1-COĞRAFYANIN TANIMI, KONUSU VE BÖLÜMLERİ : Coğrafya

1
2
3
4
5
1-COĞRAFYANIN TANIMI, KONUSU VE BÖLÜMLERİ :
Coğrafya yeryüzündeki beşeri, ekonomik ve fiziki olayların özelliklerini, aralarındaki
sebep – sonuç ilişkilerini ve bu olayların davranışlarını inceleyen bir bilimdir.
6
Konuları bakımından coğrafya iki ana gruba ayrılır:
7
1) Genel Coğrafya
8
A - Fiziki Coğrafya
B - Genel Beşeri – Ekonomik Coğrafya
9
1- Kartografya (Harita bilimi)
1- Beşeri Coğrafya (insan coğrafyası)
0
2- Klimatoloji (iklim bilimi)
2- Ekonomik Coğrafya
1
3- Biyocoğrafya (Bitki – hayvan bilimi)
2
4- Hidroloji (Su bilimi)
3
5- Jeomorfoloji (Yer şekilleri bilimi)
4
2) YEREL COĞRAFYA
5
Evren, Güneş Sistemi, Ay ve Dünya :
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
Evren: Yıldız, gezegen, nebula gibi içinde gök cisimlerinin olduğu sınırsız bolluktur.
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
DÜNYANIN EVRENDEKİ YERİ: EVREN > SAMANYOLU GALAKSİSİ > GÜNEŞ SİSTEMİ >
DÜNYA
Yıldız : Isı ve ışık yayan gök cisimleridir.
Gezegen : Kendine en yakın yıldızdan aldığı ışığı yansıtan gök cisimleridir.
Nebula : Gezegenleri oluşturan, atom molekül ve iyonize gazların yoğun bulunduğu
bulutsudur.
Galaksi : Milyonlarca yıldızın oluşturduğu topluluktur. (Gökada)
GÜNEŞ SİSTEMİNDEKİ GEZEGENLER:
GÜNEŞ) MERKÜR-VENÜS-DÜNYA- MARS -JÜPİTER- SATÜRN- URANÜS- NEPTÜN-PLÜTON
↓
↓
SICAK GEZEGENLER
___________________
SOĞUK GEZEGENLER
------------------------------------------------------------------------------------------------------Ay'ın Özellikleri : Ay Dünya'nın uydusudur. Kütlesi küçük olduğundan çekimi azdır. Bu
nedenle atmosferi tutamamış ve üzerinde canlılar yaşamamıştır. Atmosferinin olmayışı
iklim olaylarını da engellemiştir. Atmosferi olmadığından meteor bombardımanı nedeniyle
300.000 krater vardır.
8
9
0
1
2
3
4
Ay, çekim gücü ile Dünya üzerinde gel-gide neden olmaktadır. Isısını kaybettiğinden
deprem ve volkanizma oluşmaz. Ay kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 27 gün, 7 saat, 43
dakikada tamamlar. Bu arada Dünya da kendi yörüngesinde devam ettiğinden Ay'ın
Dünya'yı yakalaması için iki gün daha gerekir. Bu nedenle bir yeni aydan diğer yeni aya
kadar geçen süre 29 gün, 12 saat, 44 dakikadır. Bu nedenle Ay'da 14.5 gün gündüz, 14.5
gün gece sürer.
5
6
Dünya Güneş ile Ay'ın arasına girdiği zaman Ay kısmen veya tamamen görünmez. Bu
durumda Yeniay, Birinci Dördün, Dolunay, ikinci Dördün adı verilen Ay'ın evreleri oluşur.
7
8
9
0
Ay, Dünya çevresinde dönerken Güneş ile Dünya arasına girerek Güneş tutulmasına,
Dünya Güneş ile Ay arasına girerek Ay tutulmasına neden olur.
