Tanzanya Ülke Raporu - Konya Ticaret Odası
advertisement
KONYA TİCARET ODASI BİRLEŞİK TANZANYA CUMHURİYETİ ÜLKE RAPORU Etüd-Araştırma Servisi Şubat 2008 TANZANYA ÜLKE RAPORU İÇİNDEKİLER BÖLÜM I TANZANYA HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. Ülke Kimliği .........................................................................................................................1 Kısa Tarihçe .........................................................................................................................2 Siyasi Yapı ............................................................................................................................2 Sosyo-Ekonomik Yapı ..........................................................................................................3 BÖLÜM II GENEL EKONOMİK DURUM 2.1. Ekonomik Durum .................................................................................................................4 2.2. Ekonomideki Belli Başlı Sektörler .......................................................................................5 2.2.1. Tarım Sektörü ................................................................................................................5 2.2.2. Madencilik Sektörü........................................................................................................7 2.2.3. İmalat Sanayi .................................................................................................................7 2.2.4. Enerji Sektörü ................................................................................................................8 2.2.5. Hizmet Sektörü ..............................................................................................................8 2.2.5.1. Bankacılık ve Finansal Hizmetler...........................................................................9 2.2.5.2. İnşaat .......................................................................................................................9 2.2.5.3. Turizm ....................................................................................................................9 2.3. Dış Ticaret ..........................................................................................................................10 2.4. Dış Ticaret Düzenlemeleri ..................................................................................................12 2.4.1. İthalat Vergileri............................................................................................................12 2.4.2. Ticari Engeller .............................................................................................................12 2.4.3. İthalat Koşulları ve Gerekli Belgeler ...........................................................................12 2.4.4. Geçici Giriş ..................................................................................................................13 2.4.5. İthali Yasak Olan Mallar .............................................................................................13 2.4.6. Standartlar ....................................................................................................................13 2.4.7. Serbest Bölgeler ..........................................................................................................13 i TANZANYA ÜLKE RAPORU BÖLÜM III TÜRKİYE İLE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ 3.1. İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller .....................................................................14 3.2. Ticari İlişkiler .....................................................................................................................14 3.2.1. İhracat ..........................................................................................................................15 3.2.2. İthalat ...........................................................................................................................15 3.3. İşbirliği Olanakları ................................................................................................................15 3.3.1. Potansiyel Sektörler ve Müteahhitlik ..........................................................................15 3.3.2. Karşılıklı Ticaret Olanaklarının Değerlendirilmesi .....................................................16 3.3.3. Hava, Deniz ve Kara Ulaşımı, Bölgesel Depolama Olanakları ...................................18 KAYNAKÇA………………………………………………………………………………………19 ii TANZANYA ÜLKE RAPORU BİRİNCİ BÖLÜM TANZANYA HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1.1. ÜLKE KİMLİĞİ Resmi Adı: Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti Yönetim Şekli: Cumhuriyet (1964 yılında Tanganyika ve Zanzibar’ın birleşmesi ile) Cumhurbaşkanı: Jakaya Mrisho Kikwete (21 Aralık 2005’ten beri) Başkent : Dodoma, siyasi başkent (nüfus 1.699.000) Dar es Salaam, ticari başkent (2497000) İdari Yapı : 25 bölge; Arusha, Dar es Salaam, Dodoma, Iringa, Kagera, Kigoma, Kilimanjaro, Lindi, Mara, Mbeya, Morogoro, Mtwara, Mwanza, Pemba North, Pemba South, Pwani, Rukwa, Ruvuma, Shinyanga, Singida, Tabora, Tanga, Zanzibar Merkez/Güney, Zanzibar Kuzey, Zanzibar Kent/Batı Yüzölçümü : 945,087 km2 Komşu Ülkeler: Kuzeyde Kenya, Victoria Gölü ve Uganda; Doğuda Hint Okyanusu, Güneyde Mozambik, Malawi ve Zambiya, Batıda Tanganyika Gölü, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Burundi ve Ruanda Nüfus : 39,384,223 (2007) Etnik Yapı: Anakara-YerliAfrikalı (%99) (%95’i 130 kabileden oluşan Bantular), diğer (%1) (Asyalı, Avrupalı ve Arap); Zanzibar - Arap, yerli Afrikalı Dil : Kiswahili veya Swahili (resmi), Kiunguju (Zanzibar'da), İngilizce (resmi), Arapça (Zanzibar'da yaygındır), diğer yerel diller Din : Anakara- Hırıstiyan (%30), Müslüman (%35), yerli inanışlar (%35); Zanzibar -%99’dan fazlası Müslüman Para Birimi : Tanzanya Shilling’i (TZS), 1$ = 1,255 TZS 1 TANZANYA ÜLKE RAPORU 1.2. KISA TARİHÇE Kuzey Tanzanya, en eski insan fosillerinin bulunduğu coğrafya olduğu için "insanlığın beşiği" olarak adlandırılır. 13.-15. yüzyıllar arasında altın ve fildişi ticaretinin gelişimiyle Tanzanya'nın Hint Okyanusu sahillerinde bir çok şehir kurulmuştur. Kilwa şehri bu dönemde gelişen şehirlerden en önemlileriydi. 1498 yılında Tanzanya'ya ayak basan ilk Avrupalı Portekizli Vasco da Gama olmuştur. 1525 yılına gelindiğinde Portekiz tüm Tanzanya sahilini himayesi altına almıştır. 