endokrin (hormonal) sistem

DOLAŞIM
SİSTEMİ
Çok hücreli canlılarda, alınan besinlerin ve oksijenin hücrelere
ulaştırmak ve artık maddeleri dokulardan uzaklaştırmak için bir
taşıma sistemine ihtiyaç vardır. Hayvanlarda bu işlemleri
gerçekleştiren sisteme dolaşım sistemi denir.
1.
2.
3.
4.
5.
Taşıma Sorumlusu
Askerlerin Taşınması
Haberleşme
Yaraların Kapanması
Vücuttaki Dengelerin
Ayarlanması
AÇIK KAN DOLAŞIMI
-
-
Atar ve toplar damarlar
birbirleriyle bağlantılı olmadığı
için devamlı değildir. Kan
kısmen damarlar içerisinde,
kısmen de doku hücreleri
arasındaki sinüs boşluklarında
dolaşır.
Kanın akış hızı sürtünmenin
fazla olmasından dolayı yavaştır.
Genellikle metabolizması yavaş
canlılarda görülür.
DİKKAT!!!
Trake solunumu yapan canlılarda solunum sistemi ile Dolaşım sistemi bağımsız çalışır.
Dolaşım hızının yavaş olması bu canlıların metabolizma hızını etkilemez.
KAPALI KAN DOLAŞIMI
- Atar ve toplar damarlar
birbirleriyle bağlantılı olduğu için
devamlıdır. Bu bağlantıyı kılcal
damarlar sağlar. Kan devamlı
olarak damarlar içerisinde
dolaşır, dışarıya çıkmaz.
- Kanın akış hızı yüksektir.
- Damarlar daha uzun ve daha
dallanmış yapıdadır. Kalp yapıları
da iyi gelişmiştir.
- Bütün dokularda madde alışverişini sağlayan kılcal damarlar
bulunur.
- Genellikle yüksek metabolizmalı
canlılarda görülür.
BALIKTA KALP VE DOLAŞIM
• Balıklarda kalp iki odacıklıdır.
(Bir karıncık bir kulakçık)
• Kalpte sürekli kirli kan bulunur.
• Vücuda sürekli temiz kan
pompalanır.
DİKKAT!!!
BALIKLARDA KÜÇÜK KAN DOLAŞIMI
GÖRÜLMEZ.
TEMİZ VE KİRLİ KAN KARIŞMAZ.
KURBAĞALARDA KALP VE DOLAŞIM
• Kurbağalarda kalp üç odacıklıdır.
(Bir karıncık iki kulakçık)
• Kalpte karışık bulunur.
• Vücuda karışık kan pompalanır.
DİKKAT!!!
Kurbağalarda vücuttan gelen kirli kan
ile akciğerden gelen temiz kan
karıncıkta birbirine karışır.
SÜRÜNGENLERDE KALP VE
DOLAŞIM
• Sürüngenlerde kalp üç odacıklıdır.
(Bir karıncık iki kulakçık)
• Kalpte karışık bulunur.
• Vücuda karışık kan pompalanır.
Not: Timsahlarda kalp dört odacıklıdır.
Pazzina kanalı ile kan az da olsa birbirine
karışır.
DİKKAT!!!
Sürüngenlerde kurbağalardan farklı
olarak karıncıkta yarım perde bulunur.
Bu kanın daha az karışmasını sağlar.
Not: Vücutlarında karışık kan dolaşan canlıların vücut sıcaklıkları çevre sıcaklığına bağlı
olarak değişir. Çünkü hücrelere yeterli oksijen ulaşmadığından sıcaklığı sabit tutacak ısı
üretemezler. (SOĞUKKANLI CANLILAR)
KUŞ VE MEMELİLERDE KALP VE DOLAŞIM
• Kuş ve sürüngenlerde kalp
dört odacıklıdır.
(iki karıncık iki kulakçık)
• Kalpte temiz ve kirli kan
karışmaz.
• Vücuda temiz kan
pompalanır.
Not: Memelilerde aort sola yay
yaparken, kuşlarda sağa yay yapar.
Not: Vücutlarında temiz ve kirli
kanın ayrı dolaştığı canlılarda
vücut sıcaklığı çevre sıcaklığından
etkilenmez ve sürekli sabittir.
(SICAKKANLI CANLILAR)
KALP
İnsanda kalp dört odacıklıdır. (2 karıncık, iki
kulakçık)
Kalp ;
- Perikart
- Miyokart
- Endokart
olmak üzere üç tabakadan oluşur.
*Sağ kulakçık ile sağ karıncık arasında
üçlü (triküsbit)
*Sol kulakçık ile sol karıncık arasında
ikili (biküsbit)
*Aort ve akciğer atardamarında yarım
ay kapakçıkları bulunur.