--------------------------------------------------------------------------------------
1
2
HARİTALARDA KULLANILAN ÇİZİM YÖNTEMLERİ VE
HARİTALARIN OKUNMASI
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
------------------------------------------------------------------------------------------------------HARİTA BİLGİSİ:
Yeryüzünün tamamının veya bir kısmının kuş bakışı olarak ve belli bir oranda
küçültülerek kağıt üzerine aktarılmasıyla oluşan çizime HARİTA denir. Yeryüzündeki
coğrafi olayların, özelliklerin veya yer şekillerinin düzleme aktarılması sırasında
kullanılan küçültme oranına ÖLÇEK denir.***Ölçek büyüdükçe haritadaki ayrıntılar artar,
küçüldükçe azalır. Örn; 1/200.000>1/500.000
HARİTA ÇEŞİTLERİ
1) ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR:
A) Planlar : 1/20.000’e kadar olan ölçekler
B) Büyük ölçekli haritalar:1/20.000-1/500.000
C) Orta ölçekli haritalar:1/500.000-1/1.000.000
D) Küçük ölçekli haritalar:1/1.000.000’dan küçük ölçekler
2)KONULARINA GÖRE HARİTALAR:
A) SİYASİ HARİTALAR
B) FİZİKİ HARİTALAR
C)BEŞERİ VE EKONOMİK HARİTALAR
D) ÖZEL HARİTALAR
Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için ;
1) Kuş bakışı çizilmelidir.
2) Ölçek kullanılmalıdır.( ölçeksiz çizimler KROKİ olur.)
3) Haritadaki işaret ve simgelerin yer aldığı LEJANT bulunmalıdır.
4) Coğrafi koordinatların belirtilmesi gerekir.
5) Yön okunun bulunması gerekir.
6) Haritanın kullanım amacına göre başlığının olması gerekir.
ÖLÇEK HESAPLAMALARI
1) KESİR ÖLÇEK:. Küçültme oranının kesirle ifade edilmesidir. Payı her zaman 1 cm.
olan kesrin paydasına küçültme oranı yazılarak elde edilir.
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
HARİTA ÜZERİNDEKİ UZAKLIK
ÖLÇEK=---------------------------------------------------ARAZİ ÜZERİNDEKİ UZAKLIK
2)ÇİZGİ ÖLÇEK: Harita üzerindeki uzunlukların gerçekte ne kadar uzunluğa eşit
olduğunun bir doğru üzerinde gösterilmesi ile oluşur.
Örn; 1/500.000 => l------l------l-------l-------l-------l-------l
5
0
5
10 15 20 25km.
HARİTALARDA ALAN HESAPLAMALARI:
8
9
GERÇEK ALAN = HARİTA ALANI*(ÖLÇEK PAYDASI)²
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
EĞİM HESAPLAMALARI:
İki nokta arasındaki yükselti farkının uzaklıkları oranına EĞİM denir.
YÜKSELTİ FARKI
EĞİM:---------------------------------*100 YA DA 1000
YATAY UZAKLIK YOL
PARALEL DAİRELERİ VE ÖZELLİKLERİ
Ekvator’a birer derece aralıklarla ve paralel uzanan, meridyen yaylarını dik açılarla
kesen dairelere PARALEL DAİRESİ denir.
1) Ekvator başlangıç paralelidir. Dünyayı kuzey ve güney yarım küre olmak üzere ikiye
ayırır.
2) 90 kuzeyde 90 güneyde olmak üzere toplam 180 tanedir.
3) Paralellerin uzunlukları Ekvator2dan kutuplara doğru gidildikçe küçülür. Kutuplarda
nokta halindedir.
4) İki paralel arası kuş uçuşu uzaklık 111 km.’dir.
5) Ekvator’un 23°27´ kuzey ve güneyindeki paralel dairelerine DÖNENCE denir.
K.Y.K.’deki dönenceye YENGEÇ DÖNENCESİ, G.Y.K.’deki dönenceye OĞLAK
DÖNENCESİ denir.
MERİDYEN YAYLARI VE ÖZELLİKLERİ:
Ekvator ve paralel dairelerine dik açılarla uzanan ve kutuplarda birleştiği
varsayılan yaylara MERİDYEN YAYI denir.
1) Başlangıç meridyeni Londra’daki GRİNİÇ GÖZLEM EVİ’NDEN geçmektedir. Başlangıç
meridyeni-nin doğusu DOĞU YARIMKÜRE, batısı ise BATI YARIMKÜRE’DİR.
2) Doğuda 180,batıda 180 olmak üzere toplam 360 meridyen yayı vardır.
3) Meridyen yayları arasındaki uzunluk Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır. Bu
uzunluk Ekvatorda 111 km. iken, kutup noktalarında 0 km.’dir.
