etik kültürün geliştirilmesi ve şeffaflık
advertisement
1 Ahmet SANDAL İç Denetçi & Etik Eğiticisi 28.08.2012 Erzurum Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü 2 1. BÖLÜM: TANIM VE AÇIKLAMALAR ▫ TARİHSEL VE FELSEFİ BAKIŞ ▫ ETİĞE İLİŞKİN KAVRAMLARIN TANIM VE AÇIKLAMASI ▫ KAMU YÖNETİMİ VE ETİK 3 Giriş: • Etik yönetim kurmak ve uygulamak, tarihsel, güncel ve küresel bir meseledir. • Tarihlerden beri insanoğlunun çözemediği en büyük beş problem varsa, bu ilk beşe girecek bir meseledir. • Etik yönetimi, adil ve erdemli bir yönetimi kurmak ve uygulamak her dönemde en gerekli ihtiyaçtır. • Bu mesele, sırf bir Ülkeye ya da yerele de ait bir mesele değildir. Küresel bir meseledir. • Etik yönetimi konuşmak, söylem değil, daha çok uygulamayı/pratiği konuşmak, çözümler üretmek demektir. • “Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz.” 4 TANIMLAMA • Etik kavramı Yunanca “ethos’’ sözcüğünden gelmektedir. Ethos, huy, karakter, alışkanlık gibi anlamlar taşımaktadır. Etik aynı zamanda bir bilim dalıdır. • Etik: İnsanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan ilke ve kuralları, doğru yanlış ya da iyi-kötü gibi değer ve kavramları araştıran bir felsefe disiplinidir. • Etik ve Ahlak İlişkisi: Ahlak, Arapçadan gelen bir kelimedir. Ahlak, huy, adet, alışkanlık, yaradılış, insanın ruhsal-zihinsel-manevi halleri anlamındadır. İngilizce’de moral, morality ahlak anlamında kullanılır. • Ahlak: “Bir toplum içinde kişilerin benimsedikleri, uymak zorunda bulundukları davranış biçimleri ve kuralları’’ veya “iyi nitelikler, güzel huylar’’ olarak tanımlanabilir. 5 • Etik ve ahlak çoğu kez birbirlerinin yerine ve dönüşümlü olarak kullanılabilen bir kavramlardandır. Ancak, toplumumuzda ahlak kelimesi daha ağır ve ciddi bir anlama sahipken etik kelimesi biraz hafif kalmaktadır. Mesela bir kamu görevlisine, “bu yaptığın ahlaksızlık” derseniz, çok ciddi tepki alırsınız. Aynı kamu görevlisine “bu yaptığın etik dışıdır” derseniz aynı oranda ciddi tepki almazsınız. • Yukarıdaki bu farkların yanında, bu iki kavram arasında, şöyle bir fark da belirtilebilir. Ahlak olgusal ve tarihsel olarak yaşanan bir şey olmasına karşılık etik, bu olgunun kendisine yönelik araştırmadır. • Bu tanımlamalar itibariyle, etik ve ahlak arasında farklar olmasına rağmen birbirinin yerine kullanılması mümkün olan kavram ve kelimelerdir. 6 TARİHSEL BAKIŞ • İnsanların toplu olarak yaşamaya başladığı ve bir otorite tarafından yönetilmeye başlandığı ilk çağlardan itibaren erdemli ve ahlaklı bir yönetim oluşturma kaygısı devamlı var olmuştur. Bunun ana nedeni, kamu kaynaklarının suistimal edilmesi, yolsuzluk ve usulsüzlüklerin her devirde her zaman en ciddi ve en önemli sorun olarak gündemde hep yer almasıdır. • Kamu Yönetiminde etik bir yapı oluşturma ve Devlette etik ilkeleri hakim kılma çabaları çok çok eskilere dayanır. Bu husus bir çok filozofun tarihlerden beri ilgi ve çalışma alanı olmuştur. • Eski Yunan Filozoflarından Eflatun’un Devlet kavramı ve Erdemli Şehir kurgusu etik literatüründe önemli yer tutar. • Eflatun, Devletlere ait dört ana erdemden bahseder. • Bunlar; akıl, güç/cesaret, duygusal akıl, adalet kavramlarıdır. Bunlar arasında adalet en üstün erdem olup diğerlerini de içine alır. Aynı zamanda birey de “adil” olmak zorundadır. • Eflatun, Sosyal ve Bireysel “İyi”yi Tanımlamıştır. 7 • Selçuklu ve Osmanlılarda Ahlak kanunu (adalet), Divan-ı mezalim, adaletname gibi kavramlar da etik açısından mühim yer tutar. • Siyasetname Büyük Selçuklu Devleti’nin Veziri Nizam’ül Mülk tarafından yazılmış çok önemli bir eserdir. (Siyasetname Devlet Yönetimi demektir) • Osmanlı Devleti’ne Divan, Enderun, Mecelle gibi kavramlar Devlet yönetiminde düzen ve intizam sağlamak için geliştirilmişlerdir. (Mecelle 1868-1878 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından derlenen devlet ve topluma ait kurallar bütünüdür) • Bütün bu çaba ve çalışmalarda asıl maksat adaleti gerçekleştirmektir. • Tüm bu çaba ve çalışmalar, Devletleri adaletsizlik ve kötü yönetimden gelecek tehlikelere karşı ayakta ve diri tutmak için çabalardır bunlar. • Bu çabalarda tarihten beri ilim adamlarına başvurulmuş ve bir yöntem, bir yönetim modeli oluşturmaları istenmiştir. • Etik Konusu Ülkemiz için güncel ve önemli bir konudur. • Ülkemizde kamu görevlilerinin uymaları gereken etik davranış ilke ve kuralları 2004 yılına kadar olan dönemde çeşitli kanun ve yönetmelikler içerisinde dolaylı bir şekilde mevcut iken, 2004 yılından sonra, doğrudan ve kapsamlı bir şekilde ayrı bir mevzuat içerisinde toplanmıştır. Bu mevzuat 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun ve bu Kanuna dayanılarak çıkartılan Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliktir. • Bu gelişmelerden sonra Kamu Yönetiminde Etik Yapılanma alanında gelişmeler sağlanmıştır. Kamu kurum ve kuruluşlarında Etik Komisyonları oluşturulmuştur. 8 9 ETİK İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR • 1) Etik Davranış Nedir? Kamu yönetiminde etik davranış, “bir kamu görevlisinin görevini yaparken kamu yararını kendi kişisel çıkarlarının daima önünde tutması, yaptığı görevle ilgili olarak kendisini başkalarına bağımlı kılacak (parasal ve başka çıkarsal ilişkilerle) bağlantılara girmemesi, tarafsız olması, hesap verebilirlik, şeffaflık, açıklık ve dürüstlük ilkelerine bağlı kalması, iyi davranış kalıplarını yaygınlaştırması” şeklinde tanımlanabilir. • Daha kısa bir ifadeyle kamu yönetiminde etik davranış, toplum için “dürüst, adil, sağlıklı olan ve demokratik devletin yasallığını geliştiren ve koruyan davranışlardır. • 2) Etik Davranış İlke ve Kuralları Nelerdir? • Adalet • Devlete Sadakat • Tarafsızlık • Dürüstlük • Nezaket • Saygı • Güven • Hizmet Bilinci • Güler yüzlülük • Yardımseverlik 10 • 3) Yolsuzluk Nedir? • Dünya Bankası tarafından kullanılan en yaygın ve basit yolsuzluk tanımına göre, yolsuzluk “kamu gücünün özel çıkarlar amacıyla kötüye kullanılmasıdır.” • Yolsuzluk kişisel yararlar uğruna kamu yararının gözardı edilmesidir. • Yolsuzluk, kamusal yetki ve görevlerin hukuk kurallarına ve sosyal norm ve değerlere aykırı olarak özel çıkarlar için kullanılmasıdır. Yolsuzluk, bir kamu görevlisine emanet edilen yetki ve görevlerin kişisel maksatlar için kullanılmasıdır. Bu yönüyle her yolsuzluk aslında “emanete hıyanetliktir”. Yolsuzluk, kişisel çıkar için işlenir. “Yolsuzluk, bir kamu görevlisinin kendi huzur ve refahı için toplumun huzur ve refahını feda etmesidir.” • Kamu yararı ve kişisel yarar etik konusunda kilit bir role sahiptir. • Bu tanımlar yolsuzluğun kamu sektöründeki görünümünü açıklar. Yolsuzluk özel sektörde de görülmektedir. Kamu ve özel sektörde yolsuzluk • Yolsuzluk tanımı, uluslararası sözleşme niteliğindeki belgelerden sadece 4 Ocak 1999 tarihli Avrupa Konseyi Yolsuzlukla Mücadele Özel Hukuk Sözleşmesinin 2 nci maddesinde yer almaktadır. • Anılan sözleşmenin amacı açısından yolsuzluk; "...doğrudan doğruya ya da dolaylı yollardan rüşvet ve yasadışı bir menfaat temin eden kişinin yürüttüğü görevlerin veya gerekli davranışların yasalara uygun bir şekilde yerine getirilmesinde sapmalara yol açan rüşvet veya başka her türlü yasadışı menfaatin talep edilmesi, teklif edilmesi, verilmesi ya da kabul edilmesi" anlamına gelmektedir. • Yolsuzluk her ne kadar kamu sektörü ile özdeşleşen bir olgu olsa da yolsuzluğun özel sektör faaliyetlerinde de görülmektedir. İhale ve işe alma süreçleri başta olmak üzere yolsuzluk özel sektörde de gözlemlenen bir olgudur. • Yolsuzluğun tanımı konusunda gelinen en son aşama, özel sektörü de kapsayacak şekilde şöyle ifade edilmektedir; "Emanet edilmiş yetkinin, kamusal ve özel çıkarları zedeleyecek şekilde her türlü kötüye kullanımı" . Yolsuzluğun Temel Unsurları • Bir yolsuzluk eylemi ya da ilişkisinde dört esas unsur bulunmaktadır: 1-Ortak yetkiyle donatılmış kişi ya da kişiler, 2- Kişi ya da grubun karar alma gücünü veya ortak yetkilerini düzenleyen • mevcut kurallar, 3- Kuralların kişi ya da grup tarafından ihlal edilmesi ve 4- kuralların ihlal edilmesi sonucunda kişi ya da gruba çıkar sağlanırken ortak değerlere zarar verilmesi. • Yolsuzlukla mücadele için gerçekleştirilen çalışmalarda maksat: Önleyici, Yaptırımsal ve Toplumsal farkındalığın artırılmasına yönelik tedbirler ile yolsuzluğu besleyen faktörlerin ortadan kaldırılması ve yolsuzluk fiilleri ile etkin mücadele. 13 • Uygulamada neler yapılabilir? Türkiye’de Saydamlığın Artırılması ve Kamuda Etkin Yönetimin Geliştirilmesi en önemli gelişme olabilir. • Yolsuzlukla mücadelede: 1. Önleyici Tedbirler: Yolsuzluğa yol açan faktörlerin ortadan kaldırılmasına ilişkin tedbirler: Adil ve dengeli ücret dağılımı. Yeterli bir ücret sistemi ile “Kamu görevlisi Devletin vermediği hakkı kendim aldım”, yanlış mantığına düşürülmemelidir. Buna rağmen yeterli ücret ile yetmez. Açgözü doyurmak zordur. İnsanın maddi ve manevi yönden bir bütün olarak geliştirilmesi gerekir. 2.Etkili Yaptırımlar:Yolsuzluk Yapanların tespit edilmesi ve cezalandırılmasına ilişkin tedbirler. Yolsuzluk yapan yaptığının yanına kâr kalmayacağını bilmesi için adil bir sistem kurulmalıdır. 3.Tüm toplumdaki kişilerin bu hususta bilinçlendirilmesi: Yolsuzluk ve yolsuzluğun olumsuz etkileri konularındaki bilincin artırılmasına yönelik tedbirler gerekir. Yolsuzluk yapanlar toplumsal destek bulmamalıdır. 4.Alan çalışmaları: Hizmetiçi eğitimler, konferanslar, araştırmalar vb. gibi etkinlikler. 14 Yolsuzlukları ve yozlaşmaları önleme noktasında güçlükler yaşanmaktadır. Yolsuzluk ve yozlaşmayı önlemekle görevli yetkililer, bir rüşvet çarkı karşısında, adeta Donkişot'çasına zor durumda kalmaktadır. Neden? Rüşvet çarkı! Donkişot Denetçi! Yönetim ve Denetim mekanizmaları yolsuzluk ve yozlaşmaları önleme noktasında yetersizdir. Denetim mekanizmaları yolsuzluklar ortaya çıktıktan sonra onu tespit etmeye ve cezalandırmaya yöneliktir. Minareyi çalan kılıfını hazırladığı için denetim elemanları çoğunlukla boşa kürek çekmektedir. Ya da çoğunlukla Donkişotluk yapmaktadır. Önemli olan yolsuzluğu ortaya çıkmadan önlemeye yönelik bir araç geliştirmektir. Bunu “ETİK YÖNETİM” ile sağlamak mümkündür. 15 4) Kamu Yararı ve Kişisel Yarar Nedir: Kamu Yararı: Vatandaşların huzur ve refahı için gerçekleştirilen çalışmalar ve bu çalışmalar sonucunda elde edilen faydadır. Kamu yararı, toplam kalite, toplam fayda, hukukun üstünlüğü, adaletli yönetim birbirine yakın kavramlardır. Kişisel Yarar: Kamu yararının zıttıdır. Kişiye yönelik özel fayda ve menfeattir. 16 • 5) Çıkar Çatışması Nedir? • Etik mevzuatında etik dışı davranış olarak görülen ve gerekli şekilde tedbir alınmadığında, usulsüzlüğe, yolsuzluğa kapı aralayan bir kavram da çıkar çatışmasıdır. • Çıkar çatışması durumunda, kişisel menfaat ile kamu menfaati karşı karşıya gelmektedir. İki menfaat çakışmaktadır. Kamu görevlileri, çıkar çatışmasında şahsi sorumluluğa sahiptir ve çıkar çatışmasının doğabileceği durumu genellikle şahsen bilen kişiler oldukları için, herhangi bir potansiyel ya da gerçek çıkar çatışması konusunda dikkatli davranmak zorundadır. 17 • Çıkar çatışmasından kaçınmak için gerekli adımları atar, çıkar çatışmasının farkına varır varmaz durumu üstlerine bildirir ve çıkar çatışması kapsamına giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar. • • (Çıkar çatışması da neticede bir etik ikilemdir) • Konuya ilişkin örnek vermek gerekirse, • Bir kamu idaresinde görev yapan bir ihale komisyonu üyesinin bir arkadaşının da teklif verdiği bir ihalede görev almasına disiplin mevzuatı açısından herhangi bir engel yoktur, ancak etik açıdan engel bulunmaktadır. • Bu nedenle, ilgili kamu görevlisi o ihaleden çekilmek zorundadır. Bu durum, etik mevzuatında “çıkar çatışması” olarak tanımlanmaktadır ve çok önemli görülmektedir. 18 • 6) Etik İkilem Nedir? • Etik ikilem, iki veya daha fazla yarışan değerin çatışma halinde olmasıdır. Eğer, çatışan bu değerlerden birisi korunursa, diğeri korunamamaktadır ya da bir veya daha fazlasını koruyabilmek için, diğerlerini göz ardı etmek zorunluluğu bulunmaktadır. • Kamu’daki etik bilgi ve kültürünün esasta üç ana maksadı vardır. • Birinci maksat kamu görevlilerinin duygu ve düşüncelerine kamu görevinin bir emanet olduğu fikrini yerleştirmek. • Kamu hizmetleri, vatandaşların vergileriyle yerine getirilmektedir. Vatandaşlar, düşük maliyetli ve kaliteli hizmet alma beklentisiyle vergilerini kamu görevlilerine emanet etmektedir. • Bu anlamda kamu hizmeti bir “emanet”tir. Kamu görevlileri, bu emanetin bilincinde olarak, kamu hizmetlerini etkin, verimli ve dürüst bir şekilde yürütmeli; görevlerini yerine getirirken ve takdir yetkilerini kullanırken mesleki etik ilke ve standartlara bağlı kalmalıdır. • İkincisi yolsuzluk ve yozlaşmaları önlemektir. • Üçüncüsü, etik ikilemi önlemektir. 19 • Kamu görevlileri, karar verirken ya da bir eylemde bulunurken ikilemde kalabilmekte ve bazen karar vermekte zorluklar yaşayabilmektedir. • Böyle durumlarda yetkilerin ve kaynakların adil, tarafsız, dürüst ve tutarlı bir biçimde nasıl kullanılacağı sorunu ortaya çıkmaktadır. • Bazı durumlarda, yasalar ve diğer hukuki düzenlemeler, bir kurumda ortaya çıkan ahlak dışı davranışların tanımlanmasında yetersiz kalabilmektedir. Böylesi yasal boşlukların bulunduğu “gri alanlar”da, karşılaşılan ikilemlerin çözümünde kamu görevlilerine yardımcı olacak etik ilke ve standartlar, en az yasalar kadar önemlidir. • Yasa ile ahlakın birbiriyle örtüşmesi gerekmektedir; ancak ahlaki olan bir şey her zaman yasal değildir, yasal olan bir şey de her zaman ahlaki olmayabilir. (Mesela zengin ve fakir herkesten alınan Katma Değer Vergisi yasaldır. Ancak etik midir? Bunu tartışmak gerek. Fakirlerin zor şartlarda vergi vermeye zorlanması etik midir? Bunun gibi başka örnekler de verilebilir.) • Kamu görevlileri, etik ikilem içeren durumlarda, vicdanlarının sesini dinlemeli, problemlere tarafsız, adil ve dikkatli bir şekilde yaklaşmalıdır. 20 • Kamu görevlilerinin günlük hayatlarında sıklıkla karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri pek çok etik ikilem bulunmaktadır. • Bunları 4 grupta ele almak mümkündür: • 1. Kamu görevlilerinin karşılaştıkları birinci ikilem türü, önlerindeki seçeneklerin hiç birisinin tam manasıyla tatmin edici olmadığı, onların içinden en az kötü ya da diğerlerine göre daha iyi olan seçeneğin belirlenmesi durumudur. • Örnek: • Yıkılan bir köprünün yenisinin yapılması için acılan ihalede, ihaleye • katılmak üzere başvuran firmaların hiç birisi, tam anlamıyla yeterli şartları taşımamaktadır. Ancak, yeni bir ihalenin açılması için gerekli zaman yoktur ve kararın bir an önce verilmesi gerekmektedir. Bu durumda, kamu görevlisi, yeterli şartları taşımayan firmalar içinde, diğerlerine göre en iyisini seçmek durumundadır. • 2. İkinci ikilem türü, seçeneklerin birden fazlasının ya da tamamının kendi başına iyi olduğu ve birisinin seçilmesi durumunda diğerinden vazgeçilmesinin gerektiği bir durumdur. Burada kamu görevlisi, “en iyi”ler arasında bir secim yapmak durumundadır. 