kitle iletişim hukuku
advertisement
1 KİTLE İLETİŞİM HUKUKU • Basın • Radyo - Televizyon • Sinema - Video • İnternet Prof. Dr. Kayıhan İÇEL Ye n i l e n m i ş 10. BASI İstanbul - 2013 2 Yayın No : 2970 Hukuk Dizisi : 1461 10. Bası - Ekim 2013 - İSTANBUL ISBN 978 - 605 - 377 - 996 - 4 Copyright© Bu kitabın bu basısının Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Baskı - Cilt : Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027) Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com 3 ÖNSÖZ KİTLE İLETİŞİM HUKUKU’nun 9. Basısından bu yana geçen bir yıl içinde mevzuatımızda yeniden bazı köklü sayılabilecek değişiklikler olmuştur. Bu değişikliklerden biri, “Yargı Hizmetlerinin Etkinleştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Basın Yoluyla İşlenen Suçlara İlişkin Dava ve Cezaların Ertelenmesi Hakkında Kanun” (02.07.2012-6352; RG. 05.07.2012-28344) ile, diğer değişiklik ise, “İnsan Hakları ve İfade Özgürlüğü Bağlamında Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” (11.04.2013-6459; RG. 30.04.2013-28633) ile yapılmıştır. Tüm bu mevzuat değişiklikleri kitabımızın ilgili kısımlarında incelenmiştir. Son olarak, 02.08.2013 tarih ve 28726 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 12.07.2013 tarih ve 6495 sayılı “Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 47. maddesi ile 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’un 8. maddesine eklenen 14. fıkra ile, internet’te işlendiği tespit edilen şans oyunları ile ilgili suçlarda, şans oyunlarında yetkili idarî veya özel kuruluşlara tanınan bu tür yayınlara erişimi engellenme kararı verme özel yetkisi kitabımızın internet bölümünde ele alınmıştır. 10. Basıda, Yargıtay’ın kitle İletişim Hukukuna ilişkin yeni kararları da incelenip, özellikle basında sorumluluk kısmına eklenmiştir. “Karşılaştırmalı Güncel Ceza Hukuku Serisi” isimli yayınımızın onüçüncü kitâbı olan “İNTERNET HUKUKU” Ocak 2013’de yayınlanmıştır. Bu kitâpta, konuyla ilgili önemli makalelerin yanı sıra Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi ve Avrupa Parlamentosu’nun internet/bilgisayar suçları ile ilgili belgeleri ve kararları bulunmaktadır. Bu yayınımız da, Kitle İletişim Hukuku’nun 10. Basısını gecikmeden yayınlamamıza etkili olmuştur. Yeni basının tüm ilgililere yararlı olmasını dilerim. Ekim 2013, İstanbul-Caddebostan Prof. Dr. Kayıhan İÇEL 4 5 DOKUZUNCU BASININ ÖNSÖZÜ KİTLE HABERLEŞME HUKUKU’nun ilk kez yayınlandığı 1977 yılından bu yana 35 yıl geçti. Bu uzun dönem içinde Türkiye’de biri ihtilâl olan siyasal, sosyal ve hukuk sistemimizi derinden etkileyen olaylar zinciri kendini gösterdi. Başta Anayasa olmak üzere hukukun normatif kaynakları tamamen değiştirildi ve değiştirilmeye devam edildi. Tüm bu derinden değişiklikler diğer alanlarda olduğu gibi, hatta daha da kapsamlı ve yoğun bir şekilde kitle iletişimi alanında da olağan dışı ortamlar yarattı. Türkiye’nin bir dönem ihtilâl normları ile yönetilmesi, sonra yeni Anayasa ile birlikte kitle iletişim araçlarını ve kitle iletişim özgürlüğünü yakından ilgilendiren anayasal hükümlerin sil baştan yeniden oluşturulması, zamanla radyo-televizyonda tekelcilikten çoğulculuğa geçilirken hukuk dışı sancılı bir sürecin yaşanması, daha sonra bu konuda Anayasa’da önemli değişikliklerin yapılması, böylece Devlet kuruluşu olan TRT’nin eski etkinliğini kaybetmesi ve özel radyo-televizyonların etki güçlerinin artması kitle iletişim sistemimizi derinden etkilemiştir. Tek partili iktidar dönemi ile birlikte hukukun her alanında ve bu bağlamda kitle iletişim hukukunun normatif kaynaklarında da köklü değişikliklere gidilmiştir. Örneğin, yeni Basın Kanunu, Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi ve Sınıflandırılması ile Desteklenmesi Hakkında Kanun, İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele edilmesi Hakkında Kanun, Elektronik Haberleşme Kanunu kitle iletişim mevzuatımızdaki en önemli değişikliklerdendir. Son yıllarda, Ceza Hukuku başta olmak üzere, diğer hukuk dallarının normatif kaynaklarında köklü değişikliklerin yapılması da kitle iletişim hukukunu önemli derecede etkilemiştir. Türkiye’de son 35 yıl içinde gerçekleşen çok önemli olaylar ve hukuk sistemimizi derinden etkileyen zincirleme kodifikasyon hareketleri hukuk alanında stabil bilimsel çalışmaları zorlaştırmıştır. Zira, stabil bilimsel hukuk çalışmalarının devamlı normatif değişiklik beklentisi içinde yapılmasının zorluğu açıktır. Kitle iletişim hukukunu konu alan bu kitabımızın bugüne kadarki yeni bası sayısının daha çok olmamasının esas nedeni budur. Yeni adı ile KİTLE İLETİŞİM HUKUKU olarak yayınladığımız kitâbımızın 9. Basısında yeni mevzuat değişiklikleri, bu meyanda 15.02.2011 tarihinde kabul edilen ve 03.03.2011 tarihinde yürürlüğe giren (RG. 27863) 6112 sayılı “Radyo ve 6 Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun” incelenerek uygun bölümlere eklenmiştir. Diğer bölümlerinde de gerekli değişiklikler, eklemeler ve çıkarmalar yapılarak KİTLE İLETİŞİM HUKUKU güncelleştirilmiştir. Dokuzuncu basının tüm ilgililere yararlı olmasını dilerim. Nisan 2012, İstanbul-Caddebostan 7 SEKİZİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ KİTLE HABERLEŞME HUKUKU’nun yedinci basısının yayınlandığı 2007 yılından bu yana kitle haberleşmesini düzenleyen mevzuatımızda önemli bazı değişiklikler oldu. Yürürlükteki yasalar ve yönetmeliklerdeki değişikliklerden başka, özellikle İnternet Rejimi’ni doğrudan ilgilendiren iki yeni yasa yayınlandı. Bu yasalardan biri 23.05.2007 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 5651 sayılı “İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun”, diğeri ise 10.11.2008 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 5809 sayılı “Elektronik Haberleşme Kanunu” dur. Her iki yasa da kitle haberleşme hukukumuz, özellikle de internet hukukumuz alanındaki önemli pozitif kaynaklar arasında yerlerini almışlardır. Bu iki önemli yasa nedeniyle sekizinci basıda ilgili bahisler tamamen yeniden kaleme alınarak, açıklamalar, yorumlar ve eleştirilerle kitabımıza yeni bir ivme kazandırılmaya çalışılmıştır. Bilindiği üzere, son yıllarda Türkiye’de bir kodifikasyon seli yaşanmaktadır. Öyle ki, yasalar sürekli değiştirilmekte ve bu değişiklikler bazen doğrudan doğruya ilgili yasa üzerinde yapıldığı gibi, akla gelmesi zor farklı yasa maddeleri arasına sıkıştırılarak da yapılmakta ve bir de “uyum yasaları” adı altında toplu yasa değişiklikleri şeklinde gerçekleştirilmektedir. Mevzuatımızdaki bu değişiklik seli içinde hataya düşmemek için teorisyenlerin ve uygulamacıların adeta daimi “teyakkuz” halinde kalmaları zorunluluk düzeyine ulaşmıştır. Mevzuatımızın son yıllardaki bu “değişken” durumu nedeniyle, kitabımızın bu basısında mevzuat değişikliklerinin yoğun ve özenli bir şekilde taranması için olağanüstü çaba gösterilmiştir. Bilgisayarın ve dolayısıyla internetin bu tür çalışmalarda sağladığı büyük kolaylık olmasa söz konusu kodifikasyon seli ile mücadele etmenin zorluğunu itiraf etmemiz gerekir. Umudumuz ve beklentimiz, Türkiye’mizin de her an değişiklik beklenmeyen istikrarlı bir mevzuata kavuşmasıdır. Zira, ancak bu yolla pozitif hukuk kaynaklarından gerekli yarar sağlanabileceği gibi, biz bilim adamları da, böyle güvenilir bir mevzuat ortamında, sürekli mevzuat tarayıcılığını bir yana bırakıp bilimselliğe odaklanarak topluma daha yararlı olabileceğimiz inancındayız. Mevzuattaki yeniliklerin kitaba işlenebilmesi için ilgili kanun değişikliklerinin tespitinde gösterdiği değerli yardımları için Araştırma Görevlisi Sayın Fulya Eroğlu’na ve bu basının dizgisini titizlikle gerçekleştiren sayın Hediye Gümen ile 8 sayın Seyhan Satar’ın nezdinde Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’nin tüm personeline teşekkür ederiz. Bu basıda da Yargıtayı’mızın yeni içtihatlarından örnekler ilgili bahislere yerleştirilmiştir. Kitabımızın 7. Basısının mevcudu kalmadığı için, yenileyerek sunduğumuz 8. Basısının başta Hukuk ve İletişim Fakülteleri öğrencileri ve medya mensupları olmak üzere, tüm ilgililere yararlı olmasını diliyoruz. İstanbul, Ekim 2009 9 BİRİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ Bu kitâp kitle haberleşme araçlarından Basın, Radyo-Televizyon ve Sinema Filmlerine ilişkin hukuk rejimini sistematik biçimde inceleyerek “Kitle Haberleşme Hukuku” dalında karşılaşılan problemlere çözümler getirmek amacı ile kaleme alınmıştır. Bugüne dek Türk Hukuk Literatürüne kitle haberleşme araçlarını topluca içeren bir kitâbın girmemesi, bizi böyle bir çalışmaya iten başlıca etken olmuştur. Burada belirtmek gerekir ki, kitle haberleşme araçları ile işlenen suçlardan sorumluluk konusu daima bu hukuk dalının en önemli konularından biri sayılmıştır. Bunun nedeni, Kitle Haberleşme Hukukunun temel öğesi olan “Haberleşme Özgürlüğü”nü sınırlayan hükümlerden en önemlilerinin Ceza Hukukunun kapsamına girmesidir. Bu gerçeği gözleyen kanun koyucuları, bir yandan ceza yaptırımı ile haberleşme özgürlüğünün gelişi güzel sınırlandırılmasını önleyecek hükümlerinin sorumlu bulamama olasılığını ortadan kaldıracak nitelikte olmasına özen göstermişlerdir. Gerek Basın Kanunlarındaki, gerekse Radyo-Televizyon Kanunlarındaki ceza sorumluluğuna ve ceza yargılamasına ilişkin özel hükümlerin asıl amaçları budur. Bu alanda değinilmesi zorunluluğu bulunan diğer bir gerçek de, kitle haberleşme araçları ile işlenen suçlara ilişin sorumluluk rejimi incelenirken öncelikle Kitle Haberleşme Hukukuna özgü tüm kavramların ve kurumların bütün özellikleri ile ortaya konulmasının gerekliliğidir. Çünkü, bizce, örneğin Basın Hukuku içinde yeralan hemen her kavram ve kurumun “Basın Ceza Hukuku -Pressestrafrecht” ile yakından veya uzaktan ilgisi vardır. Sözgelimi, haberleşme özgürlüğü incelenmeden sorumluluk rejimi konusunda ortaya çıkacak problemlere sağlıklı çözümlemeler getirilemeyeceği gibi, “basılmış eser” ve “yayın” kavramları tüm özellikleri ile ortaya konulmadan ya da “Yazı İşleri Müdürlüğü”nün hukukî esası araştırılmadan Basın Ceza Hukukunun ayrıntılarına inilmesi olanaksızdır. Bunun yanısıra, matbaacılık faaliyetinde, dönemsel yayın faaliyeti ile ilgili işlemlerde, cevap ve düzeltme hakkı konusunda ve bunlar gibi daha birçok konuda ceza yaptırımının uygulanmasını gerektiren durumlarla karşılaşılır. Bütün bu konularla ilgili özellikleri belirlemeden ceza sorumluluğuna ilişkin ilkeleri saptamak kanımızca bizi tutarlı sonuçlardan uzaklaştırır. Açıklamalarımızdan anlaşılmıştır ki, Kitle Haberleşme Hukuku, ceza hukukçusunun uzmanlığına gereksinme gösteren bir hukuk dalıdır. İşte bu nedenle, biz de bizden önceki kıdemli cezacıların izinden yürüyerek “Kitle Haberleşme Hukuku” adlı bu kitâbımızı meydana getirdik. Burada, Türk Kitle Haberleşme Hukuku dalında değerli eserleri ve özellikle “Basın ve Hukuk” kitâbı ile bize öncülük eden ve bu hukuk dalının ceza hukukçusunun uzmanlığına girdiğini yıllarca önce kanıtlayan muhterem hocam Ord. Prof. Sulhi Dönmezer’e alenen teşekkür etmeyi yerine getirilmesi gereken bir borç sayıyorum. 10 Kitâbımız beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, kitle haberleşmesine ve kitle haberleşme hukukuna ilişkin genel bilgiler bulunmaktadır. Bu bölüm haberleşme süreci içinde kitle haberleşmesinin yerini ve önemini saptadıktan sonra, kitle haberleşme hukukunun özelliğini ve niteliğini ortaya koymaktadır. İkinci bölümde ise, “Haberleşme Özgürlüğü” kitle haberleşme hukukunun temel kavramı olarak ele alınmış ve incelenmiştir. Kitâbın diğer üç bölümünden birincisi “Basın Rejimi”ni, ikincisi “RadyoTelevizyon Rejimi”ni ve üçüncüsü de “Sinema Filmleri Rejimi”ni kapsamaktadır. Örneğin, “Basında Sorumluluk Rejimi”, “Basın Rejimi” bölümünde bağımsız bir paragraf hâlinde incelenirken, “Radyo-Televizyon Yayınlarında Sorumluluk” “Radyo-Televizyon Rejimi” bölümünde inceleme konusu yapılmıştır. Bunun gibi, “Cevap ve Düzeltme Hakkı” konusu da her iki bölümde ayrı ayrı ele alınmıştır. Kitâptaki bütün konular hem teorik hem de uygulama açısından incelenmiştir. Teorik incelemelerde karşılaştırmalı hukukun verilerinden en geniş biçimde yararlanılmaya çalışılmış ve özellikle Kitle Haberleşme Hukuku alanında çok gelişmiş bir görünüm içinde bulunan Alman Hukukuna bu konuda önemli yer verilmiştir. Bu arada karşılaştırmalı hukukun teorik esasları Yüksek Mahkemelerin kararları ile bütünleştirilmiştir. Türk Kitle Haberleşme Hukuku’nun esasları incelenirken de aynı yöntem uygulanmıştır. Yani, konular teorik temellere oturtulurken, uygulamanın tutumunu yansıtan Yargıtayın ilginç kararlarından örnekler verilmiştir. Dileğimiz, kitâbımızın başta meslekdaşlarımız ve öğrencilerimiz olmak üzere tüm ilgililere yararlı olmasıdır. Kızıltoprak, Kasım 1977 11 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ . ...................................................................................................................3 İÇİNDEKİLER.........................................................................................................11 KISALTMALAR.......................................................................................................29 BİRİNCİ BÖLÜM KİTLE İLETİŞİMİNE VE KİTLE İLETİŞİM HUKUKUNA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER § 1. KİTLE İLETİŞİMİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER.............................33 A. GENEL OLARAK İLETİŞİM (HABERLEŞME)....................................33 I. Kavram ve tanım...............................................................................33 II. İletişim türleri ve etkinlik dereceleri...............................................35 1- İletişim türleri…….....................................................................35 a) Genel olarak..........................................................................35 b) Yüksek teknoloji devriminin ortaya çıkardığı yeni iletişim türleri......................................................................36 2- İletişim türlerinin etkinlik dereceleri.......................................38 B. KİTLE İLETİŞİMİ...................................................................................40 I. Kavram ve tanım...............................................................................40 II. Kitle iletişim araçları........................................................................41 1- Genel olarak................................................................................41 2- Kitle iletişim araçlarının önemi.................................................44 a) “Kamuoyu”nun oluşması ve düzenlenmesi yönünden önemi....................................................................................44 b) Devletlerarası ilişkiler yönünden önemi............................46 c) Halkın eğlence ve gereksinimini karşılama yönünden önemi...................................................................47 § 2. KİTLE İLETİŞİM HUKUKUNA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER...........49 A. KAVRAM VE TANIM...............................................................................49 B. KİTLE İLETİŞİM HUKUKUNUN ÖZELLİĞİ VE NİTELİĞİ..............49 12 İKİNCİ BÖLÜM İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ § 1. GENEL BİLGİLER......................................................................................55 A. KAVRAM VE TANIM...............................................................................55 B. ÇEŞİTLİ SİYASAL REJİMLERDE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ.............56 I. Eski mutlakiyetçi rejimler................................................................56 II. Liberal rejimler.................................................................................57 III. Eski komünist rejimler.....................................................................58 IV. Faşist ve nasyonal sosyalist rejimler...............................................59 V. Çağdaş demokratik rejimler.............................................................60 1- Ortak özellikleri..........................................................................60 2- İngiltere.......................................................................................62 