daha yüksektir. - eller mutlaka yıkanmalıdır. - hastanın mahremiyeti sağlanmalıdır. Hastaya pozisyon verilirken yatağa değen ve baskı altındaki bölgeler kontrol edilmeli, kızarıklık ya da yaralar olup olmadığına bakılmalıdır. Herhangi bir bölgede kızarıklık tespit edildiğinde hasta, bası yarası yönünden takip edilmelidir. Bası yarası açısından riskli bölgeler verilen pozisyona göre değişse de genelde kulaklar, dirsekler, başın arka kısmı , topuklar, kalça ve basen bölgeleri gözlemlenmelidir. Hemşire hastada var olan alçı, kataterler, entübasyon tüpü ve ekleri, kablolara zarar vermeden en rahat uygulamayı sağlamalıdır. Hastaya verilecek pozisyonlarda belirli bir sıra takip edilmeldir (sağ yan , sol yan ve sırt üstü pozisyonu gibi). Bir organın yükü diğerinin üzerine aktarılmamasına özen gösterilmelidir. Hastaya yan pozisyon verilirken iki kişi var ise, bir kişi hastayı hafif ve yavaş hareketlerle kendine doğru çekerken diğer kişi hastanın sırtına ve bel boşluğuna gelecek şekilde bir yastık yerleş tirmeli; bir kiş i var ise, bir elle hastayı karşı tarafa iterken diğer el i ile hastanın sırtına ve bel boşluğuna gelecek şekilde yastık yerleştirmelidir. Pozisyon değişimi yavaş ve nazik bir şekilde yapılmalıdır. Hemşire günde en az 2 kez ve pozisyon değişiminin hemen ardından masaj ve eklemlere aktif pasif hareket yaptırmalıdır. Hastaya pozisyon verirken ya da pozisyon değişitirirken yatak çarşaflarının gergin, kuru ve temiz olmasına dikkat edilmelidir. Hastanın giysilerinin bası yarasına kaynak oluşturması engellenmelidir. Her pozisyon değişiminde hastanın mahremiyeti korunmalıdır. Hastaların yataktan düşmelerine bağlı oluşabilecek ikincil travmaları önlemek amacıyla yatak kenarlıkları kaldırılmalıdır. Uygulama sonrası hastanın genel durumu, kardiyovasküler ve cilt durumu değerlendirilmeli ve kayıt edilmelidir. Pozisyon değişimi sırasında ve sonrasında oluşabilecek değişiklikler konusunda hekim bilgilendirilmelidir. Ayrıca hemşire, pozisyon verirken kendi sağlığı için ayak tabanlarını açarak daha fazla denge alanı oluşturmak, ağırlık merkezini taban yüzeyine yaklaştımak gibi vücut mekaniği ilkelerine özen göstermelidir. V. YOĞUN BAKIM HASTASINDA HAREKETSİZLİĞE BAĞLI GELİŞEBİLECEK DURUMLAR Kardiyovasküler sistem: Solunum sistemi: Kas-iskelet sistemi: Metabolik sistem: Sindirim sistemi: Üriner sistem: Cilt: Emosyonel durum: VI. SONUÇ Yoğun bakım hastaları bir veya daha fazla sistemde bozuklukları olan, tanı ve tedavi amacıyla pekçok girişimde bulunulan, hareketsiz veya hareket kısıtlılığı olan bağımlı hastalardır. Bu nedenle hastalara verilecek bütüncü bakımda hemşireye önemli sorumluluklar düşmektedir. Bu sorumluluklardan biri de hastaya pozisyon vererek gelişebilecek komplikasyonlardan biri olan basınç ülserinin önüne geçmektir. VII. KAYNAKLAR 1. Akıncı İÖ, Tunalı U, Kyzy AA, Guresti E, Sencer A, Karasu A, Telci L. (2011). Effects of prone and jackknife positioning on lumbar disc herniation surgery. J Neurosurg Anesthesiol, 23: 318-22. 2. Berman A, Snyder SJ, Koizer B, Erb G. (2008). Promoting Physiologic Health. Fundamentals of Nursing. Eighth Pearson Education. 3. Burk RS, Grap MJ. (2012). Backrest position in prevention of pressure ulcers and ventilator-associated pneumonia: Conflicting recommendations. Heart &Lung, 41: 536-537. 4. Caraviello KAP, Nemeth LS, Dumas BP. (2010). Using the beach chair position in ICU patients. Crit Care Nurse, 30: 9-12. 5. Cresswell AB, Jassem W, Srinivasan P, et. al. (2012). The effect of body position on compartmental intra-abdominal pressure following liver transplantation. Annals of Intensive Care, 2(Suppl 1): 2-12. 6. Culpeper LS, Skaggs RL. (2008). The impact of continuous lateral rotation therapy in overall clinical and financial outcomes of critically ill patients. Crit Care Nurs, 31 (3): 270-279. 7. Çelik S, Aksoy G. (2006). Yoğun bakım hastalarında pozisyon değişimi ve sırt masajının arteryel kan gazları, kalp hızı, kan basıncı üzerine etkileri. Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi, 10(1-2): 7-13. 