Kalpte bulunan kapakçıklar ne işe
yarar??
Kalbi besleyen damarlara koroner damarlar denir.
KALBİN ÇALIŞMA MEKANİZMASI
Kalbin kasılmasına sistol
gevşemesine diastol denir.
İlk kasılma sağ kulakçığın duvarında yer alan
sinoatrial düğüm (S.A.) oluşturduğu uyarı ile
başlar ve kulakçıklar kasılır. Uyarılar kalbin
arka duvarında iki kulakçık arasında bulunan
atrioventriküler (A.V.) düğümüne iletilir. A.V.
Düğümü uyarıyı his demetlerine (purkinje
lifleri) aktarır.
His demetleriyle uyarılar karıncıklara
iletilerek karıncıkların kasılması sağlanır
Bir kalp atışı ortalama 0.85 sn. sürer.
Kulakçık kasılması – 0.15 sn.
Karıncık kasılması – 0.30 sn.
Dinlenme – 0.40 sn.
Kalp atışlarının atardamarda hissedilmesine nabız; Damar çeperlerine uyguladığı basınca tansiyon
denir.
Hızlandıran : Sempatik sinirler, Adrenalin ve tiroksin hormonu, kandaki karbondioksit yoğunluğu, ateşli hastalıklar,
nikotin ve kafein gibi kimyasallar
Yavaşlatan: Parasempatik sinirler ve asetilkolin hormonu
DAMARLAR
ATARDAMARLAR:
- Bütün atardamarlar temiz kan taşır
(akciğer atardamarı hariç)
- Kanın akış hızı yüksektir.
- Kan basıncı yüksektir.
TOPLARDAMARLAR:
- Bütün damarlar kirli kan taşır (akciğer
toplardamarı hariç)
- Kan akış hızı ve kan basıncı düşüktür.
KILCALDAMARLAR:
- Madde alışverişinin yapıldığı damarlardır.
- Tek katlı epitelden oluşurlar.
- Kan akış hızı çok düşüktür.
Kanın akış hızı:
Atardamar > Toplardamar> Kılcaldamar
Kan basıncı:
Atardamar > Kılcaldamar> Toplardamardamar
Kanın osmotik basıncı sürekli sabittir.
KALBİN ALT KISMINDAN GELEN TOPLARDAMARLARDA KANIN TAŞINMASI
Toplardamarlarda kan basıncı çok düşük
olduğundan yerçekiminin tersine kanın
taşınması çok zordur. Vücudun alt
bölgelerinden kanı kalbe taşıyan
toplardamarlarda kanın ilerlemesi;
• Tek yönlü açılan kapakçıklar,
• Damar yapısındaki düz kasların kasılması
• Damar çevresindeki çizgili kasların
kasılması,
• Sağ kulakçığın gevşerken (diastol)
oluşturduğu emme kuvveti
faktörleri ile sağlanır.
DİKKAT!!!
Tokken en çok besin taşıyan damarımız
Kapı Toplardamarı
Açken en fazla besin taşıyan
damarımız
Karaciğer (üstü)
Toplardamarı
Üre açısından en zengin damarımız
Karaciğer (üstü)
Toplardamarı
Amonyak açısından en temiz
damarımız
Karaciğer (üstü)
Toplardamarı
Oksijen açısından en zengin damarımız
Akciğer
Toplardamarı / Aort
Atık madde açısından en temiz
damarımız
Böbrek
toplardamarı
Kan akış hızı en yüksek damarımız
Aort
Kan basıncı en yüksek damarımız
Aort
Kan basıncı en düşük damarımız
Alt Ana
toplardamar
Çapı en büyük damarlarımız
Toplardamarlar
Toplam çapı en büyük damarlarımız
Kılcal damarlar
KILCALDAMARLARDA MADDE ALIŞVERİŞİ (STARLİNG HİPOTEZİ)
Madde alışverişleri sadece kılcal damarlarda gerçekleşir.
Madde alışverişlerini basınç farklarıyla açıklayan hipotezdir.
KÜÇÜK KAN DOLAŞIMI
Kalp ile akciğer arasındaki kan dolaşımıdır.
Amaç: Kanı temizlemektir. ( oksijen seviyesini arttırmak, karbondioksit miktarını
azaltmaktır.
Sağ karıncık
Akciğer atar damarı
Akciğer kılcalları
Akciğer toplar damarı
Sol kulakçık
BÜYÜK KAN DOLAŞIMI
Kalp ile dokular arasındaki kan dolaşımıdır.
Amaç: Dokuların oksijen ihtiyacını karşılamak, oluşan karbondioksiti solunum organlarına
iletmektir.