21 • Örnek • Bir kamu görevine atamada, aynı okuldan ve aynı diploma derecesiyle mezun olan, yapılan sınavlarda da aynı performansı gosteren iki aday arasından birisinin tercih edilmesi, böyle zor bir secimi gerektirmektedir. • 3. Üçüncü ikilem turu, farklı kişi ve gruplar üzerinde farklı etki ve sonuçlar doğurması muhtemel bir kararın verilmesidir. Burada en fazla kişiyi memnun edecek bir kararın verilmesi gerekmektedir. • Örnek • Bir kamu arazisinin, özel sektöre yatırımı teşvik amacıyla bedelsiz olarak tahsis edilmesi, bazı yerel topluluk üyelerini cevre kirliliği acısından rahatsız edebilecek, bazılarına da yeni iş imkanları temin edebilecektir. Bazıları kararı ekonomik gelişme yönünde olumlu olarak değerlendirirken, bazıları ise yolsuzluk olarak nitelendirebilecektir. • 4. Kamu görevlilerinin karşılaşabilecekleri son ikilem turu, verecekleri kararın muhtemel sonucundan, kendilerinin ya da yakınlarının olumlu ya da olumsuz ve/veya dolaylı ya da dolaysız etkilenmeleri durumudur. Böyle bir durumda, “çıkar çatışması” söz konusu olmaktadır. • Yani, karar alıcının bireysel çıkarları ile genel anlamda kamu çıkarı çelişmektedir. Bir kimsenin, kendi çıkarı aleyhine bir karar verebilmesi son derece güçtür. Böyle durumlarda, ilke olarak, karardan olumlu ya da olumsuz ve/veya dolaylı ya da dolaysız olarak etkilenebilecek kamu görevlilerinin, karar verme sürecine katılmamaları gerekmektedir. 22 • Örnek • Bir yöneticinin, amcasının arsasının da bulunduğu bir yerin kamulaştırılmasına karar verecek bir kurulun içinde yer alması. • Netice olarak Etik İkilem kavramı etik uygulamalarında büyük önem taşımaktadır. • Özetle Etik İkilem: Kişisel yarar ile kamu yararının çatışma halinde olmasıdır. Eğer, çatışan bu değerlerden birisi korunursa, diğeri korunamamaktadır. • Kamu görevlisi kamu yararı ile kişisel yarar noktasında ikileme düştüğü zaman etik ilke ve değerlere başvurmalıdır. 23 ETİK VE HUKUK İLİŞKİSİ • Etik ve hukuk arasındaki farklar: • a) Hukuk akıllara hitap eder, etik ise vicdanlara hitap eder. • b) Hukukta yaptırım maddidir, etikte ise yaptırımlar manevidir. • c)Hukuk kuralları kanunlarda ve diğer mevzuatta yazılıdır. Etik kuralları ise vicdanlarda yazılıdır. • d)Hukukun amacı adaleti gerçekleştirmektir. Buna karşın etiğin amacı “iyi”yi gerçekleştirmek ya da iyiye ve doğruya ulaşmaktır. • e)Hukuk kuralları devlet tarafından oluşturulur. Etik kuralları ise devletin yanı sıra diğer kurum ve kuruluşlarca da oluşturulabilir. • Etik hukuku da kapsar. Her yasa dışı davranış aynı zamanda etik dışı davranıştır. Ancak, her etik dışı davranış aynı zamanda yasa dışı davranış demek değildir. 24 • Hukuk varken, etiğe ne ihtiyaç var? İşte temel soru bu. • a) Her hususu yasalarla değil de akıl ve vicdanlarla çözmek için etik ilke ve kurallar gereklidir. b) Dünya ülkelerinin çoğunda, özellikle, 1970’li yılların sonlarından itibaren “yolsuzluk”, “yozlaşma”, “kişisel çıkarların kamu yararından üstün tutulması” ve benzeri etik dışı davranışların yaygınlaştığı bilinen bir gerçektir. • • • Yolsuzluk ve usulsüzlükler yalnızca kamu yönetiminde bir sorun değildir. Özel sektörde de bu sorun mevcuttur. Etik ilke ve değerler özel sektörde de geçerlidir. Halkın Devlete ve kamu bürokrasisine olan güveninin sarsılması ve kamu yönetiminin saygınlığının kaybolması gibi olumsuz gelişmeler karşısında, halkın Devlete olan güvenini yeniden tesis ederek kamu yönetiminin saygınlığını korumak yalnızca bazı Ülkelere has yerel bir sorun değil “küresel bir sorundur.” Bu küresel soruna tepki olarak, etik davranış ilkelerini belirlemek ve bunlara uyulmasını denetleyecek kurumsal yapılar oluşturmak, yani kısaca “Etik Altyapı” kurmak konusunda uluslararası bir trend oluşmuştur. Bu çerçevede “Kamu Yönetimi Etiği” oluşmaya başlamış ve bilimsel bir disiplin halinde gelişmiştir. 25 MESLEKÎ ETİK VE KAMU YÖNETİMİ ETİĞİ • Bir kamu kuruluşunda yapılan işlerin bütün yönlerine nüfuz eden etik duyarlık ve bilinç oluşturmaya yönelik olarak kamu yöneticilerinin yaptığı sistemli ve tutarlı eylemlerin tümüne “etik yönetimi” adı verilir. • Kamu yönetimi etiğini, kamu çalışanının her türlü davranışını yasalara, etik kodlara ve çeşitli kurallara göre yapması veya kamu görevlilerinin görev alanları ile ilgili her türlü eylemi, yasa ve bireysel ahlaki değerleri bir potada eriterek yapması olarak tanımlamak mümkündür. • Kamu Yönetiminde Etik Hiyerarşisi • Bireysel Etik: Kamu görevlisinin kendi öznel geçmişi tarafından biçimlendirilen etik davranış kalıplarıdır. • Mesleki Etik: Kamu görevlisinin görevini yaparken, mesleğin gerektirdiği normlar çerçevesinde davranmasıdır. • Örgütsel Etik: Kamu görevlilerinin eylemlerini örgütsel amacın gerçekleşmesi doğrultusunda belirlenmiş bulunan kurallara göre yapmasıdır. • Toplumsal Etik: Kamu görevlilerinin bir taraftan bireyi koruyan tutum ve davranışlar sergilemesi diğer yandan ise toplumun bir bütün olarak gelişmesine katkı sağlayacak biçimde davranmalarıdır. 26 Etik Yönetim ve Emanet Kavramı: Kamu Görevleri Bir Emanettir. Kamu Görevlileri Geçicidir. Asıl Olan Kamu Görevlileri Değil Kamunun Hizmet Verdiği Vatandaşlardır. Çünkü, kamu hizmetleri, vatandaşların vergileriyle yerine getirilmektedir. Kamu görevi bir emanettir. İşin sahibi vatandaşlardır. Kamu görevlileri, kamu yararı için çalıştığının bilincinde olmalı ve kamu görevinin asli sahibinin vatandaşlar olduğunu tüm çalışmaları boyunca aklından çıkarmamalıdır. Bu şekilde çalışan bir kamu görevlisi etik yönetime dahildir. 27 KAMU YÖNETİMİNDE ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR VE NEDENLERİ • Kamu Yönetiminde Etik Dışı Davranışlar • • • • • • • • • • • • • Ayrımcılık Kayırma Rüşvet Yolsuzluk Usulsüzlük İstismar, sömürü İhmal, savsaklama İşe siyaset karıştırma Psikolojik yıldırma ve baskılar (mobbing) Hakaret ve küfür Yetkinin kötüye kullanımı Dedikodu Zimmet 28 KAMU YÖNETİMİNDE ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR VE NEDENLERİ • Kamu Yönetiminde Etik Dışı Davranışların Nedenleri • • • • • • • • • Hırs Bilgisizlik Disiplinsizlik Denetim Eksikliği Yetersiz Eğitim İdeolojik Etkiler Psikiyatrik Bozuklular Kamu yönetiminde görülen bu olumsuzlukları gidermenin yolu etik yönetimi kurmak ve kamu yönetimi etiğini gerçekleştirmektir. 29 ETİK ALT YAPININ SEKİZ UNSURU • Bunlar; • • • • • • • • 1- Adaletli bir yönetim 2- Maddi ve manevi yönden güçlü bir toplum 3- Sağlam eğitim ve kültür kurumları 4- Kamu görevlileri için uygun çalışma şartları 5-Kamu görevlilerine adil ve yeterli ücret sağlanması 6- Etkin hesap sorma mekanizmaları 7- Kamu görevlilerini denetleyen etkin bir sivil toplum ve medya 8-Etik konularda eş güdüm sağlayan kuruluşların varlığı • Bu temel üzerine kamu görevlileri etik davranış ilkeleri inşa edilmelidir. 30 • • Önce adalet. Adaletin olmadığı yerde, ne hayır ne de huzur vardır. • • Adaletsizlik beraberinde yolsuzluk, yozlaşma ve yoksulluk getirir. Bunlar da Devletleri batırır. (Devletleri 3 Y batırır. Bu üç Y, Yolsuzluk, Yozlaşma ve Yoksulluktur.) • • Bu nedenle “Adalet mülkün yani Devletin temelidir” denilmiştir. Bu temel olmazsa, ne olur mülk yani Devlet yıkılır. • • Sözün Özü:Etik yönetim adil ve ehil yönetim demektir. • • Etik yönetim herkesin lehinedir. • Başbakanlık Etik Kurulunun misyon sözü: “Daha iyi bir gelecek için etik yönetim şarttır.” 31 Kamu Yönetiminde etik davranış ilkelerini yerleştirme ve uygulamasını sağlamada 3 ana yöntem vardır. 1.Yöntem: Önleyici tedbirlere yönelik yöntemler (Yasa ve yönetmelik çıkarma, kurum ve kuruluş oluşturma vb gibi çalışmalar) 2.Yöntem: Yaptırım uygulamaya yönelik yöntemler (Yolsuzluk ve usulsüzlük yapanları , etik dışı davranışlarda bulunanları cezalandırma vb gibi yaptırımlar) 3.Yöntem: Etik konusunda bilinç oluşturmaya yönelik yöntemler (Eğitim çalışmaları, hizmet içi eğitimde etik konusunu öne çıkarma vb gibi etkinlikler) 32 2. BÖLÜM: MEVZUAT VE KURUMSAL YAPI ▫ KAMU GÖREVLİLERİ ETİK MEVZUATI ▫ KAMU GÖREVLİLERİ ETİK KURULU ▫ KAMU GÖREVLİLERİ ETİK DAVRANIŞ İLKELERİ 33 TÜRK KAMU YÖNETİMİNDE ETİK ALTYAPISI • Anayasa’nın 10’uncu (Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.), 129’uncu (Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sadık kalarak faaliyette bulunmakla yükümlüdürler.) ve 137’nci (Kamu hizmetlerinde herhangi bir sıfat ve suretle çalışmakta olan kimse, üstünden aldığı emri, yönetmelik, tüzük, kanun veya Anayasa hükümlerine aykırı görürse, yerine getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Ancak, üstü emrinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz. Konusu suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz.) maddeleri. • 657 Sayılı “Devlet Memurları Kanunu” • 5237 Sayılı “Türk Ceza Kanunu” • 2531 Sayılı “Kamu Görevlerinden Ayrılanların Yapamayacakları İşlere Dair Kanun” • 1156 “Sayılı Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatını İhbar Edenlere İkramiye İtasına Dair Kanun” 34 • 3628 Sayılı “Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu” • 4982 Sayılı “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu” • 5176 Sayılı “Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun” • Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik • 5018 sayılı “Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu” • 2007 tarihli “Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği” • Türkiye’nin Taraf Olduğu Uluslararası Anlaşmalar 35 TÜRKİYE’DE KAMU YÖNETİMİ ETİĞİNİN KURULMASI VE YOLSUZLUKLA MÜCADELEDE YETKİLİ KURUMLAR • Yasama, yürütme ve yargı organları, doğrudan veya dolaylı olarak, yolsuzluk olayları ile mücadelede yetkili kılınmışlardır. Yolsuzlukla mücadelede denetim yol ve yöntemleri ile denetim kurumları genellikle birkaç grupta toplanabilir: • Yasama Denetimi ▫ TBMM denetimi ▫ TBMM Dilekçe Komisyonu ▫ İnsan Hakları İnceleme Komisyonu • Yönetsel Denetim ▫ Kurum İçerisinde Yapılan Denetimler ▫ Kurum Dışı Denetimler (İdari Vesayet Denetimi ve Uzman Denetim Kuruluşlarınca Yapılan Özel Denetim) • Yargısal Denetim ▫ Özel bir mahkeme mevcut değil ▫ Yolsuzluk ve etik davranış ihlalleri ilgili hukuki kovuşturma Yargıtay gibi anayasal yüksek mahkemeler ile adli, idari ve askeri mahkemelerce yürütülür 36 • Kamuoyu Denetimi ▫ Medya ▫ Sivil Toplum Kuruluşları • Ombudsman Denetimi ▫ TBMM’nde 14.06.2012 tarihinde kabul edilen 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile Ülkemizde Ombudsman denetiminin yolu açılmıştır. • Uluslararası Denetim ▫ AİHM • Kamu Görevlileri Etik Kurulu (KGEK) 37 İÇ KONTROL STANDARTLARI VE ETİK • 10.12.2003 tarihli Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile yeni Kamu Mali Yönetim Sistemi oluşturulmuş ve bu kapsamda etkin bir İç Kontrol sistemi amaçlanmıştır. • İç Kontrol Sisteminin oluşturulması çerçevesinde Maliye Bakanlığı tarafından 2005 yılında İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar Yönetmeliği, 2007 yılında Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği ve 2009 yılında Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum ve Eylem Planı Rehberi hazırlanmıştır. • Kamu İç Kontrol Standartları Tebliğinde Kamu İç Kontrol Standartları 5 ana standart altında 18 standart ve bu standartlar için 79 genel şart olarak öngörmüştür. • • • • • • • KAMU İÇ KONTROL STANDARTLARI 1- Kontrol Ortamı Standardları (4 Standart) Standart: 1. Etik Değerler ve Dürüstlük 2- Risk Değerlendirme Standartları (2 Standart) 3- Kontrol Faaliyetleri Standartları (6 Standart) 4- Bilgi ve İletişim Standartları (4 Standart) 5- İzleme Standartları (2 Standart) 38 • Standart: 1. Etik Değerler ve Dürüstlük • Personel davranışlarını belirleyen kuralların personel tarafından bilinmesi sağlanmalıdır. • Bu standart için gerekli genel şartlar: • 1.1. İç kontrol sistemi ve işleyişi yönetici ve personel tarafından sahiplenilmeli ve desteklenmelidir. • 1.2. İdarenin yöneticileri iç kontrol sisteminin uygulanmasında personele örnek olmalıdırlar. • 1.3. Etik kurallar bilinmeli ve tüm faaliyetlerde bu kurallara uyulmalıdır. • 1.4. Faaliyetlerde dürüstlük, saydamlık ve hesap verebilirlik sağlanmalıdır. • 1.5. İdarenin personeline ve hizmet verilenlere adil ve eşit davranılmalıdır. • 1.6. İdarenin faaliyetlerine ilişkin tüm bilgi ve belgeler doğru, tam ve güvenilir olmalıdır. 39 KAMU GÖREVLİLERİ ETİK KURULU (KGEK) • 2004 tarih ve 5176 sayılı Kanun ile Başbakanlık bünyesinde kurulan “Kamu Görevlileri Etik Kurulu”, Türk kamu yönetimi açısından etik altyapısının önemli bir kurumsal unsurunu oluşturmaktadır. • KGEK’nun Kurulmasını Gerektiren Başlıca Sebepler: ▫ Ülkemizde yaygın olarak yaşanan yolsuzluk olayları ve bunun sonucu olarak halkın kamu bürokrasisine olan güven kaybı, ▫ Kamu Yönetimi Etiğinde meydana gelen uluslar arası gelişme çerçevesinde BM, OECD, IMF, Dünya Bankası ve AB gibi bölgesel ve uluslararası örgütlerin etkileri. 40 KGEK ve KAMU GÖREVLİLERİ ETİK DAVRANIŞ İLKELERİ İLE BAŞVURU USUL VE ESASLARI • 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun • Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri İle Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik • Konuyla İlgili Başbakanlık ve KGEK Genelgeleri • Bu hususta yapılacak iş ve işlemler ile başvuru usul ve esasları yukarıdaki mevzuat dahilinde gerçekleşmektedir. 41 5176 SAYILI KAMU GÖREVLİLERİ ETİK KURULU KURULMASI VE BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASI HAKKINDA KANUN’UN AMACI –KAPSAMI • Bu Kanunun amacı, kamu görevlilerinin uymaları gereken saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme gibi etik davranış ilkeleri belirlemek ve uygulamayı gözetmek üzere Kamu Görevlileri Etik Kurulunun kuruluş, görev ve çalışma usul ve esaslarının belirlenmesidir. • Bu Kanun, genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri, döner sermayeli kuruluşlar, mahalli idareler ve bunların birlikleri, kamu tüzel kişiliğini haiz olarak kurul, üst kurul, kurum, enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan; yönetim ve denetim kurulu ile kurul, üst kurul başkan ve üyeleri dahil tüm personeli kapsar. • • Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Bakanlar Kurulu üyeleri, Türk Silahlı Kuvvetleri ve yargı mensupları ve üniversiteler hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmaz. • (Bu istisna hükmü kamuoyunda ve etik konusunda ilgilenen akademik ve yönetim çevrelerinde eleştirilmektedir. Bu istisna hükmünün bir kısmının kaldırılması beklenmektedir) 42 KAMU GÖREVLİLERİ ETİK KURULUNUN (KGEK) OLUŞUMU VE GÖREV VE YETKİLERİ • KGEK: • Başbakanlık bünyesinde kurulmuştur. • On bir üyeden oluşur. Üyeleri Bakanlar Kurulu seçer ve atar. • Üyelerin görev süresi dört yıldır. Süresi dolan üyeler Bakanlar Kurulunca yeniden seçilebilir. • Kurul Başkanın daveti üzerine, ayda dört defa, en az altı üye ile toplanır ve üye tam sayısının salt çoğunluğunun aynı yöndeki oyu ile karar verir. 