RASATHANEDE UYULACAK GENEL KURALLAR 1. GİRİŞ

RASATHANEDE UYULACAK GENEL KURALLAR
1. GĐRĐŞ
Gözlemevinin düzeni ve gözlemcilerin sağlığı için hizmet konutlarının ve teleskop
binalarının temizliğine azami özen gösterilmesi gerekmektedir. Her grup, konutları ve
teleskop binalarını terketmeden önce temizlikle ilgili üzerine düşen görevleri yerine
getirmelidir. Eğer bu sağlanmazsa haftada yaklaşık 90 kişinin kullandığı hizmet konutları ve
teleskop binalarında gözlemcilerin sağlıklarını olumsuz yönde etkileyebilecek sonuçlar
doğabilir. Dolayısıyla Ankara Üniversitesi Gözlemevi’nde uyulacak kurallar bir nevi askeri
düzen gerektirmektedir. Bu bağlamda hizmet konutlarının ve teleskop binalarının düzeni
bakımından uyulması gereken temel kurallar bu konu dahilinde açıklanmıştır.
2. GENEL TEMĐZLĐK VE DÜZENDE DĐKKAT EDĐLMESĐ GEREKEN KURALLAR
2.1 Salon
•
Salonda kullanılan sandalye ve masa gibi gereçler temizliği yapıldıktan sonra düzenli
bir şekilde bırakılmalıdır.
•
Bilgisayarların tozları alınarak düzene uygun bir şekilde bırakılmalı, monitörler
kesinlikle kapatılmalıdır.
•
Bilgisayarların kullanımında, sorumlular tarafından belirlenen kurallar gözönünde
bulundurulmalı ve astronomi dışı amaçlar güden programlar mümkün olduğunca
kullanılmamalıdır.
•
Salonda, odalarda ve mutfakta bulunan jaluzilerin kullanımına özen gösterilmeli.
Uygun şekilde açılıp kapatılarak, soba ve benzeri ısıtıcılardan zarar görmeyecek
şekilde korunmalıdır.
•
Kullanılan elektrikli aletlerin sayıca fazla olmasından dolayı sigortaya aşırı yük
binmektedir. Bunu önlemek için, gereksiz elektrikli araçlar kapalı tutulmalıdır.
•
Dışarıda, balkonda vs. içilen sigaraların izmaritleri kesinlikle çöp kutusuna atılmalıdır.
•
Hijyen açısından gözlemci konutlarına kesinlikle ayakkabı ile girilmemelidir. Galoş
veya terlik tercih edilmelidir.
•
Hizmet konutlarını terkederken balkon kapıları ve dış kapının kilitli olduğundan emin
olunmalıdır.
2.2 Mutfak
•
Mutfak temizliğine sağlık açısından azami özen gösterilmeli,
•
Mutfak lavabosu, fayanslar ve ocak; temizlik malzemeleriyle dezenfekte edilmeli,
•
Tüp kullanımına dikkat edilmeli, herhangi bir gaz kaçağı olup olmadığı kontrol
edilmelidir.
•
Yıkanan bulaşıklar yerlerine yerleştirilmelidir.
•
Buzdolabında kesinlikle yiyecek içecek bırakılmamalıdır.
•
Mutfakta bulunan çöp kovası gözlemevini terkederken mutlaka boşaltılmalı ve
nizamiyenin dışındaki çöp bidonlarına atılmalıdır.
2.3 Odalar
•
Yatakların düzeni resimlerde görüldüğü gibi kurallara uygun bir biçimde
bırakılmalıdır.
•
Odaların genel düzeni açısından, dolaplar haricindeki herhangi bir yere kesinlikle eşya
konmamalıdır.
•
Dolapların içlerine, bozulacak yiyecekler kesinlikle bırakılmamalıdır.
2.4 Tuvalet ve Banyo
•
Hizmet konutlarının tuvalet ve banyo temizliği sağlık açısından son derece önemlidir.
Gözlemciler oluşturulan listeye göre düzenli olarak tuvalet ve banyoyu dezenfekte
etmelidirler.
3. GÖZLEME GELĐŞ-GĐDĐŞ SAATLERĐ
Ankara Üniversitesi Gözlemevi’nde yürütülen gözlemlerin ve gözlemci lojmanlarının
düzeninin aksamaması bakımından gözlemevine geliş – gidiş saatlerine dikkat etmek
gerekmektedir. Bu bağlamda özellikle “astronomik tan” vakitleri gözönünde bulundurulmalı
ve gözlemci lojmanlarında asılı olan günlük astronmik tan vakitleri kontrol edilmelidir.