Sol karıncık
AORT
Organ atar damarları
Kılcallar
Organ toplar damarları
Üst ve alt ana toplar damarı
Sağ kulakçık
DOLAŞIM SİSTEMİNİN GÖREVLERİ
1.
2.
3.
4.
5.
Taşıma Sorumlusu
Askerlerin Taşınması
Haberleşme
Yaraların Kapanması
Vücuttaki Dengelerin
Ayarlanması
• Sindirilmiş besinleri, sindirim organlarından
toplayarak dokulara taşımak ve dağıtmak,
• Solunum organlarından aldığı Oksijeni dokulara
taşımak,
• Dokulardan aldığı Karbondioksiti solunum
organlarına taşımak,
• Metabolizma artıklarını boşaltım organlarına
taşımak,
• Akyuvarları gerekli yerlere taşımak (Vücudun
zararlı maddelere karşı savunmasını sağlamak)
• Hormonları ilgili organlara iletmek,
• Yaralanma halinde pıhtılaşmayı sağlayarak kan
kaybını önlemek.
• Vücut ısısını düzenlemek,
• Doku sıvısı miktarını ayarlamak
• Vücut sıvılarının asit - baz dengesini (pH)
düzenlemek,
KANIN YAPISI
Kanın yaklaşık %55’i plazma, %45’i
kan hücrelerinden oluşur.
1. PLAZMA
Plazmanın %90’ı su, %7’si kan
proteinleri (Albümin, Globülin,
Fibrinojen..vs.) geri kalan kısmı
hormon, antikor, vitamin, organik
maddeler ve iyonlardan oluşur.
KAN HÜCRELERİ
Alyuvarlar (Eritrositler)
Alyuvarlar, gaz taşımasında görevli kan
hücreleridir. Hemoglobin taşırlar.
Yükseklere çıktıkça alyuvar sayısı artar.
Dolaşıma katılan alyuvarlar çekirdeksizdir.
Bölünemezler.
Pasif hareket ederler.
Lenfositler sinir doku hariç bütün vücutta bulunur
ve dolaşırlar.
Kan pulcukları
Pıhtılaşmayı sağlayan özel bir protein üretirler.
Bölünemezler. Pasif hareket ederler.
Akyuvarlar (Lökositler)
Vücut savunmasında görevlidir. Enfeksiyonlar
sırasında sayıları artar. Çekirdekleri vardır.
Bölünemezler. Aktif hareket ederler.
Granüllü akyuvarlar
Nötrofiller  bakteri fagosite ederek yok ederler.
Eozinofiler  parazitik ve alerjik olaylarda etkilidirler.
Bazofiller  heparin ve histamin salgılarlar.
Granülsüz akyuvarlar
Monositler fagositozla mikropları yok ederler.
Lenfositler
T lenfosit  antijenlere doğrudan saldırırlar.
B lenfosit  antijenlere karşı antikor oluşturarak
bağışıklık sağlarlar.
KANIN PIHTILAŞMASI
Pıhtılaşmada Ca ve K vitamini
rol oynarlar.
Kanın damar içinde
pıhtılaşmasını heparin önler.
Kanın pıhtışmaması olan
hemofili genetik bir hastalık
olup fibrinojen
üretilememesinden dolayı
ortaya çıkar.
LENF DOLAŞIMI
Lenf damarları iki bölgeden kana karışırlar.
(sağ ve sol köprücük altı toplardamarları)
Lenf damarları (Kılcal ve Toplar), Lenf
düğümleri ve lenf sıvısı(akkan)dan oluşur.
Bir ucu kapalı dolaşım gösterirler.
( kılcal ve toplardamarlardan oluşurlar.
Atardamarları bulunmaz.) Dolaşım hızı oldukça
yavaştır.
GÖREVLERİ
- Kılcaldamarlardan çıkan doku sıvısının fazlasını
ve fazla proteinleri emerek tekrar kan
dolaşımına kazandırır.
- İnce bağırsakta, yağ monomerleri ve yağda
eriyen vitaminlerin emilimini sağlar.
- Lenf düğümleri, lenfosit üreterek vücut
savunmasında rol oynar.
Lenf sıvısı içinde ince bağırsak ve doku sıvılarından
emilmiş besin monomerleri, bazı küçük proteinler,
bazı atık maddeler ve akyuvarlar bulunur.
Not: lenf sıvısında ALYUVAR, HEMOGLOBİN ve
FİBRİNOJEN bulunmaz. Gaz taşıması yapmaz ve
pıhtılaşamaz.
NOT: lenf düğümleri akyuvar üretim merkezidirler ve lenfe
alınan mikroplar burada toplu kıyıma uğratılırlar.
Hastalıklar sırasında iltihaplanmaya bağlı şişmeler
oluşabilir.