43 • KGEK’NUN GÖREV VE YETKİLERİ • Kamu görevlilerinin görevlerini yürütürken uymaları gereken etik davranış ilkelerini hazırlayacağı yönetmeliklerle belirlemekle, • • Etik davranış ilkelerinin ihlâl edildiği iddiasıyla re'sen veya yapılacak başvurular üzerine gerekli inceleme ve araştırmayı yaparak sonucu ilgili makamlara bildirmekle, • Kamuda etik kültürünü yerleştirmek üzere çalışmalar yapmak veya yaptırmak ve bu konuda yapılacak çalışmalara destek olmakla • görevli ve yetkilidir. • Kurul, etik kültürün yerleştirilmesi ve geliştirilmesi konusunda her türlü çalışmayı yapar, yaptırır, araştırma, yayın, anket, kamuoyu yoklaması, bilimsel toplantılar ve benzeri etkinlikler düzenler, kamu görevlileri için eğitim programları hazırlar, koordine eder, yürütür veya bu konularda bakanlıklar, diğer kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, mahalli idareler ve konusunda uzman sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği yapabilir. 44 • Etik davranış ilkelerinin, kamu görevlilerine uygulanan temel, hazırlayıcı ve hizmet içi eğitim programlarında yer alması, kurum ve kuruluş yöneticilerince sağlanır. • Bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşları, Kurulun başvuru konusu ile ilgili olarak istediği bilgi ve belgeleri süresi içinde vermek zorundadırlar. Kurul, bu Yönetmelik kapsamındaki kuruluşlardan ve özel kuruluşlardan ilgili temsilcileri çağırıp bilgi alma yetkisine sahiptir. • Kurul, etik davranış ilkelerine aykırı davranış ve uygulamalar hakkında, resen veya yapılacak başvurular üzerine, gerekli inceleme ve araştırmayı yapmaya yetkilidir. • Kurul, etik ilkelere aykırı davranış ve uygulamalar hakkında yapacağı inceleme ve araştırmalara esas olmak üzere gerektiğinde yetkili makamlar kanalıyla kurum ve kuruluşlardan bilgi ve belge toplayabilir. Kendisinden bilgi istenen resmi ve özel kurum ve kuruluşlar istenen bilgi ve belgeleri belirlenen süre içinde Kurula vermekle yükümlüdürler. 45 • Kurul, ayrıca kurum ve kuruluşlarda etik davranış ilkelerinin yerleştirilmesi ve geliştirilmesi konusunda faaliyet, inceleme ve araştırma yapabilir. • Kurul, kurum ve kuruluşların, etik davranış ilkeleri konusunda uygulamada karşılaştıkları sorunlara yönelik olarak görüş bildirmeye yetkilidir. • Kamu Görevlileri Etik Kurulu mal bildirimlerini gerektiğinde inceleme yetkisine sahiptir. Mal bildirimlerindeki bilgilerin doğruluğunun kontrolü amacıyla ilgili kişi ve kuruluşlar (bankalar ve özel finans kurumları dahil) talep edilen bilgileri en geç otuz gün içinde Kurula vermekle yükümlüdürler. • Kamu Görevlileri Etik Kurulu, hediye alma yasağının kapsamını belirlemeye ve en az genel müdür veya eşiti seviyedeki üst düzey kamu görevlilerince alınan hediyelerin listesini gerektiğinde her takvim yılı sonunda bu görevlilerden istemeye yetkilidir. (Yönetmelikle Büyük Ölçüde Belirlemiştir.) 46 5176 SAYILI KANUNA GÖRE YAPILAN İNCELEMENİN DİĞER KOVUŞTURMALARLA İLİŞKİSİ • 5176 sayılı Kanuna göre yapılan inceleme ve araştırmalar, genel hükümlere göre ceza kovuşturmasına veya tâbi oldukları personel kanunları hükümlerine göre disiplin kovuşturmasına engel teşkil etmez. • Etik konusunda yapılan iş ve incelemeler bir disiplin iş ve işlemi değildir. Bu uygulamada sıkça sorulan bir sorudur. Bir hususta yapılan etik incelemesinde disiplin hükümleri ayrıca gündeme gelebilmektedir. Her ikisi de birbirinden farklıdır. 47 KGEK’NA BAŞVURU • 5176 sayılı Kanun kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşlarında etik davranış ilkelerine aykırı uygulamalar bulunduğu iddiasıyla, en az genel müdür veya eşiti seviyedeki kamu görevlileri hakkında Kurula başvurulabilir. Hangi unvanların genel müdür eşiti sayılacağı kurum ve kuruluşların teşkilât yapısı ve yürüttükleri hizmetlerin niteliği dikkate alınarak Kurul tarafından belirlenir. (Yönetmelikle Belirlenmiştir. Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Ek:2 Liste) • Başvurular, 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanunda belirlenen esaslara göre, medeni hakları kullanma ehliyetine sahip Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ile Türkiye'de ikamet eden yabancı gerçek kişiler tarafından yapılabilir. Herhangi bir nedenle Türkiye'de bulunup da başvuru nedeni sayılan etik ilkelerden birisine aykırı davranıldığına tanık olan yabancı, başvuru hakkı açısından Türkiye'de oturuyor kabul edilir. Başvuruda bulunabilmek için başvuranın menfaatinin etkilenmesi koşulu aranmaz. 48 • Ancak, kamu görevlilerini karalama amacı güden, haklı bir gerekçeye dayanmayan, başvuranın kimliği tespit edilemeyen, isim ve imza bulunmayan, gerçeğe aykırı beyanları içerdiği anlaşılan, gerçeğe aykırı ad ve soyadı ile yapılan, başvuru konusuyla ilgili yeterli bilgi ve belge sunulmamış başvurular değerlendirmeye alınmaz. • Yargı organlarında görülmekte olan veya yargı organlarınca karara bağlanmış bulunan uyuşmazlıklar hakkında Kurula veya yetkili disiplin kurullarına başvuru yapılamaz. İnceleme sırasında yargı yoluna gidildiği anlaşılan başvuruların işlemi durdurulur. • Daha önce Kurulca incelenmiş şikayet konusu, yeni kanıtlar gösterilmedikçe bir daha şikayet konusu yapılamaz ve incelenemez. • Oluştuğu tarihi izleyen günden başlayarak iki yıl içinde yapılmayan etik ilkelere aykırı davranışlar hakkındaki başvurular incelenmez. • Yönetmeliğin Resmî Gazete'de yayımı tarihinden önce (13.04.2005) gerçekleşen etik ilkelere aykırı davranışlar şikayet ve ihbar konusu yapılamaz. 49 5176 SAYILI KANUN KAPSAMINA GİRMEYEN KAMU GÖREVLİLERİ HAKKINDA YAPILACAK BAŞVURULAR • 5176 sayılı Kanun kapsamına girmeyen (En az Genel Müdür ve eşiti seviyesi dışındakiler) kamu görevlilerinin, etik davranış ilkelerine aykırı uygulamaları bulunduğu iddiasıyla yapılacak başvurular, ilgili kurumların yetkili disiplin kurullarında, Kurul tarafından çıkarılan yönetmeliklerde belirlenen etik davranış ilkelerine aykırılık olup olmadığı yönünden değerlendirilir. Değerlendirme sonucu alınan karar, ilgililere ve başvuru sahibine bildirilir. 50 ETİK KONUSUNDA KGEK’NA BAŞVURU BİÇİMLERİ VE USULLERİ • • • • Başvurular; a) Yazılı dilekçe, b) Elektronik posta, c) Tutanağa geçirilen sözlü başvuru yolları ile yapılır. • Başvuru, gerçek kişiler tarafından adı, soyadı, oturma yeri veya iş adresi ile imzayı kapsayan dilekçelerle, en az genel müdür ve Kurulca genel müdür düzeyinde oldukları kabul edilen unvanlarda bulunanlar için Kurul Başkanlığına, diğer görevliler için ise kurum yetkili disiplin kurullarına yöneltilmek üzere ilgili kurum amirliğine yapılır. • Dilekçede, etik ilkeye aykırı davranış iddiasına ilişkin bilgi ve belgeler açık ve ayrıntılı olarak belirtilir. Elde bulunan belgeler dilekçeye eklenir. Başvuru konusu aykırı davranış iddiası, kişi, zaman ve yer belirtilerek somut biçimde gösterilir. 51 • Başvuru dilekçelerinin daktilo ile yazılması veya bilgisayar çıktısı olması koşulu aranmaz. Dilekçelerin okunaklı ve anlaşılır olması yeterlidir. Başvurunun Kurul kayıtlarına geçtiği tarih, başvuru tarihidir. Başvuru dilekçeleri posta yoluyla da Kurula gönderilebilir. Bu durumda dilekçenin Kurul kayıtlarına geçtiği tarih süre başlangıcına esas alınır. Başvurunun tutanağa geçirilmek koşuluyla sözlü yapılması durumunda başvuranın imzası ve adresi de tutanağa alınır. • Başvurunun; gerçek kişiler tarafından elektronik posta yoluyla yapılması halinde, başvuru sahibinin adı ve soyadı, oturma yeri veya iş adresi belirtilir. Türkiye'de oturan yabancıların bu yolla yaptıkları başvurularda, pasaport numarası ve uyruğu gösterilir. Elektronik posta yolu ile yapılacak başvurularda, başvurunun Kurulun elektronik posta adresine ulaştığı tarih başvuru tarihidir. 52 • Kurul kayıtlarına giren başvurular hakkında raportör bir ön rapor hazırlar. • Kurul raporu görüşerek gerekirse incelemeyi derinleştirmek suretiyle ilgili yerlerden gerekli bilgi ve belgelerin istenmesine karar verir. • Kurul inceleme ve araştırmasını etik davranış ilkelerinin ihlal edilip edilmediği çerçevesinde yürütür. • Başvurunun kabul edilebilir bulunması durumunda, şikayet edilen kamu görevlisinin savunması alınır. Savunma süresi, istem yazısının kendisine bildirildiği tarihi izleyen günden itibaren 10 gündür. • Kurul incelemesini en geç üç aylık süre içinde bitirerek üye tam sayısının salt çoğunluğu ile karar verir. Bu süre, başvurunun kayda alındığı tarihte başlar. 53 KARARLAR ÜZERİNE YAPILACAK İŞLEM • Kurul, Başkan veya Başkanın özrü nedeniyle toplantıya katılamaması durumunda vekil olarak belirlediği Üyenin Başkanlığında üye tam sayısının salt çoğunluğu ile toplanır ve aynı çoğunlukla karar verir. • Kararlarda, başvuranın adı, soyadı ile şikayet edilen kamu görevlisinin adı, soyadı, görevi, karar tarih ve sayısı ile kararın dayandığı belge ve bilgiler, savunma ve inceleme sonucu ile karara katılan Başkan ve Üyelerin ad ve imzaları, varsa azlık oyu, raportörün adı, soyadı yer alır. • İncelenmekte olan başvuru konusunun yargıya götürüldüğü anlaşılırsa inceleme bulunduğu aşamada durdurulur ve yargı kararı sonucuna göre değerlendirilir. • Kararlar Başkan ve Üyeler tarafından imzalanmakla kesinleşir. Kesinleşen karar Başbakanlık Makamına sunulur. Kararlara karşı idari yargı yolu açıktır. • Kurul, başvuruya konu işlem veya eylemi gerçekleştiren kamu görevlisinin etik davranış ilkelerine aykırı işlem ve eylemi olduğunu tespit etmesi halinde bu durumu Başbakanlık, Kurul kararı olarak Resmî Gazete aracılığıyla kamu oyuna duyurur. (Bu hüküm Anayasa Mahkemesince iptal edildi) Ancak, Kurul kararlarının yargı tarafından iptali halinde Kurul, yargı kararını yerine getirir ve Resmî Gazete'de yayımlatır. • Etik ilkeye aykırı davranışın saptanamadığına ilişkin kararlar da Başbakanlık Makamına ve ilgililere yazılı olarak bildirilir. Bu kararlar kamu oyuna duyurulmaz. Kabul edilebilirliliği bulunmayan başvurular hakkında verilen kararlar yalnızca başvuru sahibine iletilir. 54 • KGEK’nun yukarıdaki kapsamda gerçekleştirdiği inceleme sonucunda vermiş olduğu kararlar, 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 5. maddesinin üçüncü fıkrasına göre Resmi Gazetede yayınlanıyordu. Ancak, Anayasa Mahkemesinin bu hususta vermiş olduğu karar doğrultusunda bu kararların yayınlanması artık mümkün değildir. (Anayasa Mahkemesinin 04.02.2010 tarih ve 2010/33 sayılı kararından sonra, KGEK’nun kamu görevlileri hakkında inceleme sonucunda verdiği kararlar Resmi Gazetede yayınlanmamaktadır) 55 RESEN İNCELEME • Kurulun inceleme yetkisi içinde bulunan bir kamu görevlisinin etik ilkelere aykırı davrandığının çeşitli yollarla öğrenilmesi üzerine Kurul resen inceleme yetkisini kullanabilir. • a) Bu konuda Kurul Başkanınca görevlendirilecek bir üyenin veya raportörün gözetiminde gerekli bilgiler toplanarak hazırlanan rapor Başkana sunulur. • b) Başkan tarafından belirlenecek gündemde konu Kurulda görüşülerek gerekirse inceleme derinleştirilmek suretiyle gerekli bilgi ve belgeler getirtilir. 56 ETİK KONUSUNDA DİSİPLİN KURULLARINDA YAPILAN İNCELEME VE KARAR VERME USULÜ • 5176 sayılı Kanun ile Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik kapsamında bulunan ve Kurulun görev alanı dışındaki kamu görevlilerinin etik ilkelere aykırı davrandığı yolunda disiplin kurullarına yapılan başvurular, yetkili disiplin kurullarınca bu Yönetmelikte düzenlenen etik davranış ilkeleri ile başvuru usul ve esasları çerçevesinde incelenir. • Bu kurulların verdiği etik ilkeye aykırı davranışın varlığı veya yokluğu konusundaki kararlar ilgili kurum veya kuruluş yetkilisine, hakkında başvuru yapılan kamu görevlisine ve başvuru sahibine bildirilir. Disiplin kurullarının kararları kamu oyuna duyurulmaz. 57 ETİK KOMİSYONLARI • Kurum ve kuruluşlarda, etik kültürünü yerleştirmek ve geliştirmek, personelin etik davranış ilkeleri konusunda karşılaştıkları sorunlarla ilgili olarak tavsiyelerde ve yönlendirmede bulunmak ve etik uygulamaları değerlendirmek üzere kurum veya kuruluşun üst yöneticisi tarafından kurum içinden en az üç kişilik bir etik komisyonu oluşturulur. • Etik komisyonu üyelerinin ne kadar süreyle görev yapacağı ve diğer hususlar, kurum ve kuruluşun üst yöneticisince belirlenir. Etik komisyonu üyelerinin özgeçmiş ve iletişim bilgileri, üç ay içinde Kurul'a bildirilir. Etik komisyonu, Kurul ile işbirliği içinde çalışır. • Hali hazır durumları itibariyle bu komisyonların aktif çalıştıkları söylenemez. Bu komisyonların aktif hale getirilmesi ve etik başvurularının disiplin kurullarına değil de bu komisyonlara yapılması için mevzuat değişikliği planlanmaktadır. 58 ETİK SÖZLEŞMESİ • • Kamu Görevlileri Etik Sözleşmesi • 5176 sayılı Kanun kapsamındaki kamu görevlileri, bir ay içerisinde "Etik Sözleşme" belgesini imzalamakla yükümlüdürler. Bu belge, personelin özlük dosyasına konur. Kamu kurum ve kuruluşlarında istihdam edilen her düzeydeki personel, istihdama ilişkin koşulların bir parçası olarak etik davranış ilkeleri ve bu ilkelere ilişkin sorumlulukları hakkında bilgilendirilir. • Etik Sözleşmesinin metni şöyledir: • Kamu hizmetinin her türlü özel çıkarın üzerinde olduğu ve kamu görevlisinin halkın hizmetinde bulunduğu bilinç ve anlayışıyla; • * Halkın günlük yaşamını kolaylaştırmak, ihtiyaçlarını en etkin, hızlı ve verimli biçimde karşılamak, hizmet kalitesini yükseltmek ve toplumun memnuniyetini artırmak için çalışmayı, • * Görevimi insan haklarına saygı, saydamlık, katılımcılık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme ve hukukun üstünlüğü ilkeleri doğrultusunda yerine getirmeyi, 59 • * Dil, din, felsefi inanç, siyasi düşünce, ırk, yaş, bedensel engelli ve cinsiyet ayrımı yapmadan, fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalara meydan vermeden tarafsızlık içerisinde hizmet gereklerine uygun davranmayı, • * Görevimi, görevle ilişkisi bulunan hiçbir gerçek veya tüzel kişiden hediye almadan, maddi ve manevi fayda veya bu nitelikte herhangi bir çıkar sağlamadan, herhangi bir özel menfaat beklentisi içinde olmadan yerine getirmeyi, • * Kamu malları ve kaynaklarını kamusal amaçlar ve hizmet gerekleri dışında kullanmamayı ve kullandırmamayı, bu mal ve kaynakları israf etmemeyi, • * Kişilerin dilekçe, bilgi edinme, şikayet ve dava açma haklarına saygılı davranmayı, hizmetten yararlananlara, çalışma arkadaşlarıma ve diğer muhataplarıma karşı ilgili, nazik, ölçülü ve saygılı hareket etmeyi, • * Kamu Görevlileri Etik Kurulunca hazırlanan yönetmeliklerle belirlenen etik davranış ilke ve değerlerine bağlı olarak görev yapmayı ve hizmet sunmayı, • taahhüt ederim. 60 ETİK DAVRANIŞ İLKELERİNE UYMA ZORUNLULUĞU • Kamu görevlileri, görevlerini yürütürken Yönetmelikte belirtilen etik davranış ilkelerine uymakla yükümlüdürler. Bu ilkeler, kamu görevlilerinin istihdamını düzenleyen mevzuat hükümlerinin bir parçasını oluşturur. • Kurum ve kuruluşların yetkili sicil amirleri, personelin sicil ve performansını, bu Yönetmelikte düzenlenen etik davranış ilkelerine uygunluk açısından da değerlendirirler. • Yönetmelikle belirlenen etik davranış ilkeleri, kapsama dahil kurum ve kuruluşlarda uygulanır. Ayrıca, yürüttükleri hizmetin veya görevin niteliğine göre kurum ve kuruluşlar kendi kurumsal etik davranış ilkelerini düzenlemek üzere Kurulun inceleme ve onayına sunabilir. 61 ETİK DAVRANIŞ İLKELERİ • Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri İle Başvuru Usul Ve Esasları Hakkında Yönet melik’te Etik Davranış İlkeleri aşağıdaki gibi Belirlenmiştir. • • 1- Görevin Yerine Getirilmesinde Kamu Hizmeti Bilinci (md.5) • 2- Halka Hizmet Bilinci (md.6) • 3- Hizmet Standartlarına Uyma (md.7) • 4- Amaç ve Misyona Bağlılık (md. 8) • 5- Dürüstlük ve Tarafsızlık (md.9) • 6- Saygınlık ve Güven (md.10) • 7- Nezaket ve Saygı (md.11) • 8- Yetkili Makamlara Bildirim (md.12) • 9- Çıkar Çatışmasından Kaçınma (md.13) 62 • 10- Görev ve Yetkilerin Menfaat Sağlamak Amacıyla Kullanılmaması (md.14) • 11- Hediye Alma ve Menfaat Sağlama Yasağı (md.15) • 12- Kamu Malları ve Kaynaklarının Kullanımı (md.16) • 13- Savurganlıktan Kaçınma (md.17) • 14- Bağlayıcı Açıklamalar ve Gerçek Dışı Beyan (md.18) • 15- Bilgi Verme, Saydamlık ve Katılımcılık (md.19) • 16- Yöneticilerin Hesap Verme Sorumluluğu (md.20) • 17- Eski Kamu Görevlileriyle İlişkiler (md.21) • 18- Mal Bildiriminde Bulunma (md.22) 63 • Bu ilkelerle ilgili kısa açıklamaları aşağıdadır. • 1- Görevin Yerine Getirilmesinde Kamu Hizmeti Bilinci: Kamu görevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; sürekli gelişimi, katılımcılığı, saydamlığı, tarafsızlığı, dürüstlüğü, kamu yararını gözetmeyi, hesap verebilirliği, öngörülebilirliği, hizmette yerindeliği ve beyana güveni esas alırlar. • 2- Halka Hizmet Bilinci: Kamu görevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; halkın günlük yaşamını kolaylaştırmayı, ihtiyaçlarını en etkin, hızlı ve verimli biçimde karşılamayı, hizmet kalitesini yükseltmeyi, halkın memnuniyetini artırmayı, hizmetten yararlananların ihtiyacına ve hizmetlerin sonucuna odaklı olmayı hedeflerler. • 3- Hizmet Standartlarına Uyma: Kamu kurum ve kuruluşlarının yöneticileri ve diğer personeli, kamu hizmetlerini belirlenen standartlara ve süreçlere uygun şekilde yürütürler, hizmetten yararlananlara iş ve işlemlerle ilgili gerekli açıklayıcı bilgileri vererek onları hizmet süreci boyunca aydınlatırlar. 64 • 4-Amaç ve Misyona Bağlılık: Kamu görevlileri, çalıştıkları kurum veya kuruluşun amaçlarına ve misyonuna uygun davranırlar. Ülkenin çıkarları, toplumun refahı ve kurumlarının hizmet idealleri doğrultusunda hareket ederler. • 5- Dürüstlük ve Tarafsızlık: Kamu görevlileri; tüm eylem ve işlemlerinde yasallık, adalet, eşitlik ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda hareket ederler, görevlerini yerine getirirken ve hizmetlerden yararlandırmada dil, din, felsefi inanç, siyasi düşünce, ırk, cinsiyet ve benzeri sebeplerle ayrım yapamazlar, insan hak ve özgürlüklerine aykırı veya kısıtlayıcı muamelede ve fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalarda bulunamazlar. • Kamu görevlileri, takdir yetkilerini, kamu yararı ve hizmet gerekleri doğrultusunda, her türlü keyfilikten uzak, tarafsızlık ve eşitlik ilkelerine uygun olarak kullanırlar. • Kamu görevlileri, gerçek veya tüzel kişilere öncelikli, ayrıcalıklı, taraflı ve eşitlik ilkesine aykırı muamele ve uygulama yapamazlar, herhangi bir siyasi parti, kişi veya zümrenin yararını veya zararını hedef alan bir davranışta bulunamazlar, kamu makamlarının mevzuata uygun politikalarını, kararlarını ve eylemlerini engelleyemezler. 65 • 6- Saygınlık ve Güven: Kamu görevlileri, kamu yönetimine güveni sağlayacak şekilde davranırlar ve görevin gerektirdiği itibar ve güvene layık olduklarını davranışlarıyla gösterirler. Halkın kamu hizmetine güven duygusunu zedeleyen, şüphe yaratan ve adalet ilkesine zarar veren davranışlarda bulunmaktan kaçınırlar. • • Kamu görevlileri, halka hizmetin kişisel veya özel her türlü menfaatin üzerinde bir görev olduğu bilinciyle hizmet gereklerine uygun hareket eder, hizmetten yararlananlara kötü davranamaz, işi savsaklayamaz, çifte standart uygulayamaz ve taraf tutamazlar. • • Yönetici veya denetleyici konumunda bulunan kamu görevlileri, keyfi davranışlarda, baskı, hakaret ve tehdit edici uygulamalarda bulunamaz, açık ve kesin kanıtlara dayanmayan rapor düzenleyemez, mevzuata aykırı olarak kendileri için hizmet, imkan veya benzeri çıkarlar talep edemez ve talep olmasa dahi sunulanı kabul edemezler. 66 • 7- Nezaket ve Saygı: Kamu görevlileri, üstleri, meslektaşları, astları, diğer personel ile hizmetten yararlananlara karşı nazik ve saygılı davranırlar ve gerekli ilgiyi gösterirler, konu yetkilerinin dışındaysa ilgili birime veya yetkiliye yönlendirirler. • 8- Yetkili Makamlara Bildirim: Kamu görevlileri, Yönetmelikte belirlenen etik davranış ilkeleriyle bağdaşmayan veya yasadışı iş ve eylemlerde bulunmalarının talep edilmesi halinde veya hizmetlerini yürütürken bu tür bir eylem veya işlemden haberdar olduklarında ya da gördüklerinde durumu yetkili makamlara bildirirler. Kurum ve kuruluş amirleri, ihbarda bulunan kamu görevlilerinin kimliğini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi için gerekli tedbirleri alırlar. 67 • 9- Çıkar Çatışmasından Kaçınma: Çıkar Çatışması; kamu görevlilerinin görevlerini tarafsız ve objektif şekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormuş gibi gözüken ve kendilerine, yakınlarına, arkadaşlarına ya da ilişkide bulunduğu kişi ya da kuruluşlara sağlanan her türlü menfaati ve onlarla ilgili mali ya da diğer yükümlülükleri ve benzeri şahsi çıkarlara sahip olmaları halini ifade eder. • • Kamu görevlileri, çıkar çatışmasında şahsi sorumluluğa sahiptir ve çıkar çatışmasının doğabileceği durumu genellikle şahsen bilen kişiler oldukları için, herhangi bir potansiyel ya da gerçek çıkar çatışması konusunda dikkatli davranır, çıkar çatışmasından kaçınmak için gerekli adımları atar, çıkar çatışmasının farkına varır varmaz durumu üstlerine bildirir ve çıkar çatışması kapsamına giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar. 68 • 10- Görev ve Yetkilerin Menfaat Sağlamak Amacıyla Kullanılmaması: Kamu görevlileri; görev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendileri, yakınları veya üçüncü kişiler lehine menfaat sağlayamaz ve aracılıkta bulunamazlar, akraba, eş, dost ve hemşehri kayırmacılığı, siyasal kayırmacılık veya herhangi bir nedenle ayrımcılık veya kayırmacılık yapamazlar. Kamu görevlileri, görev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendilerinin veya başkalarının kitap, dergi, kaset, cd ve benzeri ürünlerinin satışını ve dağıtımını yaptıramaz; herhangi bir kurum, vakıf, dernek veya spor kulübüne yardım, bağış ve benzeri nitelikte menfaat sağlayamazlar. • Kamu görevlileri, görevlerinin ifası sırasında ya da bu görevlerin sonucu olarak elde ettikleri resmi veya gizli nitelikteki bilgileri, kendilerine, yakınlarına veya üçüncü kişilere doğrudan veya dolaylı olarak ekonomik, siyasal veya sosyal nitelikte bir menfaat elde etmek için kullanamazlar, görevdeyken ve görevden ayrıldıktan sonra yetkili makamlar dışında hiçbir kurum, kuruluş veya kişiye açıklayamazlar.Kamu görevlileri, seçim kampanyalarında görev yaptığı kurumun kaynaklarını doğrudan veya dolaylı olarak kullanamaz ve kullandıramazlar. 69 • 11- Hediye Alma ve Menfaat Sağlama Yasağı : Kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını veya görevini yapmasını etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik değeri olan ya da olmayan, doğrudan ya da dolaylı olarak kabul edilen her türlü eşya ve menfaat hediye kapsamındadır. • Kamu görevlilerinin hediye almaması, kamu görevlisine hediye verilmemesi ve görev sebebiyle çıkar sağlanmaması temel ilkedir. • Kamu görevlileri, yürüttükleri görevle ilgili bir iş, hizmet veya menfaat ilişkisi olan gerçek veya tüzel kişilerden kendileri, yakınları veya üçüncü kişi veya kuruluşlar için doğrudan doğruya veya aracı eliyle herhangi bir hediye alamazlar ve menfaat sağlayamazlar. • Kamu görevlileri, kamu kaynaklarını kullanarak hediye veremez, resmi gün, tören ve bayramlar dışında, hiçbir gerçek veya tüzel kişiye çelenk veya çiçek gönderemezler; görev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanları veremezler. 70 • Hediye Alma Yasağı Kapsamı Dışında Olanlar: • a) Görev yapılan kuruma katkı anlamına gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yürütülmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirbaş listesine kaydedilmek ve kamuoyuna açıklanmak koşuluyla alınanlar (makam aracı ve belli bir kamu görevlisinin hizmetine tahsis edilmek üzere alınan diğer hediyeler hariç) ile kurum ve kuruluşlara yapılan bağışlar, • b) Kitap, dergi, makale, kaset, takvim, cd veya buna benzer nitelikte olanlar, • c) Halka açık yarışmalarda, kampanyalarda veya etkinliklerde kazanılan ödül veya hediyeler, • d) Herkese açık konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon veya buna benzer etkinliklerde verilen hatıra niteliğindeki hediyeler, • e) Tanıtım amacına yönelik, herkese dağıtılan ve sembolik değeri bulunan reklam ve el sanatları ürünleri, • f) Finans kurumlarından piyasa koşullarına göre alınan krediler. 71 • Hediye Alma Yasağı Kapsamında Olanlar: • • a) Görev yapılan kurumla iş, hizmet veya çıkar ilişkisi içinde bulunanlardan alınan karşılama, veda ve kutlama hediyeleri, burs, seyahat, ücretsiz konaklama ve hediye çekleri, • b) Taşınır veya taşınmaz mal veya hizmet satın alırken, satarken veya kiralarken piyasa fiyatına göre makul olmayan bedeller üzerinden yapılan işlemler, • c) Hizmetten yararlananların vereceği her türlü eşya, giysi, takı veya gıda türü hediyeler, • d) Görev yapılan kurumla iş veya hizmet ilişkisi içinde olanlardan alınan borç ve krediler. 72 • Kurula Bildirilecek Hediyeler: • • Yönetmelik Kapsamına Giren En Az Genel Müdür, Eşiti Ve Üstü Görevliler Aşağıda Belirtilen Aldıkları Hediyeleri Kurula Bildirirler. • a) Uluslararası ilişkilerde nezaket ve protokol kuralları gereğince, yabancı kişi ve kuruluşlar tarafından verilen hediyelerden, 3628 sayılı Kanunun (Mal Bildirimi… Kanunu) 3. maddesi hükümleri saklı kalmakla birlikte, sözkonusu maddede belirtilen sınırın altında kalanlar. (10 Aylık Net Asgari Ücret Toplamı Altındakiler. Üstünde Olanlar Bir Ay İçerisinde Kendi Kurumuna Teslim Edilir.) • b) Görev yapılan kuruma katkı anlamına gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yürütülmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirbaş listesine kaydedilmek ve kamuoyuna açıklanmak koşuluyla alınanlar ile kurum ve kuruluşlara yapılan bağışlar. 73 • 12- Kamu Malları ve Kaynaklarının Kullanımı: Kamu görevlileri, kamu bina ve taşıtları ile diğer kamu malları ve kaynaklarını kamusal amaçlar ve hizmet gerekleri dışında kullanamaz ve kullandıramazlar, bunları korur ve her an hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli tedbirleri alırlar. • 13- Savurganlıktan Kaçınma: Kamu görevlileri, kamu bina ve taşıtları ile diğer kamu malları ve kaynaklarının kullanımında israf ve savurganlıktan kaçınır; mesai süresini, kamu mallarını, kaynaklarını, işgücünü ve imkanlarını kullanırken etkin, verimli ve tutumlu davranırlar. • 14- Bağlayıcı Açıklamalar ve Gerçek Dışı Beyan: Kamu görevlileri, görevlerini yerine getirirken yetkilerini aşarak çalıştıkları kurumlarını bağlayıcı açıklama, taahhüt, vaat veya girişimlerde bulunamazlar, aldatıcı ve gerçek dışı beyanat veremezler. 74 • 15- Bilgi Verme, Saydamlık ve Katılımcılık: Kamu görevlileri, halkın bilgi edinme hakkını kullanmasına yardımcı olurlar. Gerçek ve tüzel kişilerin talep etmesi halinde istenen bilgi veya belgeleri, 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanununda belirlenen istisnalar dışında, usulüne uygun olarak verirler. • • Üst yöneticiler, ilgili kanunların izin verdiği çerçevede, kurumlarının ihale süreçlerini, faaliyet ve denetim raporlarını uygun araçlarla kamuoyunun bilgisine sunarlar. • • Kamu görevlileri, kamu hizmetleri ile ilgili temel kararların hazırlanması, olgunlaştırılması, alınması ve bu kararların uygulanması aşamalarından birine, bir kaçına veya tamamına, aksine yasal bir hüküm olmadıkça, o karardan doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenecek olanların katkıda bulunmasını sağlamaya dikkat ederler. 75 • 16- Yöneticilerin Hesap Verme Sorumluluğu: Kamu görevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi sırasında sorumlulukları ve yükümlülükleri konusunda hesap verebilir ve kamusal değerlendirme ve denetime her zaman açık ve hazır olurlar. • Yönetici kamu görevlileri, kurumlarının amaç ve politikalarına uygun olmayan işlem veya eylemleri engellemek için görev ve yetkilerinin gerektirdiği önlemleri zamanında alırlar. • • Yönetici kamu görevlileri, yetkisi içindeki personelin yolsuzluk yapmasını önlemek için gerekli tedbirleri alırlar. Bu tedbirler; yasal ve idari düzenlemeleri uygulamayı, eğitim ve bilgilendirme konusunda uygun çalışmalar yapmayı, personelinin karşı karşıya kaldığı mali ve diğer zorluklar konusunda dikkatli davranmayı ve kişisel davranışlarıyla personeline örnek olmayı kapsar. • • Yönetici kamu görevlileri, personeline etik davranış ilkeleri konusunda uygun eğitimi sağlamak, bu ilkelere uyulup uyulmadığını gözetlemek, geliriyle bağdaşmayan yaşantısını izlemek ve etik davranış konusunda rehberlik etmekle yükümlüdür. 76 • 17- Eski Kamu Görevlileriyle İlişkiler: Kamu görevlileri, eski kamu görevlilerini kamu hizmetlerinden ayrıcalıklı bir şekilde faydalandıramaz, onlara imtiyazlı muamelede bulunamaz. • • Kamu görevlerinden ayrılan kişilere, ilgili kanunlardaki hükümler ve süreler saklı kalmak kaydıyla, daha önce görev yaptıkları kurum veya kuruluştan, doğrudan veya dolaylı olarak herhangi bir yüklenicilik, komisyonculuk, temsilcilik, bilirkişilik, aracılık veya benzeri görev ve iş verilemez. • 18- Mal Bildiriminde Bulunma: Kamu görevlileri, kendileriyle eşlerine ve velayeti altındaki çocuklarına ait taşınır ve taşınmazları, alacak ve borçları hakkında, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu hükümleri uyarınca, yetkili makama mal bildiriminde bulunurlar. • 77 Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri Üzerine Ayrıntılı Açıklamalar ve Örnek Durumlar 78 Çıkar Çatışmasından Kaçınmak Üzerine Açıklamalar: • Kamu hizmetleri alanında çıkar çatışması “kamu görevlisinin kişisel menfaatinin, kamusal görev ve sorumluluklarının tam olarak yerine getirilmesini engelleyen ya da etkileyen her şeydir. • Çıkar çatışmasında üç boyut bulunmaktadır. İlk olarak, özel ya da kişisel (maddi ya da maddi olmayan) bir • menfaat söz konusudur. İkinci olarak, kamu görevlisinin özel menfaati kamusal (resmi) göreviyle çatışma halindedir. Son olarak, çıkar çatışması görevin yerine getirilmesi ile ilgili ilkelerle çatışmaktadır. (Tarafsızlık, ilkesi, sadakat ilkesi, güven ilkesi ve benzeri ilkelerle çatışmaktadır.) • Çıkar çatışması ile yolsuzluk arasında güçlü bir ilişki olmakla birlikte,çıkar çatışması yolsuzluğu ifade etmez. Bununla birlikte, bir kamu görevlisinin özel menfaati nedeniyle yaptığı uygunsuz davranışı bir biçimde yolsuzlukla sonuçlanabilir. • Esas olarak, çıkar çatışmasının söz konusu olduğu bir durumda, kamu görevlisinin özel menfaati resmi görevlerini nesnel ve tarafsız bir biçimde yerine getirmesini etkiler. 