3- Amerika Birleşik Devletleri.......................................................62 C. ULUSLARARASI BELGELERDE VE ANAYASALARDA İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ........................................................................63 I. Uluslararası belgelerde iletişim özgürlüğü.....................................63 II. Anayasalarda iletişim özgürlüğü.....................................................68 § 2. TÜRKİYE’DE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ.................................................70 A. TARİHSEL GELİŞİM..............................................................................70 I. 1924 yılına kadarki dönem...............................................................70 II. 1924 - 1950 yılları arasındaki dönem...............................................71 1- Basın...........................................................................................71 2- Radyo...........................................................................................72 3- Sinema........................................................................................74 III. 1950 - 1960 yılları arasındaki dönem...............................................75 1- Basın...........................................................................................75 2- Radyo...........................................................................................76 3- Sinema........................................................................................76 IV. 1960 - 1980 yılları arasındaki dönem...............................................77 B. ANAYASAMIZA GÖRE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ................................81 I. Genel olarak......................................................................................81 II. İletişim özgürlüğünün sosyal hak niteliği.......................................89 III. İletişim özgürlüğünün temel öğeleri................................................90 1- Genel olarak................................................................................90 2- Haber, düşünce ve kanıları serbestçe öğrenebilmek ve toplayabilmek hakkı...................................................................90 a) Özellikleri.............................................................................90 13 b) Bilgi alma hakkından farkı.................................................91 3- Düşünce ve kanıları serbestçe açıklayabilmek hakkı..............92 4- Haber, düşünce ve kanıları serbestçe yayabilmek hakkı.........93 IV. İletişim özgürlüğünden yararlanacak kişiler..................................94 V. İnsan haklarına ilişkin bazı yeni çalışmalarda ve yasalaştırma hareketlerinde iletişim özgürlüğü....................................................95 C. İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜNÜN DÜZENLENMESİ VE SINIRLANDIRILMASI...........................................................................99 I. Genel olarak.......................................................................................99 II. Mevzuatımızın iletişim özgürlüğünü sınırlayan (veya düzenleyen) hükümlerinden örnekler..................................101 1- Genel olarak..............................................................................101 2- Basın Kanunu...........................................................................101 a) Basın Kanununun öngördüğü basın özgürlüğünü sınırlandırma koşulları......................................................101 b) Yayın yasakları...................................................................102 c) Basılmış eserlerin dağıtımının önlenmesi ve toplatılması........................................................................106 aa) 1961 Anayasası ..........................................................106 bb) 1982 Anayasası ..........................................................108 aaa) 5680 sayılı eski Basın Kanunu Dönemi...........108 bbb) Yeni Basın Kanunu............................................111 d) Basın araçlarının müsaderesi............................................113 e) Dönemsel yayınların kapatılması......................................114 3- Türk Ceza Kanunu ..................................................................114 4- Ceza Muhakemesi Kanunu......................................................116 5- Terörle Mücadele Kanunu........................................................117 6- Spor Müsabakalarında Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun........................................................119 7- Türkiye Radyo Televizyon Kanunu - Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun........119 ÜÇÜNCÜ B Ö L Ü M BASIN REJİMİ § 1. GENEL BİLGİLER....................................................................................123 A. BASININ TARİHÇESİ VE ULAŞTIĞI DURUM..................................123 B. BASININ KAPSAMI VE ÖNEMİ..........................................................126 I. Basının kapsamı..............................................................................126 14 II. Basının önemi..................................................................................126 1- Basının kamusal görevleri.......................................................126 a) Genel olarak.......................................................................126 b) Haber verme görevi............................................................128 c) Denetim ve eleştiri görevi..................................................129 d) Kamuoyunu açıklama ve oluşturma görevi......................130 aa) Genel olarak................................................................130 bb) Basının kamuoyunu açıklama görevi........................130 cc) Basının kamuoyunu oluşturma görevi......................131 e) Basının diğer kamusal görevleri.......................................132 2- Devlet ve toplum içinde basının yeri.......................................132 3- Basının “dördüncü erk” niteliği...............................................135 C. BASIN REJİMİNE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR..........................136 I. “Basılmış eser” kavramı..................................................................136 1- Kavram ve tanım......................................................................136 2- Basılmış eserin koşulları..........................................................138 a) Objektif koşullar................................................................138 aa) Basılmış eserin düşünsel içeriği................................138 bb) Basılmış eserin maddi varlığı....................................139 cc) Basılmış eserin çoğaltılması......................................139 b) Sübjektif koşul...................................................................140 3- Basılmış eserin türleri.............................................................141 II. “Yayın” kavramı...............................................................................144 1- Kavram ve tanım... ………………………………………………. 