Slayt 1 - Fen Okulu
advertisement
HAZIRLAYAN: Fikret YILDIRIM 9 EYLÜL İLKÖĞRETİM OKULU MENEMEN-İZMİR [email protected] BOŞALTIM SİSTEMİ • Vücut organ ve hücrelerinin biyolojik aktiviteleri (sentez, solunum, yıkım, dönüşüm…) sonucu bazı artıklar oluşur. • Vücuttaki zararlı artıkların ve fazla olan su ve minerallerin dışarı atılmasına boşaltım denir. • Hücrelerde besinlerin kullanılması sonucu artık maddeler oluşur. [email protected] • Bu artıklar; • Karbonhidratlardan → CO2 ve H2O • Yağlardan → CO2 ve H2O • Proteinlerden → Amonyak, üre, ürik asit,CO2 ve H2O oluşur. [email protected] BOŞALTIM SİSTEMİ • Boşaltım olayı canlılarda değişik şekillerde yapılabilir. • (Terleme, idrar oluşumu, yaprak dökümü, safra üretimi…) • Artık maddelerin vücuttan dışarıya atılmasını sağlayan organlara boşaltım sistemi denir. [email protected] BOŞALTIM SİSTEMİ [email protected] BOŞALTIM SİSTEMİ • İnsanlarda boşaltım sistemini; böbrekler, idrar boruları, idrar torbası ve üretra oluşturur. • Böbrek üç temel yapıdan oluşur. Bunlar kabuk bölgesi, öz bölgesi ve havuzcuktur. • Böbrekteki artıklar idrar kanalı ile idrar kesesine gelir. • Oradan da belirli aralıklarla üretradan dışarı atılır. [email protected] Kandaki zararlı maddelerin böbrekten atılması; • Artıklar atardamar ile böbreğin kabuk kısmındaki süzücü cisimlere (nefron) getirilir. • Kan süzücü cisimde süzülür, artıklar (üre, ürik asit) ile fazla olan su ve mineraller idrar borularına geçer. • Süzülen bu sıvıya idrar denir ve havuzcukta toplanır. • İdrar havuzcuktan idrar idrar torbasına gelir ve buradan da zaman zaman dışarı atılır. [email protected] • İnsan vücudunda oluşan zararlı maddeler böbreklere yardımcı olarak deri, akciğer ve karaciğer yardımıyla dışarı atılır. • Akciğerlerden → CO2 ve su buharı • Deriden → Ter (su, mineral, üre) • Karaciğer → safra tuzları [email protected] BOŞALTIM SİSTEMİ • Canlı vücudunda, hücrelerde meydana gelen canlılık olayları sonucu, zararlı maddeler oluşur. • Bu zararlı maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasına boşaltım, bunu gerçekleştiren sisteme de boşaltım sistemi denir [email protected] İnsanda Boşaltım Organları • İnsanda boşaltım organları; böbrekler, idrar • Kanalı (üreter), idrar kesesi ve üretradır. [email protected] İnsanda Boşaltım Organları [email protected] İnsanda Boşaltım Organları [email protected] [email protected] [email protected] Böbrek [email protected] Böbrek • Böbrek, insanda bir çift olup, karın boşluğunun arka tarafında ve bel hizasında yer alır. • Böbreğin çukur kısmında, böbreğe kirli kanı taşıyan atardamar ve böbrekte süzülmüş kanı götüren toplardamar bulunur. [email protected] Böbrek • Ayrıca böbreğin çukur kısmından idrar kanalı çıkar. • Böbrek atardamarı böbreğe boşaltım maddeleri taşır. • Böbrek toplardamarı, böbrekten süzülen kanı taşır. • Böbrek toplardamarı, içinde boşaltım maddeleri en az oranda bulunan damardır. [email protected] Böbrek [email protected] Boşaltıma Yardımcı Organlar • Akciğer, deri ve karaciğer boşaltıma yardımcı organlardır. • Akciğer: • Solunum yoluyla karbondioksitin ve bir miktar su buharının atılmasını sağlar • Deri: Terleme yoluyla vücuttan fazla su, mineraller ve bazı toksinler dışarı