**BU DURUMUN NEDENİ; DÜNYA’NIN KÜRESEL ŞEKLİDİR.)
4) İki meridyen yayı arasında 4 dakikalık zaman farkı vardır.
5) İki meridyen yayı arasındaki uzunluk değişmesine rağmen, zaman farkı sabittir.
6) **(BU DURUMUN NEDENİ;** Çizgisel hızın –dünyanın dönüş hızının- her enlemde farklı
olmasıdır.
6
7
8
9
0
1
2
7) Bir meridyen yayı üzerindeki tüm noktaların yerel saati aynıdır. **Çünkü, aynı
meridyenin tüm noktaları Güneş’in önünden aynı anda geçer.
8) Aynı meridyen üzerinde yerel saat aynı olmasına rağmen, Güneş her zaman her
noktada doğmaz ve batmaz. **Çünkü, Dünya’nın ekseni 23°27´ eğiktir.
ENLEM VE ETKİKLERİ:
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
Dünya üzerinde herhangi bir noktanın Ekvator’a olan uzaklığının açı cinsinden
(derece, dakika, saniye cinsinden) değerine ENLEM denir.
1) Bir yerin Dünya üzerindeki yerini belirler.
2) Yer çekimine etki eder.
3) Dünya’nın dönüş hızına etki eder. **(Dünya’nın dönüş hızı Ekvator’dan kutuplara
gidildikçe azalır.)
4) Haritalarda bozulma oranlarına etki eder. **( Ekvator çevresinin haritalarında
bozulma oranı azdır.)
5) Gece-gündüz sürelerine etki eder. Bu süre Ekv.’da 12 saatken, kutup noktalarında 6
aya kadar uzar.
6) Bir cismin yıl içindeki gölge boyunu etkiler.**(Ekv.’da güneş ışınları dik açıyla geldiği
için gölge boyu 0 m. olurken, dönencelerden sonraki enlemlere güneş ışınlarının dik
gelme imkanı olmadığı için gölgesiz an yoktur.)
7) Mevsimlerin belirgin olarak görülüp görülmemesine etki eder.
8) Sürekli rüzgarların etki alanlarını belirler. Kutuplarda KUTUP RÜZGARLARI, orta
enlemlerde BATI RÜZGARLARI, Ekvator’da ise ALİZELER etkilidir.
9) İklime etki eder. Farklı enlemlerde farklı iklimler görülür. İklime bağlı olarak;
A)Sıcaklık dağılışına, B)Yağış türüne ve biçimine, C) Bitki türüne, D) Toprak türüne,
E) Deniz suyu sıcaklığına, F) Denizlerde tuzluluk oranına, G) Kayaların çözülme
özelliklerine, H) Kalıcı kar sınırına, I) Orman üst sınırına, İ) Tarım faaliyetlerinin üst
sınırına , J) Yerleşme üst sınırına etki eder.
10) K.Y.K.’de kuzeyden esen rüzgarların sıcaklığı azaltmasını, güneyden esen
rüzgarların sıcaklığı artırmasını sağlar.
11)K.Y.K.’de Yengeç Dönencesi dışında dağların güneye bakan yamaçlarının daha fazla
ısınmasında etkilidir. **(BAKININ ETKİSİ)
12) K.Y.K.’de yerleşmelerin güneye bakan yamaçlarda kurulması enleme bağlıdır.
Ayrıca dolaylı olarak, insanların yeryüzüne dağılışına, konut türüne, insanların
psikolojik yapısına, geçim kaynaklarına da etki etmektedir.
BOYLAM VE ETKİLERİ:
Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Başlangıç Meridyeni’ne olan uzaklığının açı
cinsinden değerine BOYLAM denir.
Dünya üzerinde Güneş’in doğduğu ve battığı yerlerin birbirinden farklı olmasına yol
açar. Yerel saatin her meridyen değiştiğinde değişmesine neden olur.
Konum Kavramları:
Matematik Konum: Bir yerin matematiksel pozisyonudur. Başka deyişle bir
yerin enlem ve boylamla tespitidir.
Ülkemiz de matematik konum bakımından 26°-45° doğu boylamları ile 36°-42° kuzey
paraleller arasında yer alır.
