Osmanlı Yükselme Dönemi Word Olarak indirmek için Tıklayın…
advertisement
OSMANLI İMPARATORLUĞU yükseliş (1453-1579) FATİH SULTAN MEHMET (II. Mehmet) 1451–1481 A) İstanbul’un Fethi 6 Nisan–29 Mayıs 1453 Bilgi: MÖ VII. Yüzyılda kurulan ve — Emeviler VII. Yüzyılın ikinci 1000 yıldan fazla 395–1453 Bizans’a yarısında başkentlik yapmış bir şehirdir. Tarih — Abbasiler IX. Yüzyıl başlarında boyunca pek çok defa kuşatılmıştır. — Ruslar 864 — Makedonya Kralı Philip MÖ 340 — Macarlar 959 ( Bilinen ilk İstanbul kuşatmasıdır.) — Latinler 1204 — Roma İmparatoru Septinus — Rumlar 1261 Severis, MÖ 194 — Venedik 1302 — İran MS 616 — Ceneviz 1348 — İran – Avar İttifakı MS 626 — Osmanlı 1391 – 1453 Fethin Nedenleri Osmanlıda Fetih İçin Yapılan Coğrafi: İstanbul, Anadolu ve Hazırlıklar Rumeli toprakları arasında kalmıştı. Rumeli Hisarı yapıldı Ekonomik: Uzak Doğu’yu (Boğaz Kesen) Avrupa’ya bağlayan önemli kara ve 400 Parçalık donanma hazırlandı deniz yollarının kavşak noktasıdır. Edirne’de güçlü toplar Dinsel: Hz. Muhammed- in hadis-i döktürüldü. (Şahi) şerifi Karamanoğulları etkisiz hale Askeri: Rumeli fetihlerinde batıya getirildi. yapılan askeri sevkıyatta Bizans’ın Balkan ve Orta Avrupa Devletleri engelleme yapması ile anlaşmalar yapıldı. Siyasal: Bizans’ın Batı’yı ve Bizans mancınıklarına karşı havan Anadolu’daki Beylikleri Osmanlıya topu icat edildi. karşı kışkırtması ve taht kavgalarını Çanakkale Boğazı’nın girişine körüklemesi Kilid-i Bahir kalesi yaptırıldı. Bizans’ta Fetih İçin Yapılan Hazırlıklar Donanmayı Haliç’e çektirdi. Ortodoks-Katolik birleşmesi Boğazın girişini dev zincirle düşünüldü ancak gerçekleşmedi. kapattı. (IV. Haçlı seferi) Halktan 30.000 insanı silahlandırıp Gıda ve cephane stoku yapıldı. surlara yerleştirdi Surlar ve kaleler onarıldı Venedik’ten 1500 asker yardıma geldi. Fethin Türk Tarihi Açısından Sonuçları II. Mehmet’e Fatih (fetih eden) Sonuç: Osmanlı yükselme dönemine unvanı verildi. girdi İstanbul başkent yapıldı. İstanbul’da İskân politikası Amaç: Anadolu ve Rumeli’ye hâkim uygulandı. olmak Amaç: İstanbul’u Türkleştirmektir. Not: 13 Ekim 1923’e kadar İstanbul Fatih, İstanbul’un fethinden sonra başkent olmuştur. ferman çıkararak işçi, tüccar zanaatkâr Kuzey ve Doğu Avrupa ticaret ve bilim adamlarını İstanbul’a davet yollarının denetimi Osmanlıya geçti. etmiştir. Not: Osmanlı ekonomisi güçlendi. Amaç: İstanbul’u ticaret, bilim ve Anadolu ve Rumeli toprak kültür merkezi haline getirmektir. bütünlüğü sağlandı Ayasofya, Kiliseye çevrildi. Gelişme: ● Fatih, İstanbul’un fethinden sonra Çandarlı Kara Halil’i öldürtmüş yönetimden Türkmenler uzaklaştırılmıştır. ● Fatih, II. Murat’ın (babasının) Edirne’de açtırdığı Enderun Mekteplerini kendisinin İstanbul’da inşa ettirdiği Yeni Saraya (Topkapı) taşıtmıştır. ● Bu durum ileride Cem olayına zemin hazırlayacaktır. Cem’i Türkmenler; II. Beyazıt’ı Devşirmeler destekleyecektir Fethin Dünya Tarihi Açısından Sonuçları Orta Çağ sona erdi, Yeni Çağ Ortodoks kilisesinin varlığı başladı korundu. Not: Evrensel olaylar çağ bitiminde Amaç etkilidir. ● Hoşgörülü olduğunu ortaya İstanbul surlarının yıkılması korumak Avrupa siyasi dengelerini değiştirdi. ● Ortodoksları kontrol altına almak Not: Derebeylik yıkıldı, ● Katolik kilisesine karşı güç İstanbul’dan kaçan bilim adamları oluşturmak İtalya’ya yerleşti. ● Balkanlardaki savaşlarda Rumların Sonuç: Bu durum Rönesans ve desteğini sağlamak Reforma zemin hazırladı. Avrupalı Devletler İstanbul’da Doğu ticaret yolları Osmanlı’nın sürekli elçilikler açtı. eline geçti. Not: Osmanlı Avrupa’da bu dönemde Sonuç: Bu durum coğrafi keşiflere açmaya gerek görmedi. Çünkü Batıyı zemin hazırladı küçük görüyordu. B) Fatih Döneminde Anadolu Siyaseti 1459 Amasra’nın fethi 1460 Sinop’un fethi Amaç: Karadeniz kıyılarını denetim Amaç: Candaroğullarını ele geçirmek altına almak. 