144 2- Yayın şekilleri...........................................................................145 a) Yayının esas şekli: “Dağıtılma”..........................................145 b) Yayının diğer şekilleri........................................................148 aa) Genel olarak................................................................148 bb) “Gösterilme”................................................................149 cc) “Asılma”.......................................................................150 D. MATBAACILIK FAALİYETİ.................................................................150 I. Matbaacılık faaliyeti ve basın özgürlüğü.......................................150 II. Matbaacılık faaliyeti için koşullar.................................................152 III. Matbaacılık faaliyetinde yükümlülükler.......................................153 1- “Impressum” yükümlülüğü......................................................153 a) Kavram ve karşılaştırmalı hukuk.....................................153 b) Türk hukukunda “impressum” yükümlülüğü..................154 15 2- Tevdi yükümlülüğü..................................................................157 a) Kavram ve karşılaştırmalı hukuk.....................................157 b) Türk hukukunda tevdi yükümlülüğüne ilişkin örnekler...............................................................................158 aa) “Matbaalar Kanunu” ve “Basın Kanunu” gereğince tevdi yükümlülüğü.....................................158 bb) “Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu” gereğince tevdi yükümlülüğü.....................................160 cc) “Basın - İlân Kurumu Teşkiline Dair Kanun” gereğince tevdi yükümlülüğü.....................................162 § 2. DÖNEMSEL YAYINLAR...........................................................................163 A. KAVRAM VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUK.......................................163 B. TÜRKİYE’DE DÖNEMSEL YAYINLAR..............................................165 I. Tanım...............................................................................................165 II. Dönemsel yayınların koşulları.......................................................166 1- Genel olarak..............................................................................166 2- “Süreklilik” koşulu....................................................................167 3- “Bağımsızlık” koşulu................................................................168 III. Dönemsel yayın türleri...................................................................168 1- Gazeteler...................................................................................168 2- Dergiler.....................................................................................169 3- Haber ajansları yayınları.........................................................170 IV. Dönemsel yayınlara ilişkin özel hükümler....................................170 1- Genel olarak.............................................................................170 2- Dönemsel yayın faaliyeti..........................................................171 a) Genel olarak.........................................................................171 b) Özel mülkiyete konu olan dönemsel yayınlar....................173 aa) Dönemsel yayın sahibi................................................173 aaa) Aranan koşullar.................................................173 bbb) Yükümlülükleri..................................................175 aaaa) Genel olarak............................................175 bbbb) Beyannâme vermek yükümlülüğü...........................................175 cccc) Eski yasada bulunan “defter tutma yükümlülüğü”..........................................178 ccc) Hakları...............................................................180 aaaa) İzin almadan dönemsel yayında bulunmak hakkı......................................180 bbbb) Dönemsel yayının adı üzerindeki hakkı........................................................180 16 cccc) Yayınlanan yazı ve resimler üzerindeki hakkı......................................181 bb) Sorumlu yazı işleri müdürü............................................183 aaa) Kavram...................................................................183 bbb) Kurumun hukukî esası..........................................187 aaaa) Genel olarak...............................................187 bbbb) Şeklî teori...................................................188 cccc) Gerçekçi teoriler.........................................189 dddd) Karma teoriler............................................190 eeee) Görüşümüz.................................................190 ccc) Aranan koşullar.....................................................194 ddd) Fonksiyonu.............................................................196 cc) Muhabirler........................................................................197 c) Devlet dairelerinin dönemsel yayınları...................................197 d) Yabancı dönemsel yayınlar......................................................198 1°) Faaliyet teorisi......................................189 2°) Görev teorisi........................................189 aa) Sınırlamalar.....................................................................198 bb) Yabancı basın mensuplarına sağlanan kolaylıklar........204 3- Cevap ve düzeltme hakkı................................................................204 a) Kavram ve karşılaştırmalı hukuk...........................................204 b) Cevap ve düzeltme hakkının doğması için koşullar...............208 c) Cevap ve düzeltme hakkının süjeleri......................................211 aa) Aktif süjeler......................................................................211 bb) Pasif süjeler......................................................................213 aaa) Cevaba konu olan yayının niteliği........................213 bbb) Sorumlu yazı işleri müdürünün cevap hakkına ilişkin yükümlülükleri............................215 d) Cevap ve düzeltme hakkının kullanılması için koşullar........221 aa) Cevap ve düzeltme metnine ilişkin koşullar..................221 bb) Cevap ve düzeltme hakkının kullanılması usulü...........223 cc) Düzeltme ve cevabın yayınlanması.................................226 V. Dönemsel yayın kuruluşlarında çalışan fikir işçilerine ilişkin özel hükümler.........................................................................................227 1- Genel olarak....................................................................................227 2- “Fikir işçisi” kavramı.......................................................................228 3- Basın - İş sözleşmesi.......................................................................230 a) Yapılması...................................................................................230 b) Sona ermesi...............................................................................231 17 aa) Sözleşmenin fikir işçisi tarafından feshi....................231 bb) Sözleşmenin işveren tarafından feshi........................232 cc) Sözleşme ilişkisinin diğer nedenlerle sona ermesi.....234 4- Fikir işçisine tanınan haklar...................................................235 a) Ücret...................................................................................235 b) Ücretli tatiller....................................................................236 c) Yıllık ücretli izin................................................................236 d) Mazeret izni.......................................................................237 e) Askerlikte ve gebelikte ücret............................................237 f) Mahkumiyet halinde ücret................................................238 g) Başka işte çalışma.............................................................238 h) Diğer haklar.......................................................................238 VI. Dönemsel yayınlarda ilân ve reklam rejimi...................................239 1- Genel olarak..............................................................................239 2- Resmi ilânlar............................................................................240 a) Tanım.................................................................................240 b) Resmî ilânların yayınlanması ve dağıtılması..................241 3- Özel ilân ve reklâmlar..............................................................242 a) Tanım.................................................................................242 b) Yayın serbestliği................................................................242 c) Sınırlamalar.......................................................................243 4- İlân ve reklâm rejimine uymamanın sonucu..........................244 5- Basın - İlân