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
TÜRKİYE’NİN MATEMATİK KONUMUNUN SONUÇLARI
* Matematik konumumuz Orta Kuşak'ta yer almamızı sağladığından genel iklim yapımızı da
belirlemiş olur. Ülkemiz ılıman iklime sahiptir.
* Ülkemizde dört mevsimin yıl içinde yaşanması da matematiksel konumu ile ilgilidir.
* Ülkemizin güneyinden kuzeyine gece – gündüz arasındaki zaman farkı arttığı gibi,
sıcaklıklar da düşer.
* Deniz suyu sıcaklığı ve tuzluluğu kuzeye doğru azalır.
* Güneş ışınları ülkemize asla dik düşmez. Bunun nedeni dönencelerin dışında
bulunmamızdır.
* En do¤usu ile batısı arasında 19° lik boylam farkı vardır. Bu fark 76′ lik zaman farkı
oluşturur.
* Kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esenler ise sıcaklığı
artırmaktadır.
Özel Konum :
Bir coğrafi olgunun, çevresindeki co¤rafi unsurlara göre durumu özel konumdur.
Türkiye'nin özel konumu denilince; çevremizdeki denizlere, kıtalara, ülkelere vs. göre
durumu anlatır.
TÜRKİYE'NİN ÖZEL KONUMUNA BAĞLI ÖZELLİKLERİ
1. Türkiye, eski dünyanın merkezinde bulunduğu halde, üç taraftan denizlerle çevrilmiştir.
2. Türkiye, kenar dağlarla çevrili olduğundan, deniz etkisinin iç kesimlere geçmesi
engellenir. Bu nedenle kurak iklim karakteri dışında, farklı iklim tipleri de ortaya çıkar. Yani
iklim çeşitliliği oluşur.
3. İklim çeşitliliği ürün, toprak, nüfus, yerleşme ve ekonomik çeşitliliği de beraberinde
getirmiştir.
4. Türkiye, ekonomik açıdan farklı büyük bölgelerin arasında bulunmaktadır. Ekonomileri
farklı ve birbirine muhtaç bu iki bölgeyi birbirine bağlayan en kısa kara, deniz ve hava
yolları ülkemizden geçer.
5. Türkiye sosyal yapı, kültür ve gelenekler açısından farklı iki alemin asırlardır karşılaştığı
yerde bulunmaktadır.
6. Yeni oluşan Türk Cumhuriyetlerinin dünyaya çıkış kapısı olması açısından, büyük bir
stratejik önem kazanmıştır.
7. Ülkemizde batıdan doğuya doğru gidildikçe yıllık sıcaklık ortalaması azalır. Bunun nedeni
yükselti nedeniyle sıcaklığın düşmesidir.
YEREL SAAT HESAPLAMALARI
Dünya kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 24 saatte tamamlar. Dünyanın çevresi 360°
olduğuna göre, ekseni etrafında 1 saatte 15º’lik bir dönüş yapar. 1º ise 4 dakikada kat
edilir.
YEREL SAAT HESAPLAMALARINDA DİKKAT EDİLECEK ÖZELLİKLER:
1) İki boylam arasında 4 dakikalık zaman farkı vardır.
2) Aynı meridyen üzerindeki tüm noktaların yerel saati aynıdır.
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
3) Bulunduğumuz yerden doğuya gittikçe yerel saat ilerler. Bulunduğumuz yerin
batısında ise yerel saat geridir.
4) Güneş önce doğuda doğar ve batar. Batı güneşi daha sonra görür. Çünkü Dünya
kendi ekseni etrafındaki dönüşünü batıdan doğuya doğru yapar.
5) Güneş önce 180º doğu boylamında doğar. En son 180º batı meridyeninde batar.
**180º meridyeni, TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİDİR. 180º doğudan 180ºbatıya
geçilmişse; tarih bir gün geridir.180º batıdan 180º doğuya geçilmişse; tarih bir gün
ileridir.
6) Ekinoks tarihlerinde(21 mart, 23 eylül) Güneş aynı meridyen üzerindeki tüm
noktalarda aynı anda doğar ve batar.
7) Ekvator’da gece-gündüz süreleri yıl boyunca birbirine eşittir. Güneş doğduktan 12
saat sonra batar.
