boşaltım sistemi

BOŞALTIM SİSTEMİ
• Canlıların yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için
dışarıdan aldıkları besin içerikleri, vücutta enerji üretimi
için, yapım ve onarım için ve düzenleyici olarak kullanılır.
• Besin içeriklerinin hücrelerde yaşamsal faaliyetlerde
kullanılması yani besin maddelerinin hücrelerde
parçalanması sonucu oluşan su, madensel tuzlar,
karbondioksit gazı, amonyak, üre, ürik asit gibi zararlı ve
atık maddelerin vücut dışına atılmasına boşaltım denir.
• Boşaltım olayını gerçekleştiren sisteme boşaltım sistemi
denir.
• Boşaltım olayında, hücrelerde oluşan zararlı atık
maddeler, vücuda dışarıdan alınarak kana karışan
zararlı maddeler ve vücudun ihtiyacından fazla alınan
yararlı maddeler dışarıya atılır.
Boşaltım Sistemini Oluşturan Organlar
•
•
•
•
böbrekler
idrar borusu (üreter)
idrar torbası (mesane)
üretra
• İnsanlarda deri, akciğerler ve kalın bağırsak ta boşaltım
yapan diğer organlardır.
• Ayrıca karaciğer de boşaltıma yardımcı organdır.
• İnsanlarda boşaltım sistemi, solunum ve dolaşım
sistemleri ile birlikte çalışır.
Böbrekler
• Böbrekler, vücutta yaşamsal faaliyetler sonucu oluşan
su, üre, ürik asit ve madensel tuzlardan oluşan atık
maddelerin kandan süzülerek idrar şeklinde vücut dışına
atılmasını sağlar.
• Yani insanlarda boşaltım olayını gerçekleştiren en
önemli organdır.
BÖBREK
ÜRETER
MESANE
• Böbrekler karın boşluğunun arkasında ve bel hizasında,
bel omurlarının (omurganın) iki yanında biri sağda biri
solda olmak üzere iki tanedir.
• Kuru fasulyeye benzeyen 10 cm uzunluğundaki koyu
kırmızı renkli organlardır.
• Böbreklerin çukur olan orta kısımları birbirine dönüktür.
• Böbreğin en dışında yer alan saydam, ince ve dayanıklı
olan yapıya da böbrek zarı denir.
• Böbreklerin etrafında kalın yağ tabakası bulunur. Bu yağ
tabakası böbrekleri dış etkilere karşı korur.
• Böbreklerin üst kısımlarında hormon salgılayan böbrek
üstü bezleri bulunur.
• Böbreklerin birbirine bakan kısımları çukurdur.
• Böbreklerin çukur olan orta kısımlarında böbrek
atardamarı, böbrek toplardamarı ve idrar borusu bulunur.
Böbrekler üç kısımdan oluşur.
• Kabuk bölgesi (Korteks)
• Öz bölgesi (Medulla)
• Havuzcuk (Pelvis)
Kabuk Bölgesi (Korteks)
• Böbrek zarının hemen altında yer alan, toplu iğne başı
görünümündeki kırmız renkli taneciklerden oluşan
kısımdır.
• Böbrek atardamarı ile gelen kandaki su, üre, ürik asit ve
madensel tuzlar gibi zararlı ve atık maddelerin süzüldüğü
yerdir.
• Kabuk bölgesinde, kandaki atık maddeleri süzen kısma
nefron denir.
• Nefronlar, böbreğin en küçük görev birimidir.
• Her böbrekte yaklaşık 1 milyon nefron vardır.
Öz Bölgesi (Medulla)
• Kabuk bölgesindeki nefronlar tarafından kandan süzülen
su, üre, ürik asit ve madensel tuzlar gibi zararlı ve atık
maddelerin yani süzüntünün yani idrarın havuzcuğa
taşındığı yerdir.
• Atık maddeler yani idrar, öz bölgesindeki idrar
kanalcıklarından geçerek havuzcuğa taşınırlar.
• Süzülen ve temizlenen kan, böbrek toplardamarı ile
alınarak böbreklerden uzaklaştırılır.
Havuzcuk Bölgesi (Pelvis)
• Böbreğin ortasında bulunan ve kandan süzülen su, üre,
ürik asit ve madensel tuzlardan oluşan idrarın
böbreklerde toplandığı yerdir.
• Havuzcuk, idrar borusu (üreter) ile devam eder. (Sağlam
bağ dokudan yapılmıştır).
Üreter (İdrar Kanalı)
• Uzunluğu 22 – 25 cm olan, boru şeklinde bir organdır.
• Böbreğin havuzcuk kısmına bağlıdır.
• Havuzcukta toplanan idrarı, idrar torbasına (kesesine)
taşır.
İdrar Torbası (Mesane)
• Üreter ile böbreklerden gelen idrarın vücutta toplandığı
yerdir.
• İdrar torbası kuvvetli kaslardan yapılmıştır ve
gerektiğinde genişleyerek idrarı bir süre depolar.