79 • Çıkar çatışmasının sonucunda genel olarak iki türlü yararlanma sözkonusudur. Maddi ve maddi olmayan çıkar çatışması. • Maddi çıkar çatışması gerçek ya da potansiyel bir mali kazancı içerir. Bu tür kazançlar kamu görevlisi ya da kamu görevlisinin bir aile üyesinin devlet ihalelerine giren bir şirketin mülküne ya da o şirketin hisselerine sahip olmasını veya o şirkette bir görevinin bulunmasını ya da hediye ve ikram kabul etmeyi veya ikinci bir işten gelir temin etmeyi içerir. Paranın el değiştirmesi gerekmez - söz konusu menfaat imar planlarında yapılan bir değişiklik sonucunda mülkün değerinin artması ya da taahhüt işi için teklif verenlerden birinin özellikle seçilmesi biçiminde ortaya çıkabilir. Örneğin, belediye meclisine bir işi ya da konu için başvuruda bulunan bir kişi belediye meclis üyesinin ortak olduğu bir şirkete bağışta bulunursa, potansiyel bir çıkar çatışması söz konusudur. • Bu durumda, belediye meclis üyesi başvuruyu incelerken yapılan bağıştan etkilenebilir 80 • Maddi olmayan çıkar çatışmasının mali bir boyutu bulunmamaktadır. Bu tür çatışmalar kişisel ya da aile ilişkilerinden veya spor, toplumsal veyahut kültürel faaliyetlerden kaynaklanabilir. • Örneğin, çocuğu mahalli bir anaokuluna giden belediye şehir plancısı, bu anaokuluna gönüllü olarak planlar çizerse, onaylanacak planlarla ilgili kişisel bir menfaati söz konusu olacaktır ve planla ilgili olarak yapacağı başvurunun tarafsız bir biçimde değerlendirilmesinde etkilenme sözkonusudur. 81 Çıkar Çatışması Türleri • Gerçek çıkar çatışması : Bir kamu görevlisi görevini yerine getirirken özel çıkarlarının etkisinde kalacağı bir konumdadır. • Algınan çıkar çatışması: Bir kamu görevlisi görevini yerine getirirken özel çıkarlarının etkisinde kalacağı bir konumda görünür. • Potansiyel çıkar çatışması: Bir kamu görevlisi ileride görevini yerine getirirken özel çıkarlarının etkisinde kalacağı bir konumdadır. 82 Etik Kurallar Çıkar Çatışması durumlarında aşağıdaki sonuçlardan birisini gerektirir. • • • • Kaçınma Beyan Mahrum bırakma ya da istifa Çekilme 83 • Konuya ilişkin örnekler: • a) İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğünce bir okul inşaatı için ihaleye çıkılmıştır. İhale komisyonu başkanı Tarık Bey ihale için başvuran firmalardan birisinin sahibinin kendisinin çocukluk arkadaşı Vedat bey olduğunu tekif mektuplarını incelerken farketmiştir. • b) İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğünde Mühendis Ziya Bey, çevre denetimi yapmak için görevlendirilmiştir. Ziya Bey çevre denetimi yapılacak şirketlerin listesine baktığında eşinin çalıştığı Şirketin de listede olduğunu görmüştür. Eşi, Ziya Bey’e çevre denetimi yaparken Şirkete ayrıcalıklı davranmasının istikbali için önemli olduğunu söylemektedir. 84 Kamu görevlileri bu iki durumda ne yapmalıdır? Her iki durumda da ilgili kamu görevlileri etik davranarak çıkar çatışmasına girmeyecek ve görevden affını isteyeceklerdir. Bir kamu idaresinde görev yapan bir ihale komisyonu üyesinin bir arkadaşının da teklif verdiği bir ihalede görev almasına disiplin mevzuatı açısından herhangi bir engel yoktur, ancak etik açıdan engel bulunmaktadır. Bu nedenle, ilgili kamu görevlisi o ihaleden çekilmek zorundadır. Bu durum, etik mevzuatında “çıkar çatışması” olarak tanımlanmaktadır ve çok önemli bir durumdur. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünde görev yapan Mühendislerin çevre denetimi yapmak için görevlendirildikleri yerde eşi veya akrabasının görev yapması disiplin mevzuatı bakımında bir sakınca teşkil etmez. Ancak etik açısından mahzur teşkil eder. 85 c) Bir ihalede kontrol mühendisi olarak görev yapan Selçuk Bey, firma sahiplerine ait tatil köyünde ailece ücretsiz tatile davet edilmiştir. Selçuk Bey, davete icabet ederek ailece bir hafta ücretsiz tatil yapmış, tatil dönüşü firmaya ait hak edişleri kontrol ederken imalatlarda eksiklik olduğunu tespit etmiştir. Eksiklikleri firma sahibine ileteceği sırada, firma sahibi Selçuk Beye,tatilden memnun kalıp kalmadığını sormuştur. Bu durumda Selçuk Bey nasıl davranacaktır? 86 • Örnekte, firma sahibi, Selçuk Beyi ücretsiz tatile göndererek ona kişisel bir çıkar sağlamıştır. Bu durumda Selçuk Bey iki şekilde davranabilir: Birinci durumda, kendisine sağlanan kişisel çıkardan etkilenebilir ve hak edişleri imzalarken, imalattaki eksiklikleri görmezden gelebilir. İkinci durumda, kendisine sağlanan kişisel çıkardan etkilenmez ve imalattaki eksikliklerin giderilmesini firmadan isteyebilir. • Ancak bu durumda; 87 • Selçuk Bey’in firmanın tatil köyünde tatil yaptığını bilen üçüncü kişiler, Selçuk Beyin görevini kötüye kullandığını düşüneceklerdir. • Öte yandan, aşağıdaki örnekte görüldüğü üzere, çıkar çatışmaları, çoğu zaman olayın dışındaki kişilerce bilinemez ve tespit edilemez. 88 d) Başka Bir Örnek: • Sınav komisyonunda görevli Emel Hanım, başvuru listesini incelediğinde, amcasının oğlunun da müracaatta bulunduğunu öğrenmiştir. Evli olan Emel Hanım’ın soyadı evlilik nedeniyle değiştiği için, kuzeniyle soyadı benzerliği bulunmamaktadır. Sınavdan önceki gece arayan amcası, kuzenine yardımcı olması için ricada bulunmaktadır. 89 • Bu örnekte görüldüğü üzere, çıkar çatışmaları, çoğu zaman olayın dışındaki kişilerce bilinemez ve tespit edilemez.Bu nedenle, kamu görevlileri, çıkar çatışmasında şahsi sorumluluğa sahiptir ve çıkar çatışmasının doğabileceği durumu genellikle şahsen bilen kişiler oldukları için, herhangi bir potansiyel ya da gerçek çıkar çatışması konusunda dikkatli davranır, çıkar çatışmasından kaçınmak için gerekli adımları atar, çıkar çatışmasının farkına varır varmaz durumu üstlerine bildirir ve çıkar çatışması kapsamına giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar (md. 13). 90 Çıkar Çatışmasından Kaçılmazsa bu durum bir yolsuzluk mudur yoksa usulsüzlük müdür? • Etik mevzuatında etik dışı davranış olarak görülen ve gerekli şekilde tedbir alınmadığında, usulsüzlüğe, yolsuzluğa kapı aralayan bir durumdur çıkar çatışması. • Çıkar çatışması durumunda, kişisel menfaat ile kamu menfaati karşı karşıya gelmektedir. İki menfaat çakışmaktadır. Kamu görevlileri, çıkar çatışmasında şahsi sorumluluğa sahiptir ve çıkar çatışmasının doğabileceği durumu genellikle şahsen bilen kişiler oldukları için, herhangi bir potansiyel ya da gerçek çıkar çatışması konusunda dikkatli davranmak zorundadır. • Çıkar çatışmasından kaçınmak için gerekli adımları atar, çıkar çatışmasının farkına varır varmaz durumu üstlerine bildirir ve çıkar çatışması kapsamına giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar. 91 •Burada şunu belirtmekte fayda vardır “Çıkar çatışması ≠ Yolsuzluk” • Çıkar çatışmasının bulunduğu durumlarda, yolsuzluk veya yozlaşma veya usulsüzlük “ihtimal”i bulunmaktadır. • Böyle bir durumda yolsuzluk yapılması ihtimali yüksektir; ancak bu ihtimal yolsuzluk, usulsüzlük yapıldığı anlamına gelmemektedir. 92 • 2006 yılında bir gazete haberi: • İngiltere'de yaşanan bir olay: "Bir İngiliz Bakanın iş gereği kaldığı otel faturasını kendi kredi kartından ödeyip hediye puanı toplamasını bile "fiili çıkar çatışması" olarak niteleyen İngiliz Hükümeti bakanı istifaya zorlamıştır. İngiliz Bakan otel faturasını cebinden ödemiş bir anlamda devlete yük olmamış bile olsa görevini kendi lehine kullanabiliyor olması etik dışı bulunmuştur." 93 Çıkar Sağlama Amacıyla Verilen Hediyeler • Araba ya da ev tahsis etmek, tuttuğu takımın kombine maç biletlerini hediye etmek, konferans verdirmek, inceleme amaçlı gezilere davet etmek, tatil masraflarını karşılamak vb. • Bu kapsamdaki hediyeler genellikle sembolik olmanın ötesinde kamu görevlisine belli bir çıkar sağlamayı hedeflemektedir. 94 Hediye ve Beklentiler • Hediyeyi verenin bir menfaat elde etme ya da hizmetin kolayca ve süratle görülmesi yönünde bir beklentisi bulunmaktadır. • Bu durumda hediyeyi veren, ayrıcalıklı işlem yapmasını beklediği kamu görevlisine, önceden meşruiyet kazandırılmış çıkarlar sağlama yoluna gitmekte, böylece doğrudan rüşvet vermenin risklerini en aza indirmeye çalışmaktadır. 95 Hediye ve Tuzak • Etik değerlere önem veren bir kamu görevlisi rüşvet almaz veya kişisel bir menfaat sağlamaz; ancak, kendisine verilen ve ilk anda masum, zararsız ve tehlikesiz olarak görülebilecek hediyeleri kabul edebilir. Ancak, bu bir “bubi” tuzağı gibidir. • Örnek: 96 Hediye Sonrasında Beklentiler • a) Doktor Ayla Hanım, bir ilçede görev yapmaktadır. Hastalarından meyve, sebze vb. hediye kabul etmektedir. Hediye getiren hasta Behiye Hanım, sağlık güvencesi olmayan bir komşusunun kullandığı bir ilacı kendi reçetesine yazmasını istediğinde doktor Ayla Hanım nasıl davranacaktır? • b)Almanya’da çalışan Gurbetçi Remzi, belediyeye bir araç hediye etmiştir. Aracı belediyenin İmar Müdürü kullanmaktadır. Gurbetçi Remzi, inşaat için hazırladığı projesinin inşaat izninin kısa zamanda çıkarılması talebi karşısında Müdür nasıl davranacaktır? • c)Öğrenci Yaşar, öğretim üyesi Kemal Bey’in, çok hoşlandığını bildiği baklavayı, memleketi Gaziantep’ten gelirken hediye olarak getirmiştir. Öğrenci Yaşar’ın, kritik durumda olan notunun iyileştirilesi konusundaki talebi karşısında öğretim üyesi Kemal Bey nasıl davranacaktır? • Elbette hediyenin etkisi altında kalacaklardır. Bu nedenle baştan tedbir alıp yanlışlığa kapı aralamamak gerekir. 97 İyi Niyetle Verilen Hediyeler • Hediye verenin herhangi bir menfaat beklentisi bulunmamaktadır. Örneğin, yabancı bir ülkeyi ziyaretinde Devlet adamlarına verilen hediyeler. Yılbaşında verilen ajanda ve benzeri hediyeler bu kapsamda değerlendirilebilir. 98 Memnuniyetin ifadesi olarak hediye • Aldığı kamu hizmetinden memnun kalan bir vatandaş, memnuniyetini ifade etmek için kamu görevlisine içinden gelerek “bahşiş” olarak da adlandırılabilen hediyeler verebilmektedir. Hastanede yatan bir hastanın kendisine iyi muamele eden hemşirelere taburcu olduktan sonra getirdiği bir pasta buna örnek olarak verilebilir. • Bu tür hediyeler daha çok sembolik niteliktedir. 99 Hediye konusunda çeşitli özel durumlar: • Bazı durumlarda, hediyeyi veren başlangıçta niyetini açıkça belli etmemektedir. Çoğu zaman hediyenin verildiği anda kamu görevlisi ile hediyeyi veren arasında hizmetle ilgili bir bağlantı da bulunmamaktadır. Böyle durumlarda kamu görevlisi hediyeyi verenin uzun dönemdeki niyetini sezememekte ve durumdan şüphelenmeyerek hediyeyi kabul etmektedir. 100 Hediye konusunda çeşitli özel durumlar: Ancak bazı durumlarda da hediyeyi verenin niyeti açıkça belli olmaktadır. Örneğin, bazı firmalar promosyon adı altında hediye ve numune ilaç dağıtmakta ve hekimlerin kendi ilaçlarını yazmalarını sağlamak amacıyla, tıp kongrelerinde onların konaklama, ulaşım ve kongre kayıt ücretlerini karşılamaktadır. Yine kamu hizmetlerini ihale yoluyla yürüten yüklenici firmalar, hak edişlerde kolaylık sağlaması amacıyla kontrol mühendislerine araç tahsis etmekte ve çeşitli hediyeler vermektedir. 101 Uluslararası İlişkilerde Hediyeler Yönetmeliğin 15. maddesinde 3628 sayılı Kanunun 3. maddesine atıf yapılarak uluslararası ilişkilerde nezaket ve protokol kuralları gereğince, yabancı kişi ve kuruluşlar tarafından verilen hediyeler yasak kapsamı dışında tutulmaktadır. 3628 sayılı Kanuna göre, yabancı devlet, milletlerarası kuruluş ya da Türk uyruğunda olmayan herhangi bir özel veya tüzel kişi veya kuruluş tarafından verilen ve alındığı tarihteki değeri on aylık net asgari ücret toplamını aşmayan hediyeler alınabilir. Bunun üzerindeki hediye ve hibe niteliğindeki eşyaların alındıkları tarihten itibaren bir ay içinde kuruma teslim zorunluluğu bulunmaktadır. Kanuna göre limitin altındaki hediyelerin bildirilme zorunluluğu yoktur. Buna karşın, Yönetmeliğin 15. maddesi ile limitin altındaki hediyelere de beyan zorunluluğu getirilmiştir. 102 Hediye Yasağı Konusunda Başka Örnekler: a) Devlet hastanesinde memur olarak görev yapan memur Sinan Bey, izin dönüşü hemşerisi Vali yardımcısı Serhat Beyi ziyaret etmek amacıyla makamına gelmiş, kendisinin yerinde olmadığını görünce sekreterine Köyünden getirdiği bir pekmez, yoğurt, yumurta gibi yöresel hediyeleri bırakmıştır. Serhat Bey makamına dönünce bu hediyeleri sekreterine kimin getirdiğini sormuş, Sinan Beyin Getirdiğini öğrenince, “hemşerim memleketten getirmiştir” düşüncesiyle pekmez, yoğurt ve yumurtaları ailece yemiştir. Üç gün・ sonra Sinan Bey tekrar Serhat Beyi ziyaret etmiş, döner sermayeden daha iyi bir ücret alacağı bir göreve getirilmesine yardımcı olmasını istemiştir. Normalde böyle ricaları kabul etmeyen Serhat Bey, yediği o hediyeleri hatırlayarak, Sinan Beyin ricasını yerine getirmek için girişimlerde bulunmuştur. • Şimdi Vali Yardımcısı Serhat Bey nasıl davranacaktır? 103 b) Mehmet Bey, hastanede yattığı sürece kendisine samimi ve güler yüzle davranan hemşirelere, taburcu olduktan sonra bir pasta hediye etmiştir. c) Sadık Bey, hayatında ilk kez ev sahibi olmanın ve işlemlerin hızlı tamamlanmasının mutluluğuyla, işlemleri yürüten tapu memuru Semra Hanıma 20 TL vermiştir. d) İhalede kontrol mühendisi olarak görev yapan Aykut Bey’e, hak edişlerde kolaylık göstermesi beklentisiyle firma tarafından araç tahsis edilmiştir. aracın yakıt giderleri de firma tarafından karşılanmaktadır. Aykut Bey arabayı özel işlerinde de kullanmaktadır. Bu davranışlardan hangisi normal, hangisi anormaldir? 