atılır. [email protected] Karaciğer: • Vücutta bazı zehirli maddeleri zehirsiz maddelere çevirerek boşaltım sisteminden atılmasını sağlar. • Proteinin kullanılması sonucu açığa çıkan amonyağın parçalanmasını gerçekleştirir. • Amonyak çok zehirli bir atıktır. [email protected] Karaciğer: [email protected] Karaciğer: • Daha az zararlı olan üre ve ürik aside • • • • dönüştürülerek vücuttan atılır. Böbrekte kanın süzüldüğü yapılara nefron denir. Kandan süzülen ve böbreklerden atılan süzüntüye idrar denir. Idrar içerisinde; üre, ürik asit, su, tuz ve mineraller bulunur. Üre ve ürik asit, karaciğerde amonyaktan oluşturulur. [email protected] Böbrek üç bölümden oluşur: • Kabuk: Kanın süzüldüğü yerdir. • Öz Bölgesi: Süzüntü içinde bulunan bazı yararlı maddeler (glikoz, su, mineral) geri emilir. • Havuzcuk: Idrarın böbrekte toplandığı yerdir. [email protected] Böbrek üç bölümden oluşur: [email protected] Böbrek [email protected] Böbrek Kesiti [email protected] İnsanda Boşaltım Organları 2. Idrar Kanalı (Idrar Borusu):Böbrekte süzülen atıkları idrar kesesine taşıyan kanaldır. 3. Idrar Kesesi: Böbrekte oluşan idrar, idrar kesesinde biriktirilir ve dışarı atılır. 4. Üretra: Idrarın, idrar kesesinden dışarı atıldığı bir kanaldır. [email protected] • İnsan vücudunda sürekli faaliyet halinde 100 • • • trilyon hücre bulunmaktadır. Hücrelerin faaliyetleri sonucunda ortaya atık maddeler çıkar. Üre, ürik asit ve keratin maddelerinden oluşan bu atık maddeler son derece zehirlidir. Eğer vücuttan uzaklaştırılmazlarsa vücut fonksiyonları kısa sürede bozulur ve ölüm insan için kaçınılmaz olur. [email protected] • Hücreler, tıpkı zehirli atıklarını nehirlere bırakan • • • fabrikalar gibi, bünyelerinde üretilen artık maddeleri kan plazmasına bırakırlar. Bu durum vücudu baştan başa kat eden kan nehrinin 100 trilyon fabrikanın atığıyla kirlenmesi demektir. Bu kirlilik insan hayatı için oldukça zararlıdır. Bu nedenle hızla kirlenen kanın bir an önce temizlenmesi gerekir. [email protected] • Ancak ortada önemli bir problem vardır. • Kirlenen kanın içinde üre, ürik asit gibi zehirli • • maddelerin yanısıra, amino asitler, vitaminler, su ve glikoz gibi vücudun ihtiyacı olan maddeler de vardır. Öyleyse kanı temizleyecek sistemin basit bir süzme işlemi yapması yeterli olmayacaktır. Bu sistemin faydalı maddeleri tanıyıp muhafaza etmesinin yanısıra, yalnızca zararlı maddeleri diğerlerinden ayırarak uzaklaştıracak kompleks bir arıtma tesisi gibi çalışması da gerekmektedir. [email protected] • Bu niteliklerde bir tesis elbette ki yeryüzünün en • • mükemmel ve en yüksek teknolojiye sahip arıtma tesisi olacaktır. İlk anda böylesine kompleks bir tesisin oldukça büyük bir alana inşa edilebileceği akla gelebilir. Ancak bu benzersiz arıtma tesisi son derece küçük bir alana, sırtınızın hemen altına, beliniz hizasına üstelik siz daha anne karnındayken yerleştirilmiştir. [email protected] • Böbrek adı verilen bir çift organınız, hiçbir teknolojinin yarışamayacağı üstünlükte bir arıtma tesisi görevi görür. [email protected] Kan Sıvısının Temizlenme İşlemi Nasıl Gerçekleşir? • Vücutta dolaşmakta olan kan, böbreklerde önce • süzme işlemine tabi tutulur. Süzme işleminin gerçekleşmesi için böbreklerin içine küçük küçük birçok süzgeç yerleştirilmiştir. Bu süzgeçlerin sayısı ve işlevleri düşünüldüğünde çok açık bir yaratılış mucizesiyle karşılaşılır. Tek bir böbreğin içinde 1.200.000 adet süzgeç vardır. [email protected] • Bu mikro süzgeçlere nefron adı verilir. • Bir nefron, bowman kapsülü (nefronun ucunda • bulunan, yarı küre şeklinde, kılcal damarlardan oluşan bir yapıdır), glomerulus, malpigi cisimciği ve böbrek damarlarından oluşur. 