1461 Trabzon Rum İmp.’nun Sonuç: Konya, Karaman ve çevresi ele alınması geçirildi. Amaç Not: Karamanoğulları II. Beyazıt ● Akkoyunlu Devletinin Karadeniz döneminde kesin olarak alınacaktır bağlantısını kesmek 1473 Otlukbeli Savaşı ● Bizans Devletinin yeniden Sebep: kurulmasını engellemek ● Uzun Hasan’ın Karamanoğulları 1466 Karamanoğulları ile politikası Mücadele ● Uzun Hasan’ın Venedik’le işbirliği Sebep: yapması ● Karamanoğlu İbrahim Beyin ● Akkoyunlu bölgesini ele geçirip İpek ölümünün ardından yaşanan taht yolunu Akdeniz ve Karadeniz kavgaları limanlarına bağlamak ● Pir Ahmet’in Osmanlı’ya karşı Sonuç: Venedik’le anlaşması ● Akkoyunlu Devleti yıkılış sürecine Bilgi: Uzun Hasan’ın yardımıyla girdi. Not: Safevi Hükümdarı Şah İsmail İshak Bey Karamanoğullarına Sahip çıktı. Oğlu Pir Ahmet Fatih’e kesin olarak Akkoyunlu Devletine son başvurdu. Fatih’in yardımıyla Pir verdi. Böylece bölgede şii etkinliği arttı. Ahmet Karaman Beyliğine sahip ● Ramazanoğulları ve Dulkadiroğulları çıktı. Ancak daha sonra Pir Ahmet üzerinde etkinlik kurma yarışı başladı. Fatih’e ihanet etmiştir. ● Osmanlı Memlûk ilişkileri gerginleşti I.Karamanoğulları ile Not I. Amasra’nın a) Fatih’in Anadolu alınması mücadele II. Otlukbeli Savaşı II. Sinop’un alınması yönlü seferinde İskân III. Sinop’un alınması III. Trabzon Rum politikasını uygulama İmparatorluğu’nun (Candaroğullarından amacı yoktur. b) Fatih’in Trabzon ve alınması alınmıştır.) Mora’yı almasındaki IV. Karamanoğulları ile Amaç: Anadolu TÜRK mücadele Siyasi birliğini amaç Bizans’ın V.Otlukbeli Savaşı sağlamaktır. yeniden kurulma Amaç: Anadolu Siyasi ümitlerini sona Birliğini Sağlamaktır. erdirmektir. C) Fatih Döneminde Rumeli Siyaseti 1459 Sırbistan Seferi 1460 Mora Seferi Sebep: Edirne Segedin Sebep antlaşmasıyla elden çıkan yerlerin ● Mora halkının Bizans prenslerinden geri alınmak istenmesi bıkması ve Fatih’in himayesine Sonuç: Belgrat dışındaki bütün girmek istemesi Sırbistan toprakları Osmanlılara ● İtalya’ya yapılacak sefer için üs bağlandı olarak kullanılmak istenmesi ● Mora’daki Rum despotları arasında çıkan çatışmalar ve bunlardan bıkan Mora halkının Fatih’ten yardım istemesi 1462 Eflak seferi Sebep ● Eflâk’ın Macarlarla anlaşıp vermesi gereken vergiyi vermemesi ● Fatih’in gönderdiği elçiyi öldürtmesi ● Türk birliğini kazığa vurdurtması Sonuç: Fatih çıktığı sefer sonrası Vilad’ı yenerek Osmanlı’ya bağladı. 1465 Bosna Seferi Sebep: Bosna kralının Macarlarla anlaşıp vermesi gereken vergiyi vermemesi Sonuç: Fatih, Venedik savaşı sırasında Bosna seferine çıkmış kralı öldürterek Bosna’yı Osmanlı’ya bağlamıştır. Bosna Müslümanlığı benimsemiştir 1465 Hersek Seferi Bosna seferinden hemen sonra alınmıştır. 1476 Boğdan Seferi Sebep: Boğdan Prensliği Osmanlı– Venedik savaşından yararlanarak bağımsızlığını elde etmeye çalıştı. Sonuç: Yapılan sefer sonrası Boğdan Osmanlı’ya bağlandı 1479 Arnavutluk Seferi Sebep: İskender Bey’in ayaklanıp bağımsızlığını ilan etmesi, Osmanlı’ya karşı Macarlar ve Venedik’le işbirliği yapması Sonuç: Fatih, Arnavutluk seferi sonrası Kroya ve İşkodra kalelerini aldı. İskender Beyin ölümünden sonra Arnavutluk Osmanlıya bağlandı. (1463–1479) Osmanlı-Venedik Savaşı Sebep: İstanbul’un fethinin Venediklilerinin Doğu ticaretine engel olmasıdır. Savaş 16 yıl sürdü. Venedikliler denizde, Osmanlılar karada güçlüydü. Fatih’in Venediklilere ayrıcalık vermesindeki amaç: Avrupa Hıristiyan birliğini parçalamak Doğu’dan gelen ticari malları Venedikliler aracılığı ile Batı’ya aktarmak İskân politikasını uygulamaktır. Bilgi: (Ayrıcalıklar) —Venedikliler Arnavutları, Eflak ve Boğdan Beylerini, Karamanoğulları ve Uzun Hasan’ı kışkırttılar. —Fatih’in Arnavutluk seferi sonrası Venedikliler barış istemek zorunda kaldı. Antlaşmaya göre; ●Kroya ve İşkodra kaleleri Osmanlı’da kalmak üzere Venedikliler aldıkları yerleri geri verecek ● Osmanlılar Mora, Arnavutluk ve Dalmaçya kıyılarında aldıkları yerleri Venediklilere verecek ● Venedikliler, İstanbul’da devamlı elçi (Balyos) bulunduracaklar ● Venedik, Osmanlı’ya yıllık on bin altın ödeyecek ● Karada bir devlet Osmanlının saldırısına uğrarda sonra Venedik bayrağı çekerse bu devlet Venedik’in bağlaşığı sayılacak ve dokunulmayacaktır D) Fatih Döneminde Denizlerdeki Gelişmeler 1456’da Cenevizlilerden; Not: 1774 Küçük Kaynarca İmroz, Taşöz, Bozcaada, Semadirek, Antlaşması ile Karadeniz Türk Gölü Limni olmaktan çıktı. 1462’de Venediklilerden; Midilli Not: Kırım 1792 Yaş antlaşması ile 1470’de Venediklilerden; Eğriboz III. Selim döneminde kesin olarak Not: 1480’de Venediklilerin elinde elden çıkacaktır. bulunan ve Sen-Jean Şövalyelerinin 1481 Otranto Kalesinin ele elinde bulunan Rodos adası geçirilmesi kuşatılmış Mesih Paşa’nın Amaç: Roma’yı ve Papalığı ele beceriksizliği nedeniyle ada geçirmektir. alınamamıştır. Bilgi: II. Bayezit, Fatih’in ölümü Not: Rodos Adası 1522’de Kanuni üzerine Gedik Ahmet Paşa’yı geri sultan Süleyman döneminde çağırdı. Otranto yaklaşık bir yıl alınmıştır. Osmanlı himayesinde kaldı 1478 Kırım’ın fethi E) Fatih Döneminde Memlûk (Gedik Ahmet Paşa) İlişkileri Not: Osmanlılar, İpek yolu ve Son dönemlerde Osmanlı-Memluk