DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ Destek ve Hareket Sistemi Kemikler
advertisement
FEN BİLİMLERİ DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ ÖZET Destek ve Hareket Sistemi İskeletimizi oluşturan kemikler ve eklemler ile vücudumuzda bulunan kaslar destek ve hareket sistemini oluşturur. Destek ve hareket sistemi; hareket etmemizi sağlama, vücudumuza destek ve şekil verme ve iç organlarımızı koruma gibi önemli görevlere sahiptir. Kemikler Kemiklerimiz canlı hücrelerin ve dokuların bir araya gelmesiyle oluşur. İçerdikleri kalsiyum ve fosfor mineralleri sebebiyle sert bir yapıya sahip olan kemiklerimiz dış görünüşlerine göre; uzun kemikler, kısa kemikler, yassı kemikler ve düzensiz şekilli kemikler olarak gruplandırılır. Uzun kemikler, boyu enine göre daha uzun olan kemiklerdir. Koldaki omuzdan dirseğe, dirsekten bileğe kadar olan kemikler ile bacaktaki kalçadan dize ve dizden ayak bileğine kadar olan kemikler uzun kemiklerdendir. Eni, boyu ve kalınlığı yaklaşık olarak eşit olan kemiklere kısa kemikler denir. El ve ayaklarımızda bulunan kemikler vücudumuzdaki kısa kemiklerdendir. Levha şeklinde, eni ve boyu fazla fakat kalınlığı çok az olan kemiklere yassı kemikler denir. Kafatası, kürek ve göğüs kemikleri yassı kemiklerdir. Belli bir şekli olmayan kemikler ise düzensiz şekilli kemikler olarak adlandırılır. Omurlar ve yüzümüzdeki bazı kemikler ve kulaktaki çekiç, örs, üzengi kemikleri düzensiz şekilli kemiklerdendir. Uzun Kemiğin Yapısı Kemik zarı, sert kemik, sarı kemik iliği, ilik boşluğu, süngerimsi kemik, kırmızı kemik iliği ve kıkırdak, uzun kemiği oluşturan yapılardır. Kemiğin yüzeyi kemik zarı olarak bilinen ince bir zar ile kaplıdır. Besinleri kemiğe taşıyan küçük kan damarları ile kemiğin enine büyümesinde, kalınlaşmasında ve iyileşmesinde rol alan hücreler; kemik zarında bulunur. Kemiğe sertlik ve direnç kazandıran sert kemik doku, kemik zarının altında bulunur. Sinirleri ve kan damarlarını çevreleyen sert kemik, kalsiyum ve fosfor gibi mineraller ile kemik hücrelerinden oluşur. Uzun kemiklerin uçlarında süngerimsi kemik doku bulunur. Üzerinde çok sayıda gözenek bulunan bu doku, kemiklerin hafif olmasını sağlar. Süngerimsi kemik dokuda yer alan gözeneklerde kan hücrelerinin üretimini sağlayan kırmızı kemik iliği bulunur. İlik boşluğu, kemiklerin süngerimsi ve sert bölümleri tarafından sarılmış boşluklardır. 1/3 FEN BİLİMLERİ DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ ÖZET Kemiklerin ortasında sarı kemik iliği yer alır. Sarı kemik iliğinde yağ hücreleri bulunur. Kırmızı kemik iliğinin yetersiz kaldığı durumlarda sarı kemik iliği de kan hücreleri üretebilir. Kemiklerin uçlarında ise esnek ve yumuşak bir doku olan kıkırdaklar bulunur. Kıkırdaklar, kemiğin hareketleri sırasındaki şoku emer ve sürtünmeyi azaltarak hareketi kolaylaştırır. Ayrıca kemiklerin boyuna uzamasını sağlar. Uzun kemiğin yapısı Eklemler Kemiklerin birbirine bağlandığı yerde bulunan ve kemiklerin rahat hareket etmesini sağlayan yapılara eklem denir. Bu yapı sayesinde iskelet esnekliğini kazanır ve kemiklerin birbirine sürtünmesi önlenir. Eklemler hareket yeteneklerine göre; oynamaz eklemler, yarı oynar eklemler ve oynar eklemler olmak üzere üç gruba ayrılır. Oynamaz (hareketsiz) eklemler, uçları testere ucu gibi olan kemiklerin birbirine sıkıca bağlandığı yerlerde bulunur. Oynamaz eklemler tek parça kemik görünümündedir. Kafatası ve kalça kemikleri arasında oynamaz eklemler bulunur. Yarı oynar eklemler, belirli bir yönde sınırlı ölçüde ve hafif bükülerek hareket edebilen eklemlerdir. Yarı oynar eklemler, omurganın bel ve sırt bölgesindeki omur kemikleri arasında bulunur. Oynar (hareketli) eklemler, farklı yönlerde hareket edebilen eklemlerdir. Oynar eklemlerde iki kemik arasında serbest hareketi sağlayan eklem boşluğu bulunur. Bu boşluğun içinde eklem uçlarına kayganlık vererek kemiklerin rahat hareket etmesini sağlayan eklem sıvısı yer alır. Kol ve bacaklarda oynar eklemler bulunur. 2/3 FEN BİLİMLERİ DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ ÖZET Kaslar Vücudumuzda hareketi sağlayan ve kasılıp gevşeme yeteneğine sahip olan yapılara kas adı verilir. Yapılarına, bulundukları yerlere ve kasılma durumlarına göre kaslar; çizgili kaslar, düz kaslar ve kalp kası olmak üzere üç grupta incelenir. Çizgili (iskelet) kaslar, kol ve bacak kemikleri gibi iskeletimizi oluşturan kemiklerin üzerinde bulunur. Tendon adı verilen yapılar ile kemiklere bağlanan çizgili kaslar isteğimizle çalışır. Bu tip kaslar, hızlı kasılabilir ancak uzun süre çalışamaz yani çabuk yorulur. Çizgili kas hücreleri mikroskop altında kırmızı renkli görülür ve çok sayıda çekirdekleri vardır. Düz kaslar, isteğimiz dışında, yavaş ve uzun süre yorulmadan çalışan kaslardır. Sindirim, solunum, boşaltım gibi sistemleri oluşturan organlarda ve damarlarda bulunur. Düz kas hücreleri mikroskop altında beyaz renkli görünür ve hücrelerinde tek çekirdek bulunur. Kalp kası ise yapı olarak çizgili kasa benzese de isteğimiz dışında çalışır. Tüm yaşamımız boyunca düzenli olarak yorulmadan çalışan kalp kası, kırmızı renkli hücrelere sahiptir. Çizgili kaslar Düz kaslar Kalp kası Zıt Çalışan Kaslar Hareket etmemizi sağlayan çizgili kaslar genellikle çiftler hâlinde çalışır. Hareket sırasında kas çiftleri zıt hareketler yapar. Bir kas kasılırken diğeri gevşer. Örneğin kolumuzu bükerken dirsek ile omuz arasındaki kaslardan öndeki kaslar kasılır, arkadaki kaslar gevşer. Kolumuzu açarken ise öndeki kaslar gevşer, arkadaki kaslar kasılır. 3/3