Kurumu................................................................245 a) Görevleri.............................................................................245 b) Örgütü................................................................................246 aa) Genel Kurul.................................................................246 bb) Yönetim Kurulu..........................................................247 cc) Denetçiler....................................................................247 dd) Genel müdürlük..........................................................248 C. DÖNEMSEL YAYINLARDA ÖZDENETİM SİSTEMİ........................248 I. Genel olarak....................................................................................248 II. Yabancı kuruluşlardan bir örnek: “Alman Basın Konseyi”...........250 1- Kuruluşu...................................................................................250 2- Görev ve yetkileri.....................................................................251 3- Çalışma yöntemi.......................................................................251 III. Türkiye’de basının öz denetim sistemi...........................................252 1- “Basın Şeref Divânı” deneyi......................................................252 a) Kuruluşu..............................................................................252 18 b) Görev ve yetkileri................................................................253 c) Çalışma yöntemi..................................................................254 d) Başarısızlığının nedenleri...................................................255 2- “Basın Konseyi”........................................................................257 a) Kuruluş çalışmaları............................................................257 b) Basın Konseyinin amacı ve niteliği...................................258 c) Örgütü.................................................................................258 d) Basın meslek ilkeleri..........................................................260 e) Konseyin yayına ilişkin şikâyetleri karara bağlama görevi...................................................................261 § 3. BASINDA SORUMLULUK REJİMİ.......................................................263 A. BASINDA CEZA SORUMLULUĞU.....................................................263 I. Genel bilgiler...................................................................................263 1- “Basın Ceza Hukuku” kavramı................................................263 2- Basın suçları.............................................................................264 a) “Basın suçu” kavramı ve türleri........................................264 b) Basın suçunun öğeleri........................................................265 aa) Basılmış eserin düşünsel içeriği................................265 bb) Basılmış eserin yayınlanması....................................266 cc) Düşünsel içerik ile kanunî tip arasındaki ilişki........269 3- Basında ceza sorumluluğu sistemleri.....................................270 a) Genel kurallara göre sorumluluk sistemi.........................270 b) Özel sorumluluk sistemleri................................................271 aa) Kanunî sorumluluk sistemi........................................271 bb) Basamaklı sorumluluk sistemi..................................272 cc) Taksirden doğan sorumluluk sistemi........................273 c) Karma sorumluluk sistemleri............................................273 aa) Genel sorumluluk - kanuni sorumluluk karması sistem............................................................273 bb) Genel sorumluluk - taksir sorumluluğu karması sistem............................................................274 II. Türk Basın Hukukunda ceza sorumluluğu...................................274 1- Tarihsel gelişim........................................................................274 2- Basın düzenine ilişkin suçlarda sorumluluk..........................277 3- Özel sorumluluk rejimi............................................................278 a) Dönemsel yayınlarda ceza sorumluluğu...........................278 b) Dönemsel olmayan yayınlarda ceza sorumluluğu............283 4- Yargılama rejimi.......................................................................287 19 a) Genel olarak........................................................................287 b) Yargılama rejimine ilişkin özel hükümler........................288 aa) Görevli mahkemeler...................................................288 bb) Yetkili mahkemeler.....................................................291 cc) Basın davalarında gecikmeleri önleyecek hükümler....................................................................291 aaa)Dava açma süreleri............................................291 bbb)Soruşturmada süre............................................297 ccc) Kovuşturmada ve Yargıtay incelemesinde süre.....................................................................298 ddd)Tebligat...............................................................298 dd) Hürriyeti bağlayıcı cezaya çevirme yasağı................299 c) Gazetecilerin tanıklıktan çekinme hakkı.........................299 aa) Kavram........................................................................299 bb) Karşılaştırmalı hukuk................................................300 aaa) Genel olarak.....................................................300 bbb) Alman hukukunda gazetecilerin tanıklıktan çekinme hakkı..............................302 aaaa) Yasal kaynaklar...............................................302 bbbb) Tanıklıktan çekinme hakkının hukukî niteliği...............................................................302 cccc) Tanıklıktan çekinme hakkının uygulanma alanı ve süresi...............................303 dddd)Tanıklıktan çekinme hakkından yararlanan kişiler............................................303 eeee) Tanıklıklıktan çekinme hakkının içeriği................................................................304 f f f f ) Tanıklıktan çekinme hakkını tamamlayan yasaklar......................................304 cc) Türk hukukundaki durum ve önerilerimiz................305 B. BASINDA HUKUK SORUMLULUĞU.................................................307 I. Genel olarak....................................................................................307 II. Basın yoluyla kişilik hakkına karşı yapılan saldırılardan hukuksal sorumluluk......................................................................308 1- Kişilik hakkı kavramı ve korunması.......................................308 2- Kişilik hakkının basın yoluyla saldırılara karşı korunmasına ilişkin özellikler.................................................315 20 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM RADYO - TELEVİZYON REJİMİ § 1. GENEL BİLGİLER....................................................................................341 A. RADYO VE TELEVİZYONUN TARİHÇESİ........................................341 B. RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARININ YÖNETİMİNDE REJİMLER.............................................................................................343 I. Kökten tekelci rejimler ve çoğulculuğa yönelik değişimler..........343 1- Genel olarak..............................................................................343 2- Siyasal iktidara bağımlı radyo-televizyon..............................343 3- Bir kamu kuruluşu veya karma kuruluşça yönetilen radyo - televizyon örnekleri ve bunlarda çoğulculuğa yönelik değişimler....................................................................343 a) Fransa.................................................................................344 b) İtalya...................................................................................345 4- Özel teşebbüse tanınan tekel...................................................346 II. Kökten birden çok radyo - televizyon kuruluşunun