Karadeniz ticaret yoluna hâkim ilişkileri bozulmuştur. oldular. Karadeniz bir Türk gölü Sebep: İki devletin Ramazanoğulları haline geldi ve Dulkadiroğulları Beylikleri üzerinde egemenlik kurmak istemesi F) Fatih Döneminin Diğer Önemli Gelişmeleri ● İlk altın para basıldı. ● Kanunname-i Âli Osman adıyla ● İstanbul’un fethinden sonra Vezir-i Türk töresi yazılı hale geldi. Kardeş Azam Çandarlı Kara Halil’i azl ettirdi. katli yasallaştı. Yönetimden Türkmenleri uzaklaştırdı Not: Kardeş katlini fiilen ilk uygulayan ● Babasının Edirne’de açtırdığı I.Murat’tır. Kardeşleri Halil ve Enderun Mekteplerini kendisinin İbrahim’i öldürtmüştür. İstanbul’da inşa ettirdiği yeni saraya Not: Kardeş katlini resmen ilk (Topkapı) taşıttı. Yönetimde uygulayan padişah ise Şehzade Devşirme kökenli devlet adamlarına Korkut ve Şehzade Ahmet’i öncelik verdi. boğdurtarak öldürten Yavuz Sultan Not: Bu durum devlet içerisinde Selim’dir. Devşirme-Türkmen mücadelesine Not: “Ülke, hükümdara aittir.” anlayışı yol açacaktır. geçerli olmuştur. Not:Devşirme-Türkmen Not: “Osmanlı tahtına yaşça en mücadelesinin ilk ortaya çıktığı büyük ve en tecrübeli geçecektir.” durum Cem olayıdır. II. Beyazıt’ı anlayışı (ekber-i erşat) I.Ahmet Devşirmeler; Cem’i ise Türkmenler döneminden itibaren geçerlidir. Not: Bütün bu uygulamaların amacı desteklemiştir. ● Sahn-ı Seman Medreseleri açıldı. taht kavgalarını önlemek ve merkezi otoriteyi arttırmaktır. ● Dış siyasette ilk kapitülasyon verildi. ● Divan toplantılarına Fatih’ten itibaren Vezir-i Azam başkanlık etmeye başlamıştır. Not:Divân-ı Hümâyun’a Orhan Gazi’den itibaren Padişahlar başkanlık ediyordu. Böylece Divan-ı Hümayun bir Karar Meclisi idi. Çünkü başkanı padişahtı Not: Fatih’ten itibaren Divan Danışma Meclisi haline geldi. Kanıt: Son sözün hükümdarındır. Not: Fatih’in Divan toplantılarını Vezir-i Azama bırakmasındaki amaç; Divanı bir Danışma Meclisi haline getirmek Devlet adamlarının Divan toplantılarında görüşlerini daha rahat söylemelerini sağlamaktır Not: Vezir-i Azam makamı II. Mahmut’un Divan-ı Hümayunu kaldırıp yerine Nazırlıkları (Bakanlıkları) kurmasından sonra Sadr-ı Azam diye adlandırılmıştır. II. BAYEZİT (VELİ) (1451–1481) OLUMSUZ GELİŞMELER A) Cem Olayı Şövalyelerine sığındı. (Bilgi): Cem, II. Bayezit’e yenilerek Rodos Fatih vefat ettiğinde II. Beyazıt Şövalyelerine sığındı. Not: İç sorun dış sorun haline geldi. Amasya’da, küçük oğlu Cem ise Karaman’da Sancakbeyi idi. Cem’e II.Bayezit, İspanya-daki katledilen giden elçiler yolda öldürülünce elçi Müslümanlara yeteri kadar yardım sadece II.Beyazıt’a ulaştı. II.Beyazıt götürememiştir. Sebep: Cem olayı İstanbul’a gelerek tahta geçti. Fakat bir süre sonra II. Beyazıt’ın Osmanlı-Memlûk savaşına zemin hükümdarlığını tanımayan Cem, hazırlamıştır. Bursa’ya gelerek adına Hutbe okuttu. Bilgi:Osmanlı/Memlûk savaşı 1485’te Ağabeyi II. Beyazıt ile Bursabaşlamış Tunus Sultanının araya Yenişehir ovasında yaptığı savaşı girmesiyle barış yapılmıştır. B) Şah Kulu İsyanı (Bilgi): Otlukbeli kaybederek Mısır’a kaçtı. Karaman oğulları’nın daveti üzerine tekrar Savaşı(1473) sonucunda Akkoyunlu Anadolu’ya geldi. Yenilerek Rodos Devleti yıkılış sürecine girmiş yerine şövalyelerine sığındı. Papa ve bu bölgelerde Şah İsmail önderliğinde Fransa Kralı, Cem’e Hıristiyan olması Şii bir devlet olan “Safevi Devleti” karşılığında Osmanlı tahtına kuruldu. (1501) Şah İsmail tıpkı geçirebileceklerini söylediler. Ancak Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan Cem “Değil Osmanlı padişahlığı, gibi ülkesinden geçen kara ticaret Dünya padişahlığı bile olsa ben yollarını denizlere (Akdenizdinimden vazgeçmem!”diyecektir. Karadeniz) ulaştırmak gayesinde idi. Cem’in yaşaması II.Beyazıt’ı tedirgin Bu nedenle alevi Türkmenlerinden ediyordu. Para karşılığı ölümüne yararlanmak amacıyla birçok kadar tutsak kalmasını sağladı. Cem, propagandacıyı Anadolu’ya gönderdi. II. Beyazıt’a yenilerek Rodos Amaç: Anadolu’da Şiiliği yaymak ve Halkı devlet aleyhine isyana teşvik etti. En önemlisi Teke yarım Anadolu’yu ele geçirmektir. adasındaki Şah Kulu isyanıdır Anadolu’daki ilk büyük dinsel Şah İsmail adamlarını Anadolu’ya çatışmadır. (Sunni-Şii) gönderdi. İran ile ilişkiler ilk kez başlamıştır. OLUMLU GELİŞMELER Bilgi: Venedikliler, Cem olayı Not: Osmanlı ilk kez Venedikliler ile kargaşasından yararlanarak boy ölçüşebilecek hale geldi imtiyazlarını genişlettiler. Cem’in Kili ve Akkerman Kaleleri alındı. Sonuç: Boğdan’ın fethi tamamlandı. ölümünden sonra Yeniçerilerin