Astronomik tan, Güneş diskinin merkezinin ufkun 18º altında olduğunda akşam için biter,
sabah için başlar. Dolayısıyla ilgili gün için astronomik tandan en az 2 saat önce
gözlemevinde bulunmak gerekmektedir. Bu, gözleme başlamadan önce yapılan hazırlıklar
bakımından gereklidir. Bilindiği gibi gözleme başlamadan önce kubbe içinin, dışarısı ile aynı
sıcaklıkta olması gerekmektedir. Bunun nedeni özellikle dedektörün sıcaklık bakımından
kararlı hale gelmesidir ki bu, sıcaklık farkı bakımından kaynaklanacak yanlış sayım
değerlerini engellemek açısından gerek ve şart koşuldur. Bununla birlikte ccd gözlemlerinde
indirgeme için kullanılan görüntü türlerinden biri olan flat görüntüsü akşam alaca
karanlığında ve / veya sabah alaca karanlığında alınmalıdır. Bu sebepten, özellikle akşam
alaca karanlığı olmadan önce, ccd makul bir sıcaklığa soğutulmuş ve ortam kararlı hale
gelmiş olmalıdır ki akşam flati zamanında alınabilsin.
Gözleme geliş – gidiş saatleri lojmanların düzeni ve temizliği bakımından da büyük önem
taşımaktadır.
Geliş
–
gidiş
saatleri
gözlem
başkanları
tarafından,
gözlemcilerin
lisans/lisansüstü ders programını gözeterek ve teleskop binaları ile lojmanların düzenini
aksatmayacak bir şekilde ayarlanması gerekmektedir. Bu bağlamda özellikle gözlem yapılan
gecelerde teleskop binalarının ve gözlemci lojmanlarının temizliği aksatılmadan yapılmalıdır.
Gözleme geliş – gidiş saatlerinde uyulması gereken bir başka önemli kural gözlem
başkanlarının gözlemevine gelme ve gözlemevini terk etme zamanlarıdır. Gözlem başkanları
mutlaka ya gözlemcilerle birlikte, ya da gözlemcilerden önce gözlemevinde bulunmak
zorundadır. Gözlemcilerin gözlem başkanlarından önce gözlemevine gelmesi kesinlikle söz
konusu değildir. Gözlem başkanı gözlemevini terk etmeden önce teleskop binalarının ve
lojmanların temizlik ve düzeninden emin olmalı, varsa meydana gelen aksaklık veya arızaları
arıza defterine kaydederek bir sonraki gözlem grup başkanını haberdar etmelidir. Dolayısıyla
gözlemevini terk edecek en son kişi de gözlem başkanı olmalıdır. Bununla birlikte özellikle
kış aylarında gecelerin uzaması nedeniyle gözlemler daha erken bir saatte başlamaktadır. Bu
durumda lisans / lisansüstü öğrencilerin ders programından dolayı gözleme geç katılmaları
söz konusu olabilir. Gözlem başkanları bu durumu gözetmeli ve yukarıda bahsedilen gözleme
hazırlık prosedürünü (dedektörün karalık hale gelmesi, flat görüntülerinin alaca karanlıkta
alınması gibi) aksatmayacak bir şekilde gözlemevine gelmeleri gerekmektedir.
Tablo 1. Her ay için astronomik tan ve gözleme geliş saatleri: YSU Yaz Saati Uygulaması ve
KSU Kış Saati Uygulamasının kısaltmasıdır.
Aylar
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Astronomik Tan
18:00 – 18:30
18:30 – 19:00
19:00 – 19:30
20:45 – 21:30 (YSU)
21:30 – 22:00
22:00 – 22:30
22:20 – 21:50
21:50 – 21:00
20:50 – 20:00
19:30– 18:25 (KSU)
18:20 – 18:00
18:00 – 18:10
Gözlemevine Geliş Saati
16:00 – 16:30
16:30 – 17:00
17:00 – 17:30
18:45 – 19:30
19:30 – 20:00
20:00 – 20:30
20:20 – 19:50
19:50 – 19:00
18:50 – 18:00
17:30 – 16:25
16:20 – 16:00
16:00 – 16:10
4. GÖZLEMDE DĐKKAT EDĐLECEK KURALLAR
Gözlemlerin ışık kirliliğinden etkilenmesini minimuma indirmek için gözleme başlamadan
önce çevre ışıkları söndürülmelidir.
Gözleme başladan yaklaşık yarım saat önce dedektörün sıcaklık bakımından kararlı hale
gelebilmesi için kubbenin açılması ve dedektörün eğer fotokatlandırıcı tüp ise sadece
açılması, CCD ise uygun sıcaklığa getirilmesi gerekmektedir.
Gözleme başlarken,
•
Eğer gözlemler teleskop katında yapılacak ise kararlı hale getirilmiş dedektörün
ışıktan etkilenmemesi için hedef cisim bulunana kadar kapatılması gerekmektedir.