ORTAK SAAT:
Ülke içindeki meridyenlerden birinin yerel saatinin bütün ülke içinde kullanılmasına
ORTAK SAAT denir.
Ülkemizde 30º doğu meridyeninin yerel saati (İZMİT) ortak saat olarak kabul
edilmiştir. Yaz aylarında 45º doğu meridyeninin yerel saati (IĞDIR) ortak saat olarak
kullanılmaktadır.
NOT: Doğu-batı doğrultusu çok geniş olan ülkelerde birden fazla ortak saat
kullanılmaktadır. Örn; A.B.D., KANADA, AVUSTURALYA, RUSYA FEDARASYONU, gibi.
ŞİLİ, JAPONYA, İTALYA,gibi doğu-batı doğrultusu az olan ülkelerde tek ortak saat
kullanılır.
ULUSLAR ARASI SAAT DİLİMLERİ:
Hızla gelişen dünyada saat ayarı konusunda ortaya çıkan karışıklıkları önlemek
amacıyla düzenlenmiştir. Bu düzenleme için, dünya 15’er derece aralıklarla 24 saat
dilimine ayrılmıştır. Griniç saat dilimlerinin başlangıcı ve sonudur. Doğu meridyenleri
için 0 no’lu saat dilimi, batı meridyenleri için 24 no’lu saat dilimidir.
**Saat dilimlerinin başlama ve bitiş meridyenleri, 7º30´ öncesi ve sonrasıdır. Örn; 10.
Saat dilimi; 142º30´ doğu boylamında başlar, 157º30´doğu boylamında biter.
**Batı yarımküredeki bir ülkenin saat dilimini bulmak için, verilen boylam 15’e
bölünür, kalan 7,5’ten büyük ise çıkan rakama 1 eklenir. Daha sonra 24’ten çıkarılır.
Boylam 15’e bölündüğünde kalan 7,5’ten küçük ise çıkan rakam 24’ten çıkarılarak saat
dilimine ulaşılır.
21nolu 22nolu23 nolu 0n. baş- 1nolu 2 nolu 3nolu
sa. dil. sa.dil sa.dil. langıç sd. sa. dil sa. dil. sa. dil.
0° EKVATOR
24 nolu
Sa. Dil.
TÜRKİYE
26ºD.----45ºD
52,5ºB 37,5ºB22,5ºB 7,5ºB 0ºM. 7,5ºD 22,5º D37,5ºD 52,5ºD
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
ULUSLAR ARASI TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ
** Başlangıç meridyeninden 180º doğuya ya da batıya gidildiğinde aynı yere gelinir.
Ancak doğuya doğru 12 saat, batıya doğru 12 saat olmak üzere 24 saatlik zaman farkı
oluşur.
** 0 no’lu saat diliminde öğle saat 12:00 iken, 180º doğuda saat 24:00’dır. 180º batıda
da saat 24.00’dır. Ancak 180º doğuda gün cuma ise, 180º batıda gün Perşembedir. İşte
buraya TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ diyoruz.
Tarih 1 gün geridir.(1 gün çıkarılır.)
(
(
180º
Tarih 1 gün ileridir.(1 gün eklenir.)
)
)
180º
EŞ YÜKSELTİ EĞRİLERİ VE ÖZELLİKLERİ( İZOHİPSLER)
Deniz seviyesinden eşit yükseklikteki noktaların birleştirilmesi ile elde edilen eğrilere
İZOHİPS denir. Haritalarda yüzey şekillerinin gösterilmesinde en çok topografya
haritalarından yararlanılır. Bu haritalar da eş yükselti eğrileri ile çizilir.
1) İzohipsler iç içe geçmiş kapalı eğlerdir. Bir izohips eğrisinin geçtiği her yerde
yükseklik aynıdır.
2) İzohipsler eş aralıklarla çizilir. Birbirini takip eden iki eğri arasındaki yükseklik farkı,
her yerde aynıdır.
3) İzohipslerde yükseklik dıştan içe doğru artar. 0 m. Eğrisi deniz seviyesini gösterir.
4) İzohipslerin nokta şeklini aldığı yerlere DORUK ya da ZİRVE denir. Komşu izohips
eğrileri arasında kalan yerlere BOYUN denir. Buralar geçit özelliği taşır.
5) İzohipslerin sıklaştığı yerde eğim fazla, seyrekleştiği yerde eğim azdır.
6) Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohips eğrisinin yükseltisi aynıdır.
7) İzohipsler arasında bulunan ( →) işareti, çanaklaşmayı ( çukur alanları) ifade eder.
1
2
3
DÜNYA'NIN ŞEKLİ VE HAREKETLERi
4
5
YER’İN ŞEKLİ VE ÖZELLİKLERİ:
6
7
8
9
0
1
2
Kutuplardan basık, Ekvator’da şişkin küreye benzeyen bu şekle GEOİD adı verilir.
Özellikleri:
1) Çekül doğrultusu her noktada yerin yüzeyine diktir.
2) yer ekseni 23° 27 ‘ eğiktir.
3)Kutuplarda basık, Ekvator’da şişkindir.
3
DÜNYANIN GEOİD ŞEKLİNDE OLMASININ BAŞLICA SONUÇLARI:
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
1)En büyük çember Ekvator’dur.
2)Ekvator çevresi kutuplar çevresinden daha uzundur. DÜNYA KÜRE OLSAYDI;
Ekvator çevresi kutuplar çevresine eşit olurdu.
3) Dünya kutuplardan basık olduğu için, kutuplar yerin merkezine daha yakındır. Bu
nedenle yerçekimi kutuplarda daha fazladır.
4) 45° paralelleri yerine ,60° paralellerinin çevre uzunluğu Ekvator’un yarısı kadardır.
Çünkü dünyanın şekli geoiddir.
5) Güneş ışınları yeryüzüne farklı açılarla vurur.
4
5
6
7
8
9
0
1
1) DÜNYA’NIN EKSENİ ETRAFINDA DÖNÜŞÜ
Dünya ekseni etrafında 24 saatte bir dönüş yapar. Dünya'nın bu sanal ekseni ile yörünge
düzlemi arasında 66° 33lık bir açı farkı vardır.
Dünya'nın geoid şekli nedeniyle Ekvator üzerindeki hızı 1670 km/ saat iken Türkiye'de bu
hız 1200 km/saattir.
Günlük hareketin ortaya çıkardığı sonuçlar :
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
1)
a)
b)
c)
Gece gündüz oluşur. Buna bağlı olarak :
Günlük sıcaklık ve basınç farkı oluşur.
Mekanik çözülme gerçekleşir.
Günlük basınç farkları nedeniyle meltem rüzgârları oluşur.
2)
a)
b)
c)
Coriolis adı verilen saptırıcı kuvvet oluşur. Bu kuvvet:
Okyanusal akıntıların halkalar oluşturmasını,
Sürekli rüzgârlarda sapma oluşmasını,
30° ve 60° enlemleri üzerinde dinamik kökenli basınçlar oluşmasını sağlar.
3) Dünya üzerindeki bir yer gün içinde güneş ışınlarını farklı açılarla alır. Yerel saat farkları
oluşur. Dünya'nın batıdan doğuya dönmesi ile Güneş önce doğuda görülür ve yine önce
doğuda batar.
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
DÜNYANIN YILLIK HAREKETİ VE SONUÇLARI
Dünya Güneş etrafındaki hareketini batıdan doğuya doğru olmak üzere 365 gün 6
saatte tamamlar. Buna YILLIK HAREKET denir. Dünyanın Güneş etrafındaki hareketi
sırasında izlediği yola YÖRÜNGE, yörüngenin oluşturduğu düzleme ise YÖRÜNGE
DÜZLEMİ denir.
Dünyanın yörüngesi elips şeklindedir. Güneş odak noktalarından birinde bulunur.
Dolayısıyla Dünya, Güneş etrafındaki sırasında Güneşe yaklaşır ve uzaklaşır. Dünyanın
Güneşe yaklaştığı noktaya (zamana) GÜNBERİ (PERİHEL), Güneşten uzaklaştığı noktaya
GÜNÖTE(AFEL) denir. Ancak Dünyanın Güneşe yaklaşması veya uzaklaşması farklı
mevsimlerin oluşmasında etkili değildir.
***SICAKLIĞIN FARKLI DAĞILIŞINDA ETKİLİ OLAN FAKTÖR; GÜNEŞ IŞINLARININ
YERYÜZÜNE DÜŞME AÇISIDIR. Örn; Güneş ışınları Temmuz ayında Kuzey Yarımküreye
büyük açıyla geldiği için sıcak, Ocak ayında küçük açıyla geldiği için soğuktur.