104 • Başka Örnekler: (Doğru ya da yanlış olanları belirleyin) a) Hayırsever Sıdıka Hanım, ilköğretim okulundaki dersliklerde kullanılmak üzere 20 bilgisayar bağışlamıştır. Bilgisayarların demirbaş kaydı yapılmış ve okulun internet sitesinde duyurulmuştur. b) Selim Bey, kızının okuduğu okula matematik öğretmeni Semra Hanımın kullanması için dizüst bilgisayar hediye etmiş, okul müdürü bilgisayarı demirbaşa kaydetmiş, ardından Selim Beyin kızının derslerine giren matematik Öğretmeni Semra Hanıma tahsis etmiştir. c) İşadamı Sadık Bey, hastaneye diyaliz makinesi bağışlamıştır. d) Yeni atanan Vali İhsan Beye hoş geldiniz ziyaretinde bulunan müteahhit Sami Bey, kıymetli bir el halısı hediye etmiştir. e) Yaşlı bir teyze, askere giden çocuğuna yardımda bulunan Kaymakam Esat Beye, hindi hediye etmiştir. f) Başarılı çocuklara Yardım Derneği, derneği denetlemekle görevli evli Selma Hanımın kızına burs vermektedir. g) Sınıf anneleri öğretmen Neriman Hanıma, öğretmenler gününde 22 ayar bir bilezik hediye etmişlerdir. h) Memur Burhanettin Beye, kurumun iş yaptığı firmalardan birisi takvim hediye etmiştir. ı) Defterdar Kemal Bey, kızının düğünü için piyasa fiyatının yarısına düğün salonu kiralamıştır. 105 Hediye Verme Yasağı Kamu görevlileri, kamu kaynaklarını kullanarak hediye veremez, resmi gün, tören ve bayramlar dışında, hiçbir gerçek veya tüzel kişiye çelenk veya çiçek gönderemezler; görev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanları veremezler. (Yönetmelik md. 15) • Örnek; Belediye başkanlarının Belediye Bütçesinden düğünlerde altın takması yasaktır. Hediye yasağına uymak gerek. Aksi hâlde çeşitli tuzaklar mevcuttur. Tuzağa düşmemek için prensipli olup hediye almamak en doğrusudur. 106 107 Hediye Konusunda Kamu Görevlisinin Kendisine Sorabileceği Anahtar Soru “Ben kamu görevlisi olmasaydım ya da bu makam ve mevkide bulunmasaydım, bu hediye yine de bana verilecek miydi?” Cevap kesinlikle EVET ise hediye alınabilir. Cevap HAYIR ise ya da tereddüt varsa hediye reddedilmelidir. Hizmet Standartlarına Uymak 108 • Kamu kurum ve kuruluşlarının yöneticileri ve diğer personeli, kamu hizmetlerini belirlenen standartlara ve süreçlere uygun şekilde yürütürler, hizmetten yararlananlara iş ve işlemlerle ilgili gerekli açıklayıcı bilgileri vererek onları hizmet süreci boyunca aydınlatırlar. (Yönetmelik, md. 7) “Kamu görevlisi olarak vatandaşın iş ve işlemlerini zorlaştırmamalı, kolaylaştırmalıyız.” 109 Halka Hizmet Bilinci • Kamu görevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; halkın günlük yaşamını kolaylaştırmayı, ihtiyaçlarını en etkin, hızlı ve verimli biçimde karşılamayı, hizmet kalitesini yükseltmeyi, halkın memnuniyetini artırmayı, hizmetten yararlananların ihtiyacına ve hizmetlerin sonucuna odaklı olmayı hedeflerler. 110 Halka Hizmet Bilinci: Örnekler • Evde bakım hizmeti • Emekli maaşının eve getirilmesi • Öğlene kadar evraklarını eksiksiz teslim et, öğleden sonra tapunu al • Arıza bildiren aboneye geri dönerek memnuniyetinin sorulması • Yapılacak hizmetlerle ilgili halkın beklentilerini önceden tespit etme (anket, referandum) • Arızaların giderilmesi için standart süreler belirleme • Çevre izin belgelerinin “e - çevre izin” sistemiyle internetten verilmesi. 111 Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci Kamu görevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; sürekli gelişimi, katılımcılığı, saydamlığı, tarafsızlığı, dürüstlüğü, kamu yararını gözetmeyi, hesap verebilirliği, öngörülebilirliği, hizmette yerindeliği ve beyana güveni esas alırlar. (Yönetmelik, md. 5) 112 Hizmet Standartlarına Uyma: Örnekler • Belirlenen standartlara ve süreçlere uygun şekilde yürütme: Bir örneklik, yeknesaklık • Danışma hizmetleri: Nitelikli ve kurumun her işini iyi derecede bilen personelin danışmada görevlendirilmesi • Afiş, broşür vb. yönlendiriciler 113 Amaç ve Misyona Bağlılık • Kamu görevlileri, çalıştıkları kurum veya kuruluşun amaçlarına ve misyonuna uygun davranırlar. Ülkenin çıkarları, toplumun refahı ve kurumlarının hizmet idealleri doğrultusunda hareket ederler. (Yönetmelik, md. 8) Örnek: Kaymakam Bora Bey, Köylere Hizmet Götürme Birliği’nin bütçesinden lojmanının tadilatını yaptırmış ve makam aracı almıştır. 114 Dürüstlük ve Tarafsızlık • Kamu görevlileri; tüm eylem ve işlemlerinde yasallık, adalet, eşitlik ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda hareket ederler, görevlerini yerine getirirken ve hizmetlerden yararlandırmada dil, din, felsefi inanç, siyasi düşünce, ırk, cinsiyet ve benzeri sebeplerle ayrım yapamazlar, insan hak ve özgürlüklerine aykırı veya kısıtlayıcı muamelede ve fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalarda bulunamazlar.(Yönetmelik, md. 9) 115 • Örnek 1 • İnsan Kaynakları Müdürü Coşkun Bey, kurum personeli üzerinde bir anket uygulamak isteyen araştırmacının müracaatını incelemiş, ankette yer alan sorulardan bazılarının ileride başına iş açabileceğini düşünerek konuyu kurumun üst yöneticisine havale etmiştir. • Örnek 2 • İl Sağlık Müdürü Yakup Bey, tıpta uzmanlık sınavına hazırlanan ve hastaların yoğun olduğu bir sağlık ocağında görev yaptığı için sınava hazırlanacak zaman bulamayan yeğeni pratisyen hekim Tayfun Beyi, hasta yoğunluğunun olmadığı bir yere görevlendirmiştir. 116 • Örnek 3 • Genel Müdür Faruk Bey, milletvekili adaylığı için görevinden istifa etmiştir. Haluk Beyin seçim kampanyasını büyük ölçüde kurumun ihaleli işlerini yürüten işadamı Turan Bey finanse etmiştir. Milletvekili seçilemeyen Faruk Bey, Genel Müdür olarak göreve geri dönmüştür. Turan Bey, Faruk Beyden hak ediş ve ödemelerde ayrıcalık beklemektedir. 117 • Kamu görevlileri, takdir yetkilerini, kamu yararı ve hizmet gerekleri doğrultusunda, her türlü keyfilikten uzak, tarafsızlık ve eşitlik ilkelerine uygun olarak kullanırlar. • Kamu görevlileri, gerçek veya tüzel kişilere öncelikli, ayrıcalıklı, taraflı ve eşitlik ilkesine aykırı muamele ve uygulama yapamazlar, herhangi bir siyasi parti, kişi veya zümrenin yararını veya zararını hedef alan bir davranışta bulunamazlar, kamu makamlarının mevzuata uygun politikalarını, kararlarını ve eylemlerini engelleyemezler. (Yönetmelik, md. 9) 118 Saygınlık ve Güven • Kamu görevlileri, kamu yönetimine güveni sağlayacak şekilde davranırlar ve görevin gerektirdiği itibar ve güvene layık olduklarını davranışlarıyla gösterirler. • Halkın kamu hizmetine güven duygusunu zedeleyen, şüphe yaratan ve adalet ilkesine zarar veren davranışlarda bulunmaktan kaçınırlar.(Yönetmelik, md. 10) 119 Örnek 1 • Devlet hastanesinde iç hastalıkları uzmanı olarak görev yapan Tijen Hanım, tetkiklerini yaptırmaları için hastalarını önceden anlaştığı tıbbî görüntüleme merkezine yönlendirmektedir. • Örnek 2 • Serpil Hanım, nüfus cüzdanını yenilemek ・üzere nüfus müdürlüğüne gitmiş, sıra numarası almış ve beklemeye başlamıştır. Sıra kendisine geldiğinde, mesainin bittiği ve yarın gelmesi gerektiği kendisine bildirilmiştir. • Örnek 3: Huzur evinde görev yapan Melahat Hanım, yatağa bağımlı yaşlıların temizliğini yaparken, onlara bağırıp çağırarak hakaret etmektedir. 120 • Örnek 4 • Belediye Başkanı Musa Bey, Müdür Nedim Beyin istifa ederek seçimlerde kendisine rakip olacağını duymuştur. Bunun üzerine hemen Nedim Bey hakkında bir soruşturma başlatmış, görevlendirdiği soruşturmacıyı etkileyerek gerçeğe aykırı bir rapor düzenlenmesini sağlamış ve Nedim Beye disiplin cezası vermiştir. • Örnek 5 • Vergi Müfettişi Tarkan Bey, denetlemek üzere gittiği bir özel hastanenin • sahibine, muhasebe kayıtlarında ciddi açıklar bulduğunu, ancak • Kendisine ücretsiz check-up yapılması durumunda bunları görmezden gelebileceğini söylemiştir. • Örnek 6 • Genel Müdür Semih Bey, kaba inşaat halinde bir ev satın almıştır. • Kurumun ihaleli işlerini yürüten firma sahibi Cevdet Bey, Semih • Beye, evinin ince işlerini ve bahçe düzenlemesini sembolik bir ücret karşılığında tamamlamayı teklif etmiştir. 121 Nezaket ve Saygı • Kamu görevlileri, üstleri, meslektaşları, astları, diğer personel ile hizmetten yararlananlara karşı nazik ve saygılı davranırlar ve gerekli ilgiyi gösterirler, konu yetkilerinin dışındaysa ilgili birime veya yetkiliye yönlendirirler. (Yönetmelik, md. 11) 122 Örnek Kamu Görevlisi (Etik Davranan Kamu Görevlisi) • Selahattin Bey uzun çalışma hayatı boyunca zorla sahip olduğu evinin tapusunu kaybetmiş, bir komşusu kendisine tapusunu bulan kimsenin evini satabileceğini söylemiştir. Telaşla tapu müdürlüğüne gelen Selahattin Bey, durumu sormak üzere doğrudan tapu müdürünün odasına girmiştir. Önünde incelemesi gereken onlarca evrak bulunan tapu müdürü yaşlı adamı dinlemiş, belgeyi bulan kişinin evini satamayacağını defalarca uygun bir dille kendisine anlatmıştır. Ancak yaşlı adam anlatılanlarla ikna olmamaktadır. Bunun üzerine tapu müdürü gülümseyerek yaşlı adama, tapusunu kaybettiğine dair bir dilekçe yazmasını, bunu dosyaya koyacaklarını, böylece kimsenin evini satamayacağını söyleyerek ikna olmasını sağlamıştır. 123 Etik Dışı Davranan Kamu Görevlisi • Küçük bir köyde yaşayan Kazım Bey kendisine tebliğ edilen vergi cezasını ödemek üzere şehirdeki vergi dairesine gelmiştir. Nereye ve kime başvuracağını bilememektedir. Ne yapması gerektiğini sormak ・üzere kapısını açık bulduğu ilk odaya girmiş ve elindeki belgeyi masasında oturan memur Taşkın Beye uzatmıştır. Dışarıda hava 輟çok soğuk olduğu için yaşlı adamın kasketi başında ve elleri ceplerindedir. Memur Taşkın Bey, başını eline aldığı belgeden kaldırmadan, • sert bir ses tonuyla “çıkar elini cebinden” diye seslenmiştir. Kazım Bey, kendisine söylenmediğini düşünerek aynı şekilde durmaya devam etmiştir. Taşkın Bey bu kez “sana ellerini cebinden çıkar dedim” diye bağırarak belgeyi Kazım Beyin eline tutuşturmuş, “önce devlet dairesine nasıl girileceğini öğren, ondan sonra gel” diyerek Kazım Beye kapıyı göstermiştir.” 124 Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması • Kamu görevlileri; görev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendileri, yakınları veya üçüncü kişiler lehine menfaat sağlayamaz ve aracılıkta bulunamazlar, akraba, eş, dost ve hemşehri kayırmacılığı, siyasal kayırmacılık veya herhangi bir nedenle ayrımcılık veya kayırmacılık yapamazlar. • Kamu görevlileri, görev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendilerinin veya başkalarının kitap, dergi, kaset, cd ve benzeri ürünlerinin satışını ve dağıtımını yaptıramaz; herhangi bir kurum, vakıf, dernek veya spor kulübüne yardım, bağış ve benzeri nitelikte menfaat sağlayamazlar. • Kamu görevlileri, görevlerinin ifası sırasında ya da bu görevlerin sonucu olarak elde ettikleri resmi veya gizli nitelikteki bilgileri, kendilerine, yakınlarına veya üçüncü kişilere doğrudan veya dolaylı olarak ekonomik, siyasal veya sosyal nitelikte bir menfaat elde etmek için kullanamazlar, görevdeyken ve görevden ayrıldıktan sonra yetkili makamlar dışında hiçbir kurum, kuruluş veya kişiye açıklayamazlar. • Kamu görevlileri, seçim kampanyalarında görev yaptığı kurumun kaynaklarını doğrudan veya dolaylı olarak kullanamaz ve kullandıramazlar. 125 Kamu Malları ve Kaynaklarının Kullanımı • Kamu görevlileri, kamu bina ve taşıtları ile diğer kamu malları ve kaynaklarını kamusal amaçlar ve hizmet gerekleri dışında kullanamaz ve kullandıramazlar, bunları korur ve her an hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli tedbirleri alırlar. (Yönetmelik, md. 16) 126 Savurganlıktan Kaçınmak • Kamu görevlileri, kamu bina ve taşıtları ile diğer kamu malları ve kaynaklarının kullanımında israf ve savurganlıktan kaçınır; mesai süresini, kamu mallarını, kaynaklarını, işgücünü ve imkanlarını kullanırken etkin, verimli ve tutumlu davranırlar. (Yönetmelik, md. 17) 127 Bağlayıcı Açıklamalar ve Gerçek Dışı Beyan • Kamu görevlileri, görevlerini yerine getirirken yetkilerini aşarak çalıştıkları kurumlarını bağlayıcı açıklama, taahhüt, vaat veya girişimlerde bulunamazlar, aldatıcı ve gerçek dışı beyanat veremezler. (Yönetmelik, md. 18) 128 Bilgi Verme, Saydamlık ve Katılımcılık Kamu görevlileri, halkın bilgi edinme hakkını kullanmasına yardımcı olurlar. Gerçek ve tüzel kişilerin talep etmesi halinde istenen bilgi veya belgeleri, 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nda belirlenen istisnalar dışında, usulüne uygun olarak verirler. Üst yöneticiler, ilgili kanunların izin verdiği çerçevede, kurumlarının ihale süreçlerini, faaliyet ve denetim raporlarını uygun araçlarla kamuoyunun bilgisine sunarlar. Kamu görevlileri, kamu hizmetleri ile ilgili temel kararların hazırlanması, olgunlaştırılması, alınması ve bu kararların uygulanması aşamalarından birine, bir kaçına veya tamamına, aksine yasal bir hüküm olmadıkça, o karardan doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenecek olanların katkıda bulunmasını sağlamaya dikkat ederler. (Yönetmelik, md. 19) 129 • Örnek • Müdür Halit Bey, vatandaşların bilgi edinme hakkını kullanarak kurumdan bilgi ve belge istemelerine sıcak bakmamakta, yapılan başvuruları çeşitli bahanelerle geçiştirmeye çalışmaktadır. 130 Mal Bildiriminde Bulunmak • Kamu görevlileri, kendileriyle eşlerine ve velayeti altındaki çocuklarına ait taşınır ve taşınmazları, alacak ve borçları hakkında, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu hükümleri uyarınca, yetkili makama mal bildiriminde bulunurlar. • Kurul, gerek gördüğü takdirde mal bildirimlerini inceleme yetkisine sahiptir. Mal bildirimlerindeki bilgilerin doğruluğunun kontrolü amacıyla ilgili kişi ve kuruluşlar (bankalar ve özel finans kurumları dahil) talep edilen bilgileri, en geç otuz gün içinde Kurula vermekle yükümlüdürler. (Yönetmelik, md. 22) 131 • Göreve atamalarda, göreve giriş için gerekli belgelerle birlikte mal bildirimi de verilmektedir. • Mal varlığında önemli bir artışın olması durumunda, bir ay içinde mal bildirimlerinin yenilenmesi gerekmektedir. • Görevine devam edenler, sonu (0) ve (5) ile biten yılların en geç Şubat ayı sonuna kadar bildirimlerini yenilerler. 132 Yetkili Makamlara Bildirim Kamu görevlileri, bu Yönetmelikte belirlenen etik davranış ilkeleriyle bağdaşmayan veya yasadışı iş ve eylemlerde bulunmalarının talep edilmesi halinde veya hizmetlerini yürütürken bu tür bir eylem veya işlemden haberdar olduklarında ya da gördüklerinde durumu yetkili makamlara bildirirler. Kurum ve kuruluş amirleri, ihbarda bulunan kamu görevlilerinin kimliğini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi için gerekli tedbirleri alırlar. (Yönetmelik, md. 12) 133 Yetkili Makamlara Bildirimde Uygulamada Zorluk Yolsuzluk gizlilik içerisinde yürütülür, bu nedenle de ortaya çıkarılması son derece güçtür. Bir kamu kurumundaki ahlak dışı uygulamaları, dolandırıcılığı, savurganlığı ve görevi kötüye kullanmayı dışarıdakilere nazaran daha iyi bilen, kurum içerisindeki görevlilerdir. Bu nedenle, ancak kurum içerisindeki ahlaklı kamu görevlilerinin, ahlak dışı uygulamalarda ve yolsuz davranışlarda bulunanları ihbar etmeleri suretiyle söz konusu olaylar kolaylıkla açığa çıkarılabilir Ülkemizde bu hususta zorluk var. Genelde hiçbir kamu görevlisi gammaz, ispiyoncu, muhbir – ihbarcı damgasını yemek istemez. Çünkü Halk arasında ve çalıştığı yerde, “gammaz”, “ispiyoncu” , “muhbirihbarcı” gibi damgalara maruz kalır. İstenmeyen adam ilan edilir. Ancak, Whistleblower yani muhbir Avrupa Ülkelerinde resmi bir görevdir. 