bulunduğu rejimler.........................................................................346 1- Genel olarak..............................................................................346 2- Birden çok kamu kuruluşunca yönetilen radyo-televizyon ve radyo - televizyonun en eski ve tipik örneği: Japonya............349 III. Yayın rejimlerinin yeni gelişim ve değişimler yönünden televizyonun en eski ve tipik örneği: ABD..............................348 4- Kamu kuruluşları ve özel kuruluşlarca yönetilen özel radyo - televizyona geçiş örneği: Federal Almanya.........347 3- Birden çok özel kuruluş tarafından yönetilen radyo - değerlendirilmesi.............................................................................349 C. RADYO - TELEVİZYON YAYINLARINDA ULUSLARARASI ÖRGÜTLENMELER VE AVRUPA TOPLULUĞUNUN GİRİŞİMLERİ........................................................................................350 § 2. TÜRKİYE’DE RADYO - TELEVİZYON REJİMİ..................................353 A. RADYO - TELEVİZYON TEKELİ DÖNEMİ (TARİHÇE)...................353 I. 1961 Anayasası döneminde radyo - televizyon tekeli....................353 II. 1982 Anayasasında radyo - televizyon tekeli.................................354 1- Yasal durum ve gelişmeler.......................................................354 a) Yasal durum........................................................................354 b) Anayasa Mahkemesinin iptal kararı.................................356 2- Yasal duruma ve gelişmelere ilişkin görüşümüz...........................362 21 III.Radyo - Televizyon tekeli döneminde Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu..................................................................................................364 1- 1964 - 1982 yılları arasında TRT....................................................364 a) Hukukî statüsü.........................................................................364 aa) 1971 yılına kadar.............................................................364 bb) 1971 yılından sonra..........................................................365 b) Görevleri....................................................................................366 c) Yönetimi....................................................................................366 aa) Organları..........................................................................366 aaa) Genel olarak...........................................................366 bbb) Yönetim kurulu......................................................367 aaaa) Kuruluşu......................................................367 bbbb) Görevleri.......................................................368 ccc) Genel müdür ve yardımcıları................................369 ddd) Koordinasyon kurulu.............................................370 eee) TRT seçim kurulu..................................................370 f f f ) Genel danışma kurulu...........................................370 ggg) Siyasî yayınlar hakem kurulu...............................371 bb) Personeli...........................................................................371 cc) Kurumla ilgili mali hükümler.........................................372 dd) Kurumun idari, mali ve teknik yönlerden denetlenmesi....................................................................373 d) Yayınların düzeni....................................................................373 aa) Kurumun uyması gereken yayın esasları - Programları düzenleme serbestliği.................................373 bb) Programları düzenleme serbestliğine konulan sınırlamalar......................................................................374 aaa) Hükümet bildiri ve konuşmaları..........................374 bbb) Hükümetin bildiri ve konuşmalarına verilecek cevaplar..................................................................375 ccc) Türkiye Büyük Millet Meclisi ile ilgili yayınlar..................................................................375 ddd) Dış politika ile ilgili yayınlar................................376 eee) Yayın yasakları......................................................376 f f f ) Siyasal partilerin seçim konuşmaları...................376 ggg) Cevap ve düzeltme hakkı......................................377 2- 1982 - 1993 yılları arasında radyo - televizyon ve TRT................377 a) Genel olarak..............................................................................377 22 b) Radyo - Televizyon yayınlarında temel ilkeler ve yayın esasları......................................................................................379 c) Radyo ve Televizyon Yüksek Kurulu.......................................381 aa) Kuruluşu...........................................................................381 bb) Görevleri...........................................................................382 d) Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu.......................................382 aa) Hukukî statüsü................................................................382 bb) Görevleri...........................................................................383 cc) Yönetimi............................................................................384 aaa) Organları................................................................384 aaaa) Genel olarak................................................384 bbbb) Yönetim Kurulu...........................................384 1°) Kuruluşu.................................................384 2°) Görevleri.................................................385 cccc) Genel Müdürlük............................................386 dddd) Koordinasyon Kurulu..................................387 eeee) Danışma Kurulları.......................................387 bbb) Personeli.................................................................387 ccc) Kurumun idarî, malî ve teknik yönlerden denetlenmesi..........................................................388 dd) Yayınların düzeni.............................................................388 aaa) Programları düzenleme serbestliği.......................388 bbb) Programları düzenleme serbestliğine konulan sınırlamalar............................................................388 aaaa) Hükümet bildiri ve konuşmaları...............388 bbbb) Hükümet uygulamalarını tanıtıcı konuşmalar.................................................389 cccc) Hükümet ve siyasî parti açıklamalarının ve faaliyetlerinin yayınlanması......................389 dddd) Türkiye Büyük Millet Meclisi ile ilgili yayınlar..............................................390 eeee) Siyasal partilerin seçim konuşmaları.......390 f f f f ) Devletin dış ilişkileri ile ilgili yayınlar.....391 gggg) Öğretim ve eğitim yayınları......................391 hhhh) Yayın yasakları...........................................391 i i i i ) Cevap ve düzeltme hakkı...........................392 1°) Genel olarak........................................392 2°) Cevap ve düzeltme hakkının doğması için koşullar..........................392 23 3°) Cevap ve düzeltme hakkını kullanacak olanlar................................393 4°) Cevap ve düzeltme hakkının kullanılması usulü................................394 ccc) Yayınlar üzerindeki haklar...................................396 ee) TRT’nin yayınlarında işlenen suçlar ve haksız fiillerden sorumluluk.......................................................396 aaa) Canlı yayınlar........................................................396 aaaa) Ön hazırlık olmadan yapılan canlı yayınlar.......................................................396 bbbb) Ön hazırlıktan sonra yapılan canlı yayınlar.......................................................396 bbb) Diğer yayınlar........................................................398 ccc) Kurum personelinin sorumlu olmadığı yayınlar..................................................................398 aaaa) Zorunlu yayınlar........................................398 