• İdrar torbasında depolanan idrar, buraya bağlı olan idrar
yolu (üretra) ile vücut dışına atılır.
Boşaltım Olayının Gerçekleşmesi
• Hücrelerde yaşamsal faaliyetler sonucu oluşan su,
madensel tuzlar, karbondioksit gazı ve amonyak kana
verilir.
• Kandaki bu maddeler toplardamarlar ile kalbe getirilir.
• Kalbe gelen kirli kan önce akciğer atardamarı ile
akciğerler gönderilir.
• İçindeki karbondioksit gazı solunum sisteminden soluk
verme yoluyla vücut dışına atılır.
• Temizlenen kan akciğer toplardamarı ile kalbe geri gelir.
• Kalbe gelen kan aort atardamarı ile vücuda pompalanır.
• Vücuda pompalanan kan, karaciğere gelir ve kandaki
amonyak, üre ve ürik aside çevrilir.
• Kan daha sonra böbrek atardamarı ile böbreklere gelir.
• Böbrek atardamarı, aorttan ayrılan damarlardan biridir.
• Böbreklere gelen kirli kandaki su, üre, ürik asit ve
madensel tuzlar, kabuk bölgesindeki nefronlar tarafından
süzülür.
• Süzülen ve temizlenen kan, böbrek toplardamarı ile
böbreklerden uzaklaştırılır.
• Böbrek toplardamarı, alt ana toplardamara bağlanır.
• Kabuk bölgesindeki nefronlar tarafından süzülen su, üre,
ürik asit ve madensel tuzlardan oluşan süzüntü yani
idrar, öz bölgesindeki idrar kanalcıklarından geçerek
havuzcukta toplanır.
• Havuzcuktaki idrar, idrar borusu ile idrar torbasına taşınır
ve idrar torbasından da idrar yoluyla vücut dışına atılır.
• Süzüntüdeki suyun büyük bir bölümü, glikoz ve diğer
besin maddeleri öz bölgesindeki toplama kanalcıkları
tarafından emilerek tekrar kana geçer.
• Bu olaya geri emilim denir. Böylece yararlı maddelerin
vücut dışına atılması engellenmiş olur.
• Süzüntüdeki su ve besinler emildikten sonra havuzcukta
kalan sıvıya idrar denir.
• Böbreklerin en küçük görev birimi nefronlardır.
• Nefronlar, süzme ve geri emilme yoluyla çalışırlar.
• Her böbrekte yaklaşık 1 milyon tane nefron bulunur.
• Vücutta her dakikada kanın 1 litresi böbreklerden geçer.
• Günde ortalama 500 litre kan böbrekler tarafından
süzülür.
• Böbrekler her 10 – 20 dakikada bir vücuttaki kanın
tamamının süzülmesini sağlar.
• Bu işlem günde 100 – 150 kez tekrarlanır.
• Böbreklerde süzülen kanın %98–99’u geri emilerek
böbreklerden uzaklaştırılır.
• Günde ortalama 1,5 – 2 litre idrar oluşur.
• Hayat boyu yaklaşık 45.000 litre.
• İdrar kesesi, yetişkin insanlarda 600–700 ml kadar,
çocuklarda ise 500 ml kadar idrar tutabilir.
• Çocuklarda idrar kesesinin ¼ ü dolunca çocuk idrar
yapma ihtiyacı duyar.
• Bir nefronun yapısı üç kısımdan oluşur:
1- Glomerül : Kılcal damarların oluşturduğu yumaktır.
2- Bowman Kapsülü : Glomerül’ün çevresini saran zarsı
yapıdır.
3- Boşaltım Kanalcıkları : Bowman kapsülünün devamıdır.
• Kanalcıklar kıvrımlı olup, yer yer ‘U’ görünümü alırlar.
• U kısım kabuk bölgesinde değildir, öz bölgesine
sarkmıştır.
• Boşaltım kanalcıkları, böbreğin ortasına açılan toplama
kanallarına uzanırlar.
• Öz bölgesinde taban kısmı kabuk bölgesine, tepe kısmı
havuzcuğa bakan, piramit şeklinde yapılar vardır.
• Bunlara malpighi piramitleri denir. Bu piramitler idrar
toplama kanallarından oluşur.
• Ayrıca boşaltım kanalcıklarının U kısmı da öz
bölgesindedir.
• Öz bölgesi süzülen sıvıdaki faydalı maddelerin geri
emildiği yerdir.
İdrarın oluşması ve vücuttan atılması
• Kan, böbrek atardamarları yoluyla böbreklere gelir ve
nefronlarda süzülür.
• Kan içindeki yararlı maddeler, süzülme sırasında
nefronlarda emilir (geri emilim) ve tekrar kana geçer.
• Süzülerek temizlenen bu kan, böbrek toplardamarı ile
böbreklerden çıkar.
• Süzülmeden sonra kalan tuzun ve suyun fazlası ile üre
idrarı oluşturur.
• Oluşan idrar, üreterden geçip, idrar kesesinde toplanır.
• İdrar üretra ile vücuttan dışarı atılır.
Böbreklerin Kanlanması