Amnezi: Uzun süreli belleğin kaybı
advertisement
Amnezisi olan insanlar, beyin ameliyatı ya da yaralanma sonucunda ciddi bellek noksanlıkları olan kişilerdir. ◦ Anterograd amnezi – beyin ameliyatı veya travmadan sonraki olaylar için uzun süreli bellek oluşturamama ◦ Retrograde amnezi – Ameliyat veya travma öncesi (özellikle hemen öncesindeki) olayları hatırlayamama ◦ İnfantil amnezi – 3 yaşından öncesini hatırlayamama Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Serbest hatırlama görevi – katılımcılara bir sözcük listesinin verildiği ve hangi sırada isterlerse o sırada hatırlamalarının istendiği bir deney görevi. ◦ Bu tür listelerin ortası ile kıyaslandığında, listenin başlarında olan sözcükler daha iyi hatırlanır (öncelik etkisi). ◦ Bu tür listelerin ortası ile kıyaslandığında, listenin sonlarında olan sözcükler daha iyi hatırlanır (sonralık etkisi). Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Sonralık etkisi kısa süreli bellek, öncelik etkisi uzun süreli bellek nedeniyledir. ◦ İlk birkaç sözcük boş bir uzun süreli belleğe girer ve listenin ortasındakilere oranla daha fazla dikkat çeker ve böylece uzun süreli belleğe aktarılabilir. ◦ Son birkaç sözcük, hatırlama vaktinde hâlâ kısa süreli bellektedir. ◦ Eğer hatırlama, 30 sn süreli olarak geri sayma görevi ile geciktirilirse, sonralık etkisi geçer, ama öncelik etkisi kalır. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Enfo.nu nasıl kodlarız? Kodlamayı nasıl geliştiririz? Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Hem kısa süreli hem de uzun süreli bellekte işlemler üç aşamalı olarak yürür. Kodlama Enfo.nu bir bellekten diğerine aktarma süreci Bellekten çağırma Depolama Enfo.nu belirli bir aşamada muhafaza etme süreci Depolanan enfo.nu uzun süreli bellekten kısa süreli bellekteki bilinç düzeyine getirme süreci Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Otomatik işleme bilinçaltı bir şekilde olan ve dikkat gerektirmeyen işlemedir. Çaba sarfedilen işleme bilinçli bir şekilde olan ve dikkat gerektiren işlemedir. Belirli bir işleme türü için çok deneme gereklidir. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Hangi kodlama türlerinin daha iyi geri çağırmayı sağladığını ifade eder. Üç düzey işleme ◦ Fiziksel: Enfo.nun nasıl göründüğü ◦ Akustik: Enfo.nun nasıl ses verdiği ◦ Anlamsal: Enfo.nun ne anlama geldiği Uzun süreli bellek, anlam enfo.unu kodlamak için en iyisidir. İkinci sırada akustik, en son sırada fiziksel işleme gelir. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Yeni enfo.nu uzun süreli bellekte hali hazırdaki enfo. ile ilişkilendirerek tekrarlama. ◦ Sürdürme tekrarının (yani kısa süreli bellekte enfo.nu dönüp dönüp tekrar etme) aksine ◦ Ayrıntılı tekrar, geri çağırmayı kolaylaştıracak daha iyi geri çağırma ipuçları sağlar. Yeni bir malzemeyi ayrıntılandırmanın iyi bir yolu malzemeyi kendinizle ilişkilendirmektir. ◦ Kendine referans etkisi kendinizle ilişkilendirdiğiniz enfo.nu hatırlamak daha kolaydır. Çünkü bu tür bağlantılar daha fazla geri çağırma ipucu sağlar ve yeni enfo.na daha fazla anlam verir. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Kodlamanın özgünlüğü ilkesi : Kodlama sırasında sunulan ipuçları en iyi geri çağırma ipucudur. ◦ Bu, ayrıntılı tekrar sırasında yeni bir kavramla ilişkilendirdiğiniz çeşitli kavram ve örneklerin kavramı hatırlamanız sırasında size yardımcı olması nedeniyledir. Duruma bağlı bellek: Kişinin kodlama ve geri çağırma sırasındaki fizyolojik durumlarının ilişkisine dayanan bellektir. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Ruh haline bağlı bellek etkileri, kişinin ruh hali kodlama ve geri çağırma sırasında aynı ise belleğin daha iyi olduğu gerçeğini ifade eder. ◦ Örn. enfo.nu kodlama sırasında mutlu iseniz geri çağırma sırasında da mutlu iseniz enfo.nu geri çağırmanız daha kolay olur. Ruh hali uygunluğu etkisi kişinin o anki ruh hali ile uyuşan deneyimleri için belleğin daha iyi olduğu gerçeğidir. ◦ Örn. üzgünken hayatımızdaki olumsuz olayları daha kolay hatırlarız. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Mnemonikler ayrıntılı tekrar gerektiren bellek yardımlarıdır. ◦Yer yönteminde, hatırlanacak enfo.nun ardışık parçaları çok tanıdık bir oda veya yerdeki ardışık bölgelerle ilişkilendirilir. Enfo.nu geri çağırırken zihinsel olarak sadece odaya (yere) gidersiniz ve her ardışık bölgede depolanmış enfo.nu geri çağırırsınız. Bu bir çeşit ayrıntılı zihinsel görüntü oluşturmadır. Kanca sözcük sisteminde, hatırlanması gereken maddeleri daha rahat hatırlayabileceğiniz bir tekerlemeye benzer bir şey içinde görsel olarak ilişkilendirirsiniz. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 DO bir külah dondurma RE masmavi bir dere Mİ denizde bir gemi FA gemide bir tayfa SOL papatyalı bir yol LA güneşten bir damla Sİ Ayşe’nin kedisi ve yine şimdi, tekrar… Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Terim Anahtar sözcük Anlam Zihinsel resim ParaParaşüt sempatik sinir sistemi Bedeni sakinleştirir Bir paraşütün yavaş yavaş aşağıya doğru süzüldüğünü izlemenin sakinliğini ve huzurunu hayal edin. Sempatik Senfoni sinir sistemi Bedeni Bir senfoninin yan odada heyecanlandırır yüksek sesle çalındığını hayal edin. Müzik sizi heyecanlandırır ve yerinizde duramazsınız. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Boşluk bırakma etkisi (dağıtılmış çalışma etkisi): Eğer sınavdan hemen birkaç gün önce çalışmak yerine sınav çalışmasını zamana yayarsanız belleğiniz gelişir. Aşırı öğrenme malzemeyi baştaki öğrenme noktasından sona doğru çalışmadır ve o enfo.nun hatırlamasına yardım ettiği gösterilmiştir. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Gözden geçirin Soru hazırlayın Okuyun İlişkiler kurun Tekrar edin Yeniden gözden geçirin Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Geri çağırma nasıl ölçülür? Niçin unuturuz? Geri çağırmanın yeniden inşa edici doğası Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Hatırlama hiçbir geri çağırma ipucu olmaksızın enfo.nun yeniden üretimini gerektiren bir geri çağırma ölçümüdür. Tanıma enfo.nun geri çağırma ipuçları varken sadece tanınmasını gerektiren geri çağırma ölçümüdür. Yeniden öğrenme enfo.nun ikinci kez öğrenilmesinde tasarruf edilen zaman miktarının bir ölçümüdür. Tasarruf da denir. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Kodlama başarısızlığı kuramına göre, unutma bazen gerçekten unutma değil, enfo.nun daha baştan uzun süreli belleğe hiç girmemesidir. Depolama Depolamanın bozunması kuramı unutmanın enfo.nun depolanmasındaki bir sorun nedeniyle olduğunu öne sürer. ◦ Belleğin biyolojik izi zamanla giderek bozunur ve enfo.nun periyodik kullanımı bellekte kalmasına yardımcı olur. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 İpucu-bağımlı kurama göre unutmamız geri çağırma için gereken ipuçlarının müsait olmamasındandır. ◦ Enfo. bellektedir, ama biz ona ulaşamayız. ◦ Bu kuram, unutmayı bir kitabın kütüphanede olması ama kütüphanede arama numaralarının bulunmamasına benzeterek ele alır. Karıştırma kuramı enfo.nu benzer başka enfo.ların karıştırdığını ve unutulmuş enfo.nun ulaşılamaz hale geldiğini öne sürer. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Bir gazete makalesi okurken, örn. genellikle hikayenin bazı vurguladıklarıyla birlikte hikayenin ana temasını kodlarız ◦ Sonra, bellekten enfo.nu geri çağıracağımız zaman hikayeyi tema ve vurgulamaları kullanarak yeniden bir bellek oluştururuz. Geri çağırmanın yeniden inşasına şemalar –belirli bir durumda normal olarak ne olacağını anlatan, insanlar, nesneler ve olaylar hakkındaki örgütlü bilgi yapıları- rehberlik eder ◦ Bunlar, enfo.nu daha etkili bir şekilde kodlamamızı ve geri çağırmamızı sağlar. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Ancak, şemalar, bizim enfo.nu şemalarımızla tutarlı şekilde «yanlış hatırlamamıza» yol açabilir. ◦ Frederick Bartlett (1932) insanlara alışılmamış hikayeler okumuş ve sonra hikayedeki ayrıntıları hatırlamalarını istemiştir. ◦ Katılımcılar hikayeleri hatırlamaları istendiğinde onları kendi şemalarıyla daha tutarlı hale getirmişlerdir. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162 Görgü tanıklığı yanlışlara açıktır ve yanlışa açıktır ve yanıltıcı enfo. ile manipüle edilir. Yanlış bellekler yeniden alınan belleklerin gerektiği gibi doğru olmayacağını öne sürer. Doç.Dr.Hacer HARLAK-PSİ154-PSİ162