18. yüzyıl başlarında Umman Arap Sultanlığı kıyıya seferler yaparak Pemba ve Kilwa şehirlerini zaptetmiştir. 1840’ta Umman Hükümdarı sarayını Zanzibar’a taşımıştır. 19. asrın büyük bölümünde Zanzibar ülkede fildişi ve köle ticaretini elinde bulunduran kuvvetli bir Sultanlık olmuştur. 1885’te Tanganyika Almanya’nın yönetimi altına girmiştir. İngiltere de 1890’sa Zanzibar’ı himayesi altına almıştır. Tanganyika 1. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar Alman Doğu Afrikası’nın bir parçası olarak kalmıştır. 1919 Versailles Anlaşması ile Alman Doğu Afrikası bölünmüş, Tanganyika Milletler Cemiyeti’nin İngiltere tarafından yönetilen bir mandası olmuştur.1946’dan itibaren Birleşmiş Milletler gözetiminde İngiltere tarafından idare edilen bir ülke haline gelmiştir. Tanganyika bağımsızlık hareketleri 1954’te Tanganyika Afrika Milli Birliği Partisi kurulması ile başlamıştır. 9 Aralık 1961’de Tanganyika bağımsızlığını kazanarak bir sene sonra Cumhuriyet idaresine geçtiğini ilan etmiştir. 10 Aralık 1963’te İngiltere Zanzibar’a bağımsızlık vermiştir. Bir ay sonra ihtilalle Arap Sultanlığı devrilerek Cumhuriyet ilan edilmiştir. 26 Nisan 1964’te Doğu Afrika’daki Tanganyika Cumhuriyeti ile Tanganyika kıyısının yakınındaki Zanzibar Ada Cumhuriyeti bileşerek Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti adını almıştır. 1977 yılında Tanganyika ve Zanzibar’ın yönetici partileri birleşmiş; 1980’de genel seçimler yapılmıştır. Kurulduktan sonra tek partili sosyalist sistem ile yönetilmeye başlanan Tanzanya bu sistemi 1992 yıllında terk etmiştir. Ülkenin ilk Cumhurbaşkanı Nyerere 1992 yılına kadar görevine devam etmiştir. 1995 yılında gerçekleştirilen ilk çok partili seçimleri Chama Cha Mapundizi (CCM) partisi kazanmıştır ve halihazırda bu parti iktidardadır. 1.3. SİYASİ YAPI Dünyanın en fakir ülkelerinden birisi olan Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti’nde ülke siyasi hayatına muhalefet partileri çok zayıf olduğu için tek parti hakimdir. Devlet ve hükümet başkanı parti konferansından aday gösterilerek halk tarafından seçilerek göreve gelir. Bu makam için sadece bir aday gösterilir. İki yardımcı başkan vardır. Zanzibar iç işlerinde bağımsızdır ve kendine ait bir hükümet tarafından yönetilmektedir. Bunlardan birincisi aynı zamanda Zanzibar’ın başkanıdır. Kabine başkanları Millet Meclisinden seçilir. Son seçimler 14 Aralık 2005 yılında yapılmış ve Jakaya Mrisho Kikwete Başkan seçilmiştir. 2 TANZANYA ÜLKE RAPORU 1.4. SOSYO-EKONOMİK YAPI Tanzanya, bağımsızlığını kazandıktan sonra hızlı bir eğitim kampanyası başlatmıştır. İlk yıllarda sosyalist sistemin etkisiyle devlet eliyle yürütülen eğitim faaliyetleri son yıllarda özel sektöre, topluluklara ve dini organizasyonlara açılmıştır. Buna karşın, “2000/01 Hanehalkı Bütçe İncelemesi”ne göre Tanzanyalıların %25’2’sinin eğitimi yoktur. %29’u ise okuma yazma bilmemektedir. Kırsal alanda ve kadınlarda okuma yazma oranı daha düşük durumdadır. 2005 yılı Birleşmiş Milletler İnsan Kalkınma Raporuna göre Tanzanyalı yetişkinlerin %31’i okuma yazma bilmemektedir. İlk okula kayıtlar 1998 yılında 4 milyon iken, 2003 yılında %59 oranında artarak 6,6 milyon olmuştur. Aynı dönemde öğretmenlerin sayısı da 106.346’dan 114.660’a çıkarılmıştır. Orta okula kayıtlar 1998 yılında 124.330 iken 2004 yılında %113 oranında artarak 264.888’e ulaşmıştır. 2006-2007 akademik yılında Dares Salam Üniversitesinde 12.521 üniversite öğrencisi mevcuttur. Eğitimde olduğu gibi bağımsızlık sonrası sağlık alanında da önemli yatırımlara gidilmiştir. Buna karşın 1980’li yıllarda bütçe yetersizlikleri nedeniyle yatırımlar azalmıştır. Yatırımlar sonucunda şu anda hanehalklarının %90’ı temel bir sağlık kuruluşuna 10 km mesafede bulunmaktadır. Buna rağmen ilaç sıkıntısı ve hastanelerde uzun süre beklemeler şikayet konusudur. 2005 yılı Birleşmiş Milletler İnsan Kalkınma Raporuna göre Tanzanya’da 2003 yılında ortalama yaşam beklentisi 46 yıl olup, canlı doğan her 1000 bebekten 119’u ölmektedir. Bunun sonucunda yaşam beklentisi ve yetişkin okuma yazma oranı gibi konuları içeren Birleşmiş Milletler’in İnsan Kalkınma Endeksi’nde Tanzanya 177 ülke içerisinde 164. sırayı almıştır. Yaşam beklentisinin az olmasının ve bebek ölümlerinin fazla olmasının sebeplerinden birisi AIDS’in etkisidir. AIDS 90’lı yılların başlarında Tanzanya’da (özellikle ülkenin kuzeyinde Victoria Gölü çevresinde) bir problem olarak ortaya çıkmış olup, şu ana kadar bu problemi çözmek için bir devlet politikası üretme sürecinde çok az ilerleme kaydedilmiştir. 2005 yılının başlarında yapılan bir araştırmada nüfusun %6,5’inin söz konusu hastalığa yakalandığı, ancak, kırsal kesimde yaşayanların daha düşük oranda enfekte oldukları, şehirde yaşayanların ise %13 ve daha fazla oranda AİDS’e yakalandıkları görülmektedir. Dar es Salam’da AİDS’e yakalanma oranı %13 iken, Iringa ve Mbeya’da daha fazla orandadır. AIDS Tanzanya’nın sağlık konusundaki tek sıkıntısı değildir. Sıtma belki de Tanzanya için AIDS’den daha önemli bir tehlikedir. Tanzanya’da 300.000’den fazla insan her yıl sıtma nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Bu rakam, 2005 yılında AIDS’den ölen 140.000 kişi ile karşılaştırıldığında çok yüksek görülmektedir. Son yıllarda etkili ilaçlama faaliyetleri ile sivrisineklerin yaşam alanları daraltılmaya çalışılmaktadır. 3 TANZANYA ÜLKE RAPORU İKİNCİ BÖLÜM GENEL EKONOMİK DURUM 2.1. EKONOMİK DURUM Tanzanya dünyanın en fakir ülkelerinden biridir. Tanzanya ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma bağımlıdır. 