EKSEN EĞİKLİĞİ:
Yörünge Düzlemi ile Yer Ekseni arasında 66º33´’lık bir açı vardır.ekvator ile Yörünge
Düzlemi çakışmaz.
Aralarında 23º27´’lık bir açı vardır. İşte bu durum mevsimlerin oluşmasını sağlar.
*Yörünge Düzlemi ile Yer Ekseni dik açı yapsaydı (yani Yörünge Düzlemi Ekvator ile
çakışsaydı) ; MEVSİMLER OLUŞMAZDI. Çünkü bu durumda Güneş her zaman Ekvator’ dik
açıyla gelecekti. Ayrıca Aydınlanma Çemberi kutup noktalarından geçeceği için gecegündüz süreleri eşit olacaktı.(21 Mart,23Eylül,gibi)
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
AYDINLANMA ÇEMBERİ:
Dünya’nın aydınlık ve karanlık olan yüzeylerinin birbirinden ayrıldığı varsayılan sınıra
AYDINLANMA ÇEMBERİ denir. Aydınlanma Çemberi, kutup daireleri ile kutup noktaları
arasında yer değiştirmektedir.
Dünya’nın eksen eğikliği nedeniyle) **Bu durum gece-gündüz sürelerinin hem yıl
içinde hem de Ekvator’dan kutuplara gidildikçe uzayıp kısalmasına yol açmaktadır. **
gündüz süreleri Ekvator’dan kutuplara gidildikçe (enlem derecesi arttıkça) uzar. 0º
Ekvator’da 12 saat gece 12 saat gündüz, 66º33´ enlemlerinde 24 saat gece 24 saat gündüz,
90º enlemlerinde 186 gün gece 186 gün gündüz yaşanır.
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
21HAZİRAN DURUMU:
1) GÜNEŞ ışınları Yengeç Dönencesine dik açıyla gelir.
2) K.Y.K.’de en uzun gündüz, en kısa gece yaşanır.
3) Aydınlanma Çemberi kuzey kutup bölgesini aydınlıkta, güney kutup bölgesini
karanlıkta bırakacak şekilde kutup dairelerinden teğet geçer.
4) K.Y.K.’de yaz mevsimi başlangıcıdır.
5) Ekvator’dan kutup noktasına gidildikçe gündüz süresi uzar, gece süresi kısalır.
6)21 Hazirandan itibaren güneş ışınlarının Ekvator’a gelme açısı büyür. Bu nedenle 21
Haziran durumuna YAZ GÜN DÖNÜMÜ (SOLSTİS) adı verilir.
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
23 EYLÜL VE 21 MART DURUMU:
1)Güneş ışınları Ekvator’a dik gelir. Aydınlanma Çemberi kutup noktalarından geçer.
2) Gece-gündüz süreleri eşittir. Bu duruma EKİNOKS denir. K.Y.K.’de sonbahar
başlangıcı olduğu için 23 Eylüldeki ekinoksa SONBAHAR EKİNOKSU denir.
3) 21 Mart tarihi ise K.Y.K.’de ilkbahar başlangıcı olduğu için İLKBAHAR EKİNOKSU
denir.
21 ARALIK DURUMU:
1) Güneş ışınları Oğlak Dönencesi’ne dik açıyla gelir.
2) K.Y.K.’de en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
3) Aydınlanma Çemberi kuzey kutup bölgesini karanlıkta, güney kutup bölgesini
aydınlıkta bırakacak şekilde kutup dairelerinden teğet geçer.
4) K.Y.K.’de kış mevsimi başlangıcıdır.
5) Ekvator’dan kutup noktasına gidildikçe gece süresi uzar, gündüz süresi kısalır.
6)K.Y.K.’de kış mevsimi olduğu için bu tarihe KIŞ GÜN DÖNÜMÜ denir.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
*** EKSEN EĞİKLİĞİ ARTSAYDI (30º OLSAYDI):
1) Yer Ekseni ile Yörünge Düzlemi arasındaki açı azalırdı.
2) Dönenceler 30º enleminden geçerdi.
60º
3) Ekvator ile Ekliptik (yörünge düzlemi) arasındaki açı artardı.