8. Davis K, Johannigman JA, Campel RS, Marraccini A, Luchette FA, Frame SB, Branson RD. (2001). The acute effects of body position strategies and respiratory therapy in paralyzed patients with acute lung injury. Critical Care, 5:81-87. 9. Delaune SC, Ladner PK. (2011). Mobility. Fundamentals of Nursing Standars & Practice. Fourth Edition, Delmar. 10. Dewit SC. (2009). Lifting, Moving and Positioning Patients. Fundamental Concepts And Skills for Nursing. Third Edition, Saunders Elsevier. 11. Dirkes S, Dickinson S, Havey R. (2012). Prone positioning is it safe and effective?.Crit Care Nurs. 35 (1): 64-75. 12. Drakulovic MB, Torres A, Bauer TT, Nicolas JM, Nogue S, Ferrer M. (1999). Supıne body position as a risk factor for nosocomial pneumonia in mechanically ventilated patients: a randomized trial. Lancet, 354: 1851-58. 13. Esen H, Öntürk ZK, Badır A, Aslan FE. (2010). Entübe ve sedatize yoğun bakım hastalarının pozisyon verme ve aspirasyon sırasındaki ağrı davranışları. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1: 89-93. 14. Fife C, Otto G, Capsuto EG, Brandt K, Lyssy K, Murphy K, Short C. (2002). Incidence of pressure ulcers in a neurologic intensive care unit. Crit Care Med, 29(2): 283-290. 15. Griffiths H, Galimore D. (2005). Positioning critically ill patients in hospital. Nursing Standard, 19(42): 56-64. 16. Harkreader H, Hogan MA, Thobaben M. (2007). Activity-Exercise Pattern. Fundamentals of Nursing. Third Edition, Saunders Elsevier. 17. Hudack ME. (2013). Prone positioning for patients with ARDS. The Nurse Practioner, 38(6): 10-12. 18. Kaya N, Turan N. (2012). Hareket ve egzersiz. İçinden: T.A. Aştı & A. Karadağ (Ed.), Hemşirelik Esasları. Hemşirelik Bilimi ve Sanatı, 321-389. İstanbul: Akademi Basın Yayıncılık. 19. Kıvanç MM. (2010). Yoğun Bakım Hemşireliği. Içinden: A. Karadakovan & F.E. Aslan (Ed.), Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım, 1429-1438. Adana: Nobel Kitabevi. 20. Korkut H. (2011). Vücut mekanikleri, taşıma ve pozisyon verme. Içinden: T.A. Aştı & A. Karadağ (Ed.), In T.A. Aştı & A. Karadağ (Ed.), Klinik Uygulama Becerileri ve Yöntemleri, 487-533. Adana: Nobel Kitabevi. 21. Krishnagopalan S, Johnson EW, Low LL, Kaufman Lj. (2002). Body positioning of intensive care patients: Clinical practice versus standards. Crit Care Med, 30(11): 2588-2592. 22. Kuyurtar F. (2010). Hastalara verilen pozisyonun oksijenlenmeye etkisi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 5(14): 15-25. 23. Mert ÖA. (2012). Yoğun bakımda yatan hastaların basınç yarası risklerinin saptanması ve hemşirelik bakım uygulamalarının belirlenmesi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. 24. Rowe C. (2004). Development of clinical guidelines for prone positioning in critically ill adults. Nursing in Critical Care, 9(2): 50-57. 25. Simini B. (2000). Semi recumbent position in intensive care patients. The Lancet, 355: 1012-1013. 26. Tuğrul S, Tunalı B. (2003). Yapay solunum uygulanan hastanın bakımı. Yoğun Bakım Derneği Dergisi, 1(2): 37-41. 27. Ulusoy MF, Görgülü RS. (2001). Hemşirelik Esasları, Temel, Kuram, Kavram, İlke ve Yöntemler. Ankara. 28. Uyar M, Korhan EA. (2011). Yoğun bakım hastalarında müzik terapinin ağrı ve anksiyete üzerine etkisi. Ağrı, 23(4): 139-146. 29. Vollman KM. (2004). The right position at the right time: mobility makes a difference. Intensive and Critical Care Nursing, 20(4): 179-182. 30. Winn ME (2005). Turning patients to the prone position. Liverpool Health Service İntensive Care Unit, 1-6. 31. Yıldırım GÖ, Yavuz M. (2009). Yoğun bakımlarda hastalara verilen sırtüstü pozisyonların hemodinamik ve fizyolojik ölçümlere olan etkileri. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 2(2): 94-99. 32. Yi M, Leng Y, Bai Y, Yao G, Zhu X. (2012).The evaluation of the effect of body positioning on intra-abdominal pressure measurement and the effect of intra-abdominal pressure at different body positioning on organ function and prognosis in critically ill patients. Journal of Critical Care, 27: 222-226.