2007 yılında tarım sektörü GSYİH içinde %42,8 pay almış olup, toplam işgücünün %80’i bu sektörde istihdam edilmektedir. Çoğunluğu zor geçinen küçük çiftçilerden oluşmaktadır. Verimli topraklar toplam alanının sadece %4’ü kadardır. Bu durum ekonomiyi dış şoklara karşı hassas duruma sokmaktadır. Örneğin 1997 ve 1998 yıllarında El Nino ve La Nina hava hareketleri seller ve kuraklık getirmiş ve tarımsal üretimi azaltarak büyümeyi aşağı çekmiştir. Bunun sonucu olarak hükümet ekonomide çeşitlendirmeyi teşvik etmiş, yabancı yatırımı aktif bir şekilde çekmeye çalışmanın yanında, devlet elindeki sanayi ve hizmetlerin özelleştirilmesine başlanmıştır. Altın madenciliğinin desteğiyle madencilik ve taşocakçılığının GSYİH içindeki payı 1990’lı yıllarda %2,5’tan daha az iken, 2007 yılında %3’e yükselmiştir. TABLO 1. Temel Ekonomik Göstergeler EKONOMİK GÖSTERGELER 2002 2003 2004 2005 2006 2007* GSYİH (milyar $) 9,8 10,3 10,9 11,6 11,6 14,4 Reel GSYİH büyüme oranı (%) 7,2 7,1 6,7 6,8 5,8 6,9 Enflasyon (ort, % tüketici fiyatları) 1,0 3,5 4,1 4,3 6,1 7 36,2 36,9 37,7 38,4 39,1 39,3 Nüfus (milyon) İhracat (fob, milyon $) 979,6 1.216,2 1.473,1 1.680,0 1.870,4 2.119,2 1.511,3 1.933,5 2.482,7 2.992,0 3.744,4 4.591,3 İthalat (fob, milyon $) Cari İşlemler Dengesi (milyon $) 22,3 -110,9 -442,1 -946,6 -1.228,3 -1.422,5 Dış borç (milyar $) Döviz kuru (ort, TZS $) 6,8 7,0 7,8 8,1 4,7 4.9 966,6 1.038,4 1.089,3 1.128,9 1.261,0 1.255,1 * 2007 yılı rakamları tahminidir. Kaynak : The Economist Intelligence Unit, Country Report: Tanzania, Şubat 2008 Hükümetin IMF ile üç yıllık bir ekonomik iyileşme programı üzerinde anlaşmasından sonra 1986 yılından beri Tanzanya sürekli bir yapısal ayarlama süreci içindedir. Buna karşın bu süreç hükümetlere göre bir değişkenlik içindedir. Şu andaki hükümet makro ekonomik dengeyi sağlamıştır. Bu sayede önümüzdeki reformlar, yapısal reformlar dolayısıyla potansiyel olarak daha zor reformlar olacaktır. 4 TANZANYA ÜLKE RAPORU 1990’lı yılların ilk yarısında Tanzanya’nın reel büyümesinde durgunlaşma görülmüştür. Ancak, ikinci yarıda 1997 yılı hariç toparlanma görülmüştür. 1996-2000 yılları arasında ortalama reel büyüme %4,2 oranında gerçekleşmiştir. 1999 yılından itibaren reel büyümede hızlı bir artış görülmektedir. 1999 yılında büyüme %4,8, 2000 yılında %5,7, 2001 yılında %6,1 ve 2002 yılında %7,2 oranlarında gerçekleşmiştir. 2003 yılında reel büyüme kuraklığın etkisiyle biraz daha düşük bir düzeyde %7,1 oranında gerçekleşmiştir. 2004 yılında büyüme %6,7 olmuştur. Ekonomide hızlı bir reel büyüme olmasına karşın kişi başına düşen milli gelirdeki büyüme düşük bir düzeydedir. 1992 yılında kişi başına düşen milli gelir 169 ABD Doları iken 2003 yılında 266 ABD Doları seviyesine gelmiştir. Bu durumun sebeplerinden birisi de hızlı nüfus artışıdır. Ekonominin büyük büyüme oranlarını yakalaması ekonominin büyük oranda bağımlı olduğu tarım sektörünün performansının yüksek olmasına bağlıdır. Tarımın ekonomide payı azalmaya başlasa da yaklaşık %46 ile hala en büyük paya sahiptir. Son yıllarda daha iyi ekonomik idare ve reform süreci Tanzanya ekonomisinin esnekliğini artırmıştır. Sonuç olarak kuraklık gibi dış etkenlerin artık 90’lı yılların ortalarındaki gibi ekonomiyi büyük ölçüde etkilemesi beklenmemektedir Ekonominin %3 oranında bir büyüme tabanı vardır. Tarım sektöründeki büyümenin 2005 ve 2006 yıllarında ekonomideki büyümeyi hızlandırması beklenmektedir. İmalat sektöründe ve perakende ticarette güçlü büyüme ve yol inşaatları, elektrik sektörüne yatırımlar ve su altyapısı yatırımları 2005 ve 2006 yıllarında beklenmektedir. Bu dönemde turizm ile ilgili faaliyetlerdeki büyümenin devam etmesi, madencilik sektöründeki büyümenin ise biraz yavaşlaması beklenmektedir. Çünkü işletilen madenlerdeki üretimin artması beklenmesine rağmen, büyük yeni yatırımlar beklenmemektedir. Sonuç olarak 2005 yılındaki reel büyümenin %6,8, 2006 yılında ise %6 olması beklenmektedir. Ancak, bu rakamlar yoksulluğu azaltmada güçlü bir etki yapmak için gerekli olan %8 oranındaki büyümenin altındadır. 2.2. EKONOMİDEKİ BELLİ BAŞLI SEKTÖRLER 2.2.1. Tarım Sektörü Tarım işgücü yoğun bir sektör olup, ülke işgücünün yaklaşık üçte ikisi bu sektörde istihdam edilmektedir. Tarım ülke GSYİH’sinin yarısından biraz daha azını %46’sını oluşturmaktadır. Hükümetin tarım sektörü kalkınma stratejisinde belirtildiği gibi önemli miktarda kullanılmayan arazi vardır. Kullanılanlar içinde de ancak kendi kendine yeten 0,2 ve 2 hektar arasında arazisi olan ve ortalama 50 hayvanı olan küçük ölçekli çiftçiler baskın durumdadır. En önemli mahsuller mısır, darı, akdarı, manyok, pirinç, muz, buğday ve baklagillerdir. Ürünler modern teknoloji ve gübre kullanmayan küçük çiftlikler tarafından üretildiğinden dolayı, kazançlar düşüktür. Bu ürünler kıtlığa karşı çok hassastır. 5 TANZANYA ÜLKE RAPORU TABLO 2. Başlıca Tarım Ürünlerin Üretimi (1000 ton, mahsul yılı Temmuz-Haziran) 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2.705 2.322 3.232 3.288 3.373 Mısır 683 850 906 1.089 1.018 Pirinç 640 713 586 957 784 Baklagiller 77 75 74 115 110 Buğday Kaynak: EIU, The Economist Intelligence Unit, Tanzania Country Profile 2006. Tarım ürünleri arasında kahve, pamuk, tütün ve maun cevizi çoğunlukla küçük çiftliklerde üretilirken, sisal keneviri ve çay çoğunlukla büyük mülk sahipleri tarafından yetiştirilmektedir. Tarım ürünlerinin üretimi hava şartlarına ve fiyatlandırma yapısına göre dalgalanma göstermektedir. (iç piyasa fiyatlarının serbest bırakılması, uluslar arası fiyatlardaki dalgalanmalar ve dövizdeki değişikliklere göre) Kahve ve pamuk önceleri en önemli ihraç ürünü olup, 1995-97 döneminde ihracatta en üst düzeye ulaşmış olsalar da, ihracatında çok hızlı bir düşüş olmuştur. Maun cevizi ise değer bazında en önemli ihracat ürünü haline gelmiştir. Ancak, pazarlama problemleri nedeniyle maun cevizi ihracatı da azalmıştır. Son beş yıl içinde tütün en önemli ihraç ürünü haline gelmiştir. Birçok çiftçinin ürün değişikliğine gittiğine inanılmaktadır. Büyük mülk sahipleri tarafından üretilen çayın miktarı çok daha sabit kalmıştır. 1990’lı yılların ikinci yarısında hükümetin reform çabalarının odak noktası tarımdan uzaklaşmıştır. Yoksulluğu azaltmak için en hızlı yol olarak hükümet tarım reformunu hedef saptamıştır. 2001 yılının sonlarında hükümet, Kırsal Kesim Kalkınma Stratejisi ve Tarım Sektörü Kalkınma Stratejisi olmak üzere iki tane önemli politika üretmiştir. Bu stratejilerin amacı kırsal alandaki yoksulluğu önemli ölçüde azaltarak, kırsal sektörü büyümenin önemli unsuru haline gelmesini sağlamaktır. Orta vadede reform paketinde beş temel alan belirlenmiştir: Sektör işleyişi içinde devletin rolü, destek hizmetlerinin dağıtımının geliştirilmesi, sektördeki kamu ve özel yatırımların artırılması, tarımsal pazarlama sisteminin reformu ve toprak mülkiyeti sistemi ve tarımla ilgili vergilendirme sisteminin yasal çerçevesinde reform. Uygulandığı taktirde reformların tarımsal sektördeki büyümeyi 2003 yılında %5 ve 2005 yılında %6 oranlarına getirmesi beklenmektedir. 2003 yılında kuraklık nedeniyle tarımda büyüme %4 oranında, 2005 yılında ise %5,2 olmuştur. Ulusal Büro İstatistiklerine göre, 2000 yılında ülkede 14,2 milyon hayvanın olduğunu tahmin edilmektedir. 2003 yılında 12,6 milyon keçi ve 3,5 milyon koyunun olduğu tahmin edilmektedir. 2000/01 döneminde toplam 323.100 ton et üretilmiştir. 