1.200.000 süzgecin her biri binlerce mikro deliği olan mükemmel bir tasarıma sahiptir. [email protected] [email protected] • Kalpten çıkan kanın yaklaşık dörtte biri, böbrek atardamarları aracılığıyla böbreklere gelir. • Bu, dakikada bir litreden fazla kan demektir. Kanı getiren damar, böbreğe girer girmez sayısız ince damara ayrılır. • Bu ince damarlardan her biri, bir mikro süzgece bağlıdır. [email protected] • Kalbin yaptığı basınç sayesinde kan hızla süzgeç yüzeyine çarpar, zararlı maddeler ve su süzgecin diğer tarafına geçer. • Proteinler ve kan hücreleri bu süzgeçten geçemeyecek kadar büyük oldukları için geride kalırlar. • Böylece süzgecin diğer tarafına geçmeyen kan süzülmüş ve temizlenmiş olur. [email protected] [email protected] • Vücutta iki atardamar arasındaki kılcal damar ağı yalnızca bu bölgede görülür. • Kılcallar, iki atardamar arasında bulunduğu için, kan basıncı diğer vücut kılcallarından farklı olarak burada daha yüksektir. [email protected] • Kan basıncının yüksek olması nedeniyle süzme işlevi daha etkili gerçekleşir. • Yine diğer kılcallardan farklı olarak, bu bölgedeki damar çeperleri iki katlıdır. • Bu yapı onlara, hem yüksek basınca dayanma yeteneği kazandırır, hem de protein ve lökositlerin kılcal damarlardan dışarıya çıkmasını engeller. [email protected] Böbreklerdeki 1 milyonu aşkın nefronun her birinde yanda görülen detaylı yapı vardır. Her nefronda kan, glomerulus adı verilen kılcal damarlar yumağına gider. Glomerulus ise, Bowman kapsülünün içindedir. Bu ikisi arasında ince bir zar vardır. Bu zar böbreğin filtresidir. [email protected] 1-Kan nefrona geçti. 2- Kirli kan glomerulusda dolaşır. 3- Küçük moleküller Bowman kapsülünün zarı tarafından emilirler ve geriye filtre edilmiş sıvı kalır. 4- Filtre edilmiş sıvı tübüllere gider. 5- Tübül duvarları hayati öneme sahip aminoasitleri, glikozu ve tuzları emer. 6- Maddeler, tübül duvarından tekrar geri emilerek kılcal damara girerler. 7- Gereksiz olan su ve kandaki toksik maddeler idrar olarak tübülden dışarı atılırlar. 8- Temin kan ana kan dolaşımına katılmak için buradan ayrılır. [email protected] yanda boğman kapsülünün daha yakın kesiti görülmektedir. [email protected] • Yanda, kılcal damarlardaki binlerce küçük yumrudan bir tanesi olan bir glomerulus ve bowman kapsülleri görülmektedir. [email protected] • Glomerüller'in seçiciliği sıvının içindeki • • moleküllerin elektrik yüklerine ve büyüklüklerine bağlı olarak belirlenir. Bu demektir ki glomerüller, sıvının içinde karışık olarak bulunan sodyum ile glikozun molekül ağırlığını hesaplama ve proteinlerin negatif elektrik yüklü olduklarını TESPİT EDEBİLME yeteneğine sahiptir. Böylece vücut için hayati öneme sahip olan proteinlerin vücuttan