134 • Örnek: • Kocaeli’nde görev yapan memur Orhan Bey ve arkadaşları, hafta sonu tuttukları takımın maçını seyretmek üzere, kamu aracı ile İstanbul’a gitmişlerdir. Orhan Bey, Pazartesi sabahı, hafta sonu maça gelmeyen Figen Hanım ve Suat Beyle birlikte aynı araçla göreve gitmiştir. Orhan Bey, taşıt görev formuna, hafta sonu yaptıkları kilometreyi de eklemek istemektedir. Durumu fark eden Figen Hanım, beni ilgilendirmez diyerek kayıtsız kalmıştır. Suat Bey ise Orhan Beye yaptığının yanlış olduğunu ve durumu amirlerine bildireceğini söylemiştir. Orhan Bey, Suat Beye haftaya oynanacak maça birlikte gitmeyi teklif etmiş,Suat Bey teklifi kabul etmeyerek durumu amirine bildirmiştir. 135 Eski kamu görevlileriyle ilişkiler • Kamu görevlileri, eski kamu görevlilerini kamu hizmetlerinden ayrıcalıklı bir şekilde faydalandıramaz, onlara imtiyazlı muamelede bulunamaz. • Kamu görevlerinden ayrılan kişilere, ilgili kanunlardaki hükümler ve süreler saklı kalmak kaydıyla, daha önce görev yaptıkları kurum veya kuruluştan, doğrudan veya dolaylı olarak herhangi bir yüklenicilik, komisyonculuk, temsilcilik, bilirkişilik, aracılık veya benzeri görev ve iş verilemez. • (Yönetmelik, md. 21) 136 Yöneticilerin hesap verme sorumluluğu • Kamu görevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi sırasında sorumlulukları ve yükümlülükleri konusunda hesap verebilir ve kamusal değerlendirme ve denetime her zaman açık ve hazır olurlar. • Yönetici kamu görevlileri, kurumlarının amaç ve politikalarına uygun olmayan işlem veya eylemleri engellemek için görev ve yetkilerinin gerektirdiği önlemleri zamanında alırlar. • Yönetici kamu görevlileri, yetkisi içindeki personelin yolsuzluk yapmasını önlemek için gerekli tedbirleri alırlar. Bu tedbirler; yasal ve idari düzenlemeleri uygulamayı, eğitim ve bilgilendirme konusunda uygun çalışmalar yapmayı, personelinin karşı karşıya kaldığı mali ve diğer zorluklar konusunda dikkatli davranmayı ve kişisel davranışlarıyla personeline örnek olmayı kapsar. • Yönetici kamu görevlileri, personeline etik davranış ilkeleri konusunda uygun eğitimi sağlamak, bu ilkelere uyulup uyulmadığını gözetlemek, geliriyle bağdaşmayan yaşantısını izlemek ve etik davranış konusunda rehberlik etmekle yükümlüdür. 137 • Örnek 1 • Kurum personelinin hizmet içi eğitiminden sorumlu Daire Başkanı Haluk Bey, 5 yıldızlı bir otelde gerçekleştirilecek oldukça yüksek bütçeli bir eğitim programı hazırlamış ve onaya sunmuştur. Genel Müdür İsmet Bey, programı onaylamayarak, eğitimin kurumun tesislerinde ve daha düşük bir bütçe ile gerçekleştirilmesi talimatını vermiştir. • Örnek 2 • İcra Müdürlüğünde 10 yıldır memur olarak görev yapan Özlem Hanım, iş sahiplerinden elde ettiği menfaatlerle, 8 adet daire satın almış, bunlara ilişkin mal beyanında da bulunmuştur. Amirleri Özlem Hanım hakkında hiç bir işlem yapmamıştır. 138 3. BÖLÜM: GÜNCEL DURUM VE İSTATİSTİKÎ BİLGİLER • ETİKTE GÜNCEL GELİŞMELER • ETİKLE İLGİLİ ÖRNEK DURUMLAR • KONUYA İLİŞKİN İSTATİSTİKİ BİLGİLER Hangi Ülke Yönetimleri Etik 139 Yönetimde Ön Sıralarda Hangileri Arka Sıralarda? Yolsuzluğun en az olduğu ülkeler sıralamasında Danimarka birinci sırada gelirken, en çok yolsuzluk olan ülkeler Afganistan ve Myanmar (Burma). Uluslararası Saydamlık Örgütünün 2007 yılı için yayınladığı yolsuzluk algılama endeksinde Türkiye, 179 ülke içinde 64. sırada yer almıştır. Bu sıralama 2008 yılında 58. sıraya ilerlemiştir. 2009 yılında ise 61. sıraya gerilemiştir. 2010 yılında ise 56. sıraya doğru ilerlemiştir. Uluslararası Saydamlık Enstitüsünün 2010 yılı Raporuna göre; 140 • Merkezi Berlin'deki Uluslararası Saydamlık Örgütünün (Transparency International’ın) yıllık yolsuzluk raporu açıklandı. Rapora göre, yolsuzluğun en az olduğu ülkeler sıralamasında Danimarka birinci sırada gelirken, en çok yolsuzluk olan ülkelerin başında Afganistan ve Myanmar (Burma) geliyor. Dünya çapında yolsuzlukla mücadeleyi amaçlayan örgütün Almanya’nın başkenti Berlin’deki yıllık faaliyet raporunu tanıtma toplantısında açıklanan listeye göre, Türkiye 4,4 puanla 56’ıncı sıraya yükseldi. Türkiye 2009 yılında gene 4,4 puan ile 61’inci sırada yer almıştı. Yolsuzluktan tamamen arınmış ülkelere listede on puan veriliyor, Danimarka’nın puanı 9,3. Listede Almanya 15'inci, ABD ise 22'nci sırada yer alıyor. 178 ülkenin değerlendirildiği rapor Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, Dünya Bankası ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü işbirliğiyle hazırlanıyor. Raporların ilki 1995 yılında yayınlanmıştı. • Kaynak:VOANEWS '2011 Yılı Uluslararası Yolsuzluk Algılama Endeksi ' raporu yayımlandı.” • Uluslararası alanda yolsuzluklarla mücadele ve şeffaflığın geliştirilmesi amacıyla faaliyet gösteren Sivil Toplum Kuruluşu olan Uluslararası Şeffaflık Örgütü (TI) tarafından '2011 Yılı Uluslararası Yolsuzluk Algılama Endeksi (CPI)' raporu yayımlandı. • 183 ülkenin dahil edildiği CPI endeksine göre; Türkiye, Küba ve Letonya ile 4,2 CPI skoruyla 61'inci sırada yer aldı. Geçen yıla göre beş sıra gerileyen Türkiye'nin skoru ise 0,2 puan düştü. • Raporda, yolsuzluk endeksi en yüksek olan ülkeler Zelanda, Danimarka ve Finlandiya ilk üç sırada yer alırken Yeni Zelanda 9,5; Danimarka ve Finlandiya ise 9,4 CPI skoruna sahip oldu. Yolsuzluk algısı düşük olan ülkelerin ise, genel olarak sosyal ve ekonomik anlamda da yüksek gelişmişlik düzeyine sahip olduğu belirtildi. • Rapor göre, CPI'ın en az olduğu ülkeler ise 1,0 CPI skoru ile Kuzey Kore ve Somali 183 ülke arasında son sırada yer alan ülkeler, sondan bir önceki sırayı da 1,5 CPI skoru ile Afganistan ve Myanmar paylaştı. 142 Dünya Yolsuzluk Endeksi ya da Şeffaflık Endeksi Yolsuzluğun en fazla olduğu ülkeler aynı zamanda şeffaflığın en az olduğu ülkelerdir. “Bu bir tesadüf değil.” 143 Bingöl’de 1 Mayıs 2003 yılında meydana gelen 6,4 şiddetindeki depremde, yalnızca Çeltiksuyu Yatılı Bölge Okulu binası yıkılmıştı. Bu okul enkazı 84 öğrenci ile 1 öğretmene mezar olmuştu. Okulun malzeme yönünden eksik ve yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Sözkonusu binanın inşaat aşamasında kontrolünü yapması gereken kamu görevlilerinin etik dışı davrandıkları anlaşılmıştır. Sonuç 1: Yolsuzluk ve yozlaşma cana vurur. Yolsuzluk ve yozlaşma cana zarar. 144 Son 20 yıl içinde yapılan yolsuzlukların faturasının kaç milyar dolar civarında olduğunu tam olarak meydana çıkarmak zor. Ancak sırf bankaların “hortumlanması” dolayısıyla bu Ülke 25-30 milyar dolar kadar fakirleşmiştir. Bir Egebank’ın içinin boşaltılmasının bu Millete maliyetinin 4 milyar olduğu düşünülürse ve 1995-2000 yılları arasında, onlarca bankanın içinin boşaltıldığı akla getirilse tablonun vahimliği daha net anlaşılır. Bankaların içinin boşaltılması, enerji sektöründeki yolsuzluklar ve diğer konulardaki büyük/küçük yolsuzluklarda Ülkemizin insanlarının ortak malı olan kaynaklar (hazine) adeta talan edilmiştir. Sonuç 2: Yolsuzluk ve yozlaşma mala vurur. Yolsuzluk ve yozlaşma mala zarar. 145 Her yolsuzluk ve yozlaşma olayı, Devlete ve Kamu Bürokrasisine olan güveni azaltır. Vatandaşlar, Devlet Organlarına, Kamu Yöneticilerine, Kamu Görevlilerine karşı mesafeli durmaya başlar. Sonuç 3: Yolsuzluk ve yozlaşma Devlete olan güveni azaltır. Bu güven kaybı Devlete Organlarının değer ve ağırlığını azaltır. Yolsuzluk ve yozlaşma sonunda Devleti vurur. Devletler topla-tüfekle değil, ahlaksız ve adaletsiz yönetimle yıkılırlar. 146 2010 yılı içerisinde Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu’nda işlem gören 358 adet dosyanın konularına göre dağılımı ile 117 adet kararın sonuçlarına göre dağılımı aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir:BAŞVURULARIN KONULARA GÖRE DAĞILIMI KONU BAŞVURU ADEDİ Genel Etik Davranış İlkelerine Aykırılık İddiaları 101 Yolsuzluk / Usulsüzlük İddiaları 86 Çıkar Çatışması İddiaları 18 Psikolojik Yıldırma (Mobbing) İddiaları 11 Görevi İhmal / Görevi Kötüye Kullanma İddiaları 71 Bilgi Edinme Hakkının İhlaline Yönelik İddialar 17 Kayırmacılık / Ayrımcılık İddiaları 31 Kamu Malları ve Kaynaklarının Hizmet Gerekleri 10 Dışında Kullanıldığı İddiaları Diğer İddialar TOPLAM 13 358 147 ETİK KURULUNA BAŞVURULARIN SONUÇLARA GÖRE DAĞILIMI SONUÇ ETİK İHLAL ADET KARARI 30 YARGIYA İNTİKAL ETTİĞİNDEN 11 VERİLENLER İŞLEMİ DURDURULMASI KARARI VERİLENLER ETİK İHLALİN OLMADIĞINA 42 KARAR VERİLENLER USULDEN RETLER 16 DİĞER 18 TOPLAM 117 148 Etik Araştırma Anket Sonuçları: • "Mevcut kurumsal kültür etik bir altyapının geliştirilmesine çok elverişli değil. Çünkü kurumlarda yer yer çok yozlaşma var. Hediye kültürü kimi kurumlarda ve kimi yerlerde çok yaygın... Ve bu hediye kültürünün olduğu yerde, okullarımız da dahil eğitimin kaliteli ve etik olacağını söylemek mümkün değil" • * Vatandaşların büyük çoğunluğu tapu sicil müdürlüklerinde hediye ve bahşişin yaygın olduğunu düşünüyor. • * Kamuya karşı toplumun belirli bir güven sorunu, bir yolsuzluk algısı var. • * Üst düzey kamu yöneticilerinin etik liderlik konusundaki rolleri yok veya çok zayıf. Performans kültürü yok. Bunun için de davranış kültürüne göre kamu yönetiminde işler yürütülmeye çalışılıyor. • * Hediye kültürü yaygın. Kamu görevlileri de bu hediye görünümünden rahatsız onlar da bunu istemiyorlar ama böyle bir 'makama boş gidilmez' felsefesi var. • * Hediye konusu basit bir medeni ilişkiler meselesi olmaktan çıkıyor, zaman içinde rüşvete dönüşüyor. • * Türkiye'de yerel yönetimlerde imar ve planlama konusunda yaşanan etik sorunların temel kaynağının 'rant' olduğu orta çıkmıştır. Bunu sırasıyla belediye meclislerinin yapısı ve üyeleri, yasal yaptırım zayıflığı, ikili ahlak anlayışı, hızlı kentleşme, yerel yönetimlerde çalışan plancıların koşulları, bilirkişilik mekanizması ve imarlı arazi yetersizliği izlemiştir. 2010 yılında bir gazetede haber: 149 • Başbakanlık Etik Kurulu'nun yaptığı bir araştırma Türkiye'de sağlığın ne kadar ticarileştiğini hekimlerin dilinden çarpıçı bir şekilde ortaya koydu. Hekimlerin yüzde 21'i, hastaların 'bıçak parası', 'hastaneye yatmak için özel muayenehane şartı' gibi 'hekime fazladan doğrudan ödeme' biçimlerini 'hekim hakkı' olarak gördüğünü düşünüyor. Rapora göre hemşirelerin yüzde 11'i 'bıçak parası'nı 'hekimlik hakkı' olarak görüyor. İşin daha çarpıcı yanıysa hastaların yüzde 14'ünün de 'bıçak parası'nı 'hekim hakı' olduğuna inanması. Hekimlerin üçte biri bilerek veya farkında olmadan hastalara farklı muamele yapmış olabileceklerini söylüyor. • En çarpıcı itirafsa hekimlerin yüzde 69'undan geliyor: 'Mesleki kazanç elde ediş yöntemlerimizde etik dışı yanlar var. • ‘Hastaya göre muamele: • Araştırma grubundaki hekimlerin yüzde 29'u bilerek veya farkında olmadan hastalara farklı muamele yapmış olabileceklerini ifade ediyor. 2009 yılında bir gazete haberi: 150 • Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu'nca trafik, tapu, imar ve kamu yönetimi konusundaki araştırma sonuçlarına göre, trafikteki birçok durumda rüşvet verme teklifi, özel veya ticari sürücü olsun vatandaştan geliyor. Türkiye'de yerel yönetimlerde imar ve planlama konusunda yaşanan etik sorunların temel kaynağının "rant" olduğu ortaya çıktı. • Çalışmalarına ilişkin soruları yanıtlayan Kamu Görevlileri Etik Kurulu Başkanı Prof. Dr. Bilal Eryılmaz, 10 sektörde çalışma yaptıklarını, "saha araştırması" olarak yürütülen çalışmalarda anket ve mülakatın esas alındığını anlattı. • Kurul tarafından yapılan projeleri genel olarak değerlendiren Eryılmaz, çalışmalar esnasında kimi kurumların kapalı sistem içinde çalıştıklarını, "kol kırılır yen içinde kalır" mantığıyla hareket ettiğini, sorunlarını açıkça tartışmaktan çekindiklerini ve yeterince şeffaf bir politika izlemediklerini gördüklerine işaret etti. Tapu Hizmetleri ve Etik Araştırması 2008 • Tanıdıkların ve diğer yakınların tapu işlemlerini daha hızlı yapmak-hizmet kayırmacılığı (%21,8), • Kurumda iş yaptıran vatandaşlardan gelen hediyeleri kabul etmek (%14,1), • Vatandaşların iş sonunda kendi istekleri ile verdikleri bahşişleri kabul etmek (%12,1), • İş sahibi tarafından menfaat vaat edildiği takdirde, mesai saati içerisinde yapılması gereken bir işi, mesai sonrası fazla çalışarak bitirmek (%3,7). • Memurların, vatandaşların işlerini yapma karşılığında menfaat talep etmesi (%1,3), 151 Tapu Hizmetleri ve Etik Araştırması 2008 152 Tapu Hizmetleri ve Etik Araştırması 2008 153 154 4. BÖLÜM: ETİK ÜZERİNE DÜŞÜNDÜRME VE BİLİNÇ OLUŞTURMA • ETİK ÜZERİNE DÜŞÜNDÜRME • ETİK ÜZERİNE BİLİNÇLENDİRME • ETİK KONUSUNDA DÜŞÜNDÜRÜCÜ SÖZLER 155 ETİK MEVZUATININ ÇIKARILMASI VE ETİK YÖNETİMİN KURULMASIYLA ETİK NOKTASINDAKİ TÜM SORUNLAR ÇÖZÜLMÜŞ MÜDÜR? • Yukarıdaki sorunun cevabı elbette “hayır”dır. Esas olan uygulamadır. Yukarıdaki tüm anlatılanlar işin “teori” kısmıdır. Ancak etik konusunda, “teoriden çok uygulama önemlidir.” • Etik mevzuatı ve etik yönetimi, tek başına yeterli değildir. Önemli olan bu yönetimin kamu görevlilerince tüm boyutlarıyla anlaşılması ve uygulanmasıdır. • Bir kamu görevlisi şu iki hususa candan inanmalıdır. • a) Etik Yönetim bir lüks değil, bir gerekliliktir. • b) Etik Yönetim uygulanmazsa, bu sonuçtan kendisi de zarar görecektir. • 156 • Sorunun çözümü için Kamu Görevlileri şuna inanmalıdır. • Etik dışı davranışlar; • 1)Cana zarar, (sağlam yapılmayan okul yıkılırsa öğrenciler ölebilir. O öğrenciler kendi çocukları ya da yakınları olabilir) • 2)Mala zarar, (Ülkenin ekonomisi çökerse herkes zarar görür. Yoksulluğun nedeni yolsuzluklardır) • 3)Topyekun Topluma, Devlete zarardır. (Sonuçta, yıkılan bir Devletin altında herkes kalacaktır) • Öyleyse; • a) Kamu görevlisi, kişisel çıkarların ön planda tutularak kamu yararının gözardı edilmesinin cana, mala ve tüm kamuya zarar verdiğinin bilincinde olmalıdır. • b) Bütün bu hususların bilincinde olarak kamu görevlisi etik ilke ve değerleri vicdanında yaşamalıdır. Vicdanının dışına çıkmamalıdır. • 157 • Tutum ve tavır oluşturulması gereken bazı hususlar: • Kamu görevlisinin işyerinde kendi telefonu bile olsa uzun süre görüşme yapması yanlıştır. • Kamu görevlisinin görevi dışında unvanını kullanarak iş görmesi yanlıştır. • Kamu görevlisinin hafta sonu çalışmak için dizüstü bilgisayarı eve götürmesi yanlıştır. • Kamu görevlisinin meslektaşlarını hatasından dolayı vatandaşların önünde eleştirmesi yanlıştır. • Kamu görevlisinin görevi ile ilgili konularda iş dışında başkaları ile konuşması yanlıştır. • Kamu görevlisinin hediye kabul etmesi yanlıştır. • Kamu görevlisinin işe geç gelip erken ayrılması yanlıştır. • Kamu görevlisinin yakınlarına öncelik tanıması yanlıştır. • Kamu görevlisinin işyerinde internette gazete okuması yanlıştır. • Kamu görevlisinin sabah kahvaltısını işyerinde yapması yanlıştır • • (Her zaman ––-- Genellikle Bazen–--- Hiçbir zaman) • 158 • Kavramların önemine dikkat çekme • Kamu etiği ile ilgili olduğunu düşündüğünüz en önemli beş kavram: • • • • • • • 1 Dürüstlük – Şeffaflık - Adalet - Hesap Verirlik - Liyakat 2 Liyakat - Çıkar Çatışması - Yolsuzluk - Saydamlık - Nezaket ve Saygı 3 Nezaket ve Saygı - Tarafsızlık - Adalet - Kaynak Kullanımı -Saydamlık 4 Adalet - Dürüstlük - Hukukun Üstünlüğü - Yolsuzluk - Hediye Almak • 5 Hesap Verirlik -Kaynak Kullanımı Liyakat -Görevin Kötüye Kullanılması -Çıkar Çatışması Etik konusu üzerinde düşündürme: 159 • 1. Kamuda Atamalar Liyakate Göre mi Yapılmalıdır? • 2. Tüm Kamu Görevlileri Kendilerinin ve Ailelerinin Mal Varlıklarını Beyan Ediyorlar mı? • 3. Kamu Hizmeti ile Kişisel Çıkarlar Ne Zaman Çatışır? • 4. Karar Alma Sürecinde Şeffaflık Ne Kadar Önemlidir? • 5. Kamu Görevlileri Yasa Dışı Tüm Hareket ve Eylemleri Her Zaman İlgili Merciiye Bildirmeliler mi? • 160 Kısa ve veciz sözlerle insanları etkileme ve düşünceye sevketme: • “Etik davrananlar kısa, orta ve uzun vadede hep kârlıdır. Çünkü, manevi kazanç en büyük kârdır.” • Hz. Ali (r.a)den Bir Veciz Söz: “İnsanların güzel ahlaka, altın ve gümüşten daha çok ihtiyaçları vardır.” • "Bir insanın etiketine bakma, etik olup olmadığına bak.