2003/2004 döneminde ise et üretimi artış göstererek 348.000 ton’a çıkmıştır. Kişi başına yıllık et tüketimi 10 kg düzeyinin biraz üzerindedir. Toplam süt tüketimi ise 2003/2004 döneminde artarak 1 milyon litreye ulaşmıştır. Ancak, hala süt ürünlerinde hijyen ile ilgili problemler mevcuttur. Tanzanya’nın ormancılık politikası 1998 yılında yeniden gözden geçirilmiştir. Hükümet yavaş yavaş 10 kamu şirketinin idare ettiği doğrudan ağaç kesme işinden çekilmektedir. 1998 yılı sonunda 10 şirketten 6’sı satılmıştır. Ormancılık ve Arıcılık Dairesi’ne göre ormancılık 6 TANZANYA ÜLKE RAPORU ürünleri toplam ihracatı (ağaç oymacılığı, ağaç tohumları ve balmumu dahil) yıldan yıla çok dalgalanmaktadır. 1999/2000 mali yılında (Temmuz-Haziran) ihracat toplamı 6,5 milyon $ iken, 2000/01 döneminde 1,4 milyon $’a ve 2002/03 döneminde ise 4,5 milyon $’a düşmüştür. 2.2.2. Madencilik Sektörü Madencilik Tanzanya’nın gelişmekte olan ekonomisinde önemli yer tutan sektörlerden birisidir. Tanzanya önemli miktarda nikel, demir ve kömür rezervlerine sahiptir. Ayrıca, altın, elmas ve çeşitli değerli taş rezervleri tespit edilmiştir. Altın dışındakiler çoğunlukla işletilmemesine rağmen güneybatıdaki bazı kömür madenleri ve Natron Gölü büyük soda rezervleri yakıcı soda üretimi için işletilmektedir. 1998 yılındaki maden ihracatının %63’ünü altın ve elmas oluştururken değerli taşlar %36 paya sahip olmuştur. Bununla birlikte Tanzanya’da altyapı ve finansman eksikliği, sınırlı teknoloji ve bürokratik engeller nedeniyle söz konusu kaynaklar etkin olarak kullanılamamaktadır. 1997 yılında hükümet madencilik yasasını revize etmiştir. 1997 yılındaki bu yasa yatırımcılara dış satımda damga vergisinin kaldırılması ve önemli vergi indirimleri gibi geniş açılı mali teşvikler sunmaktadır. Bu durum sektörde büyük bir yükselişe sebep olmuştur. Ancak, bu büyüme aslında tek bir madendeki, altındaki büyümeden kaynaklanmıştır. En son GSYİH verilerine göre 2000-2005 yılları arasındaki beş yıllık dönemde madencilik ve taşocakçılığı sektörü yıllık ortalama %15,3 oranında büyümüştür. Bunun sonucu olarak sektörün 1996 yılında GSYİH içinde %1,4 oranında olan payı, 2005 yılında %3’e yükselmiştir. Bu dönemde maden ihracatında da artış meydana gelmiştir. 1997 yılında 51,1 milyon ABD Doları olan maden ihracatı 2005 yılında 711,3 milyon ABD Dolarına yükselmiştir. Altın ihracatı, toplam maden ihracatının %90’ını oluşturmaktadır. 1998 yılında 4.890 kg olan altın üretimi, 2004 yılında 46.219 kg’a çıkmıştır. Sahra’nın güneyindeki Afrika ülkeleri içerisinde Tanzanya 2003 yılında hemen Mali’den (52.000 kg) sonra en büyük dördüncü altın üreticisi konumundadır. En büyük altın üreticisi Güney Afrika Cumhuriyeti olup, bunu Gana takip etmektedir. 2.2.3. İmalat Sanayi Şeker, bira, sigara, pırlata ve altın, petrol, ayakkabı, çimento, tekstil ürünleri, ağaç ürünler ve gübre Tanzanya’da üretimi yapılan belli başlı mallardır. Son yıllara kadar kamu hakimiyetinin olduğu Tanzanya’nın imalat sanayi sektörü uzun süre şiddetli tehditlerden zarar görmüştür. 1970 ve 1980’li yıllardaki yüksek petrol fiyatları ve faiz oranlarından oluşan dış şoklar sektörü olumsuz bir şekilde etkilemiştir. Son zamanlarda imalatçılar altyapı problemlerinden etkilenmişlerdir. Başkentteki tekrarlanan su tedarik krizleri bira ve içki imalatçılarını etkilerken, Tanzanya Elektrik Kurumu (TANESCO) tarafından uygulanan düzensiz güç dağıtımı ve yüksek fiyat politikası sanayi sektöründeki üretimi etkilemiştir. GSYİH içinde sanayinin payı % 8,5 ile şu anda 1980’lerin ortalarındaki payının altına inmiştir. 7 TANZANYA ÜLKE RAPORU Devletin elindeki fabrikaların birçoğunun özelleştirilmesi, sektördeki yabancı firmaların yatırımlarındaki artış, daha düzenli su ve elektrik verilmesi ve ekonomideki genel toparlanma sayesinde son yıllarda sektörde kısmi bir iyileşme görülmüştür. İstatistik Bürosu’na göre sanayi kapasite kullanımı 1995 yılında günde sadece 4 saat iken 1998 yılında 7 saate çıkmıştır. Son eğilimler, sanayi sektöründeki büyümenin çoğunlukla yeni yatırımların çekildiği gıda ürünleri, yenilebilir yağlar, deterjan ve bira gibi tüketim mallarında olduğunu göstermektedir. Tam tersine çimento, gübre, boya ve metal ürünleri üretiminde düşme meydana gelmiştir. Son yıllarda sektörde bir emek bolluğu olmasına karşın çalışan sayısında artış meydana gelmiş ve 1997 yılında 130.000 olan çalışan sayısı 2003 yılında 180.023 kişiye çıkmıştır. Sanayi sektörü Dar es Salaamda yoğunlaşmayı sürdürmüştür. 2.2.4. Enerji Sektörü Tanzanya’nın enerji ihtiyacının yaklaşık %90’ı biyokütle (biomass) enerjisinden, özellikle odun yakıtından, sağlanmaktadır. Petrol ve elektrik enerjisi enerji tüketimi içinde %9 yer kaplarken, kömür ve diğer kaynaklar %1’in altında paya sahiptir. Ticari enerji kaynaklarının düşük kullanımı birçok ekonomik faaliyetin geleneksel ve düşük enerji teknolojileriyle sürdürüldüğünü göstermektedir. Bu durum özellikle nakliye zorluklarının ve verimsiz tarımsal metotların yaygın olduğu kırsal alanda doğrulanmaktadır. Tanzanya’nın elektrik üretimi değişkendir. Çünkü milli elektrik şebekesi, yağmur yağışına bağımlı olan hidroelektrik enerjisine dayalıdır. Yağmur yağışının yüksek olması Dar es Salaam’ın hemen dışında Ubungo’da bulunan termal santrale bağımlılığı azaltmaktadır. TABLO 3. Enerji Üretimi (gwh) 2001 2.602,0 Hidroelektrik 2002 2.720,0 2003 2.554,0 2004 2.010,0 2005 1,778,0 Termal elektrik 61,0 0,0 37,0 36,0 1,158,0 Diğerleri 73,0 71,0 114,0 80,0 88,0 2.736,0 2.791,0 2.705,0 2.126,0 3.024,0 TOPLAM Kaynak: EIU, The Economist Inte ligence Unit, Tanzania Country Profile 2006. Tanzanya’da son kırk yıldır petrol arama faaliyetleri devam etmektedir. Birçok uluslararası petrol şirketi ülkede faaliyet göstermiş ve göstermektedir. Tanzanya kıyılarında önümüzdeki yıllarda petrol bulunabileceği beklentisi büyüktür. Ancak, ticari açıdan verimli olup olmayacağı henüz bilinmemektedir. Çeşitli yabancı şirketler kuyu açma çalışmalarına başlamışlardır. Songo songo adlı arazide 33 milyar m³ doğal gaz rezervinin bulunduğu ispatlanmıştır. Boru hattı ve elektrik enerjisi üretecek güç santralinin inşaatı başlamış olup, bölge Dar es Salaam’a enerji sağlamaya başlayacaktır. 8 TANZANYA ÜLKE RAPORU Tanzanya petrolü üretiminden fazla tüketmektedir. Yerli rafineri verimsiz çalıştığı için rafine petrol ithal etmektedir. Tanzanya’nın kömür rezervleri 1,2 milyar ton olarak tahmin edilmektedir. Bu rezervler çoğunlukla ülkenin güneyinde ve batısındadır. Kömür madenlerinin işletilmesinde finansal problemler çıkması üzerine Kiwira madeni Çinli bir şirkete satılmış ve üretimde artış meydana gelmiştir. Buna karşın Tanzanya’daki çıkan kömür yüksek kül içeriğine sahip olup, müşteri bulmada sıkıntı yaşanmaktadır. 