atılmayıp, tekrar geri alınması sağlanmış olur. [email protected] • Böbreklerdeki mikro süzgeçlerde dakikada 125 cc. sıvı süzülür ve bu sıvı artık madde olarak kan dolaşımından süzgecin diğer tarafına atılır. • Bu da günde 180 litre, bir başka deyişle yaklaşık olarak dört arabanın yakıt deposunu doldurmaya yetecek kadar sıvının süzülmesi demektir. [email protected] • 60-70 kilogram ağırlığında bir insan bedeni günde 180 • • • litre sıvı kaybetmeye elbette dayanamaz. Dahası bu sıvının içinde zehirli maddelerin yanısıra insan vücudunun ihtiyacı olan amino asitler, vitaminler ve glikoz gibi son derece önemli maddeler de vardır. Bu maddelerin kaybedilmesi bedenin ölümü demektir. Öyleyse süzülen sıvının bu haliyle vücuttan atılmaması, yararlı maddelerin zararlı maddelerden ayırt edilerek yakalanması ve vücuda tekrar geri kazandırılması gerekir. [email protected] • Nitekim mikro süzgeçlerde süzülen sıvının yüzde • • 99'u böbreklerdeki arıtma tesisleri tarafından geri emilir ve tekrar kan dolaşımına karışır. Aynı zamanda vücudun ihtiyacı olan maddeler de bu geri emilme sırasında teker teker yakalanır ve bünyeye geri kazandırılır. Böylece vitaminlerin, aminoasitlerin ya da diğer önemli maddelerin idrar yoluyla vücuttan atılması engellenmiş olur. [email protected] • 10 santimetre büyüklüğünde, 100 gram ağırlığındaki böbreğin içine, 1 milyondan fazla mikro arıtma tesisi yerleşmiştir. • Kalpten böbreğe pompalanan kanın 1 milyondan fazla mikro süzgeç tarafından süzüldüğünü gördük. • Bu mikro süzgeçlerin hemen arkalarına söz konusu mikro arıtma tesisleri yerleştirilmiştir. [email protected] • Bu tesis 31 milimetre uzunluğunda bir • • • borucuktan ibarettir. Ancak bu basit bir borucuk değildir. Bu borucuk yeryüzünün en mükemmel arıtma tesislerinden biridir. Öyle ki insan bugün sahip olduğu bütün teknik imkanlara rağmen bu küçük borucuk kadar mükemmel bir arıtma makinesi tasarlayamamaktadır. [email protected] • Bu borucuğun nasıl çalıştığını incelemeden önce • • çok önemli bir nokta üzerinde durmak gerekir. Bu mikro arıtma tesisinin boyu 31 milimetredir. Bu tesislerden tek bir böbrekte 1 milyondan fazla olduğu düşünülürse borucuklar uç uça eklendiğinde ortaya 31 kilometreden daha uzun bir boru hattı çıkar. [email protected] [email protected] Boşaltım Sisteminin Sağlığı • Böbreğin çalışmaması durumunda kanda biriken atıklar hayatı, tehlikeye sokar. • Böbreği çalışmayan insanların kanı diyaliz makinesinden geçirilerek süzülür. • Üşütmek, temizliğe dikkat etmemek ve boğaz enfeksiyonları böbrek hastalıklarına sebep olabilir. [email protected] Boşaltım Sisteminin Sağlığı • Böbreğin yapı birimi olan nefronların iltihaplanması nefrit hastalığına yol açar. Böbreklerde havuzcuk içinde minerallerin tortu oluşturmasıyla böbrek taşı meydana gelir. Aşırı tuzlu besinler alınması böbrek taşı oluşumuna sebep olabilir. [email protected] Boşaltım Sistemi Sağlığının Korunması Için; • — Bol sıvı alınmalıdır. • — Aşırı tuzlu ve baharatlı besinlerden kaçınılmalıdır. • — Alkol içilmemelidir. • — Boğaz enfeksiyonları, gecikmeden ve tam olarak tedavi edilmelidir. [email protected] TEŞEKKÜRLER • HAZIRLAYAN: Fikret YILDIRIM 9 EYLÜL İLKÖĞRETİM OKULU MENEMEN-İZMİR [email protected]