“ Ahmet Sandal 161 Etik açısından temel soru: Kamu Görevlileri Neden Etik Dışı Davranışlarda Bulunlar? Neden Bazı Zaman ve Durumlarda Etik Davranmazlar? Etik ilke ve değerler (vicdanda ve mevzuatta) mevcut olsa da kamu yönetiminde kamu görevlilerinden kaynaklanan etik dışı davranışlar bir vakıadır. Neden? Para hırsı mı? Cahillik mi? Disiplinsizlik mi? Eğitimsizlik mi? Ya da bunlardan başka ne gibi sebepler olabilir? 162 Etik Dışı Davranışların En Büyük Nedeni ▫ En önemli neden “kişinin ▫ kendisini bilmemesidir. ▫ Özüne, içine dönüp de düşünmemesidir. ▫ Kişinin kendisini bilmemesine neden de hırstır. 162 Etik Noktasında Düşündürücü Sözler163 “İlim ilim bilmektir, İlim kendin bilmektir, Sen kendini bilmezsin Ya nice okumaktır. Okumaktan murat ne, Kişi Hakk’ı bilmektir, Çün okudun bilmezsin, Ha bir kuru ekmektir.” (Yunus Emre) “Kendini bilen, vicdanının sesini dinleyen etik davranır.” 164 Etik Noktasında Düşündürücü Sözler Orta Asya’lı Ünlü Türk Alim Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig adlı eserinde “Adaletin, Devlet’in Bekası” için taşıdığı önemi şu şekilde anlatır: “1- Memleketi (Vatanı) korumak için asker gerektir. 2- Askeri beslemek için servet (Devlet Hazinesi) gerektir. 3- Bu serveti elde etmek için halkın zengin olması gerektir. 4- Halkın zengin olması için de adil yönetim (adalet) gerektir. Bunlardan adalet eksik oldu mu, diğer üçü de eksik olur.” 165 Etik Noktasında Düşündürücü Sözler “Ruhlara takılan altın prangalar, ayaklara takılan demir prangalardan daha kötüdür. Ayaklara takılan demir prangalardan esaret bittiği anda kurtulmak mümkündür. Ruhlara takılan altın prangalardan bir ömür boyu kurtulmak mümkün değildir.” Mahatma Gandhi Altının ve paranın kölesi olanlardan “etik davranış” beklenmez. Bu tür kişilerin ruhları yalnızca maddi ve dünyevi hazlara açıktır. Bu tür kişilerin ufacık maddi menfaatleri için dünyayı bile yakacak hırsları vardır. Bu hırsta olan kişilerde öncelikle zihniyet değişikliği sağlamak gereklidir. Bunun için de kendilerini esiri oldukları altın ve paradan kurtarmak için manevi değerlere çağırmak gerek. 166 Sponsorluk etik midir? Değil midir? • Bazı kamu görevlilerinin çeşitli zamanlarda iş adamlarından maddi destek için başvurdukları bilinmektedir. (Örneğin bir okul müdürünün okul faaliyetlerini anlatacağı bir toplantıda ikram edilecek yiyecek ve içeceklerin temini için maddi destek bulması ya da siyaseti düşünen bir kamu görevlisinin seçimler için istifa ettikten sonra bir işadamından maddi destek alması vb gibi durumlar etik midir?) • Sponsorluk konusunun tarafsızlık ve dürüstlük noktasında değerlendirmesi yapıldığında ne gibi sonuçlar ortaya çıkabilir? 167 Etik Konusunu İlgilendiren Kendisi Küçük Ancak Ehemmiyeti Büyük Hususlar Nelerdir? Kamu görevlilerinin, günlük hayatta hiç düşünmeden yaptığı ve kendi bakış açısıyla ehemmiyetsiz gördüğü bazı durumlar: Bir kamu görevlisinin sabah kahvaltısını işyerinde yapmayı alışkanlık hâline getirmesi, Çalıştığı işyerinde iş anında yüksek sesle müzik dinlemesi, İş sahiplerine ve iş arkadaşlarına karşı kaba ve nezaket dışı sözlerle (argo terimlerle) hitap etmesi, Devamlı surette cep telefonun şarjını çalışma odasında doldurması, Görevine sabah geç gelmeyi ve akşam erken ayrılmayı alışkanlık hâline getirmesi, Gizli kapaklı iş yapıyormuşçasına ya da yaptığı işin önemini kendince olduğundan çok abartarak değişik tavır ve pozisyonlar içine girmesi, Kamu mallarına karşı hor bakışı açısı sergileyecek davranışlar içinde bulunması bu durumlara birer örnektir. Bu örnekler çoğaltılabilir. 168 Etik İlke ve Değerler Sonuçta Neye Hizmet Eder? 1„- İyi davranışta bulunmak ve kötü davranışlardan kaçınmak noktasında, kamu görevlilerine rehberlik ederler, 2- Devlete ve kamu görevlilerine olan güveni artırırlar, 3- Yönetimin meşruiyetini pekiştirirler ve devlet-halk bütünleşmesini sağlarlar, 4- Kamu kurumlarındaki yönetsel davranış standartlarını yükseltirler. 5- Değerlerin 軋çatıştığı durumlarda karar vericilere ve uygulamacılara yol gösterirler. 6- Sosyal dokuyu, ekonomik gelişmeyi, demokrasiyi ve hukuk devletini güçlendirirler. 7- Kamu hizmetlerinin maliyetlerini düşürürler ve hizmet kalitesini yükseltirler. 169 Kamu Yönetiminde Yolsuzluk ve Yozlaşmanın Önlenmesi için Etik İlke ve Değerler Bir Rehberdir. Bu Rehber Öncelikle İnsanın Vicdanında Yazılıdır. 170 Etik Noktasında Düşündürücü Sözler "Çok insan gördüm, Üzerinde elbisesi yoktu. Çok elbise gördüm, İçinde insan yoktu...“ (Hz. Mevlana) Süslü-püslü elbiseler, Görkemli villalar, Cafcaflı arabalar önemli değil? Bunların Nasıl alındığı önemlidir? 171 Kamu görevlilerine, etik ikileme düşmemeleri ve kamu yararını gözetmeleri noktasında rehberlik gerekmektedir. Etik ikileme ve boşluğa düşmemek için etik ilke ve değerleri bilmek ve özümsemek gerekir. 172 Kamu görevlisi kamu yararı ile kişisel yarar noktasında ikileme düştüğü zaman etik ilke ve değerlere başvurmalıdır. • Örnekler; • Bir kamu görevlisinin yakınının arsasının da bulunduğu bir yerin kamulaştırılmasına karar verecek bir kurulun içinde yer alması durumunda ikilem sözkonusudur. Kamu yararı ile kişisel yarar çatışır. • Bir kamu görevlisine, yaptığı iş konusunda ileride beklentisi ve çıkarı olan bir vatandaş tarafından hediye verilmeye kalkışılması durumunda ikilem sözkonusudur. Kamu yararı ile kişisel yarar çatışır. “Hediye almak nefse hoş gelir, ancak arkasından kamu görevlisine istekler gelir.” • Kamu yararı ile kişisel yarar karşılaştığında, etik mevzuatı kamu yararını her zaman üstün tutar. 173 Etik İkilime düşmemek için Etik Yönetim Şarttır. • Yolsuzluk ve yozlaşmanın panzehiri “etik yönetimdir.” • Etik Yönetim: Kamu yararının her zaman üstün tutulup etik davranış ilkelerinin A’dan Z’ye uygulanmasıdır. • Etik yönetim, kamu yönetiminde “şeffaflık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme ve benzeri etik davranış ilkelerinin gerçekleştirilmesidir. 174 Etik yönetim adaletin tam ve eksiksiz uygulanmasıyla başlar. Etik yönetimde herkes görevini layıkıyla yerine getirir. “Adalet Devletin Temelidir.” Etik Yönetimin Kamu Yararına Dayanır. Etik yönetimde maksat kamunun yararının gerçekleştirilmesidir. Yolsuzluk ve Yozlaşmanın Önlenmesi İçin Kamu Yararının Üstün Tutulması Gerekir. Etik Yönetimde Kamu Yararı En Önemli Kavramdır. Kamu Yararı tüm Türkiye’nin yararıdır. Hepimizin yararıdır. Toplam faydadır. 175 176 Özetleyecek olursak; Can emniyeti, mal emniyeti ve toplum huzuru için “etik yönetim” gereklidir. Etik yönetim adaleti ve kamu yararını üstün tutar ve kamu görevlilerinin etik ikileme düşmemesini sağlar. 177 ETİK VE HUKUK “Ahlak olmayan yerde kanunlar hiç bir şey yapamaz” Napolyon 178 Etik hukuku da kapsar. • Her yasa dışı davranış aynı zamanda etik dışı davranıştır. Ancak, her etik dışı davranış aynı zamanda yasa dışı davranış demek değildir. • “Hukuk, etik denizinde yüzmektedir.” Hukukun temeli etiktir. 179 Her Etik Dışı Davranış Aynı Zamanda Yasa Dışı Bir Davranış mıdır? (Etik ve Hukuk İlişkisi) • • Her yasa dışı davranış aynı zamanda etik dışı davranıştır. Ancak, her etik dışı davranış aynı zamanda yasa dışı davranış demek değildir. ETİK VE HUKUK 180 Bir kamu görevlisinin zor durumda kalan bir yaşlı insanı, mesela, yağmur altında ıslanan bir yaşlı insanı, makam arabasına alarak gideceği yer kadar götürmesi vb gibi durumlar. Etik ve Yasal Etik Olan Etik, ancak Yasal Değil Yasal Olan Kamu görevlisinin görev yerine geç gelip erken ayrılması, iş sahiplerine karşı taraflı davranması, usulsüzlük ve yolsuzluk yapması ve gibi durumlar. Etik Olmayan Yasal Olmayan Etik Değil ve Yasal Değil Kamu görevlisinin kamu hizmeti bilinciyle hareket etmesi, görev yerine zamanında gelip gitmesi, adil ve tarafsız görev yapması, tasarrufa riayet etmesi vb gibi durumlar. Etik Değil, ancak Yasal Kamu görevlisinin yakınlarının da gireceği bir sınavın komisyonunda görev kabul etmesi, Kurumla iş ilişkisi olan bir firmadan kamu görevlisinin çocuğuna verilen bursun kabul edilmesi vb gibi durumlar. 181 Bir davranış etik dışı olsa da, yasa dışı olmadığı müddetçe 657 sayılı DMK’nun disiplin hükümleri yönünden takibi gerekmez. Ancak etik mevzuatı açısından takibi gerekir. Kamu Görevlileri Etik davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğe göre disiplin kurullarında inceleme usulü: Disiplin kurullarında inceleme ve karar verme usulü Madde 38 - 5176 sayılı Kanun ile bu Yönetmelik kapsamında bulunan ve Kurulun görev alanı dışındaki kamu görevlilerinin etik ilkelere aykırı davrandığı yolunda disiplin kurullarına yapılan başvurular, yetkili disiplin kurullarınca bu Yönetmelikte düzenlenen etik davranış ilkeleri ile başvuru usul ve esasları çerçevesinde incelenir. Bu kurulların verdiği etik ilkeye aykırı davranışın varlığı veya yokluğu konusundaki kararlar ilgili kurum veya kuruluş yetkilisine, hakkında başvuru yapılan kamu görevlisine ve başvuru sahibine bildirilir. Disiplin kurullarının kararları kamu oyuna duyurulmaz. 182 Etik Dışı Davranışlarda Bulunanlara Uygulanan Yaptırımın Niteliği Nedir? a) Genel Müdür ve Eşiti Görevde Bulunanlardan Etik Dışı Davranışta Bulunduğu Tespit Edilenlere Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kararıyla Resmi Gazetede İlan Edilerek “Etik Dışı Davranışlarda Bulunmuştur” Şeklinde Bir Yaptırıma Tabi Tutulmaktadır. b) a Şıkkında Sayılanlar Dışında Kalan Kamu Görevlileri İçin Uygulanacak Yaptırım İlgili Disiplin Kuruluna Yapılacak Başvuru İle Başlar. Bu Kamu Görevlilerine de Eğer Etik Dışı Davranışlarda Bulunduğu Tespit Edilmişse Buna İlişkin Tebligat Yapılmaktadır. Etik Dışı Davranışlarda Bulunan Kamu Görevlilerine Uygulanan Yaptırım Esasında Mane Bir Yaptırımdır. 183 Kamu yöneticilerinin iyi olması demek, adil ve ehil olması demektir. 184 Sonuç ve Değerlendirme: • Etik davranış ilke ve kurallarının sistematik şekilde anlatımı beraberinde bilinçlenme getirecektir. • Etik konusundaki bu bilinçlenme, kamu idarelerinde dürüstlük, şeffaflık, tarafsızlık, hesap verebilirlik, kamu yararını her zaman ön planda tutma, israftan kaçınma, nezaket ve saygılı davranma, çıkar çatışmasından kaçınma, hediye alma ve menfaat sağlama yasağına tam olarak uyma, halka hizmette kusur etmeme, saygınlık ve güveni beraberinde getirecektir. 185 Etik mevzuatı ve etik yönetimi, tek başına yeterli değildir. Kişi vicdanın sesini dinlenmezse ne olur? Etik dışı hareketler, en olmadık yerde bile karşımıza çıkar. Nasıl mı? 186 Bu öğrenciler ne yapıyor? Etik dersinde kopya çekiyorlar. 187 Etik Davranışlarda Bilinç ve Vicdan Bağlantısı • Etik davranış ilke ve kurallarını, kamu görevlilerinde gerekli bilinci oluşturmak için çokça anlatmak ve kişileri düşünmeye sevketmek gerek. Ancak ne kadar anlatılırsa anlatılsın, sonuçta iş kişinin vicdanında başlayıp orada bitiyor. Sözkonusu bu davranış ilke ve kurallarını kamu görevlilerine anlattığımızda ve geri plana çekilip iş uygulamaya geldiğinde, kişi kendi nefsi ile kurallar arasında sıkışıp kalıyor. Nefsi diyor ki, “yap bunları bir şey olmaz”, kurallar ise “yapma bunları, uygun değil” diyor. Herkesin başına polis ya da denetim görevlisi dikmek mümkün olmadığına göre, herkes sahip olduğu bilinçle ve nefsiyle baş başa kalıyor. • Bilinç mi, nefis mi galip gelecek derseniz, “insanız ve etten kemikteniz, nefis daha ağır basıyor”. İşte bu noktada, nefsi yenmenin yolu, bu bilinçle birlikte vicdanları geliştirmektir. Yani, salt olarak, “bilgileri anlatıp anlatıp geçmenin, deyim yerindeyse, etik davranış ilke ve kuralları kamu görevlisinin kafasına doldurmanın tek başına faydası olmaz”. 188 Ancak, bilinç ile vicdan arasında sağlam bir bağlantı kurulursa sonuç almak mümkündür. Zaten, bu bağlantı kurulursa dışarıdan hiçbir müdahaleye, polise, denetim elamanına gerek olmaz. Bunu veciz bir şekilde anlatmak için, “bilinç ile vicdan arasında sağlam bir bağ kurmaktır en büyük hadise, vicdanlara hükmedildiğinde gerek olmaz hiçbir polise” diyorum. 189 • Bu durumda, etik eğiticileri olarak bizim yapmamız gereken etik konusunu hem bilinç hem de vicdanlara yönelik olarak çokça anlatmaktır, ya da konuyla ilişkili çokça nasihat vermektir. Bu noktada, etik konusunda bilinç oluşturmada ve vicdanlara hitap etmede çok önemli gördüğüm, bir nasihati aşağıda sunuyorum. • Bu nasihat görünüşte bir Devlet Başkanına yönelik olsa da, kamu görevinde en yüksek ahlakî değerlerin esaslarını göstermekte olup özde tüm Kamu Görevlilerine hitap etmektedir. 190 • Şeyh Edebali’nin Osman Bey’e Nasihati: • Ey oğul; Beysin! (Lidersin) • Bundan sonra öfke bize, uysallık sana, • Gücenirlik bize, gönül almak sana, • Suçlamak bize, katlanmak sana, • Acizlik bize, yanılgı bize, hoş görmek sana, • Geçimsizlik, çatışmalar, uyumsuzluklar, anlaşmazlıklar bize, adalet sana, • Kötü söz, şom ağız, haksız yorum bize, bağışlamak sana. • Ey oğul, bölmek bize, bütünlemek sana, • Üşengeçlik bize, uyarmak, gayretlendirmek, şekillendirmek sana. • Ey oğul, • Sabretmesini bil, vaktinden önce çiçek açmaz. • Şunu da unutma, insanı yaşat ki devlet yaşasın. “Şeyh Edebali’nin Osman Bey’e bu nasihati özü itibariyle tüm kamu görevlilerinedir.” 191 Etik Yönetim bir lüks değil, bir gerekliliktir. Bir toplumu yıkan en büyük neden, tarihten beri ahlaksızlıktır. Silahın, tüfeğin yıkamadığı toplumları tarihten beri, ahlaksızlık, etik dışı davranışlar yıkmıştır. Etik dışı davranışlar, Cana zarar, Mala zarar, Topyekun Topluma, Devlete zarardır. “Devletleri 3 Y batırır.” Bu üç Y, Yolsuzluk, Yozlaşma ve Yoksulluktur. “Devletlerin bekası için etik yönetim şarttır.” 192 Etik yönetimine herkesin katılımı gerekir. Bunun için de konunun devamlı gündemde tutulması gerekir. 193 İlginiz için teşekkür ederim. Ahmet SANDAL İç Denetçi & Etik Eğiticisi