2.2.5. Hizmet Sektörü 2.2.5.1. Bankacılık ve Finansal Hizmetler Son yıllarda Tanzanya ekonomisinde yaşanan gelişmeler bankacılık sektörüne olan ihtiyacı artırmıştır. Ticari bankacılıktaki özel katılım son yıllarda hızla artmaktadır. Eylül 2006 itibarıyla Afrika’da faaliyet gösteren büyük uluslararası bankaların çoğunu içeren yaklaşık 22 banka Tanzanya’da faaliyet göstermek için izne sahiptir. Döviz bürolarını da içeren 11 tane banka dışı finans kurumunun Tanzanya’da faaliyet gösterme izni vardır. Merkez Bankası görevini Bank of Tanzania (BoT) üstlenmiştir. Tüm ticari bankaların ve döviz bürolarının düzenlemelerini BoT yapmaktadır. Dar es Salaam Menkul Kıymetler Borsası (DSE) Mart 1998’de açılmıştır. Ancak, yavaşça borsaya dahil olan firmalar artsa da hala küçük bir borsadır. 1 Ekim 2002 tarihi itibariyle yabancıların borsaya girmelerine izin verilmiştir. 2.2.5.2. İnşaat Geniş açılı projeler için önemli miktarda bağışlar almasına rağmen 1980 ve 1990’lar boyunca Tanzanya’nın altyapısı gittikçe köhne ve bakımsız bir hale gelmiştir. Buna karşın 1990’ların sonlarında karayolu sisteminde bir iyileştirme olmuştur. Dar es Salaam’da bazı yeni otel ve ofis blokları inşa edilmiştir. 1998 yılında yeni altın madenleri ve Kihansi’deki hidroelektrik santralini içeren bir kaç büyük projeye başlanması sebebiyle inşaat sektöründe bir yükseliş görülmüştür. Maden şirketlerinin kırsal yollarda iyileştirmeler yapmaları ve elektrik sistemlerini milli şebekeye bağlamaları nedeniyle, kırsal kesimde yaşayanlar altın madenciliğinden bir derece fayda sağlamaktadırlar. Önümüzdeki yıllarda bağış akışının yüksek olması beklentisiyle yeni yol ve köprülere önemli miktarda yatırım yapılacağı beklenmektedir. 2.2.5.3. Turizm Tanzanya çok merkezli bir turizm ülkesi olarak büyük bir potansiyele sahiptir. Gittikçe artan sayıda uluslararası seyahat şirketleri ülkenin milli parklarında, av sahalarında ve ormanlarında safariler ve Zanzibar’ın “Baharat Adası”na gezilerden oluşan turları müşterilerine sunmaktadırlar. Turizm İdaresine göre turist sayısı 1992 yılında 201.744 iken (120 milyon ABD Doları döviz getirisi) 1999 yılında 628.188’e çıkmıştır. (733 milyon ABD Doları döviz getirisi). Bu tarihten itibaren turist sayısında hafifçe bir düşüş meydana gelmiş olup, 2000 yılında 501.688’e gerilemiştir. Zanzibar’daki politik karışıklık adaya gelebilecek turist sayısını 9 TANZANYA ÜLKE RAPORU azaltmıştır. Ancak, 2005 yılında yeniden bir iyileşme ile turist sayısında artma meydana gelmiş ve 612.754’e çıkmıştır. (812 milyon $ döviz getirisi) Avrupa Birliği’nden gelen turist sayısında hızlı bir artış olmuştur. Şu anda gelen turistlerin yarısını oluşturmaktadır. Turistlerin %20’si ise ABD’den gelmektedir. Turist sayısında bir artış beklenmesine rağmen, Tanzanya’nın kapasite sıkıntısı ve altyapı sorunlarının gelecekte zorluk çıkartacağı tahmin edilmektedir. 2.3. DIŞ TİCARET 1986 yılında Tanzanya’nın uygulamaya başladığı yapısal düzenleme programının en belirleyici özelliklerinden birisi, kronik ve büyüyen ödemeler dengesi problemini aşmak için ihracat artışını sağlamaktır. Daha sonraları atılan adımlarla birlikte Tanzanya’nın dış ticaret rejimi büyük oranda liberalleştirilmiştir. Tablo 4. Tanzanya’nın Dış Ticareti (FOB, milyar dolar) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 İhracat 979,6 1.216,2 1.473,1 1.680,0 1.870,4 2.119,2 İthalat 1.511,3 1.933,5 2.482,7 2.992,0 3.774,4 4.591,3 Hacim 2.490,9 3.149,7 3955,8 4.672,0 5.644,8 6.710,5 Denge -531,7 -717,3 -1009,6 -1.312 -1.904,0 -2.472,1 Kaynak: CIA Factbook, 12 Şubat 2008 Değişikliklerin etkileri hissedilmeye başlandıktan sonra, ülkenin ihracat gelirlerinde artış meydana gelmiştir. Bununla birlikte, geleneksel mal ihracatından elde edilen gelirler geçici ve uluslararası fiyatlara bağlıdır. Tanzanya Merkez Bankasının verilerine göre, geleneksel mal (kahve, pamuk, sial keneviri, çay, tütün, maun cevizi, karanfil) ihracatı 1997 yılında 436 milyon $’dır. Bununla birlikte, 2000-2003 yıllarında söz konusu ürünlerin ihracatı azalarak 243 milyon $ olmuştur. Kahve ihracatının yıllar itibarıyla incelendiğinde, sürekli olarak yarıya indiği görülmektedir. 1995 yılında kahve ihracatı 142,6 milyon $, 1999 yılında 76,6 milyon $, 2002 yılında 35,2 milyon $ olmuştur. 2003 yılında ise kahve ihracatında bir iyileşme görülerek 50 milyon $’a çıkmıştır. Tütün ihracatında da aynı şekilde bir düşüşle karşılaşılmaktadır. Tütün ihracatı 1997 yılında 130,4 milyon $ iken 2002 yılında 28,6 milyon $ olmuştur. Aynı durumu maun cevizi ihracatında da görebiliriz. 1997-1998 yıllarında 100 milyon $ olan maun cevizi ihracatı, 2004 yılında 69 milyon $’a düşmüştür. Bununla birlikte, uluslararası piyasalardaki malların fiyatlarındaki artışlar nedeniyle, son iki yılda geleneksel malların gelirlerinde bir iyileşme görülmüştür. 2005 yılında hala 1990’lı yılların sonlarındaki düzeyden daha aşağıda olmasına rağmen, geleneksel ihraç ürünlerinin gelirleri 355 milyon $ olmuştur. Kahve ihracatı 2005 yılında 74,3 milyon $, pamuk ihracatı ise 115 milyon $ olmuştur. 10 TANZANYA ÜLKE RAPORU Tanzanya’nın geleneksel ihraç ürünleri olan tarım ürünlerinin ihracatında son yıllarda büyük düşüş görülmektedir. Bu durumun en büyük sebebi olarak dünya piyasalarında kahve ve pamuk fiyatlarının düşmüş olması gösterilmektedir. Üretimdeki yapısal sıkıntılar bu durumu daha da kötüleştirmektedir. Son yıllarda yeni madenlerin de açılmasıyla altın ve değerli taşlar ihracatın en önemli kalemleri olmuşlardır. Tanzanya’nın geleneksel olmayan ihraç ürünlerinde de düşüş görülmektedir. 1996 yılında 327,5 milyon $ olan geleneksel olmayan ürünler ihracatı 1998 yılında 232,2 milyon $ olmuştur. 2005 yılında ise geleneksel olmayan ürün ihracatı artarak 1,3 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. 1998 yılında 26,4 milyon $ olan maden ihracatı 2005 yılında, başta altın olmak üzere 711 milyon $ olmuştur. Ticari liberalizasyon programındaki ilerlemeler ve yatırım ve tüketim malları ithalatındaki yükselme nedeniyle 1990’lı yıllarda ithalatta artış meydana gelmiştir. Yeni maden ocakları için yatırımların artması ve ekonomideki liberalizasyon hareketlerinin hızla devam etmesi bu artışlara neden olmuştur. 