4) Kutup Dairesi 60º enleminden geçerdi.
5) Tropikal kuşak genişler, orta kuşak daralırdı.
0ºEkvator
6) Kutup kuşağı genişlerdi.
7) Ekvator bu günkünden daha soğuk olurdu.
8) Orta kuşakta yıllık sıcaklık farkı artardı.
9) Türkiye’de yazlar daha sıcak, kışlar daha soğuk olurdu.
10) Gece-gündüz süreleri arasındaki fark artardı.
11) Aydınlanma Çemberi 60º ile 90ºarasında yer değiştirirdi.
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
***EKSEN EĞİKLİĞİ AZALSAYDI (15º OLSAYDI):
1) Yer Ekseni ile Ekliptik arasındaki açı artardı.
2) Dönenceler 15º enleminden geçerdi.
3) Ekvator ile Ekliptik (yörünge düzlemi) arasındaki açı azalırdı.
4) Kutup Dairesi 75º enleminden geçerdi.
5) Tropikal kuşak daralır, orta kuşak genişlerdi.
6) Kutup kuşağı daralırdı.
7) Güneş ışınlarının dik gelebileceği alan daralırdı.
8) Ekvator bu günkünden daha sıcak olurdu.
9) Orta kuşakta yıllık sıcaklık farkı azalırdı.
10) Türkiye’de yazlar şimdikinden daha serin , kışlar daha ılık olurdu.
11) Gece-gündüz süreleri arasındaki fark azalırdı.
12) Aydınlanma Çemberi 75º ile 90ºarasında yer değiştirirdi.
DÜNYA’NIN EKSENİ EĞİK OLMASAYDI(EKVATOR’LA DİK AÇI
YAPSAYDI :
1- Güneş ışınları yıl boyunca Ekvator’a dik gelirdi.
2- Mevsimler oluşmazdı. Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın güneş ışınlarını
aldığı açıya göre sıcaklık koşulları değişmezdi.
3- Güneş ışınları kutup noktalarından sürekli teğet geçerdi. Sürekli alacakaranlık
yaşanırdı.
4- Dünya’nın her yerinde 12 saat gece ve gündüz yaşanırdı.
5- Dönenceler ve kutup daireleri oluşmazdı.
6Sıcaklık Ekvator’dan kutuplara doğru düzenli olarak azalırdı.
7- Matematik iklim kuşakları ortadan kalkardı.
EKSEN EĞİKLİĞİ İLE YÖRÜNGE HAREKETİ BİRLİKTE
İNCELENDİĞİNDE ŞU ORTAK SONUÇLAR ORTAYA ÇIKAR:
1234-
Dünya’nın Güneş karşısındaki konumu yıl boyunca değişir.
Dönencelerin sınırları belirlenir.
Kutup dairelerinin sınırları belirlenir.
Matematik iklim kuşakları oluşur. Matematik iklim kuşaklarının sınırları, Güneş
ışınlarının geliş açısı dikkate alınarak belirlenmiştir.
5- Güneş ışınları dönenceler üzerine yılda iki kez dik gelir. Ancak eksen eğikliği
nedeniyle dönenceler dışına hiçbir zaman dik açıyla gelmez.
6- Aydınlanma çemberi yıl boyunca kutup daireleri ile kutup noktaları arasında yer
değiştirir.
7- Mevsimler oluşur. En belirgin olarak ORTA KUŞAK’TA yaşanır.
8- Her iki yarım kürede aynı anda farklı mevsimler yaşanır.
9- Kutup daireleri ile kutup noktaları arasında gece ve gündüz süreleri 24 saat ve
daha fazla olabilir. Kutup noktalarında ise 6 ay gece 6 ay gündüz yaşanır.
10- Yıl boyunca gece ve gündüz sürelerinin uzayıp kısalmasına yol açar. 21 Mart -23
Eylül arasında K.Y.K.’de gündüzler uzun, geceler kısadır. 23 Eylül- 21 Mart tarihleri
arasında geceler uzun gündüzler kısadır.
11- Güneş ışınlarının herhangi bir noktaya yıl boyunca her gün aynı saatte farklı
açılarla gelmesine neden olur. Bu da sıcaklığın sürekli değişmesine neden olur.
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0