baskısı ile Venediklilere savaş açıldı Not: Kırım ile karadan bağlantı Osmanlı-Venedik Savaşı kuruldu. (1499–1502) Resm-i Avarız: Olağanüstü Sonuç: Dalmaçya ve Mora durumlarda alınan vergidir. kıyılarındaki İnebahtı, Modon, Koron II. Bayezit döneminde alınmıştır. ve Navarin Kaleleri Venediklilerden Kurtuluş mücadelesindeki Tekâlif-i geri alındı Milliye Emirleriyle benzerlik gösterir. YAVUZ SULTAN SELİM (1512–1520) Bilgi: Trabzon’da sancakbeyi olduğu için Şah İsmail’in politikalarını yakından takip ediyordu. Babasının takip ettiği politikaları beğenmiyordu bundan dolayı tahta çıkmak istedi. Devlet büyükleri Ahmet’i tahta çıkarmak istedi. Şehzade Selim bunu haber alınca harekete geçti. Rumeli’de kendisine sancak verilmesini istedi. Ancak bu durum kanunnamelere aykırıydı. Kefe’de şehzade olan Süleyman’dan yardım alarak Trakya’ya geldi. Devlet adamları telaşa düştü. Oyalamak için Köstendil’i sancak olarak verdiler. Buna karşılık Ahmet’i padişah yapmaya çalıştılar. Yeniçerilerin desteği ile tahta geçti Kanunname-i Âli Osman’ı ilk uygulayan Osmanlı padişahıdır. Çaldıran Savaşı 1514 Sebep: Şah İsmail’in Anadolu’yu ele geçirmek istemesi ve Anadolu’daki şii politikası Şehzade Selim babasına karşı BabaOğul karıştıran ovasında savaşa girişti. Savaşı Selim kaybedip geri çekilmesine rağmen Yeniçeriler tarafından beğenilmiştir. II. Beyazıt oğlunun bu isteği üzerine tahtı oğluna bırakmıştır. Kardeşleri Korkut ve Ahmet’e sadakatlerinden emin olmak için devlet adamlarının ağzından sahte mektuplar yazdırmıştı. Daha sonra kendilerine karşı ayaklanacaklarını anlayınca önce Korkut’u sonra Ahmet’i boğdurtarak öldürtmüştür. Hükümdarlığının ilk iki yılı bu taht mücadeleleri ile geçmiştir. Sonuç: ● Tebriz’e kadar yerler ele geçirildi. ● Şah İsmail karısını, kızını ve tahtını savaş meydanında bırakarak İran içlerine kaçtı. ● Şii tehlikesi geçici bir süre sona erdi Not: Bu durumun ortaya çıkmasında gurup İstanbul’a getirildi Not: Bu durum Osmanlı Devleti’nin İran’ın batısının savunma açısından elverişli olmasıdır. Fars kültürü etkisi altına girmesine ● İranlı bilgin ve sanatkârlardan bir ortam hazırladı. Turnadağ Savaşı 1515 Sonuç:Dulkadiroğulları’na son verildi Sebep:Dulkadiroğulları’nın Safevileri Not: Anadolu Türk siyasi birliği kesin olarak sağlandı. desteklemesi ve Memlûklerle işbirliği yapması Mısır Seferi 1516–1517 Sebepler başarısız olması üzerine bölge ● Fatih döneminden gelen Hicaz su halkının Osmanlıdan yardım yolları meselesi istemesidir Mısır seferi iki bölümden oluşur. ● Cem’i himaye etmeleri a) Mercidâbık Seferi 1516 ● Ramazanoğulları, Dulkadiroğulları topraklarını himaye etmek istemesi Halep civarında Kansu Gavri mağlup ● Çaldıran savaşında Şah İsmail edildi. Sonuç: Suriye ve Filistin Osmanlı yanlısı politika takip etmesi ● Hindistan hükümdarı Şah II. topraklarına geçti. Not: Mondros mütarekesinden sonra Mahmut’un Osmanlı Devletine gönderdiği hediyeleri Memlûklerin el (30 Ekim 1918) bölge önce İngilizler koyması daha sonra Fransızlar tarafından işgal ● Karamanoğullarını Osmanlıya karşı edilmiştir. b) Ridaniye Seferi 1517 desteklemeleri Bilgi: Yavuz kışı Suriye’de geçirdi. ● Yavuz’un İslam dünyası liderliğini ele geçirmek istemesi 1517’de Sina çölünü 13 günde geçip Bilgi: Ayrıca İran seferi sırasında Tomambay komutasındaki Memlûk Memlûkler, Osmanlı ordusunun ordusunu Ridaniye’de bir kez daha Suriye topraklarından geçmesine izin mağlup etti. Tomambay yakalanarak vermedi Hint okyanusuna yerleşen idam edildi. Mısır fethedildi. Portekizlilere karşı Memlûklerin Sonuçlar yolu Osmanlıya geçti. Not: Coğrafi keşifler nedeniyle ● Memlûk Devleti sona erdi. Mısır, Suriye, Filistin ve Hicaz fethedildi. kazançlı olmadı. Not: Kuzey Afrika fetihleri Not: Yavuz döneminde ilk defa başlanmıştır. Sokullu’nun Fas ve Süveyş Kanalı projesi ortaya Tunus’u almasıyla sona ermiştir. atılmıştır. ● Kutsal emanetler İstanbul’a getirildi Not: Doğu Akdeniz üstünlüğü merkezi oldu Osmanlıya geçti. Not: İstanbul dini ve kültür merkezi yolu Osmanlıya geçti. Not: Coğrafi keşifler nedeniyle oldu ● Venediklilerin Kıbrıs için kazançlı olmadı. Not: Yavuz döneminde ilk defa Memlûklere ödediği vergi ve Baharat Süveyş Kanalı projesi ortaya atılmıştır. Not: Doğu Akdeniz üstünlüğü Osmanlıya geçti. ● Halifelik Osmanlı’ya geçti. Not: Osmanlı teokratik yapıya geçti. Not: Ancak başlarda padişahlar, halifeliğin dinsel ve siyasal yetkisini kullanmadı. Kanıt: Şeyhülislamdan alınan fetvadır. Not: Halifeliğin siyasi yetkisi ilk kez 1774 Küçük