2001 ve 2002 yıllarında 1,5 milyar $ olan ithalat 2004 yılında 2,2 milyar $, 2005 yılında 2,7 milyar $ olmuştur. Makine, yapı ve inşaat malzemelerinin yüksek miktarlarda ithal edilmesinin yanı sıra, ülkedeki altın maden ocaklarının kurulması amacıyla sermaye mallarının da ithalatının fazla olması, ithalatın artmasına neden olmuştur. İthalatta önem arz eden ürünler işlenmiş petrol, buğday, palm yağı, otomobiller, pirinç ve makine parçalarıdır. Altın ihracatındaki hızlı artış ithalattaki artışı dengelemiştir. 1999 yılında 872 milyar $ olan dış ticaret açığı 2002 yılında sadece 531 milyon $ olmuştur. TABLO 5. Tanzanya’nın Dış Ticarette Başlıca Ortakları (2006) İHRACAT % İTHALAT Çin 8,8 Güney Afrika Hindistan 8,8 Çin Hollanda 6,2 Kenya Japonya 5,3 Hindistan İngiltere 4,2 İngiltere % 9,8 9,4 7,8 6,8 5,9 Kaynak: CIA Factbook, 12 Şubat 2008 Çin, Tanzanya’nın özellikle altın ihracatında en önemli ihraç pazarı haline gelmiştir. Hindistan özellikle maun cevizinde en önemli ihraç pazarıdır. İngiltere ise geleneksel ürünlerin ihracatında en önde gelen ihraç pazarıdır. Son yıllarda diğer AB ülkeleri özellikle Hollanda da önemli pazarlar haline gelmiştir. Geleneksel mallar özellikle altın ihracatında Güney Afrika Cumhuriyeti ise önemli bir pazardır. Güney Afrika aynı zamanda en çok ithalatın yapıldığı ülkedir. Söz konusu ülkeden özellikle madencilikle ilgili girdilerin ve tüketim mallarının ithalatı yapılmaktadır. Güney Afrika’dan sonra ithalat yapılan ülkeler Çin ve Kenya’dır. 2006 yılında Kenya ve Birleşik Arap Emirlikleri de tüketim malları ve özellikle gıda ürünlerinin en çok ithalatının yapıldığı ülkelerdir. Çin aynı zamanda tüketim malları ve önemli ölçüde elektronik 11 TANZANYA ÜLKE RAPORU aletlerin ithal edildiği bir ülkedir. Söz konusu ürünlerin Çin’den yapılan ithalatı 2006 yılında yapılan toplam ithalatın %9,8’ini oluşturmaktadır. 1999-2003 döneminde Tanzanya’nın ithalatı yıllık ortalama %7 oranında artarak yaklaşık 2,2 milyar dolara yükselmiştir. En çok ithalat yaptığı ülke olan Güney Afrika Cumhuriyeti’nden yapılan ithalat ise aynı dönemde yıllık ortalama %21 oranında artış göstermiştir. 2003 yılında bir önceki yıla göre bu ülkeden yapılan ithalatın ise %61 oranında artış gösterdiği görülmektedir. Diğer önemli ithal kaynakları Çin, Kenya, Hindistan ve İngiltere’dir. 2.4. DIŞ TİCARET DÜZENLEMELERİ 2.4.1. İthalat Vergileri Doğu Afrika Gümrük Birliği dolayısıyla Tanzanya, Birlik dışı üye ülkelerden gelen mallara ortak bir tarife uygulamaktadır. Gümrük vergileri ülkeye ithal edilen malın CIF değeri üzerinden ad valorem esasına göre tahsil edilir. Mevcut vergiler üçlü bir tarifeye dayalıdır. 1- 0 gümrük vergisi: Ham maddelere, belli başlı tarımsal ürünlere ve endüstriyel girdilere uygulanır. 2- %10 gümrük vergisi: Yarı işlenmiş girdilere ve endüstriyel parçalara uygulanır. 3- %25 gümrük vergisi: Nihai tüketim mallarından tahsil edilir. Gümrük muafiyeti yatırım teşviklerine veya iki taraflı ve çok taraflı anlaşmalara dayalı olarak uygulanabilir. Belirlenen hassas mallar içinse bu oran yüksek olup, %100 e kadar artabilmektedir. Katma değer vergisi %20 olup, tüm ithal mallarına uygulanır. 2.4.2. Ticari Engeller Ticari reformlar neticesinde ithal ve ihraç lisansları kaldırılmıştır. Bu uygulamanın istisnasını sağlık ve güvenlik nedenleriyle hassas kabul edilen mallar oluşturmaktadır. Ticari düzenlemeler ve standartlar genel olarak tüketici sağlığını korumak beklentilerini karşılamaktadır. Tarife dışı engeller olmamasına rağmen, gümrük ve liman otoritelerinin uygulamaları ithalatı güçleştirmektedir. Boşaltma gecikmeleri ekstra vergiler yaygın bir uygulamadır. Bu durum, ithalatta beklenmeyen gecikmelere sebebiyet vermektedir. 2.4.3. İthalat Koşulları ve Gerekli Belgeler İthalat için herhangi bir ticari bankadan alınan ithalat beyan formunun doldurulması gerekmektedir. İthalatçılar 5000 $ ve üzerindeki mallar için ithalat beyan formunu bankaya teslim ettiklerinde, ithal değerinin %1,2 sini bankaya ödemek zorundadırlar. Bu masraf ön yükleme inceleme masrafı olarak adlandırılır. Genel olarak 5000 $’ın üzerinde ithal edilen tüm mallar ön yükleme incelemesine tabidir. 12 TANZANYA ÜLKE RAPORU 2.4.4. Geçici Giriş Gümrük Dairesi makine, ekipmanlar ve araçların geçici girişine izin vermektedir. Gümrüklerden yazılı başvuru ile ön izin alınması ve söz konusu malın dışarı çıkarılacağının kanıtlanması ya da eğer satılırsa vergilerinin ödeneceği garantisinin verilmesi gerekmektedir. Birçok transit ticarette senet ve banka garantisi gerekmektedir. 2.4.5. İthali Yasak Olan Mallar Narkotikler ve uluslararası yasak ilaçlar yasağa tabidir. Canlı hayvan, bitkiler, ateşli silahlar ve cephane için ilgili otoritelerden izin alınmalıdır. 2.4.6. Standartlar Tanzanya Standartlar Bürosu, ISO üyesidir. Genel olarak sanayi ürünleri olmak üzere standart sertifikası düzenlemektedir. Standartları uluslararasında kabul görmüş normlara uygundur. Uluslararası standartta mal üreten kuruluşlar tarafından bu normların karşılanması zorunlu değildir. Standartlar bürosuna bağlı 7 adet laboratuar olup, bu laboratuarlar malın standartlara uygunluğunu test eder. Standartlara ilişkin bilgi, kuruluşun (www.tbs-tz.org) web sitesinden sağlanabilir. Etiketlemede de ISO standartları esas alınmıştır. 2.4.7. Serbest Bölgeler Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti’nin yarı otonom bir bölgesi olan Zanzibar, üç tane serbest bölge kurmuştur. Dar es Salaam’da, Ruanda, Burundi, Kongo, Zambiya, Malawi ve Mozambik’e giden mallar için birkaç tane depo transit depo olarak kullanılmaktadır. Bağlı depolar da mevcuttur ve malın alıcısı, vergileri ve gümrük tarifelerini ödeyinceye kadar ithalatçılar tarafından malları tutmak için yaygın olarak kullanılmaktadır. 13 TANZANYA ÜLKE RAPORU ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE İLE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ 3.1. İKİ ÜLKE ARASINDAKİ ANLAŞMA VE PROTOKOLLER Türkiye ile Tanzanya arasında imzalanmış bir anlaşma bulunmamaktadır. İki ülke arasında “Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması” imzalanması amacıyla 1998 yılı Temmuz ayında bir taslak metin Tanzanya makamlarına iletilmiş, ancak, bugüne değin karşı taraftan bir yanıt alınamamıştır. 3.2. TİCARİ İLİŞKİLER 2001 yılına kadar dalgalı bir seyir izleyen Türkiye-Tanzanya ikili ticareti bu tarihten itibaren hızlı bir artış eğilimine girmiştir. Genellikle Türkiye lehine olan ticaret dengesi 2004 yılında Tanzanya lehine dönmüştür 2004 yılında yaklaşık 17,9 milyon $ olan toplam ticaret hacmi 2005 yılında 32,5 milyon dolara kadar yükselmiştir. 