Saat güncellemesi yapıldıktan sonra bilgisayar açılarak ilgili program çalıştırılmalı ve
gözleme ilişkin bilgiler girilmelidir. Hedef cisim yıldız haritaları kullanılarak
bulunduktan sonra dedektör açılır. Cismin parlaklığı, Ay’ın evresi ve gece kalitesi
gözönünde bulundurularak dedektöre ilişkin bazı parametreler (Scale ve Time gibi)
girildikten sonra gözleme başlanır.
•
Eğer gözlemler bilgisayar aracılığıyla kontrol odasından yapılacak ise teleskop katı
kontrol edilerek bir aksaklık olmaması halinde gözleme başlamak için gereken
işlemler kontrol odasından uygulanarak gözleme başlanır. Gözlem tekniklerine ilişkin
detaylı bilgiler “Gözlem ve Đndirgeme” bölümünde anlatılmıştır.
4.1 Gözlem Esnasında Gözlemlerin Aksamaması Đçin Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
•
Teleskop katında gözlem verisini etkilememesi bakımından, ısı ve / veya ışık veren
herhangi bir eşyanın (kattle, elektrikli ısıtıcı) kesinlikle bulundurulmaması
gerekmektedir.
•
Teleskopların arkasında bulunan dedektörler ısıya ve ışığa oldukça duyarlıdır.
Özellikle gözlem esnasında tüketilen sıcak içecek ve yiyeceklerin yanısıra kişi
sayısının fazlalığı teleskop katındaki ısı dengesini değiştirmekte ve dedektörün de bu
durumdan etkilenmesinden dolayı gözlem kalitesini düşürmektedir. Dolayısıyla
teleskop katında sigara içilmesi kesinlikle yasak olup yiyecek ve içecekler teleskop
katı dışındaki bir odada veya mutfakta tüketilmelidir.
•
Dedektörler, ışığa yüksek derecede duyarlı olduğundan dolayı, açıkken kesinlikle iç
aydınlatmanın kapalı olması gerekmektedir.
•
Gözlem esnasında, gözlemcilerin birbirleri ile iletişimini etkilememesi için çok yüksek
seste müzik dinlenmemelidir.
•
Teleskoplar ve dedektörlerin kullanımında, ilgili düzenekler üzerinde bazı kritik ayar
düğmeleri ve ekipmanlar bulunmaktadır (fotometre başlığı üzerindeki bazı ayar
düğmeleri, ccd üzerindeki bazı kablolar ve açma/kapama düğmesi, teleskop
kumandası, teleskop kartı üzerindeki bazı düğmeler gibi). Bu düğmeler ve
donanımlara gözlem başkanları ve sorumlular dışında kimse müdahele etmemelidir.
5. ÖĞRENCĐLERĐN GÖZLEMLERE KATILIM KRĐTERLERĐ
Gözleme katılacak öğrencilerin seçiminde en önemli kriter öğrencilerin astronomiye
olan ilgisidir. Bu bağlamda öğrencilerin derslerindeki başarısının yanısıra Astronomi
Araştırma Topluluğu-ASART’a üye olan lisans / lisansüstü öğrenciler gözlemlere katılmak
için öncelikli olarak tercih edilmektedirler. Bununla birlikte gözlemcilerin lisans / lisansüstü
ders programları gözlem günlerini belirlemek açısından dikkat edilmesi gereken bir başka
kriterdir. Gözlemcinin derslerini etkilemeyecek ve gözlemleri aksatmayacak şekilde en uygun
olan gün kişinin gözlem günü olarak belirlenmektedir.
6. GÖZLEMLER DIŞINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR
Ankara Üniversitesi Gözlemevi’nde bir yıl boyunca havanın açık olduğu gün sayısı
yaklaşık 160 civarındadır. Geride kalan, havanın kapalı geçtiği günlerde gözlem grupları
gözlem gecesini pozitif yönde değerlendirmek amacıyla temel astronomi bilgilerinden
lisansüstü derslerde işlenen bazı konuları içinde barındıran bir müfredat programı paralelinde
çalışmalarına devam etmektedirler. Gözlemci konutları ve bilgi işlem merkezinde yeterli
bilgisayar ve internet altyapısının yanı sıra yansı cihazlarının yardımıyla, gözlemciler
araştırmaya yöneltilmekte ve yukarıda bahsedilen program ile ilgili yapılan uygulamalarla
konuların daha iyi anlaşılması sağlanmaktadır. Bu bağlamda farklı programlar kullanarak
fotometrik ve tayfsal verilerin indirgenmesi, fotometrik ve tayfsal analiz yöntemleri, çift
yıldızların dönem analizi, astrofotoğrafçılık teknikleri gibi konuların uygulamaları düzenli
olarak her gözlem grubu tarafından yapılarak lisans ve lisansüstü derslerin daha iyi
anlaşılmasına katkıda bulunulmaktadır. Bir başka deyişle gözlemevi gerek gözlemsel, gerek
yapılan teorik ve uygulamaya yönelik çalışmalarla bir laboratuar gibi kullanılmaktadır.