Kaynarca antlaşması ile I. Abdülhamit tarafından kullanılacaktır Not: Yavuz Mısır seferi dönüşünde Ramazanoğullarını hâkimiyet altına aldı. Bilgi: Haliç tersanesi yaptırılarak büyük bir donanma oluşturuldu. Bilgi: Yozgat’ta Bozoklu Celal, devletin haksızlıklar yaptığını ileri sürerek isyan çıkarmıştır. İsyan çabuk bastırılmıştır. XVII. Yüzyıldaki Anadolu’da çıkan bu isyanlara Celali İsyanları denilmesinin nedeni budur. Bilgi: Osmanlı topraklarını 2.373.000 km²’den 6.557.000 km²’ye ulaştırdı KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN (I. SÜLEYMAN) 1520–1566 Bilgi: Osmanlı tahtında en uzun süre kalan Osmanlı Padişahıdır. (46 yıl) Yavuz döneminde dolan hazine Kanuni döneminde aynı şekilde dolamayacaktır. Çünkü bu dönemde seferler çok fazla görülecektir. 46 yıllık hükümdarlığında sadece 2.5 yıl sarayda kalmıştır. Yaptığı önemli yasalarla “Muhteşem” sıfatı ile tanınır. Osmanlı bu dönemde kültür, sanat ve uygarlık açısından zirveye ulaşmıştır. Bu dönemde Anadolu’da, Mısır’da ve Suriye’de isyanlar görülmüştür. 1566’da Zigetvar’da savaş alanında vefat etmiş iç organları orada gömülmüş, vücudu İstanbul’a getirilmiştir. İç organları savaş alanında gömülen diğer Osmanlı padişahı I.Murat’tır. (Kosova) Şiirlerindeki Mahlası Muhibbi’dir. Canberdi Gazali Ayaklanması: Yavuz tarafından Suriye valiliğine atanan Canberdi Gazali, kısa bir süre sonra Memlûk devletini yeniden kurmak için ayaklandı. Ayaklanma 1521’de bastırıldı. Vezir Ahmet Paşa Ayaklanması: Ahmet Paşa ikinci Vezir durumuna yükselmişti. Geleneklere göre Vezir-i azamlık makamına ikinci vezir atanırdı. Kanuni değişiklik yaparak Enderun’dan İbrahim Ağayı Vezir-i azam yaptı. Ahmet Paşa Mısır’a gönderildi. Ahmet Paşa Mısır’ gittiğinde şahsi nitelikte bir isyan çıkarıldı. Yeniçerilerin tepkisi üzerine isyan bastırıldı. Baba Zünnun İsyanı: Vergi yüzünden ayaklanan Baba Zünnun Yozgat’ı işgal etmiştir. Üzerine gönderilen orduları yenmeyi başarmışsa da isyan kontrol altına alınmıştır. Kalenderoğlu İsyanı: Tımarlarının elinden alınmasını bahane eden Kalender, sipahileri ile birlikte Mohaç Savaşının devam etmesiyle birlikte isyan etti. Kalender Şiilerinde desteğini almıştı. Safevilerin büyük desteği vardı. Tımarların verileceği söylenerek isyan bastırıldı. A) Avrupa’daki Gelişmeler 1521 Belgrat’ın Fethi Sebep: Sonuç: ● Macar kralı II. Lui’nin (Layoş) ●Karlofça, Salankamen ve Özerk Kanuni’yi tebrik etmemesi ve vergi Kaleleri alındı ödememesi ●Sırbistan ve ● Elçi olarak gönderilen Behram Balkanların fethi tamamlandı. Çavuş’un öldürülmesi ● Macaristan’ın alınmasına ortam Bilgi: II. Murat ve Fatih döneminde hazırladı. kuşatılmasına rağmen alınamayan ● Avrupa’ya yapılan seferlerde üs Belgrat Kanuni döneminde alınmıştır olarak kullanıldı 1526 Mohaç Meydan Muharebesi Sebep: Sonuç: ● 1524 Pavye Savaşında Fransa ● Osmanlı himayesindeki Macar Kralı Fransuva’nın esir düşmesi ve Krallığına Jan Zapola (Yanoş) getirildi. Kanuni’den yardım istemesi ● Budin alındı. ● Osmanlılar’ın Macaristan’ı almak ● Fransa Kralı Alman baskısından istemesi kurtarıldı. Not: Alman İmparatorluğu ile ● Fransa’yı kendi yanına çekerek Haçlı Birliğini bozmak istemesi aramızda tampon bölge oluşturmak için Macaristan’ı hemen Osmanlı topraklarına katmadı. Bilgi: Macar Kralı II. Lui’nin önderliğinde Alman, Çek, İtalyan ve İspanyol askerlerinden oluşan bir ordu ile Osmanlılar Mohaç’ta mücadele ettiler. Savaş 2 saat sürdü. Macar Kralı II. Lui savaş alanında öldü. Dünyanın en kısa süren ve kesin sonuçlu savaşıdır Bilgi: Avusturya, Jan Zapola’yı Macar Kralı olarak tanımayacaktır. Bunun üzerine Osmanlı – Avusturya savaşları yeniden başlayacaktır 1529 I.Viyana Kuşatması Bilgi: Avusturya Arşidükü Ferdinant Sebep: ölen Macar Kralı Lui’nin kız kardeşi ● Ferdinand’ın Budin’e irmesi ile evliydi. Bu nedenle Macar tahtının ● Jan Zapola’nın Kanuni’den yardım kendisine ait olduğunu ileri istemesi sürüyordu. Ağabeyi Alman ● Ferdinand’ın Macar tahtının İmparatoru Şarlken’e güvenerek ve kendisine ait olduğunu iddia etmesi Sonuç: Macar soylularının da desteğini alarak Ferdinand Budin’e girdi. Jan ● Kuşatma başarısızlıkla sonuçlandı Zapola Kanuniden yardım istedi. Bilgi: Kuşatmanın başarısız bir kale oluşu -Kuşatma için büyük topların sonuçlanmasında -Viyana’nın savunmaya elverişli götürülmemesi -Kışın erken bastırması Amaç Avrupa’ya gözdağı vermekti. -Yiyecek ve cephane sıkıntısı Türk akıncıları şehir içlerine kadar faktörleri etkilidir. ilerlediler. Fakat Viyana Zaten Kanuni’nin Viyana’yı almak kuşatmasında başarılı olamadılar. gibi bir niyeti yoktu. 