2006 yılında ise ticaret hacmi bir önceki yıla göre % 31,4 oranında artarak 42,8 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. Tablo 6 : Türkiye-Tanzanya Dış Ticareti (Milyon Dolar) YILLAR İHRACATIMIZ İTHALATIMIZ DENGE HACIM 1993 3.419.137 3.682.616 -263.479 7.101.753 1994 655.528 722.935 -67.407 1.378.463 1995 3.763.965 1.283.467 2.480.498 5.047.432 1996 1.589.852 2.301.318 -711.466 3.891.170 1997 2.865.297 2.757.957 107.340 5.623.254 1998 5.508.310 969.108 4.539.202 6.477.418 1999 5.371.957 2.370.295 3.001.662 7.742.252 2000 4.632.981 1.832.931 2.800.050 6.465.912 2001 2.802.687 771.928 2.030.759 3.574.615 2002 3.839.044 3.829.189 9.855 7.668.233 2003 5.994.887 4.820.048 1.174.839 10.814.935 2004 7.234.553 10.751.334 -3.516.781 17.985.887 2005 22.760.088 9.823.303 12.936.785 32.583.391 2006 26.962.706 15.884.163 11.078.543 42.846.869 Kaynak :DTM- Dış Ticaret İstatistikleri 2006 14 TANZANYA ÜLKE RAPORU 3.2.1. İhracat 2004 yılında Tanzanya’ya ihracatımız 7,2 milyon $ iken 2005 yılında üç katından daha fazla artarak 22,7 milyon $’a yükselmiştir. İhracattaki bu artış hafif yağlar ve müstahzarlar ihracatımızdan kaynaklanmaktadır. 2006 yılında ise anılan ülkeye ihracatımız bir önceki yıla göre % 18,4 oranında artarak 26,9 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Tanzanya’ya ihraç edilen belli başlı ürünler, hafif yağlar ve müstahzarlar, buğday unu/mahlut unu, demir/çelikten kuleler ve pilonlar, canlı mayalar, makarna; yumurtasız (pişirilmemiş), demir/çelikten diğer inşaataksamı, diğer akrilik polimerler (ilkşekilde), sentetik filament demetleri;akrilik/modakrilik, diğer makarnalar, köşeli çubuklar (çentik,yiv,oluk vb.), diğer elektrikli fırınlar, ocaklar, ızgaralar vb, akrilik veya modaakrilikten lif ve döküntüler, tuvalet ve temizlik kağıtları, traktörler ve muslukçu eşyası’dır. 3.2.2. İthalat 2004 yılında Tanzanya’dan 10,7 milyon $ olan ithalatımız, 2005 yılında % 0,8 oranında azalarak 9,8 milyon $ olmuştur. 2006 yılında ise ithalatımız bir önceki yıla göre %61 oranında artarak 15,8 milyon $ seviyesine ulaşmıştır. Tanzanya’dan ithal edilen belli başlı ürünler, tütün, pamuk, susam tohumu, sebze tohumları ve koyun ve kuzuların yünü alınmamış ham derileri’dir. Görüldüğü üzere sözkonusu ülkeden ithal edilen başlıca ürünler ise Tanzanya’nın geleneksel ihraç ürünleri olan tarım ürünleridir. 2006 yılında, tütün, pamuk ve susam tohumu, ithalatımızda ilk üç sırayı almış olup, herbirinin ithalatında çok büyük artışlar meydana gelmiştir. 2006 yılında, anılan ülkeden ithalatımızda tütün ithalatının payı % 45,3’tür. 3.3. İŞBİRLİĞİ OLANAKLARI 3.3.1. Potansiyel Sektörler ve Müteahhitlik Tanzanya, uzun yıllar boyunca donör ülkelerden gelen hibe ve yardımlar ile ekonomisini idare etmeye çalışmış olup, ülke kıt kaynakları ile daha çok turizm ve tarım ekonomisine dayalı bir büyüme modeli izlemek durumunda kalmıştır. Ülke ekonomilerinde yaratılan katma değerin harcamaları karşılayacak düzeyde olmayışı ve ülkeye yurtdışından hibeler ve net sermaye akışında meydana gelen azalmalardan ötürü ortaya çıkan gelir açığı daha çok yüksek gümrük vergileri ve tarife dışı engeller ile kapatılmaya çalışılmıştır. Tüm bu nedenlerin bir sonucu olarak, ülkede geleneksel tarım ürünleri haricindeki tarım kesimi de dahil olmak üzere bir çok sektörde üretim kısıtları oluşmuş ve bu sektörlere olan talep ithalat yoluyla karşılanmıştır. Ülke ekonomisinin geleneksel olarak karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu kahve, pamuk, tütün, çay ve büyük ve orta baş hayvancılık ve bunların müstahzarları dışında kalan ürünlere olan talep, ithalatı zorunlu hale getirmekte ve bu noktada ülkemizin öncü ve tali ihracat sektörlerinin bu ülkelerde şansı bulunmaktadır. 15 TANZANYA ÜLKE RAPORU Tarım mamullerinin işlenmesi konularında Tanzanya’da ciddi bir yatırım bulunmamaktadır. Ülkemizde bulunan bazı tarımsal ürün işleme fabrikalarının (örneğin, konserve fabrikaları) sökülerek bu ülkelere götürülmesi ve bu ülkelerde yaratılan katma değerden pay alınması ekonomik bir davranış olacaktır. Bunun yanı sıra, Tanzanya’da et işleme konusu oldukça zayıftır. Et işleme konusunda yapılacak bir yatırım oldukça iyi fırsatlar yaratacaktır. Et maliyetleri oldukça düşüktür. Son zamanlarda bulunan ve üretime başlanan doğal gaz kaynaklarının ülke ekonomisine katkıda bulunmaya başlaması ve dış yardımların devamı Tanzanya’da altyapı ve üstyapı projelerinin devreye konmasını beraberinde getirecektir. Aynı zamanda başkent olan Liman kenti Dar es Salaam ile ülkenin iç bölgelerini birbirine bağlayacak yol ve köprü projeleri, elektrik nakil hatları, güç çevrim santralleri, içme suyu ve sulama kanalları gibi projelerin öncelikli olarak devreye sokulacağı bildirilmektedir. Müteahhitlik firmalarımızın yanısıra müşavirlik firmalarımızın da projelerin hazırlanmasında Tanzanya pazarında yer alabileceği düşünülmektedir. Altyapı bakımından oldukça yetersiz olan Tanzanya’da bu gelişmeler ışığında çok büyük yatırımların yapılmasına ihtiyaç olduğu görülmektedir. 3.3.2. Karşılıklı Ticaret Olanaklarının Değerlendirilmesi Geleneksel tarım ürünleri dışında her türlü ürünün Tanzanya’ya ihracatı mümkün görülmektedir. Tanzanya ekonomisi uzun yıllar dünya ekonomilerine entegre olamayışı ya da ülkenin karşılaştığı içsel ve dışsal nedenlerle entegrasyon dışı bırakılması göz önüne alındığında, bir çok üretim modeli ve teknolojisi 20 yıl öncesine dayanan ve bazı geleneksel ürünler dışında her şeye ihtiyaç duyan bir ekonomik yapılanma ile karşı karşıya kalındığı görülmektedir. Ülkede sanayi üretimi, sınırlı sayıdaki ürünlerde yetersiz miktarda ve eski teknoloji ile yapıldığından üretim iç piyasanın ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Üretimi olan ürünlerin kalitesi ise çok düşüktür. Ülkede üretimin yetersiz olması nedeniyle neredeyse her türlü sanayi ürünü ithal edilmektedir. Bu ülke pazarlarında bulunan Çin, Hindistan ve Malezya menşeli ürünler ucuz olmasına karşın kaliteleri çok düşüktür. Avrupa menşeli ürünler ise hem kaliteli hem çok pahalı, Türk malları ise Avrupa kalitesinde fakat daha ucuz olarak tanınmaktadır. Son yıllarda Güney Afrika Cumhuriyeti ürünlerinin bu pazarlara daha fazla miktarlarda girmekte olduğu gözlenmektedir. Tanzanya’da yapı ve inşaat malzemeleri eski ve geleneksel ürün yelpazesi şeklindedir. Diğer gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerin üretmekte olduğu yeni teknolojilerin kullanıldığı ve maliyet düşürücü etkiye sahip yapı ve inşa malzemelerinin son dönemlerde tanınmaya ve talep edilmeye başlaması bu sektörde