bbbb) Başka radyo ve televizyon kuruluşlarından naklen yapılan yayınlar.......................................................398 ddd) Yargılama Hukukuna ilişkin özel hükümler........399 B. TEKELİN KALKMASINDAN SONRA RADYO - TELEVİZYON.......400 I. Devlet tekelinin kaldırılması - Radyo ve televizyonda çoğulculuk........................................................................................400 II. Yeni radyo - televizyon rejimin temel özellikleri...........................401 1- Genel olarak..............................................................................401 2- İzin ve lisans rejimi..................................................................403 3- Yayınların denetlenmesi..........................................................403 III. Radyo - televizyon kuruluşları.......................................................404 1- Kamu kuruluşları ve TRT........................................................404 a) Genel olarak........................................................................404 b) Yeni radyo - televizyon rejiminde TRT..............................404 2- Özel Kuruluşlar........................................................................406 a) b) c) d) e) f) Kuruluş aşamasında koşullar............................................406 Hisse, şirket devri ve birleşme...........................................407 Logo ve çağrı işareti.......................................................... 407 İzleyici temsilciliği............................................................. 408 Haber birimlerinde çalışanlar...........................................408 Sorumlu Müdür bulundurma zorunluluğu.......................408 IV. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu....................................................408 24 1- Kuruluşu...................................................................................408 2- Görev ve yetkileri.....................................................................410 3- Kararları, yönetimi ve mali kaynakları..................................412 V. Yayınların Düzeni............................................................................413 1- Programları düzenleme serbestliği ve yayın hizmeti ilkeleri.......................................................................................413 2- Programları düzenleme serbestliğine konulan sınırlamalar...............................................................................415 a) Olağanüstü dönemlerde yayın yasakları..........................415 b) Cumhurbaşkanının veya Hükümetin bildirileri..............415 c) Seçimlerde siyasi partilerin yayınları...............................415 d) TBMM ile ilgili yayınlar................................................... 416 e) Eğitim ve öğretim yayınları...............................................416 f) Yeniden iletim yasağı.........................................................416 g) Reklamlarla ilgili sınırlamalar.........................................416 h) Cevap ve düzeltme hakkı..................................................417 aa) Genel olarak................................................................417 bb) Cevap ve düzeltme hakkının doğması için koşullar........................................................................417 cc) Cevap ve düzeltme hakkını kullanacak olanlar........418 dd) Cevap ve düzeltme hakkının kullanılması usulü.....419 VI. Radyo ve Televizyon yayınlarında işlenen suçlar ve haksız fiillerden sorumluluk.......................................................................420 BEŞİNCİ BÖLÜM SİNEMA - VİDEO REJİMİ § 1. GENEL BİLGİLER....................................................................................423 A. SİNEMANIN TARİHÇESİ....................................................................423 B. FİLMLERİN DENETLENMESİNDE SİSTEMLER............................424 I. Genel olarak....................................................................................424 II. Sansür sistemi.................................................................................424 1- Sınırsız sansür sistemi.............................................................424 2- Sınırlı sansür sistemi...............................................................426 III. Öz denetim sistemi..........................................................................426 1- Genel olarak..............................................................................426 2- Sistemin işleyişine bir örnek : Federal Almanya....................427 a) Öz denetim komisyonları...................................................427 b) Komisyonların yetkisi.........................................................428 25 § 2. TÜRKİYE’DE SİNEMA - VİDEO REJİMİ.............................................429 A. TARİHSEL GELİŞİM............................................................................429 I. Genel olarak....................................................................................429 II. 1939 - 1977 yılları arasında film sansürü......................................430 1- Kontrol komisyonları................................................................430 a) b) Kuruluşu.............................................................................430 Görev ve yetkileri................................................................430 aa) Yabancı ülkelerden getirilen filmler..........................430 bb) Türkiye’de filme çekilecek senaryolar........................431 cc) Türkiye’de çekilen filmler...........................................431 dd) Sansür ölçüleri............................................................431 c) Kontrol Komisyonlarının kararlarına itiraz....................432 2- İçişleri Bakanlığının yasaklama yetkisi.................................432 III. Sansür sisteminin değiştirilmesi girişimleri ve 1977 - 1983 yılları arasında film sansürü..........................................................432 IV. 1983 tüzüğüne göre sansür sistemi................................................435 1- Denetleme kurulları.................................................................435 a) Kuruluşu.............................................................................435 b) Görevleri ve çalışma yöntemi.............................................436 2- Filmlerin ve film senaryolarının denetimine ilişkin işlemler......................................................................................436 3- Film denetleme kurulu kararlarına itiraz..............................438 4- Sansür ölçüleri..........................................................................439 5- Özel nitelikleri olan filmlere ilişkin hükümler.......................440 a) Yurt dışından getirilen filmler...........................................436 b) Yurt içinde çekilen filmler ve film senaryoları..................437 a) b) c) d) e) Küçükler için zararlı filmler...............................................440 Eğitici ya da özel nitelikli filmler.......................................440 Öğretici ve teknik filmler...................................................440 Yıpranmış ve eskimiş filmler.............................................440 Reklam filmleri, güncel ve belgesel filmler........................440 6- İzinden sonra yasaklama.........................................................441 B. POLİS VAZİFE VE SELAHİYET KANUNU’NA DAYANAN ESKİ SANSÜR SİSTEMİNİN ANAYASA KARŞISINDAKİ DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ.......................................................................441 I. 1961 Anayasası dönemi...................................................................441 1- Anayasa Mahkemesinin görüşü..............................................441 2- Doktrindeki görüşler................................................................444 26 3- Konuya ilişkin görüşümüz.......................................................445 II. 1982 Anayasası ve film sansürü.....................................................446 C. YENİ SİNEMA - VİDEO REJİMİ.........................................................446 I. Yeni rejimin özellikleri....................................................................446 II. Üretim ve ithalat - Kayıt ve tescil..................................................447 III. Eserlerin dağıtımı ve gösterimi......................................................449 IV. Eser sahiplerinin telif hakkı...........................................................449 V. İşletme belgesiz ve bandrolsüz veya suç içerikli eserlerde idarenin yetkisi................................................................................450 VI. Sinema ve müzik sanatının maddi açıdan desteklemesi..............450 VII.Sinema filmlerinin denetlenmesi sistemi......................................451 1- 3257 sayılı Kanuna göre denetleme (önceki durum)..............451 a) Denetimin amacı.................................................................451 b) Denetleme kurulu ve alt komisyonlar...............................451 aa) Denetleme kurulu.......................................................451 bb) Alt komisyonlar...........................................................452 c) d) e) aaa) Kuruluşu............................................................451 bbb) Görevleri ve çalışma yöntemi...........................452 aaa) Kuruluşu............................................................452 bbb) Görevleri ve çalışma yöntemi...........................453 Denetime ilişkin işlemler...................................................453 Özel nitelikteki eserlere ilişkin hükümler........................454 Denetimden geçen eserlerin ceza hukuku karşısındaki durumu..... ..........................................................................454 2- 5224 sayılı Kanun’a göre sinema filmlerinin denetlenmesi..........456 a) Denetlemede özellik ve amaç...................................................456 b) Denetlemeyi yapacak kurullar................................................457 c) Düzeltme işlemi........................................................................457 ALTINCI BÖLÜM İNTERNET REJİMİ § 1. GENEL BİLGİLER....................................................................................461 A. B. C. D. “İNTERNET” KAVRAMI VE TARİHÇESİ...........................................461 İŞLEVİ....................................................................................................463 İNTERNET ALTYAPISI VE YÖNETİMİ..............................................464 İNTERNET KULLANIMININ ORTAYA ÇIKARDIĞI HUKUKİ SORUNLAR VE ÇÖZÜM YOLLARI.....................................................465 I. Genel olarak....................................................................................465 27 II. İnternet’te işlenen suçlarla ilgili ceza sorumluluğu......................466 1- ABD’deki gelişmeler.................................................................466 2- Federal Almanya’daki gelişmeler............................................467 3- Uluslararası alandaki gelişmeler ve “Avrupa Konseyi Siber Suç Sözleşmesi”..................................469 § 2. TÜRKİYE’DE İNTERNET........................................................................471 A. İNTERNET’İN TÜRKİYE’DE GELİŞİMİ - İNTERNET HİZMETİNİ YÖNLENDİREN KURULUŞLAR...................................471 B. ELEKTRONİK HABERLEŞME VE BU BAĞLAMDA İNTERNET HİZMETİ ALANINDA YENİ SİSTEMİN ANA HATLARI..................472 I. Yeni sistemin amacı ve kapsamı....................................................472 II. Elektronik haberleşmede Devletin yetkisi, sorumluluğu ve bu konuda uyulması gereken ilkeler..............................................473 III. Elektronik haberleşme sektöründe yetkili merciler ve görevleri...........................................................................................474 1- Ulaştırma Bakanlığı.................................................................474 a) Planlama, strateji koordinasyon yetkisi...........................474 b) İnternet Geliştirme Kurulu...............................................474 2- Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK)........................475 a) Genel olarak.......................................................................475 b) Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı............................476 C. TÜRKİYE’DE İNTERNET ORTAMINDA İŞLENEN HUKUKA AYKIRI EYLEMLERDEN SORUMLULUĞUN GENEL ESASLARI.............................................................................................477 I. Suçlardan sorumluluk.....................................................................477 1- Uygulamada ilk örneklerden biri............................................477 2- Suçun işlendiği yer...................................................................478 3- Ceza sorumluluğu.....................................................................478 a) Genel olarak.......................................................................478 b) 5651 sayılı kanun çerçevesinde sorumluluk sistemi........479 aa) Kanunun amacı, kapsamı, içeriği ve niteliği...........479 bb) İçerik, yer, erişim sağlayıcılar ile toplu kullanım sağlayıcıların ceza sorumluluğu açısından durumları...................................................................480 II. Kabahatlerden sorumluluk.............................................................483 1- Bilgilendirme yükümlülüğüne uymama.................................483 2- Erişim sağlayıcıları ile ilgili kabahatler.................................484 3- Toplu kullanım sağlayıcıları ile ilgili kabahatler...................485 28 III. İnternet yayınlarına erişimin engellenmesi - İçeriğin yayından çıkarılması ve cevap hakkı.............................................................486 1- Erişimin engellenmesi..............................................................486 2- İçeriğin yayından çıkarılması ve cevap hakkı........................488 IV. İnternet ortamında kişilik hakkına karşı yapılan saldırılardan hukuksal sorumluluk......................................................................489 V. Elektronik imza ve sorumluluk......................................................491 YARARLANILAN KAYNAKLAR..........................................................................493 KAVRAMLARA GÖRE ARAMA CETVELİ..........................................................501 29 KISALTMALAR Ad. Der. : Adalet Dergisi ABD : Ankara Barosu Dergisi Age : Adı geçen eser Age.web : Adı geçen web sayfası AÜHFD. : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi BGE. : Entscheidungen des schweizerischen Bundesgerichts (İsviçre Federal Mahkemesi Kararları) BGH. : Entscheidungen des Bundesgerichtshofes in Strafsachen (Alman Federal Mahkemesinin Ceza Hukuku ile ilgili kararları) Bkz. : Bakınız BTK : Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (eski adı ile Telekomünikasyon Kurumu) CD. : Ceza Dairesi CGK. : Ceza Genel Kurulu CİGM. : Ceza İşleri Genel Müdürlüğü CMUK : 1412 Sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu CMK : 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Diss. : Dissertation (Doktora Tezi) E : Esas-Numarası EHK : Elektronik Haberleşme Kanunu HD. : Hukuk Dairesi HGK. : Hukuk Genel Kurulu İBD. : İstanbul Barosu Dergisi İHFM. : İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası İKİD. : İlmî Kazaî İçtihatlar Dergisi İSMK : İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun K. : Karar numarası m. : Madde MHAD. : Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi 30 NJW. : Neue Juristische Wochenschrift No. : Numara RG. : Resmî Gazete RGSt. : Entscheidungen des Reichsgerichts in Strafsachen (Alman İmparatorluk Yüksek Mahkemesinin Ceza Hukuku ilgili kararları) RKD. : Resmî Kararlar Dergisi RTÜK : Radyo ve Televizyon Üst Kurulu s. : Sayfa sy. : Sayı SBFD. : Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi TCK. : Türk Ceza Kanunu TİK. : Türk İçtihatlar Külliyatı TMK : Terörle Mücadele Kanunu ve son. : ve Sonrakiler YKD. : Yargıtay Kararları Dergisi