1532 I.Alman Seferi Sebep: Kanuni’nin İstanbul’a siyasi üstünlük kuruldu Not: Bu üstünlük III. Mehmet dönmesini fırsat bilen Ferdinand’ın Budin’e saldırması döneminde Haçova Savaşından Sonuç:İstanbul Ant. 1533 sonra imzalanan 1606 Zitvatorok Önemi: Avusturya ile imzalanan ilk Antlaşması ile sona erdi. Avusturya antlaşmadır. Avusturya’ya karşı vergi vermeyi kesti. elinde kalan yerler için yılda 30.000 Bilgi: Kanuni’nin Fransa’ya düka altın vergi verecekler dönmesini fırsat bilen Avusturya, ● Macar Kralı Jan Zapola ile Macaristan’a tekrar saldırdı. Budin’i kuşattı. Kanuni bunun üzerine sefere Ferdinand arasındaki anlaşmalara Kanuni’nin onaylama şartı getirildi. çıktı. Budin tekrar alındı. Estergon’a ● Ferdinand Macar topraklarına kadar ilerlendi. Avusturya içlerine saldırmayacaklardı. kadar gidildi. Ferdinand ve Şarlken ● Antlaşma Ferdinand’ın uyduğu Kanuni’nin karşısına çıkamadı. sürece geçerli olacaktı. Avusturya bunun üzerine barış ● Avusturya Arşidükü protokol istemek zorunda kaldı bakımından Osmanlı Vezir-i Bilgi: İstanbul Antlaşması’nın Âzamına eşit olacaktır. Maddeleri ● Ferdinand, Jan Zapola’nın krallığını “Anlaşmanın imzalanmasından sonra Osmanlı, İran ile sorunlarıyla tanıyacak ilgilenmeye başlamıştır.” ● Ferdinand, Macar topraklarından 1541–1551 II. Alman Seferi Sebep: Macar Kralı Jan Zapola’nın bağlandı. Bağlı beylik (Yanoş) ölmesi üzerine Veliaht olarak 2) Erdel Prensliği: atadığı Sigismunt’u Ferdinand’ın olarak Sigismunt’a verildi. 3) Kuzey Macaristan: Vergi tanımaması ve Budin’e saldırması Sonuç: 1541’de sefere çıkan Kanuni Karşılığında Avusturya’ya bırakıldı Bilgi: Avusturya buna rağmen güçlü bir orduyla Budin’e girdi. Yanoş’un oğlunu Erdel Beyliğine Macaristan üzerindeki haklarından bir atayarak Macaristan’ın Osmanlılar türlü vazgeçmiyordu. Bundan dolayı tarafından alınan bölgesini Budin Osmanlı-Avusturya savaşları uzayıp Eyaleti adıyla Osmanlı Devleti’ne gitti. 1543’te daha önce imzalanan bağladı. 1533 İstanbul antlaşması şartlarında Macaristan üç bölgeye ayrıldı. antlaşma yapıldıysa da 1551’de 1) Budin Beylerbeyliği: Doğrudan yeniden savaşlar başladı Osmanlı Osmanlı merkezi yönetimine Devletinin üstünlüğü karşısında Ferdinant barış istemek zorunda kaldı. Yeniden İstanbul antlaşması şartlarında barış antlaşması imzalandıysa da bu durum uzun sürmedi. Kanuni Avusturya üzerine son seferine (Zigetvar) çıktı. Bu O’nun son seferiydi… 1566 Zigetvar Seferi Sebep: Ferdinand’ın ölümü üzerine yerine geçen Maksimilyen’in 1562’de yapılan anlaşmayı bozarak Macaristan ve Erdel’e saldırması. Sonuç: 13. ve son seferinde Malta yenilgisinin kötü izlerini silmeyi başardı. Çok güçlü surlar olmasına rağmen, kuşatma sırasında vefat etmesine rağmen Zigetvar alındı. B) Osmanlı-Fransız İlişkileri I. Dönem İlişkiler 1526 Mohaç’tan sonraki süreç ve verilen kapitülasyonlar Amaç ● Avrupa Hıristiyan birliğini bozmak ● Coğrafi keşiflerin etkisini azaltmak ve Akdeniz ticaretini canlandırmak ● Osmanlı gümrük gelirlerini arttırmak II. Dönem İlişkiler 1736 – 1739 Osmanlı – Rus ve Avusturya Savaşlarında I.Mahmut döneminde arabulucu olan Fransa’ya 1535’te verilen kapitülasyonlarda “ Her iki hükümdarın saltanatı süresince geçerlidir.” Maddesi değiştirildi ve süresiz hale getirildi. III. Dönem İlişkiler 1798’de Fransa, Osmanlı toprakları içerisinde bulunan Mısır’ı işgal etti. Bilgi: Verilen Ayrıcalıklar 1535 Fransızlara verilen Uhud-u atik veya İmtiyaz-ı Mahsusa’da (Özel Ayrıcalıklar) 1) Fransız tacirlerinden alınan gümrük resminin diğer yabancı tacirlere nazaran daha az ve Türklerinki ile aynı olacak (% 5) 2) Fransız ticaret gemileri Osmanlı sularında serbestçe dolaşarak istedikleri limanlara girebilecek 3) Osmanlı ülkesindeki Fransızlar din ve mezheplerinde serbest olacak 4) Fransız tacirlerinin kendi aralarındaki davalara Fransa’dan gönderilen yargıç bakacak 5) Fransız tacirleri ile Türkler arasındaki davalara Türk mahkemeleri bakacak mahkemelerde bir Fransız tercüman bulunacaktır. 6) Fransa’da ölen bir tacirin malı yada Türk sularında batan bir geminin mal ve eşyası Fransa’daki varislerine verilecekti. 7) Türk tacirleri de bu haklardan Fransa topraklarında ve denizinde yararlanabilecek 8) Bu imtiyazlar ancak antlaşmayı imzalayan hükümdarların saltanatı süresince geçerlidir C) İran İle İlişkiler Bilgi: Çaldıran Savaşından bu yana İran Anadolu’da bölücü faaliyetlerine devam etti. Bu dönemde batıda Avusturya ile mücadele ederken İran her fırsatta Osmanlıya saldırmıştır. Kanuni Avusturya ile yapılan barıştan sonra İran üzerine yürüdü. Ancak İran Şahı Tahmasb’ta Osmanlıların karşısına çıkmaya cesaret edemedi. Sefer hem İran hem de Irak üzerine yapıldığı için Irakeyn seferi adı verilmiştir. Irakeyn seferi sonucu Tebriz, Azerbaycan ve Bağdat alındı. (1534) Kendisine “Bağdat Fatihi” unvanı verildi. 2) Doğu Anadolu, I. İran Seferi (1534) Bağdat, Revan, Sebep: ●Şah İsmail’in oğlu Tahmasb’ın tahta geçtikten Doğu Anadolu sınırlarına saldırması Tebriz Osmanlılara kalacak ●Kanuni’nin hükümdarlığını Tahmasb’ın 3) Her iki devlet tebrik etmemesi birbirinin güvenliğini ● Doğu Anadolu’daki aşiret reislerinin sağlayacak kışkırtması 4) İran Osmanlı Sonuç: ●Tebriz ve Bağdat alındı. topraklarında Şii ●Bağdat körfezinin batısındaki Arap propagandası kabileleri yapmayacak Osmanlı hâkimiyetine girdi. Önemi ●Bağdat’ta tımar sistemi uygulandı. ●İran ile yapılan ilk II. İran Seferi (1548) resmi antlaşmadır. Sebep: Kanuni’nin Avusturya üzerinde seferlerle uğraşırken Şah Tahmasb’ın Tebriz, Nahçıvan, ●Şam ve Kudüs’ten sonra Bağdat’ta Van ve Erivan kalelerini geri alması Osmanlıya bağlandı. Sonuç: Van ve Tebriz geri alındı. Doğu Anadolu’da yeniden denetim sağlandı. ●Basra Körfezine ulaşılarak Hint İlk kez Azerbaycan alındı. Okyanusu ile bağlantı III. İran (Nahçıvan) Seferi (1553) kuruldu. Sebep: Kanuni’nin Avusturya ile savaş halinde ●Kanuni’ye “Bağdat olmasından yararlanan Tahmasb saldırıya Fatihi” unvanı verildi. geçti ve Erzurum’u kuşattı. Tahmasb İran ●İlk din barışıdır. içlerine kaçtı. Doğu Anadolu’nun Sonuç: Erivan, Karabağ ve Nahçıvan geri alındı. güvenliği sağlandı. Şah’ın barış istemesi üzerine Amasya Antlaşması imzalandı. Amasya Antlaşması 1555 1) İran hacılarının güvenliği sağlanacak D) Denizlerdeki Gelişmeler 1522 Rodos’un Fethi Sebep: Sen Jan şövalyelerinin Hıristiyan korsanlara yataklık yaparak Akdeniz ticaretini baltalamasıdır. Sonuç: Kanuni şiddetli bir kuşatma sonucu Rodos’u fethetti. Şarlken Saint-Jean (Sen-Jan) şövalyelerini Malta adasına yerleştirdi. Dönüşte Bodrum da fethedilmiştir. Önemi: Ege Denizi bir Türk gölü haline geldi. 1533 Cezayir’in Osmanlı’ya Bağlanması Barbaros Hayrettin Paşa (Hızır Reis) kaptan-ı deryalığa getirildi ve Barbaros Cezayir beylerbeyi oldu. 1537 Korfu Kuşatması: Kaptan-ı Venedik, Ceneviz, Malta, İspanya ve deryalığa getirilen Barbaros Hayrettin Portekiz hükümetleri büyük bir haçlı Paşa Venediklilerin elinde bulunan donanması oluşturmuşlardı. Andrea Korfu’yu kuşattı. Ancak kayıpların Dorya komutasındaki haçlı fazla verilmesi nedeniyle kuşatma donanması 602 parçaydı. Barbaros kaldırıldı. Hayrettin Paşa donanması ise 122 1538 Preveze Deniz Zaferi parçaydı. Haçlı donanması Preveze Bilgi: Osmanlının Avusturya ve önlerinde Osmanlı donanması Roma Germen imparatoru ile savaş tarafından mağlup edildi. Venedikliler halinde olması, Osmanlının Ege Osmanlılara 300 000 altın savaş Denizi hâkimiyeti, Korfu’daki Osmanlı tazminatı ödedi. Sonuç: AKDENİZ BİR TÜRK GÖLÜ kuşatmasının başarısız olması gibi OLDU nedenlerle 1538–1553 Hint Deniz Seferleri Bilgi: 16. yüzyıl başlarında Portekizliler Kızıldeniz ve Hint Okyanusuna doğrudan ulaşan Ümit Burnu yolunu bulmuşlardı. Bu yolun bulunması Osmanlıların Baharat yoluna büyük bir darbe vurmuştu. Bunun yanında Portekizliler; ● Hindistan’da sömürgeler kurarak Müslümanların ticaretine engel oldular ● Kızıl Deniz yoluyla hacca giden Müslümanlara saldırmışlardır. ● Gücerrat Hanlığının yardım istemesi ve Baharat yolunun güvenliğini sağlamak amacıyla Kanuni Hint seferlerine başladı. günümüzdeki yaklaşık şekliyle I. Hint Deniz Seferi (1538) çizmiştir Hadım Süleyman Paşa Süveyş tersanesinde hazırlanan donanma ilk III. Hint Deniz Seferi(1552) Hint seferine çıktı. Osmanlı kuvvetleri Murat Reis Hürmüz Boğazında Aden’i aldı, Hindistan’ın batısına Portekizlilere ağır kayıp verince ulaştı. Gücerrat Hanlığının yeteri Basra’ya geri döndü. kadar destek vermemesi aynı IV. Hint Deniz Seferi(1553) zamanda erzak ve cephanenin Seydi Ali Reis her ne kadar azalmasıyla geri dönüldü. Portekizlilere karşı başarılı olduysa II. Hint Deniz Seferi (1551) da çıkan fırtına nedeniyle Piri Reis Kızıl Deniz’i geçerek Hint okyanuslara dayanıklı olmayan Okyanusuna açıldı. O sırada Portekiz gemilerimizin çoğu battı. Hindistan’a donanmasının Hürmüz Boğazını ulaştığında karadan İstanbul’a kara kapamak istediğini duyunca yoluyla geldi. Gördüklerini Mirat’ül donanmayı Basra’da bırakarak Memalik adlı eserinde anlattı Süveyş’e döndü. Piri Reis’in bu korkak hareketi Kanuni tarafından idam edilmesine neden olmuştur. Kitab-ı Bahriye adlı ünlü coğrafya kitabı ve dünya haritasını kitabı ve dünya haritasını Başarısızlığın Nedenleri Seferlere gereken önemin verilmedi Osmanlı donanmasının okyanus şartlarına uygun olmaması Devlet adamları ve komutanların çok fazla dirayetli olmaması Portekiz donanmasının güçlü ve okyanuslara dayanıklı olması Gücerrat Hanlığının Osmanlıya yardımcı olmamasıdır. Hint Deniz Seferleri Sonuçları Türk gemilerinin açık denizlere uygun olmadığı anlaşıldı. Hindistan’da Portekiz egemenliği kesinleşti. Arap yarım adası Osmanlı denetimine girdi. Kızıldeniz ve Basra Körfezi yabancı güçlere kapatıldı. Yemen, Eritre, Sudan sahilleri ve Habeşistan’ın bazı kısımları Osmanlı topraklarına katıldı. Aynı zamanda Preveze’nin devamı niteliğinde sayılır 1565 Malta Seferi Sebep: Malta’ya yerleşen Rodos şövalyelerinin Osmanlı gemilerine saldırması Gelişim: Turgut Reis komutasında 1560 Cerbe Deniz Savaşı: Turgut Osmanlı donanması Malta’yı Reis’in İspanyolların elinde bulunan kuşatma altına aldı. Kuşatma Cerbe adasını kuşatması üzerine sırasında Turgut Reis şehit düştü. Andrea Dorya komutasında Haçlı Bunun ardından kuşatma kaldırıldı. Donanması Cerbe önlerine geldi. Kanuni bu olumsuzluğun izlerini Preveze’den sonraki en büyük deniz silmek için 1566’da Zigetvar seferine savaşı zaferle sonuçlandı. çıktı. Ancak sefer sırasında Önemi: Trablusgarp’ın fethini hastalanarak Kanuni de vefat tamamlayıcı niteliktedir. etmiştir. Kanuni Döneminin Başarısız Seferleri 1) 1529 I. Viyana 2) 1537 Korfu 3) 1538–1553 Hint 4) 1565 Malta Kuşatması Kuşatması Deniz Seferleri Seferi 1551 Trablusgarp’ın Fethi: Trablusgarp Malta şövalyelerinin elindeydi. Turgut Reis Trablusgarp’ı ele geçirdi. Bu başarısı üzerine Kanuni, Turgut Reis’i Trablusgarp Beyliğine getirdi. SOKULLU MEHMET PAŞA (1564 – 1579) ●Kanuni’nin son iki yılı, II. Selim, III. Murat’ın ilk beş yılında Vezir-i Azamlık yapmıştır. II. Selim (1566–1574) III. Murat(1574–1579) ●Bosna’nın Sokoloviç köyünde olup Hırvat Kökenlidir. Enderun’da yetişmiştir. ●II. Selim ordunun başında sefere çıkmayan ve İstanbul’da ölen ilk Osmanlı padişahıdır. Ordunun başında sefere çıkan son padişahı ise II. Mustafa’dır. 1566 Sakız Adasının Fethi Sebep: ● Adadaki korsanların Ege ve Akdeniz’de korsan faaliyetleri ● Malta kuşatmasında Cenevizlilerin Malta’nın yanına gitmesi Sonuç: Piyale Paşa Kaptan-ı Derya komutasındaki donanma tarafından ada savaşsız alınmıştır. Önemi: Ege kıyılarının güvenliği sağlandı. 1568 Yemen’in Fethi Sebep: Hint deniz seferleri sırasında Yemen alınmıştı. Yemen İmamı Mutahhara isyanı otoriteyi bozdu Sonuç: Özdemiroğlu Osman Paşa, Mısır Valisi Koca Sinan Paşa’nın yardımıyla isyanı bastırdı. Yemen’i kesin olarak Osmanlı ülkesine bağladı. Bilgi: II. Selim’in ölümü üzerine III. Murat tahta çıkmıştır. 1569 Süveyş Kanalı Projesi Sebep: ●Coğrafi keşifler nedeniyle önemini yitiren Akdeniz ticaretine yeniden canlandırmak komutasındaki donanma tarafından ada savaşsız alınmıştır. Önemi: Ege kıyılarının güvenliği sağlandı. Bilgi: Sokullu Mehmet Paşa Mısır Beylerbeyliğine ferman gönderdi. Ancak bilinmeyen bir nedenle projeye başlanamamıştır. Bu projeyi ilk defa Yavuz Sultan Selim ortaya atmıştır. Sonuç: Proje başarıya ulaşamamıştır. Not: Bu proje 1869’da Sultan Abdülaziz döneminde İngilizlerin desteği ile gerçekleşmiştir 1569 Don-Volga Projesi Sebep: ● İpek yolunu canlandırmak ● Karadeniz ticaretini canlandırmak ● Rusların Karadeniz’e inmesini engellemek ● İran’ı donanma yoluyla vurmak ● Orta Asya’daki Türk hanlıklarına ulaşmak Sonuç: Projenin 1/3’ü gerçekleştirildiği halde Rus saldırıları, ekonomik nedenler, devletin ileri gelenleri tarafından desteklenememesi gibi nedenlerle başarıya ulaşamadı. Not: Bu proje 1953’te Sovyet Rusya tarafından gerçekleştirilmiştir. Bilgi: İznik gölü, Sakarya nehri, Sapanca gölü ve Marmara Denizi bağlantısını kurarak Karadeniz ile Marmara arasında bir deniz yolu açmak istemiştir. Mimar Sinan bu proje ile görevlendirilmişse de sonuçsuz kalmıştır. 1570 Kıbrıs’ın Fethi Sebepler ● Doğu Akdeniz’de tam hâkimiyet sağlanamaması ● Kıbrıs’taki Venediklilerin Osmanlı ticaret gemilerine zarar vermesi Bilgi: II. Selim’in isteği üzerine Lala Mustafa Paşa tarafından kuşatılarak alındı. Sonuç: ● Doğu Akdeniz’in güvenliği sağlandı. ● Doğu Akdeniz Osmanlıya bağlandı. ●Kıbrıs,Beylerbeyliği haline geldi. Not: 1878’de Kıbrıs Kıbrıs İngilizler tarafından işgal edilmiştir.