ülkemizin ihracat şansının yüksek olduğuna işaret etmektedir. Otomotiv ve yan sanayi sektöründe sadece Tanzanya’da değil, Afrika ülkelerinin genelinde binek araçlar Uzakdoğu ülkelerinden ithal edilmektedir. Toyota, Daihatsu, Kia, Hyundai gibi markaların piyasa payları oldukça yüksektir. Son zamanlarda Avrupa menşeli araba üreticilerinin pazar paylarının artmakta olduğu gözlenmektedir. Binek araç sektöründe ülkemizde bu araçlar 16 TANZANYA ÜLKE RAPORU için üretilen yedek parçalar için ciddi bir ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Öte yandan, kamyon, otobüs, minibüs ve midibüs gibi yük ve yolcu taşımacılığı amaçlı araçlarda ve ayrıca, iş makinelerinde üretici ve ihracatçılarımızın bu ülkelerin pazarlarında ciddi pazar paylarına sahip olabileceği düşünülmektedir. Tekstil ve hazır giyim sektörü potansiyel arz eden sektörlerdendir. Bu ülkede pamuk üretimi konusunda ciddi potansiyel bulunmakla beraber ürün kalitesindeki kısıtlar ve teknoloji yetersizlikleri gibi nedenlerle üretim istenilen düzeylerde değildir. Mevcut olan bazı yerel fabrikaların üretim teknolojilerinin oldukça eski oluşu üretim maliyetleri ve ürün çeşidi açısından karşılaştırmalı üstünlüğün kaybolmasını beraberinde getirmektedir. Tekstil sektöründe nihai ürünlerin yanısıra tekstil makineleri ve ekipmanlarının da ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Halihazırda, Çin, Hindistan, Malezya ve Endonezya’dan ithal edilen tekstil ürünlerinin yakın bir gelecekte Türkiye’den sağlanmaya başlanabileceği düşünülmektedir. Ayrıca A.B.D.’nin uygulamakta olduğu "African Act" (AGOA) kapsamında bu ülkelerde üretilen tekstil ürünlerinin A.B.D.’ye kota sorunu olmaksızın girmesi mümkündür. Tanzanya, gıda sektöründe kendi kendine yeterli olmalarına rağmen tarımsal üretimin yapıldığı bölgeler ile talebin daha yoğun olduğu diğer bölgeler arasında mal aktarımının çok kısıtlı kalması, ekilebilir arazilerin sulama projeleri ile desteklenememesi ve bunun yanı sıra ülkede ürün dağıtım kanallarının tam olarak işlememesi sonucunda geleneksel ürünler dışında, birçok gıda maddesini dışarıdan ithal etmek durumundadır. Ülkemiz açısından avantaj teşkil eden ürünler çikolatalar, şekerlemeler, makarna, domates salçası, zeytinyağı, bisküvi, mısır nişastası, maya ve çikletler gibi işlenmiş gıda ürünleri olmakla birlikte buğday ve mercimek gibi ürünlerin de ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Tanzanya’da tarım sektöründe her türlü tarımsal alet, ekipman ve makineye ihtiyaç duyulmaktadır. Ülkemizin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu tarımsal makineler ve ekipman sektöründe bu ülkelerin her türlü ihtiyacını karşılayacak ürün yelpazesine sahip olması, bu sektörde ülkemizden Tanzanya’ya ciddi ihracat imkanlarının olduğu yönünde fikir vermektedir. Bunların yanı sıra, söz konusu ülkede sık sık yaşanan kuraklık nedeniyle, sulama sistemleri ve ekipmanları konusunda da önemli potansiyel bulunmaktadır. Tarım sektörü ile ilgili olarak zirai ilaçlama, tarım kimyasalları ve gübre alt sektörlerinde de ciddi ihtiyaç bulunmaktadır. Ekili arazilerin zararlı böceklere karşı ilaçlanamaması ve verim artışı sağlayacak gübre ve tarım kimyasallarının kullanılamaması sonucunda tarımsal ürün hasılasında arzulanan seviyeler elde edilememektedir. Bu tür ihtiyaçların ülkemizden karşılanması mümkündür. Tanzanya, önemli miktarlarda büyük ve küçük baş canlı hayvan nüfusu bulunan ülkedir. Hayvan tüketimi oldukça yüksektir. Bununla beraber, kesilen hayvanların derileri ve diğer müstahzarları, eğitim ve teknik yetersizlikler nedeniyle tam değerlendirilememektedir. Deri işleme makineleri ve ekipmanları konusunda ciddi yatırım ve ihracat imkanları bulunmaktadır. Bunun yanısıra, ülkemizin talep fazlası nedeniyle ithalatçı durumda olduğu yarı işlenmiş ya da 17 TANZANYA ÜLKE RAPORU tam işlenmiş deri mamulleri ihtiyacının bu ülkelerde yapılacak yatırımlar yoluyla da karşılanması mümkündür. Tanzanya ekonomilerinde son yıllarda yaşanan olumlu gelişmeler halkın alım gücünü artırmaya başlamış ve artan alım gücü daha önce lüks mallar olarak sınıflandırılan elektriklielektronik ev eşyaları sektöründe de etkilerini göstermeye başlamıştır. Bunun yanısıra, geçmiş yıllardaki elektrik kesintilerinin yeni yapılan ve yapımı süren hidro, petrolgazı ve petrol güç çevrim birimleri ile azaltılmaya başlanmış olması da elektrik ve elektronik ev eşyalarına olan talebin artışında etkili olmaktadır. Öte yandan, özellikle sanayi tesislerinde ve kısmen de meskenlerde elektrik kesintilerine karşı kullanılan jeneratörlere olan talep devam etmektedir. Tanzanya’da ilaç, tıbbi malzeme ve ekipman üretimin çok sınırlı seviyede oluşu bu sektörde üretim yapan firmalarımıza avantaj sağlamaktadır. İlaç ihracı Tanzanya’da ilaç üretimi konusunda bürokratik işlemlerin uzun bir zaman süreci gerektirmesi dışında, sağlık sektöründe ciddi yatırımı ve ihracat imkanları bulunmaktadır. Bunların yanısıra, tıbbi sarf malzemeleri konusunda da oldukça önemli pazar potansiyeli bulunmaktadır. 3.3.3. Hava, deniz ve kara ulaşım, bölgesel depolama olanakları Tanzanya ile Türkiye arasındaki mal taşımacılığı deniz yolu ile yapılmaktadır. Tanzanya’da ise Dar es Salaam’ın liman başkenti olması nedeniyle herhangi ilave kara navlunu olmaksızın ihraç malları pazara girmektedir. Bununla beraber, Tanzanya limanları gibi Doğu Afrika limanlarına direkt ve düzenli gemi seferlerinin olmaması ihracatı zorlaştırmaktadır. Ancak, bu ülkeler ile ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi yönünde uygulamaya başlanmış bulunan faaliyetlerin sonucu olarak ülkemiz ile bu ülkeler arasındaki mal ticaretinin önümüzdeki dönemlerde gözle görülür ölçüde artmaya başlaması ile düzenli gemi seferlerinin başlaması beklenmektedir. 18 TANZANYA ÜLKE RAPORU KAYNAKÇA 1. 2. 3. 4. 5. 6. Tanzanya, Vikipedi Özgür Ansiklopedi, http://tr.wikipedia.org/wiki/Tanzanya Tanzanya, Allnet Ülkeler Rehberi, http://www.ulkeler.net/tanzanya.htm Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti Ülke Profili, Dış Ticaret Müsteşarlığı, 2007 Tanzanya Ülke Bülteni, DEİK, Kasım 2004 Tanzanya Ülke Profili, IGEME, 2007 Country Profile: Tanzania, BBC News, 15 January 2008 http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/country_profiles/1072330.stm 7. Tanzania Country Profile, CIA - The World Factbook, 12 February 2008 8. Tanzania Country Profile, The Economist Intelligence Unit, 2006. 9. Country Report: Tanzania, The Economist Intelligence Unit, Şubat 2